Sırııanyń búgingi jaǵdaıy: Tartýs shahary - tutqynda bolǵandardyń baspanasy
Damaskten Tartýs shaharyna qaraı qazaqstandyq delegatsııaǵa qarýlanǵan kúzeti bar eki avtokólik ilesip júrdi. Osy qaýipsizdik sharasyn Qazaqstannyń Sırııadaǵy Qurmetti konsýly Saııb An-Nahas uıymdastyrdy.
Damaskten shyǵatyn kezde kúzet qyzmetkerleri baǵdardy ózgertip, kúre jolǵa aınalma baǵyttarmen shyqty. Atap aıtqanda, «Damask-Homs-Tartýs» jolyna baratyn negizgi dańǵyldyń ýchaskesinde qarýly toptardyń shabýyly bolýy múmkin degen aqparat paıda boldy.
Qas qaraıa bastaǵannan keıin avkólikter Homs qalasyna soqpaı, aınalyp ketti. Osy rette keri qaıtqan kezde bul shahar arqyly ótý týraly sheshim jasaldy.
33 konteınerge tıelgen 500 tonna gýmanıtarlyq júkti túsirý Tartýs teńiz portynda iske asyryldy. Porttyń jáne ondaǵy kemelerdiń kúzetin RF Qorǵanys mınıstrliginiń áskerı kontıngenti qamtamasyz etedi. Qazaqstandyq delegatsııa men Tartýs provıntsııasy keńesi basshylyǵynyń arasynda Sırııa arnaıy qyzmetteriniń de adamdary boldy. Olardyń biri tilshilerge azamattyq kemeler men gýmanıtarlyq konteınerler turǵan teńizdiń bóligin ǵana túsirýge keńes berdi, al jaǵalaýdyń basqa jaqtaryn fotosýretke túsirýge tyıym saldy. Sebebi, ol jerlerde áskerı kemeler turǵan bolatyn.
Tartýsta tilshiler lańkester áreketterine baılanysty óz qalalary men eldi mekenderinen qashqan turǵyndarǵa arnalǵan lagerdegi ómirmen tanysty.
«Sırııada qonys aýdarýǵa májbúr bolǵandardyń kópshiligi shatyrlarda emes, arnaıy jabdyqtalǵan baspanalarda ómir súrip jatyr. Ýaqytsha qonys aýdarǵandardy ornalastyrý sharalarymen Sırııanyń áleýmettik máseleler jónindegi mınıstrligi aınalysady. Osyndaı baspanalar kóp jaǵdaıda sport keshenderi, mektepter, meshitter nemese shirkeýler aýmaǵynda jasaqtalady. Ol jerde muqtajdarǵa kıim-keshek pen azyq-túlik taratylady. Arnaıy qyzmetkerler balalardyń jaǵdaıyn jasaıdy, muǵalimder oqýshylarǵa tálim beredi. Sonymen qatar medıtsınalyq pýnkter jumys isteıdi», - dedi Tartýs provıntsııasy keńesiniń tóraǵasy ıAsır Dııb.
Lager ǵımaraty aldynda qazaqstandyq tilshini 3-10 jas aralyǵyndaǵy balalar qarsy aldy. Fotokamerany kórgen bette olar jýrnalısti qorshap alyp: «Eı, japon, bizdi sýretke túsir! Sen japonsyń ba, álde koreısiń be? Qaıdansyń?»,-dep suraqtaryn qoıa bastady. Sheteldikterdiń kelýi balalar úshin qyzyq oqıǵaǵa aınalyp ketti. Osy sátte búldirshinder soǵys náýbetin umytyp ketkendeı áser boldy. Balalardyń júzine qasiret pen úreıdiń beınesi basylyp qalǵandaı, alaıda olarda adamǵa degen úmit pen senimniń ushqyny áli de óshpegen. Jetkinshekter qazaqstandyq delagatsııanyń júris-turysyna qyzyǵýshylyqpen qaraýmen boldy.
«Sen qaıdan keldiń?», -dep surady balalar «QazAqparat» tilshisinen. «Qazaqstannan keldim»,-dep jaýap qaıyrdym. Sol sátte balalar elimiz týraly qyzyqtyrǵan saýaldaryn jaýdyrdy.
«Kóp turǵyndar osynda jarty jyldan beri turyp keledi, al keıbirleri 1,5-2 jyl buryn ornalasqan bolatyn. Sol ýaqyttan bastap adamdar memlekettiń qoldaýymen jáne gýmanıtarlyq kómektiń arqasynda ómir súrip keledi. Balalarǵa bul jer qyzyqsyz, ishteri pysyp júredi. Ózderine uqsamaıtyn beıtanys adamdar kelgen kezde qýanyshqa keneledi. Jalpy, kishkentaı búldirshinder osyǵan deıin beıbit ómir bolǵandyǵyn bile bermeıdi»,-dep túsindirdi lagerdi kúzetip júrgen jaýyngerdiń biri.
