SQO-da 17 balasy bar otbasy turady
- Gúlnur Qozybaıqyzy, ózińiz týraly, qaıda týdyńyz, qaıda oqydyńyz, mamandyǵyńyz týraly aıtyp berińizshi.
- Men Almaty oblysy, Panfılov aýdany Jarkent qalasynda týǵanmyn. Sol jerde bilim aldym, keıin ákem sol aýdandaǵy basqa mektepke dırektor bolyp aýysyp, Darbazaqum degen aýylda 9 jyldyq mektepti bitirdim. Keıin Taldyqorǵanda eńbek pániniń muǵalimi mamandyǵyn alyp shyqtym. Eńbek jolymdy bastap, syrttaı І.Jansúgirov atyndaǵy ýnıversıtetke defektolog mamandyǵyna oqýǵa tústim. Keıin daıyndyqtan ótip, bastaýysh synyp muǵalimi degen biliktilikti aldym. Qazirgi tańda 3-synyptyń jetekshisimin jáne joǵary synyptarǵa eńbek páninen beremin. Jalpy, qazirgi tańda barlyq eńbek ótilim – 25 jyl. 2017 jyly memlekettik baǵdarlamamen Taldyqorǵan qalasynan osy jaqqa qonys aýdardyq. SQO M.Jumabaev aýdanynyń Sulýshoq aýylynda turamyn.
- Kúıeýińizben qaıda, qalaı tanystyńyz?
- Joldasym Ashat Kenenbaıulymen Taldyqorǵan qalasynda tanystym. 2000 jyldyń kúz aıy bolatyn. Aýyryp, terapııa bólimshesinde jattym. Sonda bolashaq joldasymnyń jeńgesi qatty aýyryp, jedel járdemmen aýrýhanaǵa tústi. Men ony tanymaımyn ǵoı. Qatty aýyryp jatqandyqtan, júgirip, birese medbıkeni shaqyryp kelemin, birese sháınekti qosyp, jyly sý men dárisin beremin. Sóıtip, tań atqansha álgi kisige qyzmet jasadym. Joldasym jeńgesine kelip turdy, sol jerde tanystyq. Ekeýimiz kórshi turady ekenbiz, bir shaǵyn aýdanda. Aýrýhanadan shyqqannan keıin sóılesip júrdik. Sóıtip, dostyǵymyz mahabbatqa ulasty. 2001 jyldyń shilde aıynda toıymyz ótti. Qazaqtyń bar salt-dástúrimen syrǵa salyp, quda túsip, úıden uzatyp alyp ketti. Ata-enem 700 adamǵa toı jasap berdi. Sodan beri 21 jyl turyp jatyrmyz. Joldasymnyń boıyndaǵy barlyq qasıetteri unaıdy. Ol basqa jigitterge uqsamaıtyn, áli de solaı, erekshe, sonysymen de meni baýrap aldy.
- Ózińiz kóp balaly otbasydansyz ba? Kóp balaly ana bolamyn degen oı boldy ma?
- Men kóp balaly otbasynanmyn, bes balamyz. Anam Nurbáten Saparbaıqyzy Bekenova qazir zeınetker, muǵalim bolǵan. Ákem Qozybaı Oqanuly 44 jasynda dúnıeden ótti. Ol da muǵalim, matematıkadan sabaq berdi, mektep dırektory boldy. Joldasymnyń áke-sheshesi de – muǵalimder, matematıkter. Anam Nurbáten qańtar aıyna deıin bizde boldy, balalarǵa qarap, ósirýge kómektesti. Ózim «meniń kóp balam bolady» dep josparlaǵan emespin. Joldasym buryn «bireýdiń úsh balasy bar eken», «bireýdiń tórt balasy bar eken» dep aıtqanda kózim baqyraıyp, tań qalatynmyn. Biraq, keıin ár balanyń ómirge kelýi, ony tosýymyz, qyz bala bolsa eken dep kútýim, óıtkeni qyz balany kóbirek jaqsy kóremin, ómir adamdy ózgertedi eken.
- Bala asyrap alǵan ekensizder, oǵan ne sebep boldy?
