«Tabys tólqujaty Atyraýda júzege asýda» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń jazýynsha, Esep komıtetiniń baqylaý is-sharalary óńirlerge bólinetin transfert kóleminiń ulǵaıǵanyn kórsetedi. Alaıda, atalǵan qarajat árdaıym tıimdi paıdalanyla bermeıdi. Jergilikti bıýdjet qarajatyn utymdy paıdalanýda óńirlerdegi syrtqy memlekettik aýdıt organdary - tekserý komıssııalarynyń róli erekshe. Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý júıesiniń tıimdiligi men sapasyn arttyrýǵa Memleket basshysynyń turaqty kóńil bólýiniń arqasynda tekserý komıssııalary qalyptasý jyldarynda jergilikti bıýdjet qarajatynyń utymdy paıdalanylýyna úles qosqan tolyqqandy qurylymdarǵa aınaldy.
Tekserý komıssııalarynyń memlekettik organ retinde qalyptasýy jáne ótken jyldyń qarasha aıynda qabyldanǵan «Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý týraly» Zańnyń olardyń qyzmetine áseri jóninde Esep komıtetiniń múshesi Erlan Turlybekovpen bolǵan suhbat oqyrman nazaryna usynylyp otyr.
«Eń aldymen, zańda memlekettik aýdıttiń syrtqy jáne ishki bolyp bólingenin atap ótý qajet. Syrtqy aýdıttiń negizgi mindeti - ulttyq resýrstardyń tıimdi paıdalanylýyn baǵalaý. Bul máselelermen Esep komıteti jáne óńirlerdiń tekserý komıssııalary aınalysatyn bolady. Іshki aýdıtti ishki memlekettik aýdıt jónindegi ýákiletti organ, sondaı-aq, ortalyq memlekettik jáne jergilikti atqarýshy organdardyń ishki aýdıt qyzmeti júrgizedi. Tekserý komıssııalarymen ózara is-qımylymyzǵa kelsek, Esep komıteti tekserý komıssııalaryna ádistemelik kómek kórsetýdi burynǵysynsha jalǵastyrady. Biz tekserý komıssııalaryna árdaıym qoldaý bildirip, olarǵa aqparattyq, konsýltatsııalyq kómek kórsetip, qyzmetine ozyq standarttar engizdik. Buǵan qosa, jyl saıyn birlesken baqylaý is-sharalaryn (aýdıtorlyq is-sharalardy) júrgizip otyramyz, bul tekserý komıssııalarynyń qyzmetkerlerine Esep komıtetindegi áriptesterinen praktıkalyq tájirıbe alýǵa, qoıylǵan mindetterdi barynsha sapaly sheshýge, ıaǵnı qyzmettiń tıimdiligin arttyrýǵa múmkindik beredi»,-deıdi Erlan Qabykenuly.
Bas basylymnyń búgingi sany Alǵys aıtý kúnine arnalyp otyr. Osy oraıda «Bul kún - el halqy uıysqandyǵynyń nyshany» degen taqyryppen berilgen maqalada elimizdegi birqatar etnomádenı birlestikter tóraǵalarynyń quttyqtaýlary jarııalanǵan.
«1937 jyldan beri 80 jylǵa jýyq ýaqyt ótti. Bizdiń aqsaqaldarymyz Qazaqstan jerine kúshtep kóshirilgen sátti áli kúnge deıin úlken kúıinishpen eske alady. Sol jyldary kóptegen etnostar stalındik repressııanyń qurbandyǵyna aınaldy. Osyndaı qıyn-qystaý kezeńde qazaqtardyń meımandostyq qasıeti meniń týǵan-týysqandarymnyń ómirin qutqaryp qaldy.Biz birtutas qazaqstandyq otbasy retinde tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerip, qalalar men eldi mekender turǵyzyp, zaýyttar men fabrıkalar salyp, odan keıin jas, egemen memlekettiń irgesin qalap, nyǵaıtýǵa atsalystyq. Biz sol bir taǵdyrsheshti kezeńde qaıyrymdylyq pen izgiliktiń úlgisin tanytyp, kómek qolyn sozǵan qazaq halqyna úlken qurmetpen qaraımyz. Bul - búgingi beıbit ómir men tynyshtyqtyń negizi. Nursultan Ábishuly, osy kún úshin Sizge úlken rahmet!»,-deıdi «Qazaqstan koreıleri qaýymdastyǵy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń vıtse-prezıdenti Dmıtrıı Kım.
***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, ótken jyldyń jeltoqsan aıynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen ótken jalpyulttyq telekópir aıasynda Pavlodar oblysynda «Bozshakól» ken-baıytý orny iske qosylǵan bolatyn. Araǵa eki aı salyp alǵashqy mys kontsentraty óndirildi. Buǵan deıin kombınatta óndirilgen kenniń quramynda 70 myń ýntsııa altyn jáne 469 myń ýntsııa kúmis anyqtalǵan. Bul metaldar qaıta óńdelip, mys kontsentratynyń quramynda qosymsha ónim retinde ótkiziledi. Kombınat jyl sońyna deıin 45-65 myń tonna katodtyq balamadaǵy ken jáne 50-70 myń ýntsııa altyn daıyndaýdy josparlap otyr. Al ónimniń birinshi partııasy naýryz aıynda eksportqa shyǵarylmaq.
