Tarıhı maksımým: Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Qatarǵa sapary
«Sapar barysynda Qatar Memleketiniń Ámiri sheıh Támım ben Hamad Ál Tánımen jáne Premer-mınıstri sheıh Muhammed ben Abdýlrahman Ál Tánımen kelissózder júrgizedi. Sondaı-aq Prezıdent qazaq-qatar ınvestıtsııalyq dóńgelek ústeline qatysady jáne osy eldiń bıznes kapıtandarymen birqatar kezdesý ótkizedi», - delingen Aqordanyń baspasóz qyzmeti búgin taratqan habarlamada.
Qysqasha Qatar jaıly...
El Arab túbeginiń soltústik-shyǵys bóligindegi Qatar túbeginde ornalasqan. Ol ońtústiginde Saýd Arabııasy Koroldigimen shektesedi jáne qalǵan bóligi Parsy shyǵanaǵy sýlarymen shaıylyp jatyr. 2,7 mln halqy bar, onyń 350 myńǵa jýyǵy - jergilikti qatarlyqtar, qalǵany – eńbek emıgranttary.
Ekonomıkasy joǵary, halqynyń ál-aýqaty jaqsy, eń baı elderdiń biri. Shveıtsarııanyń halyqaralyq menedjment damytý ınstıtýty óziniń Dúnıejúzilik básekege qabilettilik ındeksinde Dohany 64 eldiń ishinde 18-shi orynǵa qoıdy. Qatar úkimettiń tıimdiligi boıynsha 7-shi, bıznestiń tıimdiligi boıynsha 14-shi orynǵa ıe boldy jáne ınfraqurylymdyq reıtıngin 38-shi orynǵa deıin jaqsartty. Onyń reıtıngine kúshti ekonomıkalyq kórsetkishter, jumyssyzdyq deńgeıiniń tómendigi, memlekettik sýbsıdııalar, kıberqaýipsizdik, joǵary memlekettik tapshylyq, jalpy negizgi kapıtaldy qalyptastyrý, halyqaralyq tájirıbe, kásipkerlik, úlken derekter men analıtıkany paıdalaný áser etedi.
Dúnıejúzilik banktiń boljamynsha, Qatar ekonomıkasy 2023 jáne 2024 jyldary Parsy shyǵanaǵy arab memleketteriniń áriptestik keńesi elderi arasynda eń jyldam ósetin ekonomıka bolady. Naqty JІÓ 2023 jyly 4,5%-ǵa jáne 2024 jyly 4,4%-ǵa ósedi dep kútilýde. JІÓ ósýi kómirsýtegi eksportynyń ulǵaıýymen jáne Dohanyń Soltústik ken ornyn keńeıtý josparlarymen qamtamasyz etilgen. Sondaı-aq, Prezıdent janyndaǵy QSZI bas sarapshysy Ádil Káýkenov «Qatar - Taıaý Shyǵystaǵy yqpaldy el» degen pikir bildirdi.
Qatar – Taıaý Shyǵystaǵy mańyzdy jáne biregeı memleket. Ózindik ereksheligi bar, syrtqy saıasatynda maqsatqa jete alatyn jáne ózdiginen áreket ete alatyn el. Óziniń kórshiles elderimen qarym-qatynasy ońaı bolmasa da, bul aımaq úshin Qatardyń orny bólek. Sebebi Taıaý Shyǵysta onyń yqpaly zor, – dedi Ádil Káýkenov.
Saýda-ekonomıkalyq baılanys jáne ınvestıtsııadaǵy yntymaqtastyq
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bıyl 2 aqpanda Qazaqstan men Qatar úkimeti arasyndaǵy ınvestıtsııalardy ózara kótermeleý jáne qorǵaý týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaıtyn zańǵa qol qoıdy. Bul elder arasyndaǵy ınvestıtsııalyq baılanystyń jandanýyna jol ashady. Sondaı-aq, Kelisim ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń standartty qaǵıdalary, UNCTAD prıntsıpteri jáne Dúnıejúzilik banktiń usynystary negizinde jasalǵan.
