Tanymal bolatyn tazylardy Qyzyljar óńirinen shyǵaramyz dep senemin - SQO turǵyny
- Ánýar Amantaıuly, tazy ósirýmen aınalysýǵa ne sebep boldy? Bul isti qolǵa alǵanyńyzǵa neshe jyl?
- Tazymen aınalysyp jatqanyma shamamen 3 jyl. Bul árıne, kóp ýaqyt emes, biraq ańshylyqqa kóp shyqqasyn, aýylda turǵasyn balalyq shaqtan tazy ustaýǵa qyzyǵatynmyn. Ańshylyq, saıatshylyq qazaqtyń qanynda bar ǵoı. Taǵy bir sebebi, osydan shamamen úsh jyl buryn Kókshetaý óńirinde tazylardyń jarysy – «shyrǵa tartý» jarysyn qolǵa ala bastady. Ony áleýmettik jelide jarııalap, nasıhattady. Sondaǵy beınejazbalardy kórip qyzyǵyp, bir jaǵynan ańshy, ekinshiden sportqa da jaqyn bolǵandyqtan, tazy ustaımyn dep sheshtim.
- Tazy ósirý kásip pe, álde hobbı me? Jalpy, qandaı maqsatta ósirip, baǵyp jatyrsyz?
- Tazy ósirýdi bálkim bireýler kásip qylyp otyrǵan shyǵar, biraq men úshin ol hobbı, sebebi onymen kásip retinde aınalysý óte qıyn. Kásippen materıaldyq paıda kórý úshin aınalysady, al munda elge, jastarǵa nasıhattap, bizdiń ulttyq qundylyqtardy damytýymyzǵa paıdasy tıer. Bizdiń qazaq retinde basqalardan aıyrmashylyǵymyz – ulttyq qundylyqtarymyz ǵoı, tazy – jeti qazynanyń biri. Qolymyzdan kelip jatqasyn, aýylda turǵasyn, yńǵaıly bolǵasyn tazy asyraýdy jón kórip otyrmyz. Maqsatym – ózge elderden kem bolmaı, qundylyqtarymyzdyń deńgeıin kóterýge at salysý. Aýylda bir men emes, tórt jigit osy isti qolǵa aldyq. Shynynda, «bir oqpen eki qoıandy atqandaı», tazymen ańshylyqqa da shyǵamyz, ekinshiden bul – sport. Jarystarǵa qatystyramyz.
- Olardyń tektiligi, jalpy qanynyń tazalyǵy qalaı anyqtalady?
- Tazy alǵan kezde árıne onyń tektiligine birinshi kezekte nazar aýdaramyz. Tegi myqty tazylar ójet, júırik bolyp keledi. Minez-qulqynan bilinip turady. Tazy ósirýmen ejelden aınalysyp kele jatqan aǵalarymyz tazynyń túrine qarap-aq onyń tazalyǵyn ajyrata alady. Aıtýlarynsha, kózinen adamǵa tán tereńdik pen tektilikti kórýge bolady. Kezinde qasqyr alatyn tazylardyń boıynyń uzyndyǵy 90 sm asqan, iri bolǵan. Jalpy, onyń tektiligi kúshik kezinen baıqalady. Tazy úı qorıtyn ıt emes, ol ań aýlaýǵa, saıatshylyqqa jaratylǵan.
- Tazynyń jarǵaq qulaqty jáne shashaq qulaqty eki túri bolady eken. Siz qandaı túrin ósirip jatyrsyz? Nelikten?
- Soltústik óńirde negizinen shashaq qulaqty tazylardy ósiremiz. Al jarǵaq qulaqty tazylar, meniń bilýimshe, batys jaqta kóp taralǵan. Múmkin, tabıǵattyń erekshelikterine baılanysty shyǵar…
- Qazaq ıttiń tektisi – tazy dep jatady. Ittiń bul túrin osylaısha qasterleýge ne sebep?
- Tazynyń qazaq úshin orny bólek. Sebebi, úlkenderdiń aıtýynsha, bir aýyldy ashtyqtan alyp qalǵan kezderi bolypty. Odan bólek, óte taza ıt, basqalaryn úıge jolatpasa da, ata-babamyz ony kıiz úıdiń ishinde ǵana ustaǵan eken. Otbasy múshesindeı qasterlegen.
- Basqa ıtterden aıyrmashylyǵy nede?
- Bolmysy bólek, artyq eti joq, ózine tán sulýlyǵy bar janýar. Tazy ańshylyq úshin jaralǵan, onyń júıriktiginen bólek iz kesý, ıisshildik qasıeti jaqsy damyǵan. Demek, bir ǵana emes, birneshe fýnktsııany qatar oryndaıdy. Ózi ańdy izdep taýyp, shyǵaryp, ala beredi. Alǵyr, jyrtqyshtan seskenbeıtin minezi, qyrda qybyr etkendi birden baıqaıtyn qyraǵylyǵy bar. Aqyldy ǵana emes, odan bir tákapparlyqty da baıqaımyn.
- Qalaı kútip-baptaý kerek?
- Men tazylarymdy aýlada bos ustaǵandy jón kórem. Oǵan jaǵdaı bar. Kúni boıy jınalǵan energııasyn tarqatýy kerek, oınaıdy, bir-birin qýady. Mindetti túrde aptasyna eki-úsh ret serýenge alyp shyǵyp, ań qýǵyzyp, júrgizip qaıtý kerek.
