Soǵysqa bir áýletten attanǵan alty azamattyń tórteýi aman oralǵan
Ómir men ólim beldesken sátte jaýlarymen arystansha arpalysyp, jolbaryssha julqysqan olar baqytty bolashaǵymyzdy qorǵap qalǵan oǵlandar qatarynan desek, asyra aıtqandyq emes. Bizdiń áýlette, naǵashy atamdy qosa eseptegende, bir-birimen qulyn-taıdaı tebisip, teteles ósken jeti adam boldy. Bireýi soǵysqa deıin dúnıeden ótse, qalǵandary taǵdyrdyń jazýymen qoldaryna qarý alyp Eýropany túgeldeı sharlady dese de bolady.
Naǵashy atam Kárimjan dýaly sózimen, aqyl-parasatymen aýyl-aımaqty aýzyna qaratqan syıly azamat bolǵanyn anam jaryqtyq aıtyp otyratyn. Іri qyzmetterdiń qulaǵyn ustaǵandyqtan, soǵysqa barmaý quqyǵyn ıelengen. Alaıda, el basyna aýyr kún týǵan shaqta qatarlastarynan qalyp qoıýdy namys sanap, maıdanǵa barýǵa birneshe ret suranǵan. Tylǵa da uıymdastyrýshylyq qabileti joǵary sendeı jandar kerek degen úgitke kónbegen. Aqyry dittegenine jetip, jergilikti komıssarıat arqyly ruqsat alǵan.
Alǵashqy kezderi maıdan dalasynan úshburyshty saǵynyshty hattar kelip turǵanymen, keıin sırep, sosyn birjola doǵarylǵan. Ýázıpa ájemiz kózi jumylǵansha kelip qala ma degendeı esik jaqqa qaraılaýmen ótkeni esimizde qalypty.
Ekinshi atamnyń esimi - Maǵaýııa. Baýyrlary Maǵyper dep atap ketken. Bul kisiniń týabitti erekshe bir qasıeti - alǵan betinen qaıtpaıtyn qaısarlyǵy edi. Fashıstermen talaı qııan-keski shaıqastarǵa túsken. Jan alysyp, jan berisken joryqtardyń birinde jarylǵan jaý snarıadynan aýyr jaralanyp, eki qoly men eki aıaǵynan aıyrylady. Gospıtalda uzaq emdelgenimen, haliniń aýyrlap, tatar dáminiń az qalǵanyn ishteı sezedi. Tula boıy qan qaqsap, ornynan turýǵa shamasy jetpegenine qaramastan qalamdy tisimen tistep, «Elmen qoshtasý» hatyn jazady. «Kútpeńder men beıbaqty» dep aıaqtaıdy hatyn. Kóp keshikpeı aýyr jaraqattan qaıtys bolǵany jóninde qaraly habar aýylǵa jetedi.
Men úshin ystyq jandardyń biri - Qajyrahym. Uly atamyz Jandáýlet qajylyq paryzyn oryndap, alys sapardan oralǵanda bul kisi dúnıege kelse kerek. Sodan jańa týǵan sábıge Qajyrahym degen esim beripti. Atamyz óz teńdesterinen oza shaýyp, eskishe oqýǵa, orysshaǵa jetik bolǵan. Áńgimeshildigimen, seriligimen erekshelengen. «Soǵysta nebir tyǵyryqtan qapııada jol tabýym, týystarymmen aman-esen tabysýym oryssha jaqsy bilgenimniń arqasy», dep aıtyp otyratyn.
Bala kezimizde soǵys týraly kınolarǵa jıi baryp, jaýdy baýdaı túsirgen keńestik áskerlerdiń erlik isterine qaradaı súısinetinbiz. Úıge kelgen soń: - Ata, siz soǵysta qansha nemis óltirdińiz, qansha tank qırattyńyz? - dep suraıtynbyz. Bul taqyrypqa zaýqy soǵa bermeıtin atam balalyq áýestikpen bilmeginimizdi túsinip, bylaı deıtin:
- Qulynym, soǵystyń aty - soǵys. Ony bir sózben jetkizý qıyn. Jer-kóktiń astan-kesteńin shyǵarǵan bombalar men snarıadtardyń, qara jańbyrdaı tolassyz jaýǵan oqtyń qaısybirin aıtaıyn? Qarsy bette - jaý, myna jaqta - biz. Júzdegen jaýynger oqty qarsha boratqanda kimniń oǵy tıip jatqanyn qaıdan esepteısiń? Orden-medal alaıyn, ataq-dańqqa bóleneıin dep oılaǵan adamdy kórgen joqpyz. Ár ulttyń ókilderinen quralǵan qaı áskerı qurylym bolsyn bir atanyń balasyndaı kúsh biriktirdi. Taǵdyry da, talaıy da ortaq boldy. Jaý sheginse, «ýralap» qýanamyz. Esil-dertimiz - Otandy qorǵaý, jaýdy jeńý. Qol qalt etken shaqta elge bir japyraq hat jazý, amandyǵymyzdy bildirý. Bir kún tirliktiń, ómirdiń qadirin uǵyndyq.
