SQO-daǵy Qyzyl Oba arheologııalyq eskertkishi bıyl mýzeıge aınalmaq
«Qyzyl Oba syry» kórmesi Petropavldaǵy oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıinde ashylǵan. Kelýshilerdiń nazaryna Altyn Orda dáýirine jatatyn biregeı materıaldar qoıyldy. Sonyń ishinde sý kóteretin mehanızm – shyǵyrlardyń qysh ydys qaldyqtary, kúmis tıyndar men qoladan jasalǵan aına, altyn syrǵa bar.
«Jalpy 300-ge jýyq jádiger murajaı qoryna tapsyrylǵan. Sonyń bir bóligi kórermen nazaryna usynyldy. Kórmede sol kezeńniń mádenıetin, sáýlet ónerin kórsetetin qundy jádigerlermen tanysýǵa bolady. Kórme bir aı jumys istemek. Arheologııalyq qazba kezinde 4 moneta tabyldy. Altyn syrǵa tabyldy. Bul áshekeı shyny marjandarmen bezendirilgen. Tabylǵan kirpishter kúıdirilgen, bul sapany kórsetedi. Sol kezde kirpish shyǵaratyn zaýyttardyń bolǵandyǵynyń bir dáleli», - deıdi mýzeı qyzmetkeri Jansulý Bekenova.
Qyzyl Oba qorymynda bıyl da qazba jumystary jalǵaspaq.
«Bıyl 3 ekspedıtsııa shyǵady. Arheologııalyq qazba jumystaryn bizdiń ortalyq mamandary Pavlodardaǵy «Marǵulan tsentr» aımaqtyq arheologııalyq ortalyǵymen Qyzyl Obada júrgizedi. Ekinshisine M.Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıteti shyǵady. Olar 6-7 maýsym kúnderi Qyzyljar aýdany Dolmatovo eldi mekeni mańyndaǵy «Aq ırıı» qalashyǵyna attanady. Úshinshi ekspedıtsııa Botaı qonysynda jumys isteıdi», - deıdi deıdi SQO tarıhı-mádenı murany qorǵaý jáne paıdalaný ortalyǵynyń dırektory Raqat Mambetalınov.
Zertteýlerden bólek bıyl Qyzyl Obany arheologııalyq týrızm nysanyna aınaldyrý mindeti tur. ıAǵnı kez-kelgen adam bir-eki kúnge kelip, qazba jumystaryna qatysa alady. Alaý basynda keshti qyzyqty ótkizip, ózin bir sát arheologtyń ornyna qoıyp kóredi.
«Bizdiń taǵy bir maqsatymyz – Qyzyl Obany mýzeıge aınaldyrý. Ádette arheologtar kún jylyǵasyn ǵana qazba jumystaryn júrgizedi. Kún sýytysymen qaıta jaýyp ketedi. Bıyl biz bul qorymnyń ústin jappaq nıettemiz. Osylaısha ol jyl boıy jappanyń astynda ashyq jatady. Bul eskertkishti jaqsy saqtaýǵa jáne kelýshilerge kórsetýge múmkindik beredi.
Arheologııalyq nysandardy mýzeıge aınaldyrý keshendi baǵdarlamasyna endik. SQO nysandarynda jumystar 4 jyl boıy júrgiziledi. Bıyl Qyzyl Obany, keler jyly Sergeevka qalasynyń mańyndaǵy Baıqara ordalyq keshenin mýzeıge aınaldyrý josparlanǵan. Munda qazba jumystary 1999 jyly júrgizilgen edi. Bul - Qazaqstanda skıfterdiń soltústiktegi eń shetki ordalyq qonysy. Biz qorǵandy tolyq qalpyna keltiremiz. Nysannyń ishine kirip, sol kezeńde dinı rásimderdiń qalaı jasalǵanyn kórýge bolady. Bul III-IV ǵasyr», - deıdi Raqat Mambetalınov.
«Qyzyl Obada» qazba jumystary 2019 jyly bastaldy. «Marǵulan tsentr» aımaqtyq arheologııalyq ortalyǵy men M.Qozybaev atyndaǵy SQÝ qazbany qyrkúıek aıynda bastap, barlaý jumystaryn júrgizdi. Byltyr 7 maýsymda nysanǵa arheologııalyq ekspedıtsııa attandy. Mamandar qazan aıyna deıin jumys istedi.
«Byltyr 300-ge jýyq jádiger tabyldy. Arasynda adamnyń qolynyń jáne sibir eliginiń izderi bar kirpishter de bar. ıAǵnı kirpishti keptirýge qoıǵan kezde eliktiń, ıttiń aıaqtarynyń, qoldyń izderi túsip qalǵan. Qorymnan 4 zırat tabylyp, bes adamnyń denesi shyqty. Sol jerden matanyń qaldyǵy bar qola aına taptyq. Óte jaqsy saqtalǵan 4 kúmis moneta alyndy. Reseılik belgili nýmızmat Vadım Petrov onyń Ózbek hannyń tusynda Saran qalasynda, ıaǵnı Altyn Ordanyń astanasynda jasalǵanyn aıtty. Ózbek han tusynda Altyn Orda sharyqtaý shegine jetti. Tarıhshylardyń aıtýynsha, Ózbek han ómiriniń sońyna qaraı Saryarqanyń soltústigin aralap, mazarlar salǵan eken. Ózbek han 1342 jyly qaıtsa, bul monetalar 1337 jylǵa jatady.
Qazir biz bir mazardy ǵana ashtyq, qasynda áli zerttelmegen altaýy bar. Aryqtardyń orny kózge túsedi, ıaǵnı halqy otyryqshy bolýy múmkin. Kórmeni «Qyzyl Oba syry» dep ataýymyzdyń ózidik sebebi bar. Óıtkeni qorymǵa baılanysty suraq kóp, máselen, kúıdirilgen qyzyl kirpish qaıdan ákelingen, álde osy jerde jasalynǵan ba? Osy jerde jasalynsa jaqyn mańda qonys bolýy qajet. Mazarǵa qarap, onyń kireberisi qaı jaqta bolǵanyn qazir aıta almaımyz. Ol jabylýy nemese jasyrylýy múmkin», - deıdi ortalyq dırektory Raqat Mambetalınov.
Qyzyl Oba qorymyna mamandar maýsym aıynyń orta sheninde attanbaq.