Táýelsizdik týraly 100 áńgime: Tuńǵysh saılaý qarsańyndaǵy Tuńǵysh Prezıdentpen kezdesý
Tuńǵysh saılaý qarsańyndaǵy Tuńǵysh Prezıdentpen kezdesý
Irak ELEKEEV
Memleket jáne qoǵam qaıratkeri, QR eńbek sińirgen zańgeri
Meniń Nursultan Ábishuly Nazarbaevpen alǵashqy kezdesýim tarıhymyzdaǵy taǵdyrsheshti kezeńderiniń biri – táýelsiz Qazaqstandaǵy alǵashqy búkilhalyqtyq prezıdenttik saılaý qarsańynda, 1991 jyldyń 15 qyrkúıeginde boldy. Ol kezde men Gýrev (qazirgi Atyraý) oblysy Ádilet basqarmasynyń bastyǵy ári oblystyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy bolyp qyzmet isteıtin edim. Bolashaq Prezıdent saılaýshylarmen kezdesý úshin bizge eki kúndik is-saparmen kelgen bolatyn.
Shynynda da, Prezıdent ol kezde tynym tappaıtyn, asa jumysbasty bolatyn: tipti táýelsiz Qazaqstannyń birinshi Ádilet mınıstri Ǵalıhan Erjanov maǵan qońyraý shalyp: «Nursultan Nazarbaev bar ýaqytyn Joǵarǵy Keńestiń otyrystarynda ótkizedi. Men birazdan beri onyń qabyldaýyna kire almaı júrmin» dep shaǵymdanǵan-dy.
Meni Nursultan Ábishulyna oblystyq kommýnıstik partııa komıtetiniń birinshi hatshysy Ǵazız Aldamjarov tanystyrdy: «Bul - bizdiń zańger Irak Elekeev. Ol oblystyq saılaý komıtetiniń tóraǵasy». Taǵdyr osylaı boldy – jáne sol eki kún ómir boıy meniń esimde qaldy.
Kandıdattyń kezdesýiniń biri Embi (qazirgi Jylyoı) aýdanynyń Qulsary qalasynda ótti. Nursultan Ábishuly árbir jınalysqa asa muqııat jáne yqtııattylyqpen daıyndalatynyna, negizgi tezısterdi jazyp alatynyna kýá boldym. Baratyn jeri boıynsha aýdıtorııanyń ulttyq jáne tildik quramyn, onyń kásibı mamandanýyn, problemalyq máselelerin zerdeleıtin. Men óz tarapymnan Nursultan Ábishulyna munda halyqtyń kópultty ekenin, kóptegen suraqtar bolatynyn jáne olar qazaq jáne orys tilderinde qoıylatynyn aıttym. ıAǵnı, alda mańyzdy dıalog kútip turǵanyn meńzedim.
Sosyn saılaýshylar tarapynan sóz sóılep, múddelerin bildiretin spıkerler tizimine qaradym: Sotsıalıstik Eńbek Eri, muǵalim, dáriger, munaıshy jáne qurylysshy sóz sóıleýi kerek edi. Nege qurylysshy? Ózderińiz biletindeı, Atyraý oblysynda Keńes Odaǵyndaǵy eń úlken qurylys alańy – «Teńiz» ken orny boldy, onda búkil KSRO-dan jáne alys shetelderden kelgen adamdar jumys isteıtin.
Sonymen, tizimdi bir qarap shyǵyp, men Elbasyna sóz sóıleýshilerdiń arasyna bir sýdıany qosýdy usyndym. Keıbireýler túsinbeı qalǵan sekildi. «Eger bir sýdıaǵa sóz bermesek, onda men mynda nege otyrmyn?» dep tótesinen qoıdym. Prezıdent te táýelsiz ári saılaý protsesterine aralaspaıtyn sot ókiliniń mundaı kezdesýde sóz sóıleýi durys pa dep, meniń suraǵyma kúmán keltirdi. Al men Nursultan Ábishulyn sot júıesindegi problemalardy bilý azamattarymyzdyń kóptegen ózekti máselelerin sheshýge múmkindik beretinine sendirýge tyrystym. Aqyry Prezıdent kelisimin berdi. Sýdıa Gúlnár Qarabalına ájeptáýir uzaq sóz sóıledi. Ol shynymen de qazirgi sot problemalary men olardy sheshý joldary týraly kóp jaılardy ashyp aıtty. Aıtpaqshy, Gúlnar Qarabalına odan keıin otyz jyl boıy Atyraý oblysynyń sot júıesinde minsiz qyzmet etip, 2020 jyldyń basynda qurmetti demalysqa shyqty.
