Táýelsizdik jarııalanǵan kúndi umytý múmkin emes – Amankeldi Shahın, aqyn-jýrnalıst
-Amankeldi Ǵubaıdollauly, Qazaqstan Táýelsizdigi jarııalanǵany týraly habardy estigen kúni qandaı kóńil-kúıde boldyńyz? Sol kezde Batys Qazaqstan oblystyq «Oral óńiri» gazeti redaktsııasynda qyzmet atqaryp júr edińiz ǵoı?
-Táýelsizdik deklaratsııasy jarııalanǵandaǵy kóńil-kúıdi sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Saıasattyń da oń-solyn ózimizshe ańdap, qoǵamdyq ahýalǵa dabyldata ún qosyp, bolyp jatqan ózgeristerge beı-jaı qaramaı jelpinte maqalalar jazyp júrgen naǵyz jalyndy kezimiz edi ǵoı ol.
Odaq tarqap, odaqtas respýblıkalar birinen soń biri táýelsizdikterin jarııalap jatty. «Biz qashan jarııalar ekenbiz?» dep, jańalyqty taǵatsyzdana kútip júrgen kez. Qazaǵym asyǵar emes. Sóıtip júrgende Keńestik keńistiktiń sońǵy tiregi – Reseı de odaqtasy Qazaqstannan at tonyn ala qashyp, táýelsizdigin jarııalap jiberdi. Bárinen aǵytylyp, dalada qalǵandaı kúı keshtik. Degenmen 16 jeltoqsan kúni Qazaq KSR Joǵarǵy keńesi Táýelsizdikti jarııalaǵandaǵy kóńil-kúıdiń nesin suraısyń?! «Qazaǵym, azamattarym, erlerim, bar ekensiń ǵoı, tiri ekenbiz ǵoı?» dep, bórkimizdi aspanǵa atyp, jańa ómirge qadam bastyq.
Men ol tusta Batys Qazaqstan oblystyq «Oral óńiri» gazetiniń keńes qurylysy jáne densaýlyq saqtaý bóliminiń meńgerýshisi edim. Áli esimde, gazettiń 18 jeltoqsan kúngi nómirinde «Joǵarǵy Sovettiń sessııasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdigi jarııalandy» degen taqyryppen QazTAG-tyń habary jarııalandy. Kelesi kúni «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» QR Konstıtýtsııalyq Zańy da basyldy gazette.
Biz sol kezde halyq depýtattary oblystyq keńesimen qoıan-qoltyq jumys jasadyq. Táýelsiz Qazaqstannyń tuńǵysh Konstıtýtsııasyn jalpyhalyqtyq talqylaýdy uıymdastyrýǵa, basqa da qoǵamdyq úderisterge belsendi atsalystyq.
Jalpy, meniń ulttyq táýelsizdikke qulshynysym 1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisinen bastap ótkirlene tústi. Biz qazaqtyń óz elinde, óz jerinde azshylyqqa ushyrap, tili resmı qoldanystan shyǵyp, jer betinen ult retinde joıylyp bara jatqan el, halyqtar sanatyna ilige jazdaǵan kezin kózimizben kórip, kóńilimizben sezingen urpaqpyz.
Ulttyq daǵdarys 1986 jyly jeltoqsanda naǵyz sharyqtaý shegine jetip, odan ári shıelenise tústi. Sol tusta «Qazaq budan bylaı óz aldyna derbes ómir súre ala ma? Aramyzdan ultqa uıytqy bolatyn saýatty basshy tabylar ma eken?» degen suraqty kún tártibine shyǵaryp edi.
Kompartııa basshylyǵy qazaqqa orystan basshy taǵaıyndap, bul suraqqa úzildi-kesildi jaýap berip te tastaǵan kezi edi ǵoı ol. Jeltoqsan dúmpýi ulttyq sana men órshil rýhty oıatyp ketti.
-Gazet qyzmetkeri retinde azattyq taqyrybynda qalam siltep, sol kezge deıin aqtańdaq bolyp kelgen jaılardyń beti ashylýyna súbeli úles qostyńyz.
-Gazetke qosa qoǵamdyq uıymdarmen baılanys, táýelsizdik talaptaryn ornyqtyrý, egemen eldiń quqyqtyq irgetasyn nyǵaıtý baǵytyndaǵy buqaralyq nasıhat jumystary ult-azattyq kúreske qatysty qupııa qujattarǵa qol jetkizýime jol ashty.
