Táýelsizdik jyldary Almatynyń arhıtektýralyq kelbeti qalaı ózgerdi
Jarty ǵasyrdan astam ómirin sáýlet salasyna arnaǵan Toqtar Eralyuly Táýelsizdik jyldaryndaǵy Almatynyń zamanaýı sáýlet óneri týraly aıtpas buryn HH ǵasyr tarıhynan syr shertti.
«1991 jylǵa qaraı Almaty bekitilgen bas damý jospary bar, sáýlettik ansamblder, ásem ǵımarattar, saıabaqtar, magıstraldar men damyǵan ınfraqurylymy salynǵan respýblıkanyń eń negizgi qalasy boldy. 1960-jyldardyń ortasyna deıin Kazgorstoıproekt (qazirgi «KAZGOR» ) 35 jyl boıy qalanyń bas jobalaýshysy boldy. Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatry, eski alańdaǵy Úkimet úıi, Jazýshylar odaǵynyń ǵımaraty, joǵary oqý oryndary, mektepter, turǵyn úıler jáne basqa da kóptegen qurylystar 1930 jyly qurylǵan osy jobalyq kompanııadaǵy sáýletshilerdiń shyǵarmashylyq eńbekteriniń jemisi», - deıdi sáýletshi.
Onyń aıtýynsha, Almatyda aýqymdy qurylys 1960 jyly bastaldy. Jańa shaǵyn aýdandardyń batys jaǵynda áleýmettik nysandardyń tolyq kesheni – balabaqshalar, mektepter, saýda ortalyqtary men mádenıet jáne sport ǵımarattary salyndy.
«Álbette, qalanyń ortalyq bóliginde qaıta jańǵyrtý jumystary qatar júrgizildi. Bas josparǵa sáıkes soltústikten ońtústikke qaraı shyǵystan Nazarbaev dańǵylymen, batystan Jeltoqsan kóshesimen shektesetin ortalyqtyń esplanadasy tóseldi. 1990 jylǵa qaraı esplanada da balalar men jasóspirimder teatry, Úkimet úıi (qazirgi QBTÝ), T.Júrgenov atyndaǵy akademııa, Bas poshta, orys drama teatry, Ulttyq kitaphana, «Jańa alań» ansambli salyndy. Dostyq dańǵylyn qaıta jóndeý jumystary 1970 jyly bastaldy.
Sonyń nátıjesinde Almaty Abaı men Dostyq dańǵyldarynyń qıylysyndaǵy tamasha qala qurylysy biliminiń ıesi atandy. Bul sáýlet ansamblinde qalanyń kórnekti ǵımarattary – Respýblıka saraıy, «Qazaqstan» qonaq úıi, «Arman» kınoteatry jáne Bıznes ortalyq kesheni qala turǵyndary men qonaqtaryna jaıly keńistikter uıymdastyryldy. Sondaı-aq Dostyq dańǵylynyń bastaý alatyn Ofıtserler úıi bar panfılovshylarǵa arnalǵan memorıaldyq keshenin de atap ótken jón. Abaı dańǵylynyń boıynda Ortalyq stadıon, Tsırk jáne Qazaq drama teatry boı kóterdi, - dep túsindirdi Toqtar Eralıev.
Spıker 1991 jylǵa qaraı Almatyda negizgi qala qurylysy sáýlet ansambli qurylǵanyn atap ótti.
«Táýelsizdik alǵannan beri Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń dana, jigerli, kópvektorly saıasatynyń arqasynda respýblıka álemdik qoǵamdastyqqa qarqyndy túrde ıntegratsııalana bastady, elde qolaıly ınvestıtsııalyq ahýal qalyptasty. 2000 jylǵa deıin sheteldik kásipkerlerdiń jaıly turýy úshin eki bes juldyzdy qonaqúı – «Rahat Palas» jáne «Ankara» salynyp jatty. Olar halyqaralyq deńgeıdegi servıstik ınfraqurylymnyń damýyna jol ashty – taýarlar men qyzmetterdiń tanymal brendteri bar saýda jáne oıyn-saýyq ortalyqtary boı kóterip, shaǵyn jáne orta bıznes ashylyp jatyr. Biz kásipkerlerimiz ben qurylysshylarymyzdyń tájirıbesi men talantyna qurmet kórsetýimiz kerek. Olar kásibı turǵyda jaqsy qarqynmen jańa ekonomıka men alǵa qoıǵan maqsattarǵa beıimdeldi.
«Bazıs A» «Nurly Taý» polıfýnktsıonaldy kesheniniń jobasyna konkýrs jarııalady, ony «KAZGOR» dızaın akademııasy jeńip aldy. Qazirgi ýaqytta keshenniń 70 paıyzdan astamy paıdalanýǵa berildi. Jalpy aýdany 300 myń sharshy metr keńse, turǵyn úı, qyzmet kórsetý, saýda úı-jaılary, eki deńgeıli avtoturaǵy bar «Nurly Taý» jańa ǵasyrda bas jospardyń tarıhı esplanadasyn aıaqtaıtyn negizgi sáýlettik ansambli bolyp tabylady. Qazirgi ýaqytta «Esentaı» keshenimen jáne qarjy ortalyǵymen birge qalanyń bas kireberisi – ál-Farabı boıynda «vızıt kartochkasy» retinde usynylyp otyr», - dedi Toqtar Eralıev.
Sáýletshiniń aıtýynsha, Táýelsizdiktiń 30 jylynda Almatynyń qala qurylysy polıortalyq baǵytqa ıe boldy.
«Bul kelesi faktorlarǵa baılanysty boldy. Qala halqynyń sany búginde 2 mln turǵynǵa deıin ósti. Megapolısterdiń álemdik tájirıbesine súıensek, tarıhı ortalyqtyń júktemesin azaıtý kerek. Sonymen qatar, qalanyń jańa aýdandarynda mádenı, oıyn-saýyq, sporttyq jáne áleýmettik nysandar salynýy tıis.
Qazirgi tańda Almaty qalasynyń ákimdigi osy baǵytta jumys istep jatyr. Bir qýanarlyǵy, «Azıada-2017» kómektesti, qalanyń shyǵys jáne batys shetterinde zamanaýı, álemdik deńgeıdegi sport nysandary salyndy, onyń tóńireginde jańa turǵyn aýdandar boı kóterýde. Almatynyń qoldanystaǵy shekarasynda ony qaıta qurý úshin áli de kóptegen rezervter bar. Eń bastysy, qala kez kelgen aýqymdy jobalardy júzege asyrýǵa qabiletti álemdik deńgeıdegi daryndy sáýletshilermen, dızaınerlermen, ınjenerlermen jáne tájirıbeli qurylysshylarmen qamtamasyz etilgen», - dep túıindedi sózin Toqtar Eralıev.