Sot protsesteriniń aıqyndyǵy - Joǵarǵy Sottyń basym mindetteriniń biri
Jalpy alǵanda, bul kórsetkish sot zaldarynyń jalpy sanynyń 83% quraıdy. Bıyl eski jáne bos turǵan sot otyrysy zaldaryn (367 zal) jańa júıemen jaraqtandyrý josparlanǵan. Bul respýblıka boıynsha ABT júıesimen 100% jaraqtandyrýǵa qol jetkizýge múkindik beredi.
Máselen, jyl basynan bastap, barlyǵy 310405 sot otyrysy taǵaıyndalsa, solardyń ishinde 261277 sot otyrysy ABT júıesin qoldana otyryp qaraldy, ol respýblıka boıynsha qoldanýdyń 84,6% quraıdy.
Qazirgi tańda respýblıka sottarynda sot protsesterine aýdıo-beıne tirkeý júıesin engizý belsendi túrde júrgizilip keledi. Bul jumys «100 naqty qadam» Ult Josparynyń 20-qadamyna sáıkes júrgizilýde.
«Aýdıo-beıne tirkeý júıesi» sot protsesterin tehnıkalyq tirkeýge arnalǵan: oqıǵanyń bastalýy, oqıǵanyń ataýy, qatysatyn adamdar jáne qysqasha túsinikter, sottyń quramy týraly málimetter, istiń nómiri jáne t.b. hronologııalyq kezeńdilikpen kórsetiletin sot otyrysynyń qysqasha hattamasyn jasaý ABT júıesi jumysynyń nátıjesi bolyp tabylady.
Hattama jasaý protsesin jeńildetý úshin ABT-de oǵan qatysatyn adamdardyń tizbesi, sondaı-aq isti tyńdaǵan ýaqytta bolýy múmkin barlyq negizgi áreketterdiń shablondary mazmundalady. Shablondardyń tizbesin redaktsııalaýǵa nemese tolyqtyrýǵa bolady.
Júıe jazyp alynǵan aqparattarǵa qoljetimdilikti jáne ony burmalaý múmkindigin boldyrmaıdy. ABT júıesinde protseske barlyq qatysýshylardy bir ýaqytta jazý úshin bir mezgilde 8 mıkrofonǵa deıin jáne beıne jazý úshin 1 arna qosý múmkindigi qarastyrylǵan.
ABT júıesiniń fýnktsıonaldylyǵyna keler bolsaq, sot otyrysyn sandyq aýdıo-beıne jazyp alýǵa, sot otyrysynyń qysqasha hattamasyn jasaýǵa múmkindik týyp otyr. Aýdıo-beıne tirkeýdi júrgizer aldynda sot otyrysyna qatysýshylar boıynsha derekter engizý múmkindigi, oblystyq sottardyń lokaldyq serverinde jáne Joǵarǵy Sottyń ortalyq serverinde aýdıo-beıne faıldardy jáne ilespe aqparattardyń saqtalýyna jol berip otyr. Sot organdarynyń (sot isin júrgiý bóliginde) aqparattyq júıelermen jáne «Sot kabıneti» sekildi basqa da aqparattyq júıelermen ıntegratsııa júrgizilgen.
Aýdıo-beıne faıldarǵa qoljetimdilik tıisti quqyqtary bar veb-braýzer jáne eseptik jazba arqyly sot organdarynyń korporatıvtik jelilerindegi kez-kelgen kompıýterden qamtamasyz etiledi, júıede faıldarǵa sanktsııalanbaǵan qoljetimdilik múmkindigin boldyrmaıtyn ruqsat quqyǵynyń ara-jigi ajyratylady.
Júıelerdiń sheshýshi artyqshylyǵy aýdıo jáne beınejazbany sınhrondy jazyp alý, jasalǵan jazbalardy sınhrondy túrde tyńdaý múmkindigi qarastyrylǵan. Bul sot zalynda ótip jatqan áreketter týraly tolyq aqparat alýǵa múmkindik beredi. Protsestiń jazbasyn jazý rejıminde de, saqtaý rejıminde de ózgertýden jáne burmalaýdan qorǵaý júıeniń senimdilik deńgeıiniń kórsetkishin bildiredi.
Sot otyrysynyń jazbalaryn Joǵarǵy Sottyń biryńǵaı serverinde jáne jabalardyń ózektiligin saqtaý úshin «NIT» AQ derekterdi óńdeý ortalyǵynda saqtaý qarastyrylǵan. Aýdıo-beınefaıldarǵa sanktsııalanbaǵan qoljetimdilik múmkindigin boldyrmaıtyn ruqsat etý quqyǵynyń ara-jigin ajyratý múmkindigi bar kóp deńgeıli qaýipsizdik júıesi, ABT júıesiniń jumys isteý qabileti boıynsha monıtorıng jáne jýrnal júrgizý kózdelgen.
