Sırııa taǵdyrsheshti kezeńniń aldynda tur

ASTANA. QazAqparat - Sońǵy ýaqytta Sırııa men Irakta oryn alǵan birqatar mańyzdy oqıǵalar aımaqta seń qozǵalyp, qalyptasqan jaǵdaıdyń túbegeıli ózgere bastaǵanynyń nyshany bolýy múmkin. Aımaqta terrorlyq toptarǵa qarsy biriktirilgen kúsh-jigerdiń nátıjesinde saǵy synyp, qalalarǵa bekingen sodyrlar qorshaýǵa alynyp, olarǵa joıqyn soqqylar berilýde. Terrorǵa qarsy baǵyttalǵan shabýyldardyń arqasynda ekstremıstik toptardyń áreketteri bytyrańqy sıpat alyp, ózge aımaqtarǵa yǵystyryla bastady, dep jazady "Egemen Qazaqstan" gazeti.

Osy rette, Elbasy Nursultan Nazar­baev 22 qarasha kúni bedeldi Bloom­berg agenttigine bergen suh­batynda Sırııa men Iraktaǵy halyq­aralyq koalıtsııa tarapynan yǵys­tyrylýy múmkin IShIM terror­shylarynyń jaqyn jatqan Aýǵan­stanǵa, tipti Ortalyq Azııanyń ońtústik óńirlerine oıysý yqtımaldyǵy bar ekenine basa nazar aýdaryp, oń­tústiktegi kórshi memleketterge qy­sym jasalǵan jaǵdaıda elimizdiń de ty­nyshtyǵyna nuqsan keletinin ashyq aıtty. Memleketterdiń lańkestikpen birlesip kúresýi qajettigi de osy suh­bat barysynda atap kórsetildi.

Rasynda, aldaǵy kezeńderde Alep­po men Mosýldyń lańkesterden bosatylý múmkindigin negizge ala otyryp, keleshekte Raqqa jáne Idlıbte de júrgizilýi yqtımal keń aýqymdy áskerı operatsııalardyń qysymymen sodyrlar yǵysyp, kórshi eldermen qatar, Ortalyq Azııa aımaǵy úshin de qaýip tóndirýi ábden yqtımal.

Sońǵy bir aptada Sırııanyń iri ekonomıkalyq ortalyǵy - Alep­po­nyń shyǵysynda qorshaýǵa alynǵan qarýly oppozıtsııa kúshterine Sırııa úkimet áskerleri nátıjeli shabýyl jasap, oppozıtsııa ıelengen aýmaqtyń keminde úshten bir bóligin, tipti jartysyna jýyǵyn basyp aldy jáne «Jábhat Fath ásh-Sham» (buryn «Sırııadaǵy ál-Qaıda», «Nýsra» degen attarmen belgili), «Ahrar ásh-Sham» jáne «Erkin Sırııa armııasy» qu­ramyndaǵy qarýly toptardan qala­nyń soltústik-shyǵysyndaǵy 13-14 aý­dandy keri qaıtardy. BUU bergen máli­metterge sáıkes, 30 myńǵa jýyq beıbit turǵyn Asad áskerleri men kúrd jasaqtary ornalasqan qalanyń baty­syna qaraı qashyp úlgergen. Ár­túrli derek kózderi qashqan kisiler sanynyń 50-90 myń ekenin aıtady. Alep­ponyń shyǵysynda áli ke­minde 150 myńǵa jýyq beıbit turǵyn qalýy múmkin. Oppozıtsııalyq kúshter qalanyń ońtústik-shyǵysyna qaraı yǵystyrylyp, birneshe aýdanda qorshaýda qaldy.

Vashıngton Taıaý Shyǵys ınstı­tý­tynyń sarapshysy, Lıon 2 ýnı­ver­sıtetiniń zertteýler jónindegi dırektory, Sırııa boıynsha belgili maman Fabrıs Balansh Shyǵys Aleppoǵa jasalǵan sońǵy shabýyl betburysty kezeńniń, túbegeıli ózgeristerdiń basy ekenin alǵa tartady. Sarapshy Tramp ákimshiligi resmı túrde bılikke kelgenge deıin Asad rejimi men Reseıdiń Alepponyń barlyq aýmaǵyn oppozıtsııadan tolyq bosatýǵa umtylyp otyrǵany týraly jazady.

Shyǵys Aleppodaǵy oppozıtsııa ókilderiniń sheginisi men jartylaı jeńilisiniń sebebi, Sırııa úkimeti áskeriniń bir ýaqytta birneshe núkteden shabýyl jasaýyna baılanysty oppozıtsııanyń qorǵanysy bytyrańqy sıpat alyp, sodyrlardyń kúshi álsiregen. Oppozıtsııa ókilderi «Ásh-Sharq ál-Aýsat» gazetine bergen suhbatynda aıtylǵandaı, qalanyń soltústik-shyǵysyndaǵy «Erkin Sırııa áskeriniń» quramyna enetin keıbir jasaqtardyń belgili sebeptermen basqa operatsııalarǵa qatysýǵa baılanysty óz shepterin tastap ketýi Aleppodaǵy oppozıtsııany qatty álsiretip jibergen.

Aleppoda qorshaýǵa túsken Sırııa qarýly oppozıtsııasyn nysanaǵa alǵan Sırııa úkimeti birneshe aı boıy shabýyldaryn údetip otyr. Álbette, Sırııa úkimetiniń áskeri óz kúshimen mundaı iri áskerı jetistikke qol jetkize almas edi. Buǵan deıin Sırııa áskerine Reseı ǵarysh kúshteriniń, Iran jáne «Hezbolla» jibergen jasaqtardyń áskerı qoldaý kórsetip kelgeni belgili. Úkimet áskerleri Alepponyń shy­ǵysyndaǵy áýejaı jáne qalanyń soltústiginen shabýyldardy údete tú­sýi múmkin. Qalanyń tolyq azat etilýi Sırııa úkimeti áskeriniń 2012 jyldan bergi eń iri jeńisi bolatyny sózsiz.

Aleppo qulaǵan jaǵdaıda bul «Er­kin Sırııa armııasy» dep atalatyn oppozıtsııalyq toptar koalıtsııasyna aýyr soqqy bolady. Mundaı jaǵdaıda Sırııadaǵy oppozıtsııalyq, sheteldik, sáláfı, jıhadshyl jáne taǵy basqa toptar Idlıb mańyna yǵystyrylady, al IShIM sodyrlary Raqqa jaqqa shoǵyrlanyp, sheshