Táýelsizdik taǵdyry sheshilgen maıdan: Áıgili zań qalaı qabyldanǵan edi

NUR-SULTAN. QazAqparat – Qazaq halqynyń azattyq jolyndaǵy kúresine 30 jyl buryn, 1991 jyldyń 16-jeltoqsanynda núkte qoıyldy. Osy kúni Joǵarǵy Keńeste qabyldanǵan zań - ár qazaqqa óziniń táýelsizdigin sezinetin jaǵdaı týǵyzyp, azat kúnniń endi ǵana bastalǵanyn ámbege aıan etti. Uzaq jyldarǵa sozylǵan osy kúreste halyq qalaı jeńiske jetti? Árıne, tarıhty aqtarsa oǵan kóp jaýap tabýǵa bolady. Biraq, dál osy kúni ótken jıynnyń mańyzy bárimiz úshin de, bárinen de joǵary. Osy oraıda áıgili jazýshy, memleket qaıratkeri Ábish Kekilbaevtyń «Táýelsizdik tolǵaýy» atty esteligi oıǵa oralady. Esteliktiń ishindegi jeltoqsannyń aıtýly kúnine qatysty bóligin qaz qalpynda oqyrmanǵa usynǵandy jón kórdik.

* * *

Jańa taǵdyrymyzdyń altyn arqaýy bolyp tabylatyn Táýelsizdik týraly Zańymyzdy qabyldaıtyn kún de jetti. 15 jeltoqsan. Parlament úıiniń úlken zaly. Tórde - Elbasy. Minbede - jumys tobynyń jetekshisi Sultan Sartaev. Qysqasha baıandama bitken boıda suraqtar qarsha borady. Sonyń barysynda-aq bolashaq saıası shaıqastyń qandaı shepterde ótetindigi baıqalyp qaldy. «Kimnen jáne neden táýelsiz bolmaqpyz? Jetpis jyl boıy jelkelep kelgen Reseılik ımperııa úlgisi boıynsha qazaq ımperııasyn qurýǵa árekettenip jatqan joqpyz ba?». Eń bir aqqaptal kánigi depýtattyń aýzynan shyqqan osy bir saýaldan-aq qarsylasýshy kúshterdiń arǵy kómeıin ańǵarýǵa bolatyn edi. Tamyz oqıǵasy taǵdyryn sheship qoıǵan KSRO-ny saqtap qalamyz degenge senetinder áli bar eken. Qazaq halqynyń táýelsizdikti kóksep kele jatkan el ekendigin atymen bilmeıtin, bilse de qulaqqa ilmeıtin, tipti tabıǵatta mundaı másele bolýyn úlken jańsaqtyq dep qaraıtyn tońmoıyndyq áli de kúshti eken. Qoıylǵan taǵy bir saýaldyń arǵy astarynda odan da batpan zil jatty.

«Bizdiń parlamentimiz taǵdyr-talaıyn sheshetin kúrdeli máseleni tezdetýge nege qumar? Biz munda memleket táýelsizdigi máselesin sheshemiz, erteń 17 mıllıon adamnyń baqandaı jartysy basqa jat memlekette qalyp koımaı ma?». Bul - úreıli kisiniń emes, úreılendirgisi keletin kisiniń saýaly. Úshinshi saýal budan da árirek silteıdi: «Munyń salmaǵyn arttyrý, eleýli ekenin aıǵaqtaý úshin referendým ótkizgen abzal emes pe?».

Osydan-aq ol kezdegi qoǵamdyq aya raıdyń qandaı ekendigin ańǵara berýge bolady. Egemendik málimdemesi qabyldanǵannan bergi oqıǵalar parlamentshilerimizdi ákkilendire túskenmen, táýelsizdik týraly máseleni ótkirlendire túskenmen, ony zańdastyrýdyń jolyn jińishkerte de túsken-di. Mundaı jaǵdaıda japa-tarmaǵaı shabýylmen jeńiske jetý qıyn edi. Tásilqoılyǵy jaǵynan ári kúrdeli, ári názik áreketter kerek edi. Obaldary ne kerek, sol kezdegi parlamentte bolǵan áriptesterimiz sol sheńberlik bıiginen shyǵa aldy. Tek shabýyldaýshylyqqa ǵana emes, qorǵaýshylyqqa da edáýir jetisip qalypty. Bar kúshti jalpy talqylaý tusynda sarp etpeı, eń shetin baptardy jeke talqylaıtyn kezge de irke alypty. Búkil halyqtyq shynaıy senimge ıe bolǵan Prezıdentimiz táýelsizdik taǵdyryn sheshetin sheshýshi maıdannyń tizginin óz qolyna alyp, ony ne bir qıyn sý asty jartastaryna soqtyqtyrmaı, aman-esen arman bolǵan jarqyn jaǵalaýǵa alyp shyqty.