Bul qujat eki memleket aýmaǵynda ınvestıtsııalyq qyzmetti júzege asyrý kezinde ınvestorlardyń halyqaralyq quqyqtyq kepildikterin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Kelisim ınvestıtsııalyq qyzmetti júzege asyrý kezinde ınvestorlardyń quqyǵynyń kepildigin qamtamasyz etý arqyly yntymaqtastyqtyń quqyqtyq negizin quryp otyr. Bul rette, ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýǵa jáne elder arasyndaǵy ózara tıimdi saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa jaǵdaı jasalady, – degen edi syrtqy ister vıtse-mınıstri Nazıra Nurbaeva 2023 jylǵy 6 jeltoqsanda Májilis otyrysynda.
Parsy shyǵanaǵy elderi Qazaqstanǵa erekshe qyzyǵýshylyq tanytyp jatqanyna statıstıka dálel. 2022 jyly shyǵanaqtan Qazaqstanǵa tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń (TShI) jalpy aǵyny onyń aldyndaǵy jylmen salystyrǵanda 26,8%-ǵa artyp, 460,7 mln dollarǵa jetti.
QR Ulttyq bankiniń málimetinshe, Qatardan Qazaqstanǵa tartylǵan tikeleı sheteldik ınvestıtsııa 75,9 mln dollarǵa jetti. 2024 jylǵy 1 qańtardaǵy derekterge súıensek, el aýmaǵynda Qatar kapıtalymen baılanysy bar 3 zańdy tulǵa tirkelgen, onyń ishinde 2 zańdy tulǵa jumys isteıdi.
Ekijaqty yntymaqtastyqty damytýdyń mańyzdy tetigi – Qazaqstan-Qatar joǵary deńgeıdegi birlesken komıssııasy. Osy ýaqytqa deıin komıssııanyń alty otyrysy ótti (Dohada – 2000 jylǵy maýsymda, 2015 jylǵy qazanda jáne 2023 jylǵy qazanda; Astanada – 2001 jylǵy mamyrda, 2009 jylǵy qazanda, 2020 jylǵy aqpanda).
Tómendegi ınfografıkadan eki eldiń arasyndaǵy taýar aınalymy jyl saıyn artyp kele jatqanyn kórýge bolady.
Byltyr 3 qazanda Dohada eki eldiń iri bıznes ókilderiniń qatysýymen bıznes-forým ótti. Oǵan 150-den astam delegat qatysty. Al, ótken jyly 8 maýsymda Qatar Ámiri sheıh Tamım ben Hamad Ál Tánıdiń Qazaqstanǵa jumys sapary aıasynda Astanada Qatardaǵy eń iri 10 iri kompanııa basshylyǵynyń qatysýymen dóńgelek ústel ótti. Nátıjesinde taraptar jalpy somasy 500 mıllıon dollardan asatyn 5 qujatqa qol qoıdy.
2022 jylǵy 13 qazanda Qatar Ámiri sheıh Tamım ben Hamad Ál Tánıdiń Qazaqstanǵa memlekettik sapary aıasynda Astanada Qazaqstan-Qatar ınvestıtsııalyq forýmy ótti. Joǵary deńgeıde ótken sharaǵa eki eldiń iri bıznes ókilderi qatysty. Investıtsııalyq forým aıasynda jalpy somasy 625 mıllıon dollardan asatyn 13 ekijaqty qujatqa qol qoıyldy.
Eki jyl buryn Dohada eki jaqtaǵy memlekettik organdardyń, Qatar ınvestıtsııalyq qorynyń «Qatar Investment Authority», «Power International Holding», Qatar kásipkerleriniń qaýymdastyǵy, «Faisal Holding» basshylarymen birqatar kezdesý ótip, birlesken ınvestıtsııalyq qor qurý jáne taý-ken ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy, medıtsına jáne týrızm salalarynda birqatar iri ınvestıtsııalyq jobalardy júzege asyrý talqylandy.