- 2002 jyly tuńǵyshym Nurbekke perzenthanaǵa barǵanda balalar bólimshesinde alty birdeı náreste jatty. Álgiler jylaı beredi, olardy kórip, júregim aýyryp, medbıkelerden sábıler nege jylaıdy, analary qaıda dep suraǵanymda, «endi olar tastandy ǵoı» dep jaı ǵana bir sózben aıta saldy. Sonda jetimekterdi aıap, júregim aýyryp, janym kúızeliske tústi. Balalardyń bir-ekeýin úıge alyp ketkim keldi. Perzenthanadan shyqqan kezde de artyma jaltaq-jaltaq qarap, qımaı kettim. Jolda kele jatqanda «bala asyrap alsaq qaıtedi» dep joldasyma aıtyp edim, ol meniń betime «mynanyń esi durys pa» degen sııaqty birtúrli qarady. Oılaǵan shyǵar «qalaı bireýdiń balasyn alamyz, ózimizdiń balamyz bar ǵoı» dep. Úıge kelip, «perzenthanada qanshama tastandy bala qaldy» dep eneme aıtyp taǵy jyladym. «Senderdiń bastaryń jas, áli óz balalaryń bolady» dep enem basý aıtty. Biraq perzenthanaǵa ár balama barǵan saıyn joldasyma «eger onda tastandy bala bolsa, alyp ketemin» dep aıtatynmyn, ol kezde resimdeý ońaı bolatyn. Bir-eki ret joldasymnyń «daıyn emespin» dep kelmeı qoıǵany da bar.
Ýaqyt óte kele Ashatty kóndirdim. Endi qazir qarap otyrsam, men joldasymdy 17 jyl boıy psıhologııalyq turǵyda daıyndappyn. Ashat kelip, «Gúlnur, men daıyn sııaqtymyn. Qazir qabyldaýshy otbasy, patronattyq tárbıe degen bar eken. Qabyldaýshy otbasy bolyp, otbasymyzǵa tórt bala alsaq degen oıym bar» degende qulap qala jazdadym. «Árıne, árıne» deı berdim, osylaısha balalardy aldyq.
- Balalaryńyz týraly aıtyp berińizshi.
- On ul, jeti qyzym bar. Bári shetinen sheber, ánshi-bıshi. Qyzdarymmen quraq qurap, kórpe-jastyq tigemiz, túrli buıymdar jasaımyz. Al, uldardyń eresekteri mal-qusqa ıelik etedi. Nurbek, Іnjý, Narbek, Aıbek, Jaqut, Gaýhar, Aısultan – óz kindigimizden. Aman, Anastasııa, ıÝlııa, Ravıl, Chıngız, Davıd, Alekseı, Ivan, Domınıka, Varvara – qushaǵymyzǵa bitkeni.
- Aralarynda ózge ult ókilderi de bar eken. Bul qıyndyq týdyrmaı ma?
- Kóp ultty bolýy eshqandaı qıyndyq týdyrmaıdy. Tatar balam, orys ul-qyzdarym bar. Eki tilde sóılesemiz, biraq balalar oryssha taza sóıleıdi dep aıta almaımyn. Óıtkeni, bizde bári qazaqsha ǵoı, mektebimiz, balabaqshamyz qazaqsha, sondyqtan balalar taza aktsentsiz sóıleıdi. Men oǵan qýanamyn.
Adam bolǵannan keıin ár balanyń óz minezi bar, pikiri bar. Árqaısysy óz betinshe tulǵa ǵoı. Sóılesemiz, sanasamyz, aıtamyz, bárin túsindiremiz.
- Jalpy, qazir kúnińiz neshede jáne nedenbastalady? Qosalqy sharýashylyqpen aınalysasyzdar ma?
- Aýylda turǵannan keıin mal ustaımyz, bir úıge kerekti qaz-úırek, taýyǵymyz bar.
Tańǵy saǵat 7.00-den turamyz, kúnimiz tańǵy asymyzdy ázirleýden bastalady. Júgirip júrip mektepke daıyndalamyz. Ózimmen birge alyp ketetin tórt balam bar. Chıngısim men Domınıkam, Gaýhar men Jaqutymdy alyp ketemin sabaqqa. Odan keıin bir saǵattan soń bir balam barady daıyndyq tobyna, Vanıam. Sondyqtan erte turyp, tez-tez shaılaryn, botqalaryn berip, jumysqa ketem. Mektepten saǵat 12.00 shamasynda kelem. Qyzdarym ol kezde shaıdy qaınatyp, tamaqty jylytyp, kútip otyrady. Osylaısha túski astyń da ýaqyty bolady, balalardyń aldy mektepten kele bastaıdy. Balabaqshadan kelgenderin qabyldap alyp, túski uıqylaryna jatqyzyp, saǵat 16.00-de turǵyzyp, taǵy da tamaqtandyryp, odan keıin sabaq oqýǵa otyrady. Tústen keıin ákeleriniń qoly bosaıdy, áskerden kelgen Nurbegim bar, qazir jıyrmadan asty, 4-synypta oqıtyn Jaqutym – bári balalarǵa úı tapsyrmasyn oryndaýǵa kómektesedi. Men jumysyma ketemin, tórtterden keıin sabaǵym bar. Sabaqtan keıin úıge júgirip kelip, bireýimiz et týrap, bireýimiz pııaz arshyp degendeı tamaǵymyzdy jasap, keshki asymyzdy ishemiz. Árıne balalar kómektesedi. Peshti jaǵyp, ydys-aıaqty jýyp, jınastyrǵannan keıin úlkenderi sabaq oqýǵa otyrady. Kishkentaılarynyń erteńgi sabaqqa jınalýyna kómektesip, odan keıin oınaıdy. Mýltfılmderin kóredi. Osylaı kúnimiz kúndelikti qyzyqty ótip jatyr.