Atam beıbit ómirde uzaq jyl minsiz qyzmet etti. Іnileri Qoıshybaı men Timtýirdi tárbıelep, úılendirdi. Otaý etip bólek shyǵardy. Olar bul jaqsylyqty óle-ólgenshe umytqan joq. 97 jasynda baqılyqqa attandy. Óz qolymyzben arýlap, jerledik.
Endigi bir atamyz Kókenniń daýysy zor, minezi qataldaý, biraq óte qaıyrymdy ári adal bolatyn. El sharýasyna kóp aralasyp, 60-tan asqanda kóz jumdy. Qoıshybaı atamyz da saýatty, bilimdi edi. Soǵystan ofıtser shenimen oraldy. Vzvod, rota basqarǵan. Soǵys jaıly tis jara bermeıtin.
Maıdannan esen-saý kelgen tórt atamnyń eń kishisi ári erkesi - Timtýir-tuǵyn. Atyn nege bulaı qoıǵanyn suramappyn. Adamı qasıetterimen tym táýir bolsyn degen yrymmen ataǵan shyǵar dep syrttaı topshylaımyn. Jeńgeleri «bala» dep ataıtyn. Kelinderi «kishi ata» dese, qurdastary «sholaq» dep qaljyńdaıtyn. Oǵan esh rejimeıtin. Sebebi, soǵystan bir qoly men bir kózinen aıyrylyp kelgen. 17 jasynda qandy qyrǵyndy kórgen.
- Ata, soǵysqa jasyńyz jetpeı nege erte bardyńyz? Kári qurtań kempir-shal men bala-shaǵaǵa qolqanat bolyp júre bermedińiz be? - dep áńgime dámetetinbiz. Sonda:
- E, shyraǵym-aı, bastapqyda men de bar aýyrtpalyqty elmen birge kóteristim. Eki kúnniń birinde «qara qaǵaz» kelip, joqtaý aıtylyp jatatyn. Jaýǵa degen kek, óshpendilik oıandy. Birde denem myǵym, komsomol múshesimin, nege ótinip kórmeske degen oımen Marevkadaǵy áskerı komıssarıatqa bardym. Ondaǵylar jasyń tolmaıdy dep jolatpady. Densaýlyǵym jaqsy, boıym uzyn, bir-eki jas qosa salyńyzdarshy, dep qyr sońdarynan qalmadym.
- Myltyq ustaýdy, atýdy bilesiń be? Dáriniń ısi murnyna barmaǵan sen sekildiler soǵysty oıynshyq kóredi bilem, - dedi komıssarıattaǵylardyń sheni úlkendeýi. Shamasy, ustalǵan jeriń osy degen bolý kerek.
- Iá, joldas komandır! - dep taqyldata jaýap bergenim unasa kerek, máselemdi sol jerde sheship berdi.
Ákem Ǵabdollanyń kózinde jas, men erekshe qýanýlymyn. Erteńine Sháken, Nábı úsheýi Petropavlǵa deıin shyǵaryp saldy. Munda Borkı kentinde az ýaqyt daıyndyqtan ótip, maıdan dalasyna attandyq. Kýrsk ıinindegi qııan-keski shaıqasqa qoıan-qoltyq aralasyp kettik. Surapyl urystyń birinde jaralanyp, gospıtalǵa tústim. Aıyǵyp shyqqan soń general I.V.Panfılov dıvızııasy quramyndaǵy 8-shi gvardııanyń quramynda jaýyngerlik joryǵymdy odan ári jalǵastyrdym.
1945 jyldyń qańtarynda joıqyn shabýyl kezinde bir kózime oq tıip, bir qolymnan aıyrylyp, aýyr jaraqatpen Máskeýdiń gospıtaline jóneltildim. Aýyldasym Shákenniń erlikpen qaza tapqanyn sonda jatyp estidim.
Timtýir atamnyń erlik isteri az emes. Jaýyngerlik tapsyrmany múltiksiz oryndaǵany úshin І dárejeli Otan soǵysy ordenimen, ekinshi qaıtara jáne marapattalǵan. Keıin mal dárigerlik kýrsty támamdap, aýyl sharýashylyǵynda uzaq jyl eńbek etti. Búginde atalarymnyń bári baqılyq bolǵan.
Meniń uǵymymda soǵys, tyl ardagerleriniń bári ulyqtaýǵa laıyq. Batyrlyq, erlik, eldi, jerdi shyn yqylaspen súıý, jaqsy kórý marapattarmen ólshenbese kerek. Búgingideı baqytty bolashaǵymyz úshin shybyn janyn shúberekke túıip, keýdesin oqqa tósep, jaýmen qasyq qany qalǵansha shaıqasqany úshin máńgi-baqı qaryzdarmyz. Olarǵa sheksiz qurmet kórsetý - búgingi urpaqtyń asyl paryzy. Kún ótken saıyn keshegi jaýyngerlerdiń qatary múldem sırep barady. Jeńistiń 70 jyldyǵyna qanshasy jeteri belgisiz. Olaı bolsa, o dúnıelik bolǵan arystarymyzdy qurmetpen eske alyp, tiri júrgen aǵa urpaq aldynda taǵzym eteıik! Sum soǵystyń qaıtalanbaýyn tileıik!