Osy júıe Ýkraına, Belarýs, Reseı jáne Sıngapýr t.b. elderdiń sot júıelerinde aýdıo-beıne tirkeýdiń qoldanystaǵy álemdik tájirıbesin eskere otyryp jasalyndy.
Aýdıo-beıne tirkeý sot aktisin quqyqqa qaıshy shyǵarylǵan aktilerge nemese sýdıa men sot otyrysyna qatysýshylardyń zańsyz áreketteri kezinde dáleldeme retinde paıdalanylýy múmkin.
ABT júıesiniń monıtorıngi úshin tıisti fýnktsıonal ázirlengen. Ol sot otyrysyn der kezinde júrgizýdi aıqyndaýǵa, ABT qoldanylǵany týraly esep berýge, ABT júıesiniń replıkatsııasy monıtorıngin júrgizýge múmkindik beredi. Bul sottarǵa óz jumysynyń anyq jumys kestesin qamtamasyz etýge jáne ony buzýǵa jol bergen adamdarǵa shara qoldanýǵa múmkindik beredi. Mysaly, eger qatysýshy protseske keshigip qalsa, ABT júıesi oǵan qatysty tısti shara qabyldaýǵa naqty negiz bolyp tabylady.
Aıta keteıik, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev jarııa etken 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam - Ult josparynda quqyq tártibi jáne zańdylyq máselesine erekshe nazar aýdarylǵan.
Ult josparynda: «Ekinshi reformanyń máni táýelsiz sot tóreligi men Qazaqstannyń búkil quqyq qorǵaý júıesiniń tek qana azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qamtamasyz etýge, zańdardy qatań oryndaýǵa jáne quqyq tártibin nyǵaıtýǵa baǵyttalýy tıistiginde.
Ony zańnamalyq turǵydan qamtamasyz etý aıasynda jańa Azamattyq is júrgizý kodeksi men jańa «Joǵary Sot Keńesi týraly» Zań qabyldandy. «Sot júıesi jáne sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa, Qylmystyq-is júrgizý kodeksine jáne Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske qajetti ózgerister engizildi.
Bárinen buryn, jańartylǵan zańnamalar qoǵamnyń sot júıesine senimin arttyrýǵa yqpal etetin bolady. Ádildik naq sotta saltanat quratyny belgili.
Qazaqstan sottaryn reformalaýdaǵy temirqazyq másele - sapaly sýdıalar korpýsyn jasaqtaý.
Sýdıalyqqa kandıdattardy irikteýdiń qatań tetigi men olarǵa qoıylatyn joǵary biliktilik talaptary zań turǵysynan qarastyrylǵan.
Sot tóreligin úlken ómirlik tájirıbesi bar jáne joǵary moraldyq ustanymdarǵa ıe eń laıyqty ári barynsha daıyndalǵan kásibı sheberler júzege asyrýlary tıis.
Sýdıalardy irikteý men taǵaıyndaý úderisteri qoǵam úshin móldir jáne ashyq bolady.
Osymen baılanysty óziniń apparaty bar, quramy men ókilettiligi keńeıtilgen avtonomdy memlekettik mekemege aınalatyn Joǵary Sot Keńesi túbegeıli reformalandy.
Sot reformasynyń mańyzdy qyry - sot tóreliginiń bes satyly júıesinen úsh býyndy júıesine ótý.
Tek birinshi, apellıatsııalyq jáne kassatsııalyq ınstantsııalar qalady. Bul jerde kóp is qaralatyn birinshi jáne apellıatsııalyq ınstantsııalar sottarynyń rólderi aıtarlyqtaı kúsheıtiletin bolady. Mundaı qadam sottyq áýre-sarsańnyń aldyn alyp, sot sheshimin qabyldaýdyń merzimin qysqartady.
Qazaqstandaǵy sot tóreligi azamattardyń jeke ómiriniń qupııalyǵyna kepil quqyn esepke ala kelgende barynsha ashyq bola túsedi.
Sot zaldary sot isterin aýdıo jáne vıdeojazýdyń apparatýralarymen jaraqtandyrylady jáne jazbalardy qandaı da bir toqtatýǵa nemese redaktsııalaýǵa múmkindik berilmeıdi.
Bul sýdıalardy jáne sot májilisine basqa da qatysýshylardy tártipke shaqyrady, sot protsesi men sot qabyldaǵan sheshimniń obektıvtiligin qamtamasyz etedi.
Sot júıesin reformalaý sheńberinde birqatar ınstıtýttyq sheshimder jumys isteı bastaıdy.
Birinshiden, Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sot jıýrıi túbegeıli qaıta qurylady.
Sot jıýrıi azamattardyń sýdıalardyń is-áreketine jáne sýdıalyq korpýs ókilderiniń qabyldanady dep kútilip otyrǵan Etıkalyq kodeksti buzý jaǵdaılaryna baılanysty aryz-shaǵymdaryn qaraıtyn bolady.
