Streske tózimdi urpaq básekege qabiletti ulttyń negizi - sarapshy

ALMATY. QazAqparat - Qazaqstannyń jasóspirimder arasyndaǵy sýıtsıdten álemdik kórsetkish boıynsha aldyńǵy oryndarda turǵany qoǵamdy alańdatyp otyr.  Túıtkildi máseleniń sheshimin tabýǵa halyqaralyq uıymdar da atsalysýda. Atap aıtqanda, BUU Balalar qory Qazaqstanda «Jasóspirimder arasynda sýıtsıdtiń aldyn alý» baǵdarlamasyn engizdi.

Atalǵan 2015 jyldan bastap joba pılottyq rejimde Qyzylorda oblysynda júzene asyrylyp keledi. Úsh jylda atqarylǵan jumys nátıjesi jaıly Qyzylorda oblystyq Bilim basqarmasynyń oqý-ádistemelik ortalyǵynyń bólim meńgerýshisi, pedagog-psıholog Abdrahmanova Symbat oıymen bólisti.

-    Jasóspirimder ótpeli kezeńinde túrli syrtqy faktorlardyń qurbany bolyp jatady. Ásirese, aqparattyq tehnologııalar damyǵan zamanda jas býynnyń psıhologııalyq turaqtylyǵyn nyǵaıtý úshin qandaı shara qabyldanýy kerek?

-   Bul óte mańyzdy másele. Sebebi, psıhıkalyq jaǵdaıy turaqty, streske tózimdi urpaq - básekege qabiletti ulttyń negizi. Bolashaq urpaǵymyz psıhologııalyq turǵydan myqty bolsa, tek táni ǵana emes, jany da saý bolsa, syrttan keletin faktorlarǵa tózimdi bolsa ol básekege qabiletti urpaq bolady. Muny qazirden bastap qolǵa alý kerek. Sebebi, qazirgi tańda syrttan keletin yqpal óte kóp. Aqparattyń, tehnologııalardyń damyǵan zamanynda balalarymyzdy joǵaltyp almaý óte mańyzdy. Olarǵa neniń kerektigin, neniń qajet emestigin úıretý asa ózekti bolyp otyr. Kóbine balalar «men anama kerek emespin, meni eshkim tyńdamaıdy» degen oı aıtady. Keı ata-analar balalaryn kishkentaı kezinen kompıýter, smartfon berip jubatady. Bala men otbasy arasynda tikeleı qarym-qatynas joq. Sondyqtan, qazir kóp balanyń tili kesh shyǵady. Keı áripterdi durys aıta almaıdy.

-   Sýıtsıdke qandaı faktorlar ıtermeleıdi?

-   Balalardy sýıtsıdke ıtermeleıtin birneshe faktor bar. Atap aıtsaq, psıhologııalyq, áleýmettik, medıtsınalyq faktorlar dep bólýge bolady. Bizdiń óńirimizde mynadaı jaǵdaı boldy. Bala asyrandy ekenin óz ata-anasynan emes, basqa bireýlerden estigen. Bala óz bólmesine tyǵylyp, esikti ashpaı qoıǵan. Keıin muǵalimine SMS jazǵan. «Qosh bolyńyz» degen maǵynada. Sol sátte der kezinde úıine psıholog baryp, ata-anasymen balamen jumys jasap, qyz balany raıynan qaıtardyq. Sondaı-aq, bir jasóspirim denesindegi kemshilikke qysylyp ózine qol salǵysy kelgen, qoǵamnan alystap, tomaǵa-tuıyq ómir keshken. Balanyń qolynda artyq saýsaǵy bolǵan. Ol balaǵa da psıhologııalyq keshendi kómek kórsetildi. Hırýrg mamannyń kómegimen ota jasalyp, artyq saýsaǵy alyndy. Qazir jetkinshek kolledjde oqıdy.

-  Balanyń ózine qol salǵysy kelip júrgenin qalaı baıqaısyzdar?

-  BUU Balalar qorynyń mamandary daıyndaǵan arnaıy saýalnama arqyly anyqtaımyz. Saýalnamada 17 suraq bar. Respondenttiń jaýabyna qaraı arnaıy baldar kestesi jasalady. Sol arqyly depressııada, oı qajap júrgen balalar anyqtalady. Sosyn solarmen tikeleı jumys júrgiziledi.

-  Baǵdarlama qolǵa alynǵaly beri 3 jyl ótipti. Osy ýaqyt aralyǵynda qandaı nátıjege qol jetkizdińizder?

-  Bizdiń oblysta áýel basta bul kórsetkish Qazaqstan boıynsha óte joǵary bolatyn. Baǵdarlama nátıjesinde Qyzylorda oblysynda anyqtalmaǵan sýıtsıd kórsetkishi 50%-ǵa azaıdy, al anyqtalǵan sýıtsıd kórsetkishi 23 %-ǵa tómendedi. BUU Balalar qory 2016 jyly Ispanııada ótken sımpozıým barysynda bizdiń joba boıynsha baıandama jasady. Álemdik qaýymdastyq joba jetistikterin óte joǵary baǵalady. 2015 jyly qaýip tobynda 1 000 bala bolsa, 2016 jyly bul kórsetkish 700-ge jetti. 2017 jyly 600 balamen jumys jasaldy.

Aıta ketý kerek, bul joba álem boıynsha tek Eýropa elderinde júrgizilgen. TMD aımaǵynda Qazaqstan birinshi bolyp júzege asyrdy. Oǵan qazir Atyraý, Mańǵystaý, Aqtóbe oblystary qosyldy

Áńgimeńizge rahmet!