Keshke qaraı lagerde qarańǵy. Tek shaǵyn bólmelerde energııa únemdegish shamdardyń janyp turǵanyn baıqaýǵa bolady. Dálizde júrgen turǵyndar qazaqstandyq tilshilerge senimsizdikpen qarap, áńgimelesýden tartyndy. Degenmen, kishkentaı bólmede 5 adamnan quralǵan otbasymen turyp jatqan Amına Mýhammad Antıfa óziniń qazirgi jaǵdaı týraly baıandap berdi.
«Bir ulym Sırııa Qarýly kúshteri sapynda soǵysta kóz jumdy. Ekinshi ulym Aleppoda qyzmet etýde, al úshinshi balam osynda Tartýsta áskerı boryshyn ótep júr. Lagerdiń árbir bólmesinde ár qaladan kelgen otbasylar bas saýǵalaýda. Úkimettik ásker eshqashan da beıbit turǵyndarǵa oq atqan emes. Olar bizdi Aleppoda sodyrlardyń qorshaýynan shyǵaryp aldy. Biz Alladan sırııalyq áskerdiń sarbazdaryn qorǵaýdy tilep otyrmyz»,-dedi qart ana.
Óz kezeginde Amına Antıfanyń uly Mahmud qazirgi kezde sırııalyq áskerde qatardaǵy sarbaz ekenin atap ótti.
«Qarýly toptar qadaǵalap júrgen eldi mekenderden beıbit turǵyndar ketýge talpynǵan kezde sodyrlar adamdarǵa oq ata bastaıdy. Shyǵatyn joldy bógeý úshin aýyr snarıadtardy da paıdalanatyn kezder bolady. Sodyrlar úkimettik áskerdiń eldi mekenderge tolyqtaı kirýine barynsha kedergi jasap otyr. Osy oraıda beıbit turǵyndardy ózderi úshin «tiri qalqan» retinde paıdalanýda. Túrli qarýly toptardaǵy sodyrlardyń kóbisi Sırııa azamattary emes. Sondyqtan olar beıbit turǵyndarǵa aıaýsyz oq jaýdyra beredi»,-dedi Mahmud.
Onyń sózine qaraǵanda, lagerde dári-dármek tapshylyǵy qatty sezilýde. Áńgime barysynda Mahmud janynda turǵan jeti jastaǵy balanyń denesin kórsetti. «Birneshe jyl buryn bul jetkinshek ákesimen birge Palmıradaǵy kezekti jarylys oshaǵynyń janynda bolǵan edi. Ol qatty jaralanyp, denesin kúıik shaldy. Endi jaraqattanǵan jerlerde úlken jaralar paıda boldy»,-dedi ol.
Óziniń jeti jyl ómirinde osy bala beıbit ómirdi kórmegen, ıaǵnı soǵysqa deıin týǵan qalasy Alepponyń qandaı bolǵanyn da bilmeıdi. Sońǵy bes jyldan beri onyń otbasy lagerdi panalap júr. Olarmen kórshiles taǵy da osyndaı 80 otbasy ómir súrýde. Bul adamdardyń bar armany - qandy soǵys aıaqtalyp, týǵan eldi mekenderinde beıbit ǵumyr keshý.
«Men Aleppo turǵynymyn. Qalada bolǵanymyzda sodyrlar bizdiń sırııalyq áskerge qaraı barýymyzǵa qaraı tyıym saldy. Al qonys aýdarýǵa tyrysqandardy aıaýsyz óltirip júrdi. Bul lagerde azyq-túlik pen dárilik zattardy alamyz. Elektr energııasy táýligine 4-5 saǵatqa beriledi. Osyny paıdalanyp, tamaq daıyndaımyz»,-dedi lager turǵyny Akram.
Aleppo qalasy tolyqtaı qıraǵany týraly taratylǵan aqparat asyra aıtylǵan kórinedi. Osy rette qalany lańkesterden bosatý kezinde sırııalyq ásker men reseılik jaýyngerler shahardy tutastaı úıindiniń astynda qaldyrdy degen málimetter dáıeksiz bolyp shyqty.
«Sodyrlar toptasqan Alepponyń shyǵysyndaǵy aýdandar qatty zardap shekti. Úkimettik áskerdiń qorshaýynda qalǵan olar tutqynǵa berilýden bas tartty. Ol jerde naǵyz qııan-keski urys boldy. Qala lańkesterden tazartylǵannan keıin, jaqynda lagerdiń keıbir turǵyndary ózderiniń týǵan qalasy Aleppoǵa ketti»,-dedi qarýly kúzetshi Muhammad.