Táýelsizdiktiń bastapqy jyldarynda ulttar men ulystardyń saıası bostandyǵynyń jyldar boıy tumshalanyp kelgen shymyldyǵy serpildi. Saıası qýǵyn-súrgin taqyryby ózektilene tústi.
Solardyń ishinde meniń nazarymdy aýdarǵan qujattardyń biri – KSRO Prezıdentiniń 1990 jylǵy 13 tamyzda jarııalanǵan «20-50 jyldardaǵy barlyq saıası qýdalaý qurbandarynyń quqyqtaryn qalpyna keltirý týraly» Jarlyǵy boldy. Osy Jarlyq shyqqannan keıin Keńester Odaǵy sheńberindegi jappaı saıası jazalanǵandar zańdy túrde aqtaldy.
1993 jylǵy 14 sáýirde Qazaqstan Respýblıkasynyń «Jappaı jazalanǵandardy aqtaý týraly» Zańy shyǵyp, arhıvtegi qylmystyq ister jan-jaqty tekserilip, saıası jazalanǵandar taǵy aqtaldy. Jazyqsyz japa shekkenderdiń tizimi baspasózde jarııalandy. Oblysta «Zerde» kitaby ázirlenip, oǵan 3 myńnan astam adamnyń tizimi berildi.
Osy bir alasapyran kezeńde, naqtylap aıtsam, 1995 jylǵy qarasha aıynda Batys Qazaqstan oblysyna Óskemennen bizdiń óńirdiń Jalpaqtal aýdanynda týyp-ósip, saıası qýǵyn-súrgin daýylymen baryp, Shyǵys Qazaqstan jerine turaqtap qalǵan, sol kezde jasy jetpisten asqan Seıtqalı Bajekenov degen aqsaqaldyń Prezıdent ákimshiliginiń tapsyrmasymen elge kelip, onymen suhbattasýym shyǵarmashylyǵymnyń jańa bir tynysyn ashyp ketti.
Oblys ákimshiliginiń redaktsııaǵa bergen nusqaýy boıynsha jýrnalıstik tapsyrma alyp, óńirge zaıybymen kelgen bostandyq bozdaǵymen áńgimelesip, jyl boıy derlik osy taqyrypta úzbeı jarııalanymdar jasadym.
Aqsaqal Ekinshi dúnıejúzilik soǵys qarsańynda Jalpaqtal (ol kezde Fýrmanov) aýdanynda qurylǵan jastardyń «Qazaq halqyn qorǵaýshylar odaǵy» dep atalatyn keńes úkimetine qarsy saıası uıymnyń beldi múshesi bolǵan. Keńestik dáýir tusynda bar ǵumyryn saıası qýdalaýda ótkizip, Qazaqstan Respýblıkasy táýelsizdiginiń arqasynda ǵana azamattyq teńdigine qol jetkizgen.
On jeti jasynda saıası kózqarasy úshin shatalyp ketken Seıtqalıdiń atajurtyna araǵa jarty ǵasyrdan astam ýaqyt salyp, tuńǵysh ret erkinsip, eńse tiktep kele jatqan beti eken. Seıtaqańnyń armany endi eldiń júzine tike qarap, týǵan topyraǵynda alshań basý kórinedi. Endigi maqsaty qandas týysqandaryna, jerlesterine qol jetken ult bostandyǵyn amanattap, ózderi azabyn shekken táýelsizdikti ýystan shyǵarmaýdy tabystaý, qazaq halqynyń táýelsizdigi jolynda qyrshynynan qıylyp ketken sol «Qazaq halqyn qorǵaýshylar odaǵy» uıymynyń jetekshisi Ǵubaıdolla Ánesovteı qaharman perzentti týǵan jerinde máńgi este qaldyrý jumysyna uıtqy bolý eken.