2023 jyldyń basynan beri ózara saýda kólemi 2,8 ese óskenin atap ótý kerek. Qazaqstannyń Katarǵa eksporty 59,3%-ǵa artyp, 5,0 mln dollarǵa jetti, onyń 15,5%-yn Qatardaǵy iri saýda jelilerinde satylatyn qazaqstandyq et jáne et ónimderi quraıdy.
Áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyq
Memleketter áskerı-tehnıkalyq salada da yntymaqtastyq ornatty.
2022 jylǵy 20-23 naýryzda qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary Marat Husaıynov «DIMDEX-2022» 7-shi halyqaralyq áskerı-tehnıkalyq kórmesine qatysty.
Al, byltyr 11-12 jeltoqsanda Qatar premeriniń orynbasary, qorǵanys isteri mınıstri Haled ben Mýhammad ál-Atııahtyń shaqyrýymen QR Qorǵanys mınıstri Rýslan Jaqsylyqov Dohaǵa saparmen bardy. Onda áskerı vedomstvolardyń basshylary áskerı yntymaqtastyq jáne tehnıkalyq kómek salasyndaǵy úkimetaralyq kelisimderge qol qoıdy.
Memleket basshylarynyń kezdesýi
Qazaqstan men Qatar arasynda dıplomatııalyq qatynas 1993 jyldyń 1 shildesinde ornady. Sodan beri eki eldiń basshylary, premerleri eki jaqqa birneshe ret sapar shekti.
Al, 2019-2023 jyldar aralyǵynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev pen Qatar Ámiri sheıh Tamım ben Hamad Ál Tánı 8 ret telefon arqyly sóılesti jáne túrli halyqaralyq sharalar aıasynda 5 ret kezdesti. Sonyń ishinde 2022 jylǵy 21-22 maýsymda Memleket basshysy Ámirdiń shaqyrýymen II Qatar ekonomıkalyq forýmyna qatysty. Sol kezde Qasym-Jomart Toqaev sheıh Tamım ben Hamad Ál Tánıge iltıpat bildirdi jáne ózara saýda-sattyq kórsetkishterin arttyrýdyń mańyzyn aıtty. Sondaı-aq, Prezıdent eki memlekettiń úkimetteri men isker toptary arasyndaǵy yqpaldastyqty jandandyrýdy usyndy.
Bizdiń birqatar ınvestıtsııalyq jobalarymyz bar... Qazaqstan kompanııalary osy baǵytta Qatar bıznesimen tyǵyz yqpaldastyq ornatýǵa nıetti, – dedi Memleket basshysy.
Óz kezeginde sheıh Tamım ben Hamad Ál Tánı Dohanyń Qazaqstanmen kópjaqty ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyqty damytýǵa múddeli ekenin málimdedi.
Búgingi ekonomıkalyq forýmǵa Qazaqstannyń qatysqany – men úshin úlken mártebe. Bizdiń ózara senimge negizdelgen qarym-qatynasymyz óte jaqsy. Birlesken jobalardy, ásirese, aýyl sharýashylyǵy salasynda júzege asyrýǵa daıynbyz. Bul elimiz úshin basym baǵyt jáne jýyq arada agroónerkásip keshenindegi birlesken jobalardy egjeı-tegjeıli talqylaý úshin arnaıy top jiberemiz, – dedi Qatar Ámiri.
Dohaǵa saparda Qasym-Jomart Toqaev Qatar Ámirin Qazaqstanǵa resmı saparmen kelýge shaqyrdy.
Sóıtip, 2022 jyldyń 12-13 qazanynda Qatar Ámiri sheıh Támım ben Hamad Ál Tánıdiń Qazaqstanǵa memlekettik sapary ótti. Osy sapardyń nátıjesinde memlekettik jáne vedomstvoaralyq deńgeıde 12 ekijaqty qujatqa qol qoıyldy. Keńeıtilgen quramda kelissóz ótti.
