Súr etten ázirlengen Naýryz kójeniń dámi til úıredi - aqmolalyq ájeler
Bul taǵamnyń jeti túrli dəmnen əzirlenetinin bərimiz jaqsy bilemiz. Alaıda, Qazaqstannyń jer-jerinde onyń jasalý ádisi men erekshelikteri bar. Osy rette, QazAqparat tilshisi mereke qarsańynda kópti kórgen, tirliktegi təjirıbesi mol, kójesi bal tatyǵan aqmolalyq əjelerdi sózge tartyp, Naýryz kójeni daıyndaý ədisin surap bilgen edi.
«Aqmola oblystyq musylman əıelder lıgasy» qoǵamdyq birlestiginiń tóraıymy Raýza Báıkenova Naýryz kójeni erteden ázirlep keledi.
«Men ata-əjemniń baýyrynda ósken edim. Sodan bolar, qazaqy tərbıe qanyma sińgen. «Naýryz kójeni toıyp ishý kerek, sonda jyl boıy toqshylyq bolady!» degendi úlkenderden jıi estıtinmin. Men kójeni pisirýdi əjemnen úırengem. Oblystyq musylman əıelder lıgasyna jetekshilik etkennen beri jyl saıyn əjeler qosylyp kóje qaınatyp, ony Naýryz dýmanyn toılaýǵa ortalyqqa jınalǵan qaýymǵa úlestirip kelemiz. Negizi, quramyna jeti ónimnen de kóp taǵam qosýǵa bolady. Aldymen súr etti pisiremiz. Basqa ydysqa sorpaǵa qosatyn jarmalardy bólek-bólek pisirip alamyz. Jarmalardyń ərtúrinen qosamyz. Mysaly kúrish, tary, arpa, qaraqumyq, keıde burshaq ta qosamyn. Sodan keıin súr etti, órikti usaqtap týrap, meıiz ben jarmalardy birge barlyǵyn et pisken sorpaǵa qurtty ezip aralastyramyz. Kóje daıyn bolǵannan keıin qaımaq qosamyz. Jalpy, ərbir adamnyń ózindik daıyndaý təsili bolady. Óz bilgenimmen bólisip jatyrmyn. Ondaǵy oıym óskeleń urpaq oı túısin, úırensin degenim ǵoı», - deıdi Raýza apa.
Al, Atbasar aýdanyndaǵy Esengeldi aýylynda turatyn kópbalaly ana, eńbek ardageri Ásıma Júsipova Naýryz kójeni anasynan úırengenin aıtty.
«Men Naýryz kójeni pisirýdi anamnan úırengem. Anam maı saqtaǵan qaryndy tazalap jýyp, kójeniń túbine salatyn. Bul ejelden kele jatqan kóne ədis. Qarynǵa tuz əbden sińgendikten de kójege erekshe dəm beredi. Sonymen qatar, annam soǵymnan Naýryz kójege dep bólek et saqtaıtyn. Sebebi, súrlengen et Naýryz kójeniń dəmin til úıirerdeı etetinin aıtyp otyratyn. Aqsyz Naýryz kóje bolǵan ba, mindetti túrde aıran quıamyn. Kójeniń tatymyna qaraı tuz salamyn. Sońǵy kezderi tary qosyp júrmin. Naýryz kójem dəmdi bolyp shyǵady. Qazirgi tańda ózimde, qyzdaryma, kelinderime Naýryz kójeni daıyndaýdy úıretip júrmin. Bul bizdiń ata-babalarymyzdan urpaqtan urpaqqa jalǵasyp kele jatqan ulttyq taǵamy. Ony keleshek urpaq umytpaı bilýi tıis»,- deıdi Ásıma apa.
Kókshetaý qalasynyń turǵyny Kúlásh Qojahmetova da súr etten ázirlengen Naýryz kójeniń dámi til úıretinin aıtady.
«Men osy Kókshetaýda týyp óstim. Bizde Naýryz kójeni daıyndaǵanda mindetti túrde jylqynyń súr etin qosady. Súr ettiń sorpasyna daıyndalǵan kójeniń dəmi tipti erekshe bolady. Bir aıta keterligi, jylqynyń etin shiriginen qaıyn aǵashynyń tútinimen ystaıdy. Al, kójeniń quramyna keletin bolsaq, súrlengen etti pisirip, súzip alasyz. Arpany salyp, qaınaǵannan keıin, tary, kúrish qosý kerek. Dámine qaraı tuz salyp, keıin meıiz qosasyz. 15-20 mınýt qaınaǵannan keıin súzbeni salasyz. Osylaısha jeti túrli taǵamnan qazaqtyń ulttyq kójesin jyl saıyn daıyndaımyz»,- deıdi Kúlish apa.
Naýryz kójeni halyq arasynda «tileý kóje», «kóp kóje» dep te ataıdy. Naýryz kójege, Naýryzǵa arnalyp soıylǵan maldyń kədeli asyna naýryz bata berilgen soń, jınalǵan halyq: «Aq mol bolsyn!» degen tilek aıtyp tarqasady. Bizde Naýryz kójesi bal tatyǵan əjelerimiz aman bolsyn dep tiledik!