Sýıtsıd týraly oı oqýshyda UBT-ǵa deıin týyndaıdy - sheteldik jáne otandyq sarapshylar
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetinde ótken halyqaralyq jıynǵa QR Bilim jáne ǵylym, Densaýlyq saqtaý mınıstrlikteri, BUU Balalar qory (ıÝNISEF), «Bilim Foundation» qoǵamdyq qory, Respýblıkalyq psıhıkalyq densaýlyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy, sondaı-aq pedagog psıhologtar, sheteldik sarapshylar qatysty.
Mektep oqýshylary arasyndaǵy sýıtsıd taqyryby sóz bolǵanda Ulttyq biryńǵaı testileýden keıin óz-ózine qol salý faktiler atalady. UBT-ǵa daıyndyq kezinde bolashaq túlektermen psıhologtar da jumys jasaıdy. Alaıda, Almatydaǵy halyqaralyq jıynǵa qatysqan sarapshylar UBT negizgi faktor emes ekenin, oqýshy sýıtsıd týraly oıyn jasyryp kelip, testileýdi tek syltaý etetinin atap ótti.
Máselen, Qazaqstanda 6 jyldan beri sýıtsıd taqyrybynda trenıngter ótkizip kele jatqan, Qyzylordada bastalǵan pılottyq joba avtorlarynyń biri atanǵan, ıtalııalyq professor Marko Sarkıapone balanyń minez-qulqyna kóbirek mán berý qajettigin eskertti.
«UBT-dan óte almaıtyn balalar kóp, onyń bári sýtsıd jasamaıdy ǵoı. Túsinesizder me? Sondyqtan, ol - basty faktor emes. Sýıtsıd jasamaq bolǵan balalarmen sóıleskende olar testten ótpeı qalǵany úshin emes, oǵan deıin de bolǵan sátsizdikter ólýge ıtermelegenin aıtqan bolatyn. ıAǵnı, balalar UBT-ǵa deıin ólim týraly oılap, ony jasyryp kelgen. Mektepte balalar bir-birin mazaqtaıdy, álimjettik qylady. Muny - býllızm deıdi. Osynyń bári áser etedi. Mektep - oqýshy úshin ekinshi otbasy. Onda adam balalyq shaǵynyń mańyzdy bóligin ótkizedi. Sondyqtan, mektep sýıtsıd belgilerin tanyp bilýge daıyn bolýy kerek. Muǵalim balalardy oqytyp qana qoımaı, kóńil kúıine de mán berýi qajet. Oqýshynyń fızıkalyq, moraldyq ahýalyna, densaýlyǵyna muǵalim jaýapty emes. Degenmen, balalarmen jumys jasaǵannan keıin, olarǵa keshendi qaraý qajet bolady», - deıdi sheteldik sarapshy.
Qazaqstan Úkimeti Birikken Ulttar Uıymynyń Balalar qorymen (ıÝNISEF) birlese otyryp, elimizde «Jasóspirimder arasyndaǵy sýıtsıdtiń aldyn alý» baǵdarlamasyn engizgen bolatyn. Joba ilki rejimde 2015 jyldan bastap, Qyzylorda oblysynda júrgizile bastady. Jobany júzege asyrý úshin «Bilim Foundation» qoǵamdyq qory arnaıy qurylǵan bolatyn. Atalǵan qor jetekshisi Erlan Aıtmuhambetov te Qazaqstan ǵalymdary UBT-ny sýıtsıdke ıtermeleıtin faktor retinde qarastyrmaıtynyn atap ótti.
«UBT nemese ınternettegi qaýipti oıyndar balalardy sýıtsıdke ıtermeleıtin negizgi faktor dep aıta almaımyz. UBT - sýıtsıdtiń basty sebebi emes. Tek, oqıǵaǵa ıtermelegen sebep qana bolýy múmkin. Óıtkeni, sýıtsıdke barǵan bala oǵan deıingi nıetin jasyryp kelgeni keıin anyqtalyp jatady. UBT, jaqyn adamdarmen arazdasý, ajyrasý sekildi oqıǵalar sýıtsıdke syltaý ǵana. ıAǵnı, ózine qol jumsaıtyn adamda ólim týraly oı burynnan bar, ony anyqtaý kerek. UBT boıynsha qol jumsaǵan fatkiler bar. UBT-ǵa deıin de bala qıyn jaǵdaıda júrgenin eskerý kerek», - deıdi Erlan Aıtmuhambetov.
Professor Marko Sarkıapone sýıtsıdke ıtermeleýi múmkin birneshe faktordy atady:
«Sýıtsıdtiń sebepteri kóp. Bir ǵana faktordyń sýıtsıdtiń basty sebebi dep aıta almaısyz. Sýıtsıdtiń psıhologııalyq, bıologııalyq, áleýmettik sebepteri bar. Bir adamnyń ózine qol jumsaýǵa bel býǵanyn aldyn ala bilý qıyn. Sebebi, sýıtsıdke bel býǵan adam ózine qol jumsaý týraly oıyn uzaq ýaqyt jysyryp júredi. Árıne, onyń belgileri bar. Mysaly, balanyń minezi ózgere bastaıdy. Tomaǵa tuıyq bolyp, ár zatqa qyzyǵýshylyǵyn joǵaltady», - deıdi ǵalym.
Aıta keteıik, atalǵan halyqaralyq konferentsııanyń 19 qańtarda ótken bóliminde baıandama jasaǵan Qazaqstandaǵy Bala quqyqtary jónindegi ýákil, QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Zaǵıpa Balıeva elimizde byltyr ózine qol salmaq bolǵan 114 bala qutqarylǵanyn jetkizgen bolatyn. Sheteldik mamandardyń aıtýynsha, jyl saıyn álemdegi jasóspirimderdiń 10% óz denesine jaraqat salady. Sonyń kesirinen 67 000 jasóspirim kóz jumady.