Ekinshiden, Joǵarǵy Sot janynan daýlardy, onyń ishinde, iri ınvestorlar qatysatyn daýlardy qaraý úshin mamandandyrylǵan alqa qurylatyn bolady.
Onyń sheńberinde shetel ınvestorlarynyń quqyn ózderinde týyndaǵan quqyqtyq daýlar boıynsha sapaly ári ádil sheshý júzege asyrylady.
Úshinshiden, qylmystyq is júrgizý sheńberinde sottarda, onyń ishinde sotqa deıingi kezeńde, aıyptaý men qorǵaý arasynda teńgerim qamtamasyz etiletin bolýy tıis.
Buǵan adamnyń konstıtýtsııalyq quqy men bostandyǵyn shekteıtin tergeý sýdıasynyń barlyq tergeý áreketin sanktsııalaý boıynsha ókilettilikterin odan ári qaraı keńeıtý esebinen qol jetkiziletin bolady.
Tórtinshiden, qazaqstandyq sottardyń tóraǵalary - quqy teńderdiń ishindegi joly keńderi ekenin umytpaý mańyzdy.
Sondyqtan olardyń tarapynan basqa sýdıalar qabyldaıtyn sheshimge yqpal etý múmkindigi múldem bolmaıdy.
Besinshiden, memlekettik sot oryndaýshylaryn kezeń-kezeńimen qysqartý arqyly jeke sot oryndaýshylarynyń ınstıtýty odan ári damytylady.
Sot júıesiniń táýelsizdigin nyǵaıtatyn sharalardyń mańyzy erekshe.
Meniń tapsyrmam boıynsha búginde qurmetti zeınetke shyqqan sýdıalardy zeınetaqylyq qamtamasyz etý boıynsha barlyq máselelerin sheshýdi qarastyratyn zań qabyldanǵany belgili. Bul sýdıalarǵa bar kúsh-jigerin sot tóreligin barynsha obektıvti atqarýǵa aýdarý múmkindigin beredi.
Budan bólek, bizge barlyq quqyq qorǵaý organdarynyń jáne bárinen buryn polıtsııanyń adamdardyń múddesi men quqyqtyq tártipti nyǵaıtý qyzmetinde turýyna qol jetkizýimiz qajet.
Bul úshin jergilikti bılik organdary men jergilikti qoǵamdastyqtarǵa esep beretin jergilikti polıtsııa qyzmeti qurylady. Osyndaı qyzmet tutastaı Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe birqatar elderde ózin jaqsy tanytty.
Jergilikti polıtsııa qyzmetiniń qaraýyna qoǵamdyq tártip kúzeti, turmystyq qylmysqa qarsy turý, jol qaýipsizdigin qamtamasyz etý men usaq quqyq buzýshylyqtarǵa atymen tózbeýshilik máseleleri berilip otyr.
Osy jańalyqtar jańa zańnamada kórinis tapqan. Onda, sondaı-aq, azamattardyń etıkalyq normalardy buzǵan polıtsııalardyń ústinen túsirgen aryz-shaǵymdaryn qaraıtyn qoǵamdyq keńester men ózge de konsýltatıvtik-keńestik organdar júıesin qurý qarastyrylǵan.
Sondaı-aq, «Qylmystyq quqyq buzýshylyq kartasy» ınternet-portaly qurylatyn bolady. Mundaı tetik álemniń birqatar elderinde tabysty qoldanylyp keledi. Osy veb-resýrsqa eldegi barlyq qylmystyq quqyq buzýshylyqtar jedel engiziledi. Bul jurtshylyqtyń quqyq qorǵaý organdary jumysynyń tıimdiligin baqylaýyna múmkindik beredi.
Penıtentsıarlyq júıeni jaqsartý kókeıkesti másele bolyp tabylady. Bul jumys memlekettik-jekemenshik áriptestigin damytý sheńberinde júrgizilýi tıis.
Shetelderdiń tabysty tájirıbeleri jeke sektordy penıtentsıarlyq mekemelerdi salý men paıdalanýǵa tartý jónindegi sharalardy júzege asyrýdyń negizi bolýy tıis.
Sondaı-aq, buǵan deıin zańnan attap, sonysy úshin jazasyn ótegen adamdarǵa kómek kórsetý men yqpal etý mańyzdy.
Bul úshin áleýmettik ońaltý keshendi damytylyp, jazasyn ótep jatqan azamattar úshin arnaıy áleýmettik qyzmet kórsetý standarttary engiziletin bolady.
Tutastaı alǵanda, Qazaqstanda quqyqtyq memlekettiń ornyqtyrylýy - birtutas jańǵyrtý úderisi aıasynda sheshilip jatqan bizdiń konstıtýtsııalyq mindetimiz. Belgilengen sharalar men qadamdardy júzege asyrý azamattardyń, sondaı-aq, shetel ınvestorlarynyń ulttyq sot jáne quqyq qorǵaý júıesine senimin arttyryp, tutastaı alǵanda, elimizdegi bıznes-ahýaldy jaqsartady» delingen.