Tastanbekqyzy Sara

Tastanbekqyzy Sara (1853-1907) – ataqty sýyryp salma aqyn, sóz maıtalmany, aıtys óneriniń qaıtalanbas sheberi.

Almaty oblysynyң Қapal aýdanynda dүnıege kelgen. Rýy Naıman. Өziniң қysқa ғұmyrynda taýқymettiң talaıyn kөrip, әleýmettik teңsizdiktiң tәlkegine ұshyraғan Saranyң shyғarmashylyқ joly tym aýyr da kүrdeli. Ol үsh jasynda әkesinen aıyrylyp, eңse basқan jetimdik pen joқshylyқtyң zardabyn kөrip өsedi. Bұl az degendeı, syrttaı bolsa da jalғyz sүıener tiregi nemere aғasy Jaısaңbek «өgiz ұrlady» degen jalamen tүrmege tүsedi. Joқshylyқ өtinde jeke қalғan jetim bala, jesir әıelge қamқorshy bolyp, aýylyna kөshirip әkelgen Tұrysbek қajy Sarany shyryldatyp, өziniң teңi emes, jaratylysynan kemis týғan, baı balasy Jıenқұlғa atastyrady. Jetim қyz үshin mal alғan Tұrysbek қajynyң әreketin estigen Esimbek қajy daý shyғaryp, Sarany өz aýylyna kөshirip alady. Basy daýғa tүsken aқyn қyzdyң bұl jaıy «Tұzaқ» atty dastanynda sýrettelgen. Biraқ bұdan Saraғa jaқsylyқ bolmaıdy. Aқyrynda bar sharýa eki қajynyң қyzdyң қalyң malyn teң bөlip alýғa kelisýimen tynady. Osylaısha қarshadaıynan basy daý-sharғa tүsken aқyn қyzdyң baғynyң ashylýyna osy kezde naıman elin aralap, serilik jasap jүrgen ataқty Birjan salmen kezdesip, sharshy toptyң aldynda onymen aıtysýy үlken sebepshi bolady. Bұl aıtys Saranyң halyқ aldyndaғy bedelin arttyryp, ataғyn alysқa jaıady. Eldiң құrmetine bөlenip, halyқtyң mahabbatyna ıe bolғan aқyn қyzdyң taғdyr tizgininiң өz қoldarynan sýsyp, shyғyp bara jatқanyn sezgen қajylar da kөpke kөreneý қarsy shyғa almaı, onyң basyna bostandyқ beredi. Sөıtip aқyn Sara өziniң asқan darynynyң arқasynda teңdikke қol jetkizip, on toғyz jasynda өz teңi Altynbekұly Bekbaı degenge tұrmysқa shyғady. Teңdikke jetip, teңine қosylyp, kөzi ashylғandaı bolғan osyndaı kүnderdiң birinde Vernyı қalasynan Әbishtiң (Әbdirahmannyң) sүıegin alyp қaıtқan jolda Қapalda Abaıғa kөңil aıtýғa kelgen Naıman eliniң ıgi jaқsylarymen birge Sara da kelip, ұly aқynmen kөrisedi, aıaýly balasynan aıyrylғan aýyr қaıғysyna ortaқtastyғyn bildiredi. Jastaı joқshylyқty kөp kөrip, aýyr tұrmysty bastan keshken teңsizdiktiң zardabyn shegip, қaıғy-mұңdy serik etken aқyn қyz kөp ұzamaı aýrýғa shaldyғyp, jalғannyң қyzyғyn jarytyp kөre almaı, erte kөz jұmady. Sara Tastanbekқyzynyң Birjan salmen aıtysy ғasyrdan ғasyrғa үzilmeı jalғasyp kele jatқan қazaқtyң aıtys өneriniң shoқtyғy bıik, kөrkem үlgisi bolyp sanalady. Sөzge tapқyrlyғymen, kesip aıtar sheshendigimen eldi sүısintken, aıtys өnerge әbden tөselgen Sara Arsalaң, Nııazbek sal, t.b. aқyndardy өner jarysynda jeңgen. Onyң jastaıynan aқyndyқ jolyn ұstaғanyna «On үshte dombyra alyp sөz sөılep em, Kelemin bir sүrinbeı jalғyz қara» degen өleң joldary dәlel. 1889 jyly Ә.Naımanbaevpen, 1900 jyly T.Esқojaұlymen aıtysқan. Aқynnyң «Jүrek», «Ashyndym», «Arsalaң aғa aldynda», «Jүrek syry», «Jaılaýda», «Әbishtiң arýaғyna», «Hosh bol, elim» sekildi kөptegen өleңderi men «Tұzaқ» atty dastany bar. Sara shyғarmashylyғynda «Taғdyr tәlkegi» dastanynyң orny erekshe. Shyғarmaғa aқyn қyzdyң өmir joly negiz bolғan, bostandyққa қol jetkizý jolyndaғy kүresi jyrlanғan. Lırıkalyқ өleңderi kөbine өz taғdyryn, jeke basynyң mұң-zaryn arқaý etken jәne nәzik lırızm men oı-tolғanystarғa toly. 1993 jyly T.Қalılahanovtyң «Aқyn Sara» atty kitaby «Jalyn» baspasynan jaryқ kөrdi. Taldyқorғan қalasynda, Almaty oblysynyң Aқsý aýdanynda aқynғa eskertkish ornatylғan. Sondaı-aқ týyp-өsken jerinde mұrajaı ashylғan.Derekkөzderi: Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy, 7 tom «Tarıhı tұlғalar» kitaby