Tazy jýyndy ishpeıdi, oǵan tamaǵyn satyp ákelip, pisirip beremiz. Biraq, kúndelikti et berýdiń qajeti joq. Onyń keri áseri bolýy múmkin. Jalpy tamaǵy týraly aıtar bolsaq, dárýmenderdi de umytpaǵan jón. Salmaǵyn da baqylaýda ustaý kerek. Sondaı-aq, tıisti ekpelerin de ýaqytynda saldyryp otyrý qajet.
- Itterińizdi tanystyryp ketińizshi, ishinde chempıondar bar ma?
- Tazylarymnyń bireýi – Qumar, ony kóp jerde tanyp jatady. Tegi de myqty, qany da myqty. Enesi Tasqyn degen kezinde Qazaqstannyń chempıony bolǵan. «Asyl qazyna» atty úlken chempıonattyń kýbogin jeńip alǵan. Kóknaı, Quralaı degen tazym bar. Olar – jas tazylar, olardan da jaqsy chempıondar shyǵatynyna úmittimin. Tekteri myqty, birinen-biri asqan kúshikterimiz bar. Al, Qumardyń alǵan júldeleri jeterlik, ol júıriktigin bárimizge dáleldedi. Biraq, bıyl bir jarysta basqa tazylarmen tóbelesip, jaraqat alyp, endi jarysqa qatysýdy doǵaryp jatyr.
- Jarystarǵa jıi qatysyp turasyzdar ma?
- Álbette, tazylardy jarystarǵa jıi shyǵaramyz. Nátıje jaman emes. Ózimiz de sońǵy eki jyl boıy oblystyq deńgeıde jarys uıymdastyryp kelemiz. Bıyl kórshi óńirlerdi de qatystyrdyq. Bul jumysty jalǵastyramyz, aty ańyzǵa aınalǵan tazylardy ózimizdiń Qyzyljar óńirinen shyǵaramyz degen senimdemin.
- Tazynyń tuqymy quryp ketýdiń az-aq aldynda tur degendi jıi estımiz. Nege taza qandy qazaqy tazyny brendke aınaldyryp, áli kúnge deıin patent ala almaı júrmiz?
- Tazynyń quryp ketýge az qalǵany shyndyq deýge bolady. Biraq, tazyny asyrap jatqandar az emes, jetkilikti. Biz ony jarys ótkizgende, ańǵa shyqqanda kórip jatamyz. Bir-birimizben kúshik almasyp, áleýmettik jeli arqyly da baılanysyp turamyz. Másele kóbiniń qujatynyń joqtyǵynda. Osydan biz tazyny patentteı almaı otyrmyz, óıtkeni qujaty barlarynyń sany ony menshiktep alýǵa jetkiliksiz. Al patent alý úshin sany myńnan asýy kerek eken.
- Tazyǵa qujat alý qanshalyqty qıyn, nelikten tazy ósiretinder ony qunttaı qoımaıdy?
- Men de endi bul isti qolǵa alyp, tazylaryma qujat istete bastadym. Asa qıyndyǵy joq. Eki kezeńinen ótip, 10 myń teńge jumsadym. Tirkeýge qoıatyn arnaıy jekemenshik sarapshylar bar. Biraq, tazy ustaıtyndardyń basym bóligi aýylda turady, olar ıtti qujattaýǵa bas qatyrǵylary kelmeıdi.
- Qumaı tazy joǵalyp ketpeýi úshin, sizdiń oıyńyzsha ne isteý kerek?
- Qazir tazy ósirip jatqandardyń barlyǵy odan keremet paıda kórip jatyr dep aıta almaımyn, paıdasynan shyǵyny kóp. Tazy ustaýmen ony jaqsy kórgendikten ǵana aınalysady, ulttyq qundylyq dep baǵalaıtyn azamattar ustaıdy. Olardy búginginiń sal-serileri deýge keledi. Óıtkeni, tazyny asyrap-baǵý úshin de, jarys uıymdastyrý, oǵan aparý – bárine qarajat kerek.
Aýylymyzda tazy ósirýmen tórt jigit aınalysyp jatqanymyzdy aıttym ǵoı. Bárimiz birge baǵyp, ósirip jatyrmyz. Bolashaqta birigip, bir pıtomnık ashýdy josparlap otyrmyz. Jerdi daıyndap, tálimbaq salyp, barlyq tazylarymyzdy bir jerde baptap, úlken chempıon shyǵarsaq degen nıetimiz bar. Osylaısha, tazynyń joǵalyp ketpeýine, qundylyǵymyzdy saqtaýǵa qolymyzdan kelgenshe úles qosamyz.
Jalpy, memleketten qoldaý kerek dep oılaımyn. Máselen, qazirgi «shyrǵa tartýdy» ulttyq sport túrleri qataryna qosý, tazylardy qujattandyrýda kóptegen jeńildikter jasaý, óńirlerde kórmeler uıymdastyrý, mine sol kezde ǵana tazymyz qurymaıdy. Odan ári sany kóbeıedi, qyzyǵýshylar da artady.
- Áńgimeńizge rahmet!