Sportqa da saıasattyń salqyny tıip jatqan jaıy bar - qyzylordalyq maman
- Aldymen, Syr óńirindegi aýyr atletıkanyń damýy jóninde oı qozǵap ketelik. Oblysta atalǵan sporttyń órkendeýine kim áser etti?
- Ótken ǵasyrdyń toqsanynshy jyldarynda Qyzylorda keńinen qanat jaıa bastady. Búginde talaı talanttyń tanylýyna jol ashqan Vılorıı Pak sol kezde el ishinen ziltemir kóterýge beıim jas órenderdi taýyp, olardy qıyn da qyzyqty sport túrine baýlydy.
Ras, aýyr atletıka men úshin tańsyq sport túri edi. Men oqıtyn mektepke aımaqqa Vılorıı bapker keldi. Oń-solyn endi tanyp kele jatqan órenderge ózi jetekshilik etetin úıirmeniń qyr-syryn aıtyp berdi. Ol kezde men nebári on jasta edim. Ata-anammen aqyldasa kele aýyr atletıka úıirmesiniń esigin ashtym. Qasymda Ǵalym, Ǵanı, Talant, Talǵat, Ardaq esimdi dostarym bar. Talantty tanı biletin bapker Vılorıı olardy qushaq jaıa qarsy aldy. Uǵymtal ulandarǵa asyqpaı aýyr atletıkanyń qyzyǵy men qıyndyǵy jaıly aıtyp berdi.
- Ol kezde materıaldyq-tehnıkalyq bazanyń jaǵdaıy qalaı edi?
- Bizdiń balalyq shaǵymyzda qazirgideı qaryshtap damyǵan tehnıka joq. Bar kóretinimiz – teledıdar. Kógildir ekrannan kóptegen sport túrlerinen jarystar jaıly kórsetedi. Sol sátte biz Anatolıı Hrapatyı esimdi qazaqstandyq aýyr atletti janymyzǵa jaqyn tartamyz. San alýan saıysta syr bermegen sańlaq talaı júldege qol jetkizdi. Olımpıadanyń altyny men kúmis medalin moıynǵa taqty. Álem chempıonatynda bes márte altyn, eki márte qola aldy. Ózge de jarystarda jetistikke jetti. Hrapatyı biz sekildi órenderge ónege boldy. Odan burynǵy jyldarda da Olımpıada chempıony atanǵan temirtaýlyq ıÝrıı Zaıtsev (1976, Monreal), shahtınskilik Vıktor Mazın (1980, Máskeý) syndy sańlaqtar boldy. Biz solar sekildi bolýǵa umtyldyq.
Alǵash ret chempıon atanǵanda nebári 12 jasta edim. 1987 jyly Arqalyq qalasynda ótken el birinshiliginde jeńimpaz tuǵyrynan kórindim. Odan keıin jasóspirimder men jastar arasynda toǵyz márte el chempıony atandym. Al 1994 jyly Qyrǵyzstan astanasy Bishkek qalasynda ótken Orta Azııa elderi jarysynda jeńimpaz atandym. Arada bir jyl ótkende Reseıdiń Sankt-Peterbýrg qalasynda jalaýyn jelbiretken Táýelsiz memleketter dostastyǵy elderi spartakıadasynda kúmis júldeger boldym.
- Aýyr atletıkamen nebári 20 jasyńda qosh aıtysqan ekensiń. Oǵan ne sebep boldy?
- Bul jyldarda bizdiń elimizde aýyr atletıka sporty endi-endi órkenin jaıyp kele jatqan kezi edi. Meni bapkerler eresekter arasyndaǵy ulttyq quramaǵa qabyldaýǵa nıet bildirdi. Dese de, alǵan jaraqatyma baılanysty jarys jolyn jalǵastyra alǵan joqpyn. 1996 jyly bapkerlik qyzmetke bet burdym.
Bapkerlik te ońaı emes. Jaýapkershiligi úlken. Vılorıı ustazymmen keńesip, talaı talanttyń juldyzy janýyna kúsh saldym. Burynǵydaı emes, bul salaǵa da qamqorlyq kórsetile bastady. Qajetti qural-jabdyq qatary tolyqty.
Jergilikti halyq kóp jyldarǵa deıin aýyr atletıkanyń qyr-syryn túsine qoıǵan joq. Aýyl balasy negizinen oń jambasyna keletin kúres túrlerin tańdaıtyn. Olardyń kóbisi oblys ortalyǵynda ornalasqan Jalańtós bahadúr atyndaǵy sporttaǵy daryndy balalar mektep-ınternatyna túsýge keletin. Bul jerde kez kelgen órendi birden qabyldaı qoımaıdy. Túrli synaqtar bolady. Sodan súrinbeı ótken balanyń atalǵan bilim ordasynda tálim alýyna múmkindik týady.
- Qazir elimizde Qyzylorda aýyr atletıkasy joǵary baǵalanady. Mundaı oń nátıjege qalaı qol jetti?
- Qashanda talantty jastarǵa kende emespiz ǵoı. Árıne, árkimniń qabilet-qarymyn baǵalaýyń tıis. Biz daryndy ulandardy keıde kezdeısoq kezdestirip jatamyz. Sportshy tárbıeleý ońaıǵa soqpaıdy. Shákirtiń tolaıym tabysqa kenelip jatsa, qandaı ǵanıbet?! Barlyq bapker sol jolda tynbaı ter tógedi. Atalǵan sport mektebine kelgen órender arasynan aýyr atletıkaǵa beıim talaı janǵa jol siltedik. Olardyń arasynan úmitimizdi aqtaǵan shákirtterimiz de az emes. Qazir Almas Óteshovti jankúıerler jaqsy biledi. Ol áýelgide kúrespen aınalysqan bolatyn. Onyń bolmys-bitimine qarap aýyr atletıkaǵa yńǵaıly ekenin baıqaǵan edik. Bizdiń bergen aqyl-keńesimizden keıin ziltemir kóterýdiń qyr-syryn meńgerdi. Almas úmitimizdi aqtady, Álem jáne Azııa chempıonattarynda qorjynǵa júlde saldy. Azııa oıyndarynda da toptyń aldynan kórindi.