- 2016 jylǵy shyǵyn kólemi 270 mıllıon dollar kóleminde bolady dep josparlanǵan. Al naqty kapıtaldy shyǵyn kólemi 2,15 mıllıard dollardy quramaq. Bul aldyn ala josparlanǵan somadan 50 mıllıon dollarǵa kem. «Bozshakólden» alǵashqy ónim alyndy. Endi óndiris kólemin ulǵaıtyp, eksportqa shyǵarý baǵytynda jumys isteımiz, - deıdi quramyna «Bozshakól» ken-baıytý orny kiretin KAZ Minerals tobynyń basqarma tóraǵasy Oleg Novachýk. Kombınattyń jyldyq jobalyq kýaty 30 mıllıon tonnany quraıdy. Ken ornyn 40 jyldan astam ýaqyt boıy paıdalanýǵa bolady. Bul materıal «Eksportqa shyǵarylmaq» degen taqyryppen berilgen.
Osy basylymda «Tabys tólqujaty Atyraýda júzege asýda» atty maqala jarııalandy. Qazaqstanda alǵash bolyp álem elderindegi Halyqaralyq jastar qorynyń «Tabysqa jetý tólqujaty» atty jobasy Atyraý óńirinde júzege asýda. «Tabysqa jetý tólqujaty» - jaǵdaıy tómen otbasynda tárbıelenetin, ata-anasy joq jáne tárbıesi qıyn balalarmen jumys isteýge tálimgerler daıyndaýdy jáne qorytyndysyn qadaǵalaýdy, jastarǵa senimdilik, maqsatqa jetý joldary jáne jeke tulǵa qasıetterin úıretetin dárister ótkizýdi maqsat etken arnaýly baǵdarlama.
Jýyrda ótken jyldyń qarasha aıynda bastalǵan oqýdyń birinshi bóligi támamdaldy. Osyǵan oraı H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıtetinde maǵynaly shara uıymdastyryldy.
Saltanatty rásimge oblys ákiminiń orynbasary Shyńǵys Muqan qatysyp, álem elderiniń balalary oqyp jatqan bilim berý jobasynyń ereksheligine toqtaldy.
- Búgin «Tabysqa jetý tólqujaty» baǵdarlamasynyń alǵashqy túlekterine sertıfıkat tabys etip otyrmyz. Bizdiń bilim júıesiniń kemshiligi - bilimge úıretedi, ony ómirde qalaı paıdalanýdy úıretýdi umytyp ketedi. Osy olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin «Shevron» kompanııasynyń demeýshiligimen AQSh-tyń Baltımor qalasyna baryp, Halyqaralyq jastar qorynyń jumysymen tanysqanym bar. Qorda jastarǵa jetistikke jetýdiń joldaryn kórsetý úshin ómir daǵdylaryn úıretetin «Mansapty josparlaý», «Ýaqytty basqarý», «Komandada nemese jeke jumys jasaý», «Ashýdy aýyzdyqtaý», «Adamdarmen til tabysý» sııaqty ómirlik daǵdylardy úıretetin komponentter bar. Byltyr kúzde sheteldik mamandar kelip, bizde oqytýshylar tárbıelep, Atyraýdyń birqatar oqý oryndarynda qarasha aıynan bastap «Tabysqa jetý tólqujaty» kýrstaryn bastap ketken edik. Kýrsqa 250 jas qatysty. Qazaqstanda alǵash Atyraýdan bastalǵan Ómir daǵdylaryn endi elimizdiń bilim júıesine engizýdi usynbaqpyz, - degen Shyńǵys Jumabekuly bilimdi, belsendi, kóp tildi meńgergen jastyń qaı kezde de qoǵamnan óz ornyn tabatynyn atap aıtty. Osy jaıynda tolyq bilgińiz kelse, maqalany oqyp shyǵyńyz.
***
«Qoǵamda «Qazirgi jastar kitap oqymaıdy» degen túsinik bar. Menińshe, olaı emes, jastar oqıdy, biraq ókinishke oraı, qazaq tilinde emes. Ol qazaqtildi jańa kitaptar taralymynyń az bolýyna baılanysty. Sondyqtan qazaq tilindegi kitaptar týraly kóp jastarymyz bile bermeıdi. Óıtkeni jarnama jasalmaıdy, kitap dúkenderinde de az. Ǵylymı eńbekter týraly osyny aıtýǵa bolady»,-dep jazady «Ana tili» gazeti búgingi sanyndaǵy «Qazaqsha kitaptardy kóbeıtýimiz kerek» atty maqalasynda.
Taǵy bir másele ǵalamtordaǵy qazaqtildi saıttardyń kóp emestigi. Qazir adamdar aqparatty negizinen ǵalamtordan izdeıdi, búkil álemniń jańalyqtaryn da ǵalamtor arqyly bilip otyrady. Mysaly, shetelde jaryq kórgen kitaptardy da sonan tabady. Al qazaqtildi shyǵarmalar týraly ǵalamtordan aqparat tabý qıyn, bul baǵytta bir júıelilik jetispeıdi. Tek kitaptar men kınolar emes, ómirdiń basqa da salalaryna baılanysty arnaıy saıttar joqtyń qasy.
«Balalarǵa arnalǵan qazaqtildi mýltfılmderdiń de azdyǵy óz áserin tıgizýde. Máselen, Reseı shetel mýltfılmderi men baǵdarlamalaryn óz tilderine aýdaryp alady. Al bizdiń el orystildi aýdarmalardy paıdalanady. Qazaqsha da bar, árıne, biraq az. Osyndaı sebeptiń saldarynan jas balalar qazaq tilin emes, orys tilin úırenip ósedi»,-deıdi maqala avtory.