Táýelsizdik týraly 100 áńgime: Táýelsiz Qazaqstannyń Qarýly kúshteri qalaı quryldy
Qazaq, orys jáne aǵylshyn tilindegi elektrondy kitap - 1991 jyldan bastap búgingi kúnge deıingi sońǵy úsh onjyldyqtaǵy Qazaqstan Táýelsizdiginiń jetistikterimen tikeleı nemese janama baılanysty biregeı oqıǵalar almanahy.
Spıkerlerdiń kópshiligi tarıhı oqıǵanyń kýágeri bola otyryp, ózderiniń jeke estelikteri men emotsııalaryn baıandaıdy, el damýynyń árbir naqty kezeńiniń buryn belgisiz bolǵan bólshekterin eske alady. Sonymen qatar, bul kitapta sońǵy 30 jyl ishindegi ekonomıkalyq, qoǵamdyq-saıası jáne mádenı protsesterdi taldaıtyn salalyq sarapshylardyń pikirleri keltirilgen.
Áńgimelerde Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń saıasattaǵy beınesi erekshe oryn alǵan. «QazAqparat» HAA oqyrmandar nazaryna osy kitaptan úzindiler jarııalaıdy.
Táýelsiz Qazaqstannyń Qarýly kúshteri qalaı quryldy
Muhtar ALTYNBAEV
Memlekettik jáne áskerı qaıratker, Halyq qaharmany, armııa generaly
Men Keńes Armııasynyń sońǵy Búkilodaqtyq ofıtserler jınalysynyń qatysýshysy boldym. Ol kezde qıyn jáne qaýipti jaǵdaı týyndady: Keńes Odaǵy joq, biraq Keńes áskeri bar. Bul jınalysta budan ári ne bolatynyn eshkim naqty aıta almady. ıAdrolyq qarýy bar áskerdi kim basqaratyny belgisiz boldy. KSRO-nyń sońǵy Qorǵanys mınıstri E.Shaposhnıkov shynymen «tyǵyryqqa» tireldi.
Jınalysqa qatysýshylar problemalardyń sheshimin taba almaı, TMD elderiniń prezıdentterinen aǵymdaǵy jaǵdaı boıynsha túsinikteme berýdi talap etti. Biz, Kremldegi Kongress saraıynda bes myń general men polkovnık jınalyp, olardy uzaq kúttik. Keńes Áskeri men onyń qarý-jaraǵyn ne kútip turǵanyn túsiný bárimizge mańyzdy edi.
El Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna arnalǵan «Tarıh qalaı jasaldy» arnaıy telejobasynda Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev: «Men baryp jaǵdaıdy túsindirip, olardy tynyshtyqqa shaqyrý kerek dep aıttym»,-degen sózderin eske aldy. Ýkraına prezıdenti: «Joq, barmaımyn», - dedi. Jaǵdaı qıyndaı bastady. N.Á. Nazarbaev pen B. N. Eltsın Saraıǵa kelgende zaldyń ishi áskerı adamdarǵa toly edi. Prezıdıýmda úsh adam boldy. E. Shaposhnıkov jınalysty jalǵastyrýǵa tyrysty, biraq ony eshkim tyńdamady. Sońynda ol prezıdıýmnan shyǵyp ketti.
Osy mınıstrdiń dármensizdigin tek biraz jyl ótken soń ǵana túsinýge bolatyn edi. Qorǵanys mınıstri generaldaryn tastap, zaldan shyǵyp ketti. Sol kezde Nursultan Ábishuly ony qýyp jetip, ornyna qaıtardy. Barlyǵy Borıs Eltsın sóz sóıleıdi dep kútti. Alaıda trıbýnaǵa N.Á. Nazarbaev kóterilip, dáleldi sóz sóılep, tyńǵylyqty túsiniktemeler berdi. Bul Elbasyn alǵash kórgen kezim edi. Meni erekshe qýanysh sezimi baýrap aldy. Al sol kezdegi týyndaǵan jaǵdaıǵa kelsek, onyń asa qaýipti ekeni de túsinikti: ıadrolyq qarý - ıesiz, ásker – Bas qolbasshysyz qaldy. Meniń oıymsha, osynyń ózi sol kezde búkil álemdi dúr silkindirgen.