Onyń ústine, el taǵdyry sheshiler saǵatta árqaısysy ár taýdyń arqary bolyp kalǵan azamattarymyz bir úıdiń balasyndaı yntymaqty minez tanytty. Salyq Zımanov, Sultan Sartaev, Ózbekáli Jánibekov, Sherhan Murtaza, Jabaıhan Ábdildın, Ómirbek Baıgeldı, Manash Qozybaev, Ómirbek Joldasbekov, Ánýar Álimjanov, Balǵabek Qydyrbekuly, Saýyq Tákejanov, Myrzataı Joldasbekov, Kamal Smaıylov, Qýanysh Sultanov... Sanap taýysa almaısyń. Sol kezdegi parlamentte bastary qosylǵan eldiń barlyq estııar azamattary... Biriniń kómeıin biri aıtpaı bilip, qapy jibermeýge tyrysyp baqty. Eki kúnge sozylǵan talqynyń aca bir shıelenisti tusynda depýtat Aleksandr Aleksandrovıch Knıagınınge: «Zańdy qoldaý kerek... Memlekettik táýelsizdik - qazaq halqynyń ǵasyrlar boıǵy armany. Qazaq jerin mekendegen biz, qazaq emes halyqtar, bárimiz birdeı sol názik sezimge árqashan óz sezimimizdeı qurmetpen qaraıyq» - dep, órekpip baqqan kóptegen áriptesterine basý aıtýǵa týra keldi.

Bile bilgen kisige bul táýelsizdik tek qazaqtarǵa ǵana kerek emes edi. Bundaı Zań dál sol kúnderi Qazaqstandy mekendeıtin barsha ulttardyń ul-qyzdaryna kerek edi. Jan-jaqqa bólinip, jaǵalasyp ketip, qaı shańyraqtyń da basyna qaýip tóndirmeý úshin, sol eki udaı kezeńde taǵdyr men tarıhtyń pármenimen Nuq paıǵambardyń kemesindeı qaltyldaq keńistikte kún keship jatqan jandardyń báriniń de erteńgi kúnderine senimdi bolýlary úshin Qazaqstannyń tezirek halyqaralyq kuqyq sýbektisi bolǵany kerek edi. Tek sondaı jaǵdaıda ǵana 17 mıllıon halyq erteń qaı kemeniń quıryǵyna jarmasamyz degen ala kóńildikke urynbaı, bárimizge ortaq daǵdarystar kezeńinen qalaı shyǵamyz dep, birlese áreket jasaı alar edi.

Ótpeli kezeńniń jeldeı shalqyǵan jelpildek aýandaryna berilmeı, eń aldymen, álgi bir múmkindikti zańdastyryp alýdyń qajettirek ekendigin túsine alatyn azamattar qaı tarapta da jetkilikti boldy. Sonyń arqasynda 1991 jyldyń 16 jeltoqsan kúni «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» Konstıtýtsııalyq zań basym daýyspen qabyldandy. Sol kezdegi bir áriptesim Vıktor Borısovıch Vodolazov jýyrda: «Áli esimde, on eki depýtat oǵan qarsy daýys bergen. Jasyratyny joq, sonyń biri ózim edim... Ol kezde meniń Qazaqstannyń bolashaǵyna degen senimim az edi. Ekonomıkamyz keýdesin kótere almaı, jer baýyrlap jatty. Naqty memlekettik turǵyda oılaý júıesi qalyptaspaǵan kez edi. Alaıda múnyń bári ýaqytsha qubylys eken. Bir-eki jyldan keıin oń ózgerister baıqala bastady. Soǵan saı men de burynǵy kózqarasyma ezgertýler engizdim», - depti.

Táýelsizdik Almatydaǵy demokratııashyl jastar ereýiliniń bes jyldyǵyna bir kún qalǵanda júzege asty. Iá, bul zańnyń negizgi avtory Ýaqyt edi... Jeltoqsan oqıǵalarynan sol Táýelsizdik kúnine deıin Qazaqstandaǵy ahýaldy ornyqsyzdandyrýǵa tyrysqan qanshama saıası beıpildik pen beıbastaqtyqtarǵa kýá bolmadyq deseńizshi...»