Osyndaı tynymsyz kezdesýlerdiń arasyndaǵy úziliste bir qyzyq oqıǵa bolǵany esimde: biz Nursultan Ábishulyna sút qatqan shaı bergimiz kelgen, biraq meniń orynbasarym: «Irak, men shaıdy uıymdastyraıyn, biraq sút bolady dep ýáde bere almaımyn», - dedi. Qıyn ýaqyt bolǵany sonsha kúndelikti iship-jeıtin taǵamdar da tapshy edi. Shynymdy aıtsam, tazartylǵan sý da jetispeıtin – sýdy krannan ishetinbiz.
Árıne, sezimtal, janashyr, barlyq problemalardan únemi habardar bolýǵa tyrysatyn Prezıdent sol kezde maǵan úlken áser qaldyrdy. Almatyǵa ushar aldynda ol meni shaqyryp alyp: «Sot-quqyqtyq júıesiniń óńirlik deńgeıde taǵy qandaı problemalary bar?», - dep surady. Men: «Nursultan Ábishuly, Reseıde Eltsın kompartııanyń aýdandyq komıtetteriniń barlyq ǵımaratyn sot bıligine berip jatyr. Múmkin biz de osy tájirıbeni qarastyrarmyz?», - dedim.
Ol kezde Reseıde Kommýnıstik partııanyń jetekshi róli joıylǵan bolatyn-dy. «Bizde de solaı bolady», – dep kesip aıtty Nursultan Nazarbaev. Prezıdentpen oblystyq kompartııanyń birinshi hatshysy Ǵazız Aldamjarov ta kelisti. Qazaqstanda da aınaldyrǵan 3-4 aıdyń ishinde kommýnıstik partııa taqtan taıdy. Atyraý oblysynda ǵana emes, búkil Qazaqstan boıynsha raıkomdardyń barlyq ǵımarattary jergilikti sottarǵa berildi.
Sonymen qatar, sýdıany spıkerlikke shaqyrý jalpy alǵanda bıliktiń úsh tarmaǵynyń táýelsizdigin, Monteske teorııasyn, sýdıalardyń obektıvtiligi men beıtaraptyǵyn talqylap, ornyqtyrýǵa sebep boldy. Nursultan Ábishuly óziniń saılaýaldy baǵdarlamasynda jáne óńirlerge sapary kezinde árqashan osy baǵytqa erekshe nazar aýdaryp otyrdy. Sondaı-aq Prezıdent bizdiń notarıatty sharýashylyq esepke aýystyrý týraly ıdeıamyzdy da qoldady. Ol kezde bıýdjette notarıattardy ustaýǵa aqsha bolmaǵan, sondyqtan notarıýstardy jeke sektorǵa berý týraly bizdiń dálelimiz senimdi boldy. Keıin sot oryndaýshylaryna qatysty da osyndaı sheshim qabyldandy. Osylaısha, Ult kóshbasshysynyń arqasynda jeke notarıýs jáne jeke sot oryndaýshysy ınstıtýty quryldy. Búginde olar jumystaryn memlekettik qarjylandyrýǵa táýelsiz atqarýda.
Sonaý osydan otyz jyl burynǵy, 1991 jylǵy oqıǵalardy taldaı otyryp, onyń óte qıyn kezeń bolǵanyn, jas memlekettiń kóptegen problemalarmen betpe bet kelgenin aıtýymyz kerek. Baqytymyzǵa qaraı, halyq Nursultan Nazarbaevqa sendi jáne ony el tarıhyndaǵy alǵashqy jalpyhalyqtyq prezıdenttik saılaýda basym kópshilik daýyspen qoldady. Oblystyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy retinde men Nursultan Ábishulynyń saılaýshylar arasyndaǵy bedeli minsiz bolǵanyn, adamdardyń onymen eldiń jarqyn bolashaǵyn baılanystyrǵanyn senimdi túrde aıta alamyn. Túptep kelgende qalyń halyqtyń bul sheshimi óte durys edi. Ony ómirdiń ózi kórsetti.