Tarıhı sheshim kúni
Osydan bir jyl buryn QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev Qazaqstandaǵy bıliktiń aýysýy týraly pikirinde bylaı degen edi: «Bılik tranzıti týraly suraq jıi qoıylyp júr. Meniń mandatym 2020 jyldyń sońynda aıaqtalýy tıis edi, biraq men osyndaı sheshim qabyldadym. Nege? Oǵan ne sebep boldy? Eń aldymen, men Prezıdent laýazymyn naǵyz tanymal shaǵymda qaldyrdym. 2015 jyly saılaýda men 96% daýys jınadym. Meniń ketkenim úshin halyq qamyqqanyn bilemin. Biraq, bul biregeı oqıǵa emes. Bir kezderi De Goll de laýazymynan bas tartqan, Lı Kýan ıÝ, Mahathır myrzalar da ózi ketken». Bul sózdi Nursultan Nazarbaev Astana club paneldik otyrysynda aıtqan bolatyn.
Al búgin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Twitter paraqshasynda: «Bir jyl buryn asa kórnekti memleket qaıratkeri, jahandyq deńgeıdegi saıasatker N. Nazarbaevtan el tizginin qolǵa alý mártebesi buıyrdy. Memleketimizdiń negizin qalaýshy – Elbasy strategııasy sabaqtastyǵyn júzege asyrý úshin kóp jumys atqaryldy. Elimizdi jańǵyrtý reformalary jalǵasyn tabady» dep jazdy.
El ómirindegi eleýli kún týraly arnaýly tilshimiz QR BǴM Ǵylym komıteti Memleket tarıhy ınstıtýtynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Búrkitbaı Ǵelmanuly AıAǴAN myrzamen suhbattasqan edi.
- Búrkitbaı Ǵelmanuly, Elbasy jáne toleranttylyqtyń qazaqstandyq úlgisi týraly ne aıtasyz? Osy máselede Elbasynyń róline tjqtalyp ótseńiz.
- Búgin Qazaqstanda beıbitshilik pen ózara kelisim ishinde 130-dan astam etnos ókilderi ómir súredi. Al memleket qurýshy ult – qazaq ulty. Respýblıkamyz kópetnosty jáne kópdindi qoǵamnan turady. Búginde Assambleıa etnosaralyq kelisimdi, qoǵamdaǵy toleranttylyqty jáne halyq birligin odan ári nyǵaıtý úshin qolaıly jaǵdaı jasaýǵa septigin tıgizdi. Sonymen qatar QHA memlekettik organdarǵa ekstremızm men radıkalızm kórinisterine qarsy áreket etýge, azamattardyń demokratııa normalaryna negizdelgen saıası-quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrýǵa kómek kórsetedi.
Biz Qazaqstannyń barlyq táýelsiz jyldary boıy túrli etnıkalyq toptardyń arasyndaǵy kelisimdi saqtaı aldyq. Ol kelisimdi saqtaǵan Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń sarabdal saıasaty men qazaq eliniń qonaqjaılyǵy jáne danalyǵy. Búkil álemde qazaqstandyq etnıkaaralyq kelisimniń úlgisi týraly aıtyla bastady. Onyń negizinde taǵdyrdyń erkimen jáne ártúrli sebeptermen kelgen bizdiń ortaq otanymyzdyń terrıtorııasyna mekendep otyrǵan barlyq etnıkalyq dıasporalarǵa qazaqtardyń tózimdi jáne shydamdy qatynasy jatyr. Elbasy jaqsy oılastyrylǵan kadrlyq saıasat júrgizip, bıliktiń jergilikti jáne ortalyq organdarynda elimizdiń túrli halqynyń ókilderi qyzmet atqarýda.
Táýelsizdik jyldarynda etnosaralyq beıbitshilik pen kelisim Qazaqstannyń bet aınasy, saıası brendine aınaldy. Turaqtylyqta biregeı úlgisin jasaý etnosaralyq qatynastardyń shıelenisti máselelerin demokratııalyq jolmen sheshýge múmkindik beretin Qazaqstannyń mańyzdy jetistikteriniń biri bolyp tabylady. Qazaqstan turǵyndarynyń polıetnıkalyq quramy jaǵdaıynda ulttyq deńgeıde azamattyq kelisimdi, ishki turaqtylyqty saqtaýǵa qol jetkizilýi memleket damýynyń negizin qalady.
- Elbasy qalyptastyrǵan jalpyqazaqstandyq qundylyqtardyń jańa júıesi jaıynda toqtalyp ótseńiz?
- Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń saıası ustanymy, strategııalyq bastamalary men shyǵarmashylyq murasyn sarapshylar táýelsiz el qalyptasýy men nyǵaıýyndaǵy ári qaraı jan-jaqty zerdeleýdi qajet etetin mańyzdy derekkóz retinde zerttelýde. 2007 jyldan bastap júzege asyrylǵan «Táýelsiz memlekettiń qalyptasýy men damýyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdentiniń saıası bastamalary», «Tuńǵysh Prezıdent jáne táýelsiz Qazaqstannyń odan ári damýy» atty eki ǵylymı baǵdarlama túbegeıli jáne qoldanbaly zertteýler júıesin qurýǵa tıis boldy.
Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń jyl saıynǵy joldaýynan tyń jańalyqtar kútip, bolashaqqa degen senimderi men úmitterin ushtaı túsetini qalypty jaǵdaı. Elbasy Joldaýynda «Jańa Qazaqstandyq patrıotızm degenimizdiń ózi – Máńgilik El! Ol – barsha Qazaqstan qoǵamynyń osyndaı uly qundylyǵy. Máńgilik El – jalpyqazaqstandyq ortaq shańyraǵymyzdyń ulttyq ıdeıasy. Babalarymyzdyń armany», – degen qanatty sózi kúlli túrki halyqtaryn bir serpiltip, erteńge degen senim uıalatqany jasyryn emes.
- Álem QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevty qandaı tulǵa retinde tanıdy dep oılaısyz?
- Elbasymyzdy jáne elimizdi búkil dúnıejúzi tanıdy. Óıtkeni, Elbasy ómiri men qyzmeti eli men jerine, onyń bolashaq damýyna arnalǵan. Parıjde ótken Halyqaralyq kórme bıýrosynyń Bas assambleıasynda ótken daýys berý rásimine Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń baryp qatysýyn san saqqa júgirtkender de jeterlik. «EKSPO – 2017» kórmesin Qazaqstanda ótkizýge 103 memleket daýys bergendigi – álemge elimizdiń tanylǵany emes pe jáne ony maqtanyshpen aıta alamyz.
Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda qalaı bolyp edi? Eske túsireıikshi? Sol kezde-aq Elbasy álem elderi, onyń ishinde AQSh tarapynan Qazaqstanǵa degen qaýipsizdik kepildigin almaı turyp, ıadrolyq qarýdan bas tartpaıtyndyǵy týraly aıtqan sózinen tanbady. Keıinnen osy Dj.Beıker óz estelikterinde qazaq kóshbasshysynyń berik ustanymyn joǵary baǵalaǵan edi. 1992 jyly mamyrda Qazaqstan Prezıdenti AQSh-qa alǵashqy resmı sapary kezinde uzaq kelissózder nátıjesinde Amerıka jaǵynyń biz týraly qarapaıym ıadrosyz mártebeni mise tutady degen úmitin joqqa shyǵardy. Qazaqstan beıbitshiliksúıgish el, jahandyq qaýipsizdikti nyǵaıtýdaǵy senimdi áriptes retinde tanyldy. «Biz, Qazaqstan halqy, ıadrolyq buǵaýdan erkindiktiń arqasynda bosadyq».
Sonymen birge Qazaqstan álemde shekara máselesin, Qytaı, Reseı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan jáne Túrikmenstan sııaqty eldermen sátti sheshken el bolyp otyr.
- Qazirgi álemdegi jahandyq qaýip-qaterdi eńserýdegi Elbasynyń bastamalary týraly ne aıta alasyz?
- N.Á.Nazarbaev Memleket basshysy retinde táýelsizdiktiń alǵashqy aılarynan-aq óziniń álemdik deńgeıde áreket etetin saıasatkerlerdiń biri bolatynyna halyqaralyq qaýymdastyqtyń nazaryn aýdardy. Onyń kórinisi BUU, UNESCO, ShYU sııaqty halyqaralyq uıymdar qatarynda bolýy.
Jahandyq qaýip-qaterden saqtaný jáne onyń aldyn alý baǵytyndaǵy yqpaldy is-sharalardyń eń tıimdisi bizdiń qoǵamymyzdaǵy yntymaqtastyq pen birlik jáne kelisim ekendigi kópshilikke jaqsy belgili. Bul oraıda kezdesýge qatysyp, sóz alǵandar halyqaralyq yqpaldy mekemelerge keirýi jáne onyń keleshegine úlken senim júktelip otyrǵandyǵyn da ashyp aıtty.
- Elbasynyń qoldaýymen jastardy qoldaý boıynsha birqatar jobalar iske asyryldy. Osy jobalar jastarǵa qalaı áser etti?
- Jastar - ult bolashaǵy.
«Arystandaı aıbatty,
Jolbarystaı qaıratty.
Qyrandaı kúshti qanatty,
Men jastarǵa senemin!» dep Maǵjan Jumabaev aqyn jyrlaǵandaı, boıynda qaıraty bar, jigerli jastarymyz barshylyq. Jigerli qyz-jigitter – eldiń erteńi, memleketimizdiń tiregi. Elimizdiń bolashaǵy jastardyń qolynda, elimizdiń araıly tańynyń perdesi tek belsendi jastarmen ǵana ashyla alady. Elimizde «Jastar» jylynyń jarııalanýy memleket basshysynyń jas býyn ókilderine arnaǵan jarqyn úndeýine aınalyp otyr. Bolashaǵynyń jarqyn bolyp, oılaǵan armanyn iske asyryp, aldyna tyń jospar qoıa bilgen ár jas maman býynǵa osy jyl taptyrmas múmkindikterdiń biri bolyp otyr. Búgingi jas – erteńgi el tizginin ustaıtyn tulǵa!
- Suhbatyńyzǵa rahmet.