Jańa memleket qurý jáne reformalar júrgizý úshin senimdi áskerı júıe qalyptastyrý qajet boldy. Sondyqtan, táýelsizdik alǵan sátten bastap memleket mańyzdy mindetterdiń biri retinde Eldiń egemendigin, aýmaqtyq tutastyǵyn, halqymyzdyń beıbit jáne tynysh ómirin senimdi qorǵaýǵa qabiletti ásker qurýǵa erekshe nazar aýdardy. Bul baǵyt árdaıym Elbasynyń erekshe nazarynda boldy.
Shyndyǵynda, sol kezeńdegi qıynshylyqtardyń barlyǵyn tizip bere almaımyn, biraq, dáıekti bolý úshin olardyń birnesheýin atap ótýge bolady. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda áskerı basshylyqtyń kóptegen ókilderi Qazaqstannan tarıhı otanyna ketti, sonyń kesirinen aramyzda kásibı bilikti mamandarymyz az qaldy. Men Túrikmenstandaǵy áskerı qyzmette júrgenimde Qazaqstanǵa aýysý týraly birneshe ret ótindim, biraq sáıkes laýazym bolmady. Sońynda, baqytymyzǵa qaraı, bizdiń ata-babalarymyz armandaǵan táýelsizdikke qol jetkizdik. Sol kezde Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti N.Á. Nazarbaev Otannan alys ornalasqan Qazaq áskerı kúshterin shuǵyl jınaý týraly tapsyrma berdi. Osynyń arqasynda 1992 jyly Qazaqstanǵa oraldym.
Aldymen, men korpýs komandıri bolyp taǵaıyndaldym, biraq biraz ýaqyttan ótkennen keıin Qazaqstan Respýblıkasynyń birinshi Qorǵanys mınıstri Saǵadat Nurmaǵambetov Áskerı-áýe kúshterin basqarýdy usyndy. Bul ózi ábden tozyǵy jetip turǵan sala bolatyn. Sondyqtan oǵan jaýapkershilik te úlken edi. Saǵadat Qojahmetulynyń usynysynan men birneshe ret bas tarttym, biraq keıin Elbasynyń ózi shaqyryp, osy mańyzdy jumysty maǵan júktedi.
Qazaqstannyń derbes áskeriniń qurylǵan jyldary óte kúrdeli kezeń boldy. 1992 jylǵy 8 mamyrda maǵan qońyraý shalyp, shuǵyl arada Almatydaǵy rezıdentsııaǵa shaqyrtý aldym. Ol kezde korpýs komandıri edim. Rezıdentsııaǵa keldim, sol jerde Saǵadat Nurmaǵambetov te boldy. «Buıryǵyńyz boıynsha kelip turmyn» dep baıandap edim «Sizder bul jerge Prezıdenttiń buıryǵy boıynsha shaqyrtyldyńyzdar» dedi. Sosyn ol jerde ne bolyp jatqanyn túsinbeı, elý mınýttaı otyrdyq. Al dál bir saǵattan keıin Nursultan Ábishuly shyǵyp: «Endigári TMD-nyń ortaq birikken armııasy joq, Reseı prezıdenti Borıs Eltsın Reseı Qarýly Kúshterin qurý týraly Jarlyqqa qol qoıdy», - dedi. Sóıtti de Qazaqstan Prezıdenti bizdiń kóz aldymyzda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterin qurý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy. Osy sátten bastap Keńes Odaǵynyń úlken armııasy qurdymǵa ketti jáne egemen eldiń áskeriniń tarıhy bastaldy.
Elbasy Qazaqstan Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstri laýazymyna Saǵadat Nurmaǵambetovty taǵaıyndady jáne oǵan general-polkovnık ataǵyn berdi. Qazaqstanda qorǵanys salasynyń quqyqtyq negizi qalandy. Sonymen qatar, sol jyldary áskerı salada jedel sheshimdi talap etetin kóptegen ózekti máseleler boldy. Ydyraǵan KSRO quramynan bizdiń áskerlerimizdi shyǵarý jáne Qazaqstannyń ıýrısdıktsııasyna aýystyrý sharttarynda áskerlerdiń jaýyngerlik ázirligin tómendetýge jol bermeı, qarý-jaraqtyń, áskerı tehnıkanyń, materıaldyq quraldar men bazalardyń saqtalýyn qamtamasyz etý mindeti ótkir edi. Derbes áskerı qurylys tájirıbesiniń joqtyǵyna jáne ótpeli kezeńniń qıyndyǵyna qaramastan, Joǵarǵy Bas qolbasshynyń tikeleı basshylyǵymen biz qysqa merzim ishinde ózimizdiń Qarýly Kúshterimizdi qura aldyq. Bul-táýelsizdik shejiresine jazylǵan tarıhı aqıqat.