«Sottalǵan adamnyń saqaly qyrqylady» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» basylymynyń jazýynsha, Aqtóbede alaıaqtardyń joly bolyp tur. Quqyq qorǵaý organdary tarapynan qanshama qareket jasalǵanymen de alaıaqtar aldaǵandar qatary kóbeıip ketti. Oblystyq ishki ister departamenti baspasóz qyzmetiniń ózi de moıyndaǵandaı, alaıaqtardyń, sońǵy kezderi baǵy janǵan syńaıly. Bul jaıynda gazette «Alaıaqtar azaımaı tur» degen maqaladan oqı alasyzdar.
Osy basylymda « Aýa qashan tútinnen tazarady?» degen kólemdi maqala basyldy. Jýyrda ǵana oblystyq mamandandyrylǵan ekonomıkalyq sottyń baspasóz qyzmeti arqyly Ekibastuzdaǵy GRES-2 AQ stansasy qorshaǵan orta, óńir ekologııasyna zııan keltirgeni úshin 2 mlrd. teńgeden artyq aıyppul tóleıtini habarlandy. Qorshaǵan orta jáne sý resýrstary mınıstrligi Ekologııalyq retteý jáne baqylaý komıtetine qarasty oblystyq ekologııa departamenti GRES-2 stansasy AQ qorshaǵan ortaǵa zalal keltirip, ruqsatsyz emıssııa jasaǵandyqtan, stansa keltirgen shyǵyndy óteýin talap etip sotqa shaǵymdanǵan kórinedi. Zań júzinde bul - óndiristik ekologııalyq baqylaýdy júrgizý talaptaryn buzý, qorshaǵan ortaǵa ekologııalyq ruqsatta belgilengen emıssııalar normatıvteriniń asyp ketýi, ne ekologııalyq ruqsattyń bolmaýynan degen sóz. Jalpy, ótken jyly elimizdiń birqatar kásiporyndary ekologııalyq talaptardy buzǵandary úshin 45 mlrd. teńge aıyppul tólese, 8 myńnan astam ekologııalyq zań buzý áshkerelenipti.
***
«Aıqyn» basylymynyń jazýynsha, elimizdiń jańa «Qylmystyq atqarý kodeksinde» bas bostandyǵynan aıyrylǵandarǵa saqal jiberýge tyıym salý qarastyrylyp otyr. Kodeks jobasyna osyndaı tosyn normanyń engizilgendigin keshe Májilis depýtaty Svetlana Bychkova rastady. Osy kúni, palatanyń Zańnama jáne sot-quqyqtyq komıtetiniń otyrysynda, negizinen, túzeý mekemelerine qatysty osy «zańdar jınaǵy» ekinshi oqylymda talqylanǵan bolatyn. Onda basqa da eleń etkizerlik jańalyqtar bar. Mysalǵa, túrmeniń ar jaǵyna «sálemdemeler» jiberýge tyıym salynýy múmkin. Jalpy, Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes jazylǵan Qazaqstannyń jańa Qylmystyq atqarý kodeksiniń jobasy Májilis qorjynyna 2013 jyldyń qazanynda túsken eken, sodan beri ol jumys tobynyń 55 otyrysynda talqyǵa tartylypty. Buǵan deıin palata óziniń jalpy otyrysynda kodeksti «birinshi oqylymda» maquldap ta úlgergen. Endi ekinshi oqylymǵa ázirlik barysy júrgizilýde. Keshegi basqosýda qujat boıynsha jumys tobynyń jetekshisi Svetlana Bychkova baıandama jasady. Onyń aıtýynsha, kodeks jobasynda «bostandyqtan aıyrýǵa sottalǵandardyń quqyqtaryna, olardyń mindetterine qatysty, sondaı-aq tyıym salýlardy belgileıtin bap bar». Bul týraly gazettiń búgingi sanyndaǵy «Sottalǵan adamnyń saqaly qyrqylady» atty maqalada berilgen.