Halqymyz ótpeli kezeńniń tarshylyǵyna ushyrap jatqan almaǵaıyp kezde Seıtaqańnyń eliniń sonaý Shyǵysynan Batysyna zaıybymen sapar shegýi de, árıne, ońaıǵa túspegen. Ol 1995 jylǵy tamyz aıynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń atyna hat joldap, óziniń saıası qýǵyn zardabyn tartqan taǵdyryn, endigi oı-josparlaryn, Qazaqstan Respýblıkasynyń 1993 jylǵy 14 sáýirdegi «Jappaı jazalanǵandardy aqtaý týraly» Zańynyń tıisti baptarynyń oryndalmaı otyrǵandyǵyn aıqyn dáleldemelermen jazǵan eken. Kóp keshikpeı Elbasynan jaýap kelip, Seıtqalı Bajekenovtyń Batys Qazaqstan oblysyna baratyn sapar shyǵynyn jergilikti ákimshilikterge júktegen. Bul týraly oblystyq «Oral óńiri» gazetiniń úsh sanynda (1995 jylǵy 5, 7, 9 jeltoqsandaǵy sandar) «Jalpaqtaldaǵy jasyryn jastar uıymy stalındik repressııaǵa ushyrap edi» degen maqalamda keńinen jazdym.
Keıin Seıtqalı Bajekenov aqsaqalmen hat-habar alysyp turdym, onyń aıtýy boıynsha atalmysh uıymnyń taǵy bir beldi múshesi bolǵan Oral qalasynyń turǵyny Satqalı Moldaǵalıev aqsaqalmen de kezdesýimniń sáti tústi. 1996 jyly oblystyq «Oral óńiri» gazetiniń Táýelsizdik kúni merekesine arnalǵan 14 jeltoqsandaǵy sanynda ózim áýestene bastaǵan máseleni odan ári tereńdetip, «Olar da táýelsizdik úshin kúresip edi» degen maqala jarııaladym.
Keshikpeı meniń ustana bastaǵan baǵytym memlekettik saıasatpen úndese tústi. 1996 jylǵy 31 jeltoqsanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń 1996 jyldy «Jalpyulttyq tatýlyq jáne saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý jyly dep taný týraly» Jarlyǵy shyǵyp, jer-jerde osy Jarlyqqa baılanysty buqaralyq saıası-kópshilik jumystary qolǵa alyndy.
-Shyǵarmashylyq baǵytta qulashyńyzdy keńinen sermeýge múmkindik týǵan eken ǵoı?
-Iá, ótpeli kezeńmen ózektes taqyrybymdy tereńdete zertteýge bel býdym. Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń arhıvinde muqııat saqtalǵan jeti tomdyq ispen tanystym. Qupııa qujatta keńestik úkimetke qarsy qurylǵan jalpaqtaldyq jastardyń jasyryn uıymnyń múshelerin tutqynǵa alyp, tergep, jazalaǵan, keıin de kóptegen jyldar boıy saıası qylmyskerler retinde baqylaýǵa alǵan jáne aqtaǵan qujattar saqtaýly eken.
Shyn máninde KSRO MQK organdarynyń dáleldeýleri boıynsha Qazaq KSR-iniń Oral oblysyndaǵy Fýrmanov aýdanynda 1941 jyldyń shilde aıynan bastap jumysyna osy jerdiń jas azamaty Ǵubash (Ǵubaıdolla) Ánesov basshylyq etetin «Qazaq halqyn qorǵaýshylar odaǵy» dep atalatyn, jastardyń astyrtyn uıymy áshkerelengen. Astyrtyn uıym Qazaqstannyń Keńester Odaǵynan beıbit jolmen bólinýin, olaı bolmaǵan jaǵdaıda Keńes úkimetine qarsy qarýly kúres júrgizip, Qazaqstanda óz aldyna derbes Qazaqtyń sotsıalıstik ulttyq memleketin qurýdy maqsat etken. Uıym músheleriniń kýálikteri, lıstovkalary, jasyryn baspahanalary, basqa da qujattary men materıaldary tutqyndalǵan. Olar on tórt edi. Uıym jetekshisi – Ǵubash Ánesov, músheleri: Seıtqalı Bajekenov, Ǵumar Turymov, Satqalı Moldaǵalıev, Saıfolla Shorabaev, Muhambetjan Nuralın, Iǵalı Muhambetqalıev, Mázzap Álıev, Mánnap Ahmetov, Imanǵalı Nasyrov, Qamal Maqulbaev, Ótegen Amanov, Súndetqalı Qarajanov, Qaıyrǵalı Saparalın.
Sodan keıin saıası qýǵyn-súrgin taqyryby meniń shyǵarmashylyǵymnyń eleýli bir qyryna aınaldy. Osy aqtańdaq jyldar oqıǵasy týraly 2002 jyly «Sol bir súrgin», 2017 jyly «Qorǵaımyn» dep qazaqty «atty derekti-pýblıtsıstıkalyq kitaptar shyǵardym.
