Taýasaruly Qazybek bek

Taýasaruly Qazybek bek (1692-1776) – Kishi Azııanyń iri qalalarynda bolyp, dinı, ǵylymı bilim alǵan oqymysty.

Әkesi Mataıұly Taýasar bı bolғan. Balasynyң nege bolsyn қabiletti zerektigin erte baıқaғan әkesi Қazybekti bes jasynda Bұharaғa aparyp, din oқýyna beredi. Kishkentaılyғyna қaramaı jaқsy oқyғan bala Қazybek medreseni tөrt jylda tamamdap, elge oralady. Mұnda eki jyl aýyl balalaryna dәris beredi. Eki jyl bala oқytyp, biraz adamnyң saýatyn ashқan on bir jasar Қazybek қasyna aýyldasy өzinen bir jas үlken Өteғұl baıdyң balasy Өtegendi (keıin Sүıinbaı, Jambyl jyrlaғan Өtegen batyr) ertip, taғy da bilim izdep jolғa shyғady. Olar Samarқantta bir jarym jyl bolyp, ataқty Қazy zade Rýmıdiң ұrpaғy Hafız zadege shәkirt bolyp, dәris tyңdaıdy. Odan keıin қaıta jolғa shyғyp, Shamғa, Baғdadқa, odan әri Ystambұlғa, Rımge baryp segiz jyl saparda bolady. Қazybekke, әsirese, Baғdad pen Ystambұlda bolyp, bilim alғan kezderi өte paıdaly bolyp jan-jaқty өsýine mүmkindik alady. Arab, parsy tilderin aıtarlyқtaı meңgeredi. Arab tilin jaқsy bilýdiң arқasynda Ystambұl kitaphanasynda Әl-Farabı eңbekterimen tanysady. Mahmұd Қashқarıdiң «Dıýanı lұғat at-Tүrk», Қoja Ahmet ıAssaýıdiң «Dıýanı hıkmet» kitaptaryn osy jerde oқıdy. Қazybek pen Өtegen bүkil Eýropany, orys jeriniң biraz jerin aralap, 1709 jyly elge oralady. Elge kelgennen keıin jıғan-tergen dүnıelerin jınaқtap, «Iran sheshegi» atty kitabyn jazady. Biraқ, jaýgershilikti zaman onyң kitap jazyp, ғylymmen aınalysýyna mүmkindik bermeıdi. Ol amalsyz қalamyn naızaғa aıyrbastap, el қorғaý isine aralasady. Onyң bұdan keıingi bar өmiri eldiң shetinde, jaýdyң өtinde өtedi. Ol alғash қalmaқtarmen Aıagөzde bolғan soғysқa қatysady. Osynda ol Қabanmen, Қojabergen jyraýmen tanysady. Osydan bir jyldan soң, Seýan Rabdanғa Tәýke hannyң elshisi bolyp barady. Eldiң «Aқtaban Shұbyryndyғa» ұshyraýy ? erlerdiң janyna қatty batady. Olar bұl kүnderi at үstinen tүspeı, birde bosқan eldiң basyn қosyp, ұjymdastyryp jatsa, birde өksheleı қýғan jaýғa toıtarys berip, shaıқasyp jatty. Osy bir қazaқtyң basyna tөngen қaraly kүnderdiң aýyrtpalyғyn Қazybek te el aғalarymen birge kөrip, arpalysty kүn keshedi. Қabanbaı, Bөgenbaı, Naýryzbaı batyrlar bastaғan talaı soғysқa қatysyp, erlik kөrsetedi. Sondaı shaıқastardyң birinde қyryқ jerinen naıza tıip, aқyry sol jaradan қaıtys bolady. Bizge Қazybek Taýasarұlynyң «Tүp-tұқııannan өzime sheıin» degen jalғyz eңbegi jetti. Ol onda zamandastary jaıynda kөp derekter beredi. El-jұrtynyң tәýelsizdigi jolynda arystansha alysyp, opat bolғan kөptegen erlerdiң aty-jөni aıtylyp, istegen erlikteri tәptishtele baıandalady, zaty қazaққa әıgili tұlғalar jaıynda asa bir sүıispenshilkpen jazady. Қazybek Taýasarұlynyң bұl eңbeginiң құndylyғy da osynda. Derekkөzi: «Tarıhı tұlғalar» kitaby