- Jumys ta isteısiz, barlyǵyna qalaı úlgeresiz?
- Úlgerý kerek, úlgermeske bolmaıdy. Óıtkeni aqsha da tabý kerek, balany da baǵý qajet. Meniń energııam kóp shyǵar dep oılaımyn keıde. Eshqashan janym qınalyp, renjigen emespin. Balalarymnyń barlyǵyna táýba deımin, Allaǵa shúkirshilik. Keıde oılaımyn, osy balalarymnyń kóz jasy úshin anaý jer túbinen osy jaqqa kóship kelgen shyǵarmyn dep.
- Balalar tárbıesinde nege basa mán beresiz?
- Balalardyń ótirik aıtpaýyn qatty qadaǵalaımyn. Bir-birine qamqor bolýyn, úlkenderdiń kishkentaılarǵa qamqor bolýyn nazarda ustaımyn. Sondaı-aq kishkentaılarǵa úlkenderiniń atyn atatqyzbaımyn, «aǵa», «kóke», «táte» nemese «lálá» dep ózderiniń qoıyp alǵan attary bar. Ol da bir tárbıe. Sosyn bir-birine daýys kótertip, jaýap bergizbeımin. Bir-birin syılaýyna, qamqorlyq kórsetýine asa mán beremiz.
- Memleket tarapynan kópbalaly otbasylarǵa qazir qandaı kómek bar? Ol kómek jetkilikti me?
- Ózim týǵan 7 balama járdemaqy beriledi, árqaısysyna 11 myń teńgeden. Sosyn ár balaǵa aı saıyn asyraýyna dep beriletin járdemaqy bar. Biraq ol qazirgi zamanda jetkiliksiz, óıtkeni bir syrtqy kıiminiń ózi 25-30 myń teńge shamasynda turady. Bir jaqsy aıaq kıim alyp berý úshin 20 myń teńge kerek. Odan basqa tamaǵy bar, balalar kıimderi de qazir qymbat. Berilip jatqan járdemaqy jetedi dep aıta almaımyn. Sondyqtan joldasym ekeýimiz de jumys isteımiz, odan basqa amal joq.
- Kóp balaly ana atanýǵa qorqatyn kelinshekterge qandaı keńes berer edińiz?
- Kóp balaly bolýǵa qoryqpaý kerek. Ár balanyń óz nesibesi bar. Qazaqta maqal da bar ǵoı: «bir qozy artyq týsa, bir jýsan artyq shyǵady» degen.
- Keńestik zamanda ár otbasynda keminde bes bala bolatyn. Qazirgi ýaqytta kópbalaly ana bolý qıyn ba?
- Iıa, qazir 1-2 baladan aspaıdy, kóp bolsa úsheý. «Aldyńǵy arba qaıda júrse, sońǵy arba sonyń izimen júredi» degen qazaqtyń sózi bar. Birinshi-ekinshi balaǵa jaqsy tárbıe berilse, olar ózderi bilgendi artyndaǵy ini-sińlilerine úıretedi, osylaısha bir-birin jetektep ketedi. Meniń oıymsha, bir-eki balasy bar otbasylarda óte qıyn. Olar ábden óbektep, asty-ústine túsedi. Kóp balaly otbasynan shyqqandar kópshil, jaýapkershiligi joǵary bolady.
Memlekettik mekemelerde isteıtin qyzmetkerlerdiń ózi shoshyna qaraıdy. Qazir balalarymnyń ekeýi 18-den asqan, sonda 15 bala ǵoı, sony «masqara, 15 bala, qalaı ol» dep tań qalyp jatady. Onda turǵan túk te joq, nege tań qalady, ol tań qalatyn nárse me?
- Nelikten qoǵamnyń kópbalaly otbasylarǵa kózqarasy ózgerdi, kóp jaǵdaıda agressıvti qabyldaıdy?