2000 jyldardan beri de Syr óńiriniń aýyr atletıkasynda talaı talantty jastar boı kórsetti. Jergilikti bapkerler tárıbelegen Aıbol jáne Jeńis Aldabergenovter, Roman Rýsıanovskıı, Dáýren Shaýteev, Jomart Jarasbaev syndy sańlaqtar san alýan saıystarda jeńimpazdar qatarynan kórindi. Ómir sáttilik pen sátsizdikten turady emes pe?! Olardyń keıbiriniń baǵy janbaǵan shyǵar. Endigi biriniń baby kelispedi me eken? Dese de, olardyń jolyn jalǵaǵan órender qatary búginde de az emes. Keıingi jyldarda Ádilbek Balqaev, Esengeldi Sápı, Rahat Bekbolat, Aısamal Sansyzbaeva, Aızada Múptilda, Azamat Tólegen syndy úzdikter shyqty.
- Keıingi jyldarda álemdik jarystarda Rahattyń esimi jıi atalady. Sol jóninde oı-pikirińdi bile ketsek...
- Rahat sekildi daryndy ulandarǵa barynsha qamqorlyq kórsetilýi tıis. Sportshynyń babynda bolýy – basty talap. Qajetti taǵamdar jáne vıtamınmen qamtamasyz etkenimiz durys. Osyndaı qoldaýdyń nátıjesinde elimizdiń sport kóginde talaı talanttar jarqyraı túsedi.
- Qazir dopıngke baılanysty daý-damaı kezdesip qalady. Elimizdiń keıbir aýyr atletteri osynyń saldarynan úlken sporttan shettetildi. Buǵan kózqarasyń qalaı?
- Meniń oıymsha, álemde sport salasyna da saıasattyń salqyny tıip jatqan jaıy bar. Jer-jahandaǵy irgeli elderdiń arasyndaǵy qyrǵı-qabaq kózqaras keıbir belgili sportshylardyń jolyn baılaıdy. Qazir birqatar aýyr atletter qan quramynan dopıng tabyldy degen jeleýmen úlken sporttan shettetildi. Mundaı keleńsiz jaǵdaı qazaqstandyq jastarǵa da kedergisin keltirdi.
Kóptegen tekserýde taza shyqqan talanttarǵa qalaısha birneshe jyldan keıin dopıng paıdalandy degen baılam jasalady? Bul – eshbir logıkaǵa syımaıtyn túsiniksiz jaǵdaı. Osyndaı qısynsyz jaǵdaıǵa baılanysty kóptegen jastar úlken sportpen qosh aıtysty. Árıne, aldaǵy ýaqytta álemde buǵan baılanysty oń sheshim qabyldanady degen úmittenemin. Sonda ǵana sportshylar ádiletti jolmen jeńiske jetedi.
- Qazir shetelden sportshylar alyp kelýge áýespiz. Bul el sportynyń damýyna qanshalyqty áser etedi?
- Mundaı jaǵdaı aýyr atletıka salasynda kóp kezdesti. Qazir de ózge elderden shaqyrýǵa áýespiz. Olar tómengi jalaqyǵa kelmeıdi. Bul maqsatta qyrýar qarjy jumsalady. Sondyqtan oılanǵanymyz durys. Aqshany balalar men jasóspirimder sportyn damytýǵa jumsaǵanymyz abzal. Ol óz jemisin beredi. Onyń ornyna ózge elden bilikti bapker alyp kelgen paıdaly. Qazaqstandyq jankúıerler túrkııalyq Enver Týrkelerı degen mamandy jaqsy biledi. Talaı talantqa aqjol siltegen ol elimizdiń aýyr atletıka quramasyna keńesshi retinde uzaq jyldar boıy eńbek etti. Bilikti bapker árbir shákirtiniń múmkindigin tolyqtaı biledi. Sol arqyly júıeli jumys júrgizdi. Keıingi jyldarda qazaqstandyq aýyr atletterdiń Álem jáne Olımpıada sekildi dodalarda top jarǵanyn sol kisiniń ólsheýsiz eńbeginiń jemisi dep sanaımyn.
- Qazirgi jáne burynǵy sporttyń damýynda qandaı ózgerister bar?
- Burynǵy jáne qazirgi ýaqyttaǵy sport salasynyń damýyn salystyra almaısyń. Erterekte jaǵdaı ońaı bolmady. Jarysqa jol qarajat tabýdyń ózi qıynǵa soǵatyn. Basqa da kedergisi az bolǵan joq. Búginde mundaı túıtkildiń barlyǵy óziniń sheshimin tapty. Álemniń qaı qıyryndaǵy dodaǵa barý úshin memleket tarapynan qamqorlyq kórsetiledi. San alýan saıystarda jeńis tuǵyrynan kóringen sańlaqtarǵa elge kelgennen keıin qomaqty syıaqy beriledi. Buryn sportshylar mundaı qoldaýdan tys qalyp keldi. Al Olımpıada chempıony men júldegerine memleket taǵaıyndaǵan arnaıy syılyqtar taǵy bar.
- Áńgimeńizge raqmet.