Osy basylymda «Qansha munaıshy qajet?» degen maqala jarııalandy. Kóptegen qazaqstandyqtar munaıshy bolyp, aı saıyn mol, mıllıondaǵan teńge tabys tabýdy armandaıdy. Osy oraıda depýtattar Munaı jáne gaz mınıstri Uzaqbaı Qarabalınnen Qazaqstan aýmaǵynda alda taǵy qansha jergilikti munaıshyǵa suranys bolatyndyǵyn surastyrdy. Sóıtse, dál osy másele mınıstrliktegilerdi de qyzyqtyrǵan eken. Sondyqtan kókeıdi tesken saýalǵa jaýap izdep, jan-jaqqa olar da suraý salypty.Munaıly aımaqtardan saılanǵan birqatar senatorlar munaıshylardyń báriniń birdeı mıllıondap tabys tabatyndyǵy «ańyz» deıdi. Bul «ańyz» ártúrli jarnamalar men habarlandyrýlardan qorektenetinge uqsaıdy. Ár túrli alpaýyt munaı kompanııalary aragidik joǵary bilikti basqarýshy mamandar izdeıdi, «jalaqysy aıyna 5-10 myń dollar» deıdi. Biraq kóp jaǵdaıda keıinnen ol orynǵa kandıdatty «Qazaqstannan tabylmady» dep, shetelden alǵyzady. Biraq soǵan qaramastan, tipti qatardaǵy munaıshy mamandyǵyna degen qyzyǵýshylyq joǵary bolyp tur.
***
«Jas qazaq» basylymynda L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti fılosofııa kafedrasynyń meńgerýshisi, akademık Ǵarıfolla Esimmen aradaǵy suhbat berilgen.
«Qazaq jastary qandaı kitap oqýy kerek? Mindetti túrde oqıtyn bir kitap bar. Ol - «Abaı joly». Ony oqýdaǵy maqsat bar. Qazaq degen uǵym qazir naqtylanbaı tur. «Qazaq kim?» degen saýalǵa naqty jaýapty kim aıta alady, mende ony bilmeımin. Menen surasa, mende qınalyp qalam. Tek jaqsy qazaq dep qana bir qyrlaryn aıtyp jatyrmyn. Al osy qazaqtyń kim ekenin «Abaı jolynan» tabýǵa bolady. Ondaǵy jaqsy qazaq - Abaı. Abaıdyń jaqsy qazaq ekenine daý joq. Abaıdy tórt kitabynda sýrettegen ekinshi bir jaqsy qazaq - Muhtar Áýezov. Eki jaqsy qazaq bir kitapta tur. Qazaqtyń beınesi tur. Jáne oǵan ózimizdiń túsinigimizdi qossaq bizdiń qazaq týraly bilerimiz tolyǵar edi. Kezinde «Abaı jolyn» akademık Qanysh Sátbaev: «Bul qazaq halqynyń on toǵyzynshy ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy entsıklopedııasy» degen keremet pikir aıtqan. Onyń geroıy -Abaı, jazyp otqan kemeńger - Áýezov. Qazaqty osy shyǵarmadan izdeý kerek. «Abaı jolyn» oqyǵanda durystap oqý kerek. Men «Hakim Abaı», «Danyshpan Shákárim» degen eki eńbek jazdym. Endi «Kemeńger Muhtar» degendi jazyp jatyrmyn. Bul shyǵarmalarda meniń negizgi aıtar oıym qazaq kim degenge jaýap izdeý. «Abaı jolyn» on jyl saıyn qaıta-qaıta oqýymyz kerek. On jylda adam tolysady, túsinik te ózgeredi»,-deıdi akademık. Bul suhbat «Ǵarıfolla Esim: «Meniń datym - sanany táýelsiz etý...» degen taqyryppen kópshilik nazaryna usynylyp otyr.
***
«Ekspress-K» basylymynyń búgingi sanynda «Zolotoı holodılnık» atty maqala berilgen. Búginge belgisiz bireýler Qazaqstanda eski tońazytqyshtarǵa suranysty yntalandyryp otyr. Atap aıtqanda, satyp alýshylar osy kóne turmystyq tehnıka úshin, ıaǵnı «Zıl-Moskva» modelimen elge tanylǵan tońazytqyshty úsh-tórt myń dollar kóleminde alýǵa ýáde etýde. Internette osy tońazytqyshtyń óndirisinde «qyzyl synap» paıdalanyldy degen ańyz taratylyp otyr. Bul metall satyp alýshylar úshin úlken qundylyqqa ıe ekeni de barynsha jarnamalanyp keledi. Osy tektes jarnamalar Qazaqstan, Reseı jáne Qyrǵyzstanda da paıda bolǵan eken. Alaıda, pıar boıynsha Baýyrjan Sábıtov esimdi maman tońazytqysh aınalasyndaǵy bul jarnamany alaıaqtyq dep sanaıdy.