- Iıa, durys aıtasyz, kóp balaly otbasy dese kópshilik shoshıdy. Bizde 19 balamyz bolǵan, qazir 17 bala tárbıelep otyrmyn. Byltyr tamyz aıynda shańyraǵymyzǵa tórt kishkentaı orys qyzyn qabyldap aldyq. Sonyń ekeýiniń anasy qujattaryn jınap, ózderin jaqsy jaqtarynan kórsetip, sottyń sheshimimen Aleksııa men ıÝstınamyzdy, qazaqshalap Láıla dep aıtatynbyz, analaryna qaıtaryp berdik. Árıne, júregimiz aýyrdy, qımastyq boldy. Qyzdarymyzdyń tilderi qazaqsha shyǵyp, qatty baýyr basyp edik. Biraq, zańnyń aty – zań. Qaıtaryp berdik. Qazirgi tańda taǵy da joldasymyz ekeýimiz balalar úıine baryp júrmiz, kórip, tanysyp. Qujattarymyzdy jınap jatyrmyz. Biraq, meniń aldymnan shyǵyp jatqan kedergiler kóp.
Kóp balaly degende, kópshilik joqshylyqta ómir súrip jatqandardy elestetetin shyǵar. Ol ata-anaǵa baılanysty ǵoı. Erli-zaıypty eńbekqor bolýy tıis, ómirge ákeldiń be, soǵan degen jaýapkershiligiń bolýy kerek. Ol balaǵa barlyq jaǵynan jaqsy tálim-tárbıe berip, tolyq qamtamasyz etý qajet.
Keıde áleýmettik jelide kóp balaly otbasylardy kórip, «jaǵamdy ustap» otyramyn. Analardyń aıqaıyn estip tań qalamyn. Ákimdikterge baryp, daýys kóterip, «maǵan anany ber, mynany ber, jaǵdaıymdy jasa» dep jatady ǵoı. «Úıim joq, kúıim joq», taǵysyn taǵylar. Áı, sol balany ómirge ákelerde ne oıladyń sen? Balany týǵannan keıin ony ári qaraı jetkizý kerek qoı. Sondyqtan, qoǵam, árıne, alakózben qarap, basqasha qabyldaıdy.
- Siz baqyttysyz ba? Baqytty qalaı túsinesiz?
- Árıne, baqyttymyn! Qasymda Qudaı qosqan qosaǵym bar, janymdy túsinetin. Qyzǵaldaqtaı jelkildep ósip kele jatqan qyzdarym, batyr tulǵaly uldarym bar. Árıne, til-kózden saqtasyn! «Sóz tas jarady, tas jarmasa – bas jarady» deıdi ǵoı, sondyqtan ylǵı táýbama kelip otyramyn.
- Bos ýaqytyńyz bola ma? Ony qalaı ótkizesiz?
- Bizde ár senbi – bos kún. Ol kúni biz uıqydan asyqpaı turamyz, sodan keıin qyzdar úı jınaıdy, kir jýamyz, úı sharýasyn bitirgennen soń balalar unatqan isterimen aınalysady, oınaıdy. Bul kúni erik beremiz. Ózim de senbi demalamyn, súıikti serıalymdy qaraımyn, dúken aralaǵandy jaqsy kóremin, ol da kerek, adam bir sergip qalady.
- Armanyńyz bar ma?
- Meniń armanym – elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsa eken. Aspanymyzda qarý-jaraqtyń daýysy shyqpasyn deımin. Balalarym aman-esen bolyp, árqaısysy eliniń eleýli, halqynyń qalaýly, bir-bir jaqsy mamandyq ıesi bolyp, Ashat pen Gúlnurdyń tárbıelep ósirgen ul-qyzdary-aı dep aıtsa, maǵan odan artyq eshqandaı baqyttyń da, eshqandaı armannyń da qajeti joq.
- Mereke qarsańynda qyz-kelinshekterge ne tiler edińiz?
- 8 naýryz – Halyqaralyq áıelder kúni, analarymyzdyń, ájelerimizdiń merekesi qutty bolsyn! Tek qana jaqsylyq bolsyn. Ár otbasynan balanyń kúlkisi ketpesin, oıynshyqtyń syldyry ketpesin. Boıjetkenderge aıtarym, erterek ómirden óz oryndaryńdy tabyńdar. «Jol muraty – jetý bolsa, qyz muraty – ketý» ǵoı. Kelinshekterge aıtarym, kóp balaly bolýdan qoryqpańyzdar. Eshqandaı onyń qıynshylyǵy joq. Bizdiń Sýlyshoq aýylynda kóp balaly otbasylar kóp. «Eńbek» baǵdarlamasymen kóship kelip jatqandarda keminde tórt balasy bar.
- Áńgimeńizge rahmet!