Bıyl osy eńbekterim tolyqtyrylyp jáne saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan aǵa urpaq ókilderi týraly buryn baspasóz betin kórmegen shyǵarmalarymnyń basy quralyp,»Qara kitap«degen atpen jańa týyndym jaryqqa shyqty. Bul eńbegim Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Asharshylyq jáne saıası-qýǵyn súrgin qurbandaryn túpkilikti aqtaý» jónindegi týraly Jarlyǵymen de tolyq sáıkes keledi. Jappaı qýǵyn-súrgin oqıǵalarynyń 85 jyldyǵyna oraı jaryq kórgen eńbekte Batys Qazaqstandaǵy saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan zııaly qaýym ókilderiniń, sonymen qatar keńestik ákimshilik-ámirshildik júıe tusynda jazyqsyz jazalanǵan jasyryn jastar uıymynyń, saıası qýdalaýǵa ushyraǵan zań qyzmetkerleri men sýdıalardyń, oqymysty ustazdardyń qıly taǵdyrlary týraly aıtylady.
Jalpy, bıyl eki kitabym basylyp shyqty. Biri – jańaǵy aıtqan «Qara kitap» ta, ekinshisi – «Maltaqan bı».
-Aǵańyz Amanjol ekeýińizdiń týǵan kúnińiz dál 16 jeltoqsan eken, bul jóninde ne aıtar edińiz?
-Qandaı sáıkestik ekenin dóp basyp aıtý qıyn shyǵar, aýyr syrqatqa shaldyǵyp, qyryq bes jasqa qaraǵan shaǵynda 1994 jyly dúnıeden ozǵan, menen dál tórt jas úlken, oblystaǵy belgili aıtys aqyny Amanjol Ǵubaıdýllın ekeýmizdiń týǵan kúnderimiz 16 jeltoqsan ekeni shyndyq. Úlkenderdiń aıtýyna qaraǵanda, ótken ǵasyrdyń elýinshi jyldarynyń bederinde qujattandyrý isi alys aýyldarda endi ǵana bir izge túsirile bastasa kerek. Soǵystan aman oralǵan jeti klastyq bilimi bar ákem Ǵubaıdolla Shahın sol jyldary joldamamen Oral qalasyndaǵy kolhoz basqarmalaryn daıarlaıtyn jeldeldetilgen 2 jyldyq kýrsta oqıdy. Ákem alys jolǵa júrer qarsańda dúnıege kelgen aǵama yrym etip Amanjol, al oqýdan kelgennen keıin dúnıege kelgen maǵan Amankeldi degen esimdi beredi de, aýdanǵa barǵan bir saparynda ekeýmizge týys kýálikti bir mezgilde jasatyp ákeledi.
Ekeýimiz de jeltoqsan aıynda dúnıege kelippiz. Biraq, dál 16 jeltoqsan boldy ma, álde solaı jazǵyzyp aldy ma, ol jaǵy anyq emes. «Ekeýińdi de bir kúnge saldyrdym» deıtin. Aǵam qýaqylaý adam boldy. Keıin eseıe kele: «Men týǵan kún túbi kúntizbeniń qyzyl paraǵy bolatynyn ishte jatqanda bilgenmin. Arqalymyn ǵoı» dep jaýyrynyn qasytatyn. «Onda men de tegin adam bolmaspyn» desem: «Iá, ekeýimiz de saý sıyrdyń tezegi bolmaspyz» deıtin. Keıin táýelsizdik taqyrybynda óndire jazyp, masaırap júrgen kezderimde osy áńgimeni men de túrlendirip: «Jeltoqsan – qandy maýsym. Tarıhqa qyzyl árippen jazylatyn aı. Tek onyń qaı kúni qyzyl bolatyny ǵana belgilenbeı kelip edi. Ol meniń dúnıege kelgen kúnim ekenin bilsem de, bireý-mireý «Maqtana almaıdy eken?!» dep júrer dep, aıtpaýshy edim. Ony da bekittik. Al, toılańdar endi!» dep dostardyń ortasynda shattanǵan kúnderim boldy.