Osy kelissózder barysynda Memleket basshysy eki el arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynastar ornaǵanyna 30 jyl tolǵanyn arnaıy atap ótti.
Bul – erekshe mereıli beles. Osy merzim ishinde biz tyǵyz memleketaralyq yntymaqtastyq ornattyq. Syndarly saıası dıalog qurdyq. Osynyń bári dástúrli dostyq pen berik áriptestikke negizdelgen. Astanadaǵy «Ál-Farabı» meshiti men sheıh Támım atyndaǵy bilim ordasy – osynyń aıqyn kórinisi. Sondaı-aq, jýyrda Almaty oblysynyń Ótegen batyr kentinde perınataldy aýrýhananyń qurylysy bastaldy. Biz Qatar Memleketiniń elimizdi kórkeıtýge qosqan úlesi men jan-jaqty qoldaýyn eshqashan umytpaımyz. Bolashaqta da qazaq-qatar qatynastaryn ári qaraı damytýǵa daıynbyz, – dedi Qasym Jomart Toqaev.
Budan bólek osy saparda Ámirge Qazaqstan Prezıdentiniń «Altyn Qyran» ordeni tabystaldy.
Sondaı-aq, Qatar Ámiri 2023 jyly jumys saparymen elimizge keldi. Sóıtip, ol osy ýaqytqa deıin Qazaqstanǵa úsh ret kelip-ketti. Endi 13-14 aqpan kúnderi Qasym-Jomart Toqaev Qatarǵa memlekettik saparmen barady.
Memleket basshysynyń Qatarǵa saparynan ne kútemiz?
Eki el kóshbasshylarynyń sońǵy 5 jylda jıi kezdesýi tegin emes. Memleketter ózara jaqsy qarym-qatynas ornatqan jáne eshqandaı halyqaralyq máselelerde pikir qaıshylyq bolǵan emes. Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵy joǵary, al Qatardyń ınvestıtsııa quıýǵa áleýeti zor. Sol sebepti Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń sapary ekijaqty qatynasty jańa deńgeıge kóteretini sózsiz.
Qazaqstan men Qatardyń arasynda eshqandaı kelispeýshilikter men narazalyqtar joq. Kerisinshe, ózara yntymaqtastyǵy joǵary, dostyǵy jarasqan memleketter. Jalpy álemniń basqa elderi, onyń ishinde kórshiles elderdiń Qazaqstanǵa degen qarym-qatynasy jaqsy. Sondyqtan bul artyqshylyq Qatarmen ınvestıtsııalyq, taýar aınalymynda yntymaqtastyqty nyǵaıtý jáne kúsheıtýge múmkindik berip otyr... Qazaqstanǵa Qatardyń ınvestıtsııasy mańyzdy jáne Qatar úshin Qazaqstannyń Ortalyq Azııadaǵy ekonomıkalyq jaǵdaıy tartymdy, – dep pikir bildirdi sarapshy Ádil Káýkenov.
Odan qaldy, sarapshynyń aıtýynsha, Doha – tek aımaqtaǵy emes, álemdegi avıatsııalyq hab. Sondyqtan Qazaqstan bul praktıkany ózine de engize alady.
Ádil Káýkenov qatarlyqtardyń elimizdiń jol qurylysy, munaı óńdeý, hımııalyq óńdeý jáne basqa birneshe baǵytyna qyzyǵýshylyǵy joǵary ekenin de atap ótti.
Qoryta aıtsaq, aımaqtyq yntymaqtastyqty eskersek, onda Qazaqstan men Qatar Ortalyq Azııa jáne arab elderi arasyndaǵy kópir bola alady jáne Prezıdenttiń bul sapary sol kópirdiń beriktigin qamtamasyz etedi dep kútemiz.