Taǵy bir nazar aýdaratyn jaı – ákem oqýǵa ketkenge deıin dúnıege kelgen aǵam men apam Aqulysh ekeýiniń tekteri – Ǵubaıdýllınder de, ákem oqýdan kelgende dúnıe esigin ashqan meni men tórt qaryndasymnyń tekteri Shahınder. Ol da sol kezdegi qujattandyrýǵa qoıylatyn talaptyń ózgeristeri tusyndaǵy ýaqyttyń belgisi bolsa kerek. Qazaq otbasylarynyń osy shamada dúnıegen kelgen balalarynyń qaı-qaısysynyń da qujattandyrylýynda sol ýaqyt izi baıqalatyn sııaqty.
Taǵy bir jurttyń nazar aýdaratyny bizdiń Shahın degen tegimiz. ákemniń ákesi – Besaıaqov Muhamedııar degen adam. Ol kisi týraly ákemiz bizge tis jaryp eshteńe aıtqan joq. Aýmaly-tókpeli zamannyń adamy ǵoı, bir sebebi bolar. Biraq úlkenderdiń áńgimelerinen emis-emis qulaǵymyzda qalǵany, Muhamedııar atamyz el ishinde «Shaqa» atanǵan qyzyl shyraıly kisi eken. 1931 jyly asharshylyq kezinde «záńgiden» (tsınga) qaıtys bolǵan. Úlkenderimizdiń «záńgi» degeni – qazirgi medıtsınada aıqyndalǵan, denege vıtamın jetispegendikten bolatyn tsınga, qazaqsha qyrqulaq aýyrýy eken.
Aralas-quralas bolǵan belgili ádebıetshi-ǵalym Serikqalı Sharabasovtyń toqsannan asyp, dúnıeden ozǵan anasy Jubaı áńgimeshil, kópti kórgen shejire adam edi. Kózin kóre qaldyq. Áńgimesin áriden tarqatyp, «onda Lenın tiri» dep bastaıtyn. Sol kisiniń «Úsh ret ashtyqty kórdim. Biraq óz basym aryp-ashyǵan jan emespin. Sońǵy 1931 jylǵy ashtyqta atalaryń – Shaqany kórdim, etjeńdi, ornyqty, el ishinde bedeli bar adam edi. Bizdiń aýyl «Shaqa keldi» dep aldyna baryn tosyp, syılap, qonaq qylatyn. Jaryqtyq, «záńgiden» qaıtys boldy dep estidik» degeni bar.
Aýmaly-tókpeli zamanda ákem Ǵubaıdolla famılııasyn ákesiniń laqap esiminen tarqatyp, keńestik qujatqa «Shahın» dep jazǵyzǵan. Erterek jyldary aýyzsha baıandaý negizinde tólqujat jasaı bergenine bul da bir aıǵaq. Ákem 1994 jyly qazan aıynda 72 jasynda dúnıeden ozdy. Jańaqala kentiniń syrtyndaǵy zıratta jatyr.
-Sońǵy saýal, aldaǵy shyǵarmashylyq is-josparyńyz qalaı, ne jazý oıyńyzda bar?
-Aıtaıyn, negizi tórt-bes kitabym baspaǵa ázir. Biraq, ony qalaı, qashan, qaıdan shyǵaram, ol jaǵy belgisiz. Kitap shyǵarý óte qıyndap ketti. Baspa materıaldary burynǵydan 4-5 ese qymbat. Shaǵyn bir kitapty shyǵarý úshin kem degende 1-2 mılıon teńge qarajat kerek. Qazir baspada «Sóz súleıi» degen 200 bettik shaǵyn kitabym jatyr. 500 danasyn basyp shyǵarýǵa bir mıllıon teńge qarajat surap otyr.
Al ony ótkizý odan asqan qııamet. Shyǵarmashylyq adamdaryna qamqorlyq óz deńgeıinde emes. Bul endi basqa taqyryp bolar, osy jerden tizgin tartaıyn.
Qazirgi kezde eki tomdyq shyǵarmalar jınaǵym baspaǵa ázir. Biri – «Meni izde» dep atalatyn óleńder jınaǵy, ekinshisi – «Kúmis kese» atty áńgimeler jınaǵy. «Sarykól-Samar» atty derekti-pýblıtsıstıkalyq kitabymdy da aıaqtaı keldim.
-Áńgimeńizge rahmet. Uzaq ómir, shyǵarmashylyq tabys tileımin.
Amankeldi Shahın (ádebı laqap aty – Amanshah) 1954 jyly 16 jeltoqsanda Batys Qazaqstan oblysy Jańaqala aýdanyndaǵy Aıdarhan aýyldyq keńesine qarasty Fokeev aýylynda (qazirgi Sarykól aýyldyq okrýgi, Sarykól aýyly) dúnıege kelgen.
1972 jyly Jańaqala aýdanynyń ortalyǵyndaǵy orta mektepti bitirgennen keıin Fýrmanov (qazirgi Jalpaqtal) kentindegi avtokólik júrgizýshilerdi daıarlaıtyn qysqa kýrsta oqyp, eńbek jolyn Jańaqaladaǵy Orta Azııa – Ortalyq gaz qubyrynyń Qısyq-Qamys jelilik «Soıýzgazremont» óndiristik-tehnıkalyq kásiporynynyń kóshpeli brıgadasynda júrgizýshilikten bastaǵan.
Jańaqala aýdanynyń «Birlik» asyl tuqymdy mal zaýytynda esepshi, qatardaǵy jumysshy, Jańaqala aýdandyq órt sóndirý mekemesiniń avtokólik júrgizýshisi bolyp jasady.
1979 jyly A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýtetin úzdik dıplommen bitirip, Jańaqala aýdandyq «Jańarǵan óńir» gazetinde tilshi, hat, aýyl sharýashylyǵy bólimderiniń meńgerýshisi, Batys Qazaqstan oblystyq «Oral óńiri» gazetinde tilshi, agroónerkásip, keńes qurylysy bólimderiniń meńgerýshisi, jaýapty hatshy qyzmetterin atqarǵan.
1998-2014 jyldary Batys Qazaqstan oblystyq sotynda jetekshi, bas maman boldy.
«Batys Qazaqstan oblystyq soty: qalyptasý jáne damý kezeńderi (2002 j.), «Batys Qazaqstan oblystyq soty» (2012 j.), «Batys Qazaqstan oblystyq soty: soǵys jáne eńbek ardagerleri» (2015 j.) atty tarıhı-tanymdyq kitaptaryn qurastyryp shyǵardy.
Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy soty tóraǵasynyń Qurmet gramotasymen (2012 j.), «Qazaqstan halyqtary Assambleıasyna – 20 jyl» (2015 j.) mereıtoılyq medalimen, Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń (1998, 2015, 2018 jyldar) jáne Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasy tóraǵasynyń (2014 j.), sot júıesiniń alǵyshattarymen jáne gramotalarymen, Qazaqstandyq salalyq mádenıet, sport, týrızm jáne aqparat qyzmetkerleriniń kásiptik odaǵynyń «Eńbek dańqy» (2021 j.) tósbelgisimen, QR Sýdıalar odaǵynyń «Sot júıesiniń belsendi qyzmetkeri» (2022) qurmet belgisimen marapattalǵan.
QR Joǵarǵy soty uıymdastyrǵan «Intelektýal – parasat» (2006 j.) jýrnalıster konkýrsynyń, respýblıkalyq «Atyraý – asyl mekenim» (2013 j.) án-sazgerler konkýrsynyń (ІІІ oryn), respýblıkalyq «Memlekettik til jáne BAQ» (2014 j.) baıqaýynyń (ІІІ oryn), oblystyq «Til men tilshi» (2014 j.) baıqaýynyń (ІІ oryn) jeńimpaz-júldegeri.
Jańaqala aýdanynyń qurmetti azamaty (2014 j.).
Respýblıkalyq jáne oblystyq jyr múshaıralarynyń birneshe dúrkin jeńimpaz-júldegeri.
Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi.
Shyǵarmalary: «Máńgi kóktem» (1999 j.) óleńder jınaǵy;
«Sol bir súrgin» (2002 j.) derekti-pýblıtsıstıkalyq kitaby;
«Ezýińdi jı» (2003 j.) derekti jáne kórkem ázil áńgimeler;
«Jaısańdary-aı Jaıyqtyń» (2005 j.) óleńder, ázil áńgimeler, ánder;
«Jarq etken dáýren» (2009 j.) tańdamaly;
«Tilim qyshıdy» (2012) ázil áńgimeler;
«Qorǵaımyn!» dep qazaqty...» (2017 j.) derekti-pýblıtsıstıkalyq kitaby;
«Qara kitap» (2022 j.) pýblıtsıstıka;
«Maltaqan bı» (2022 j.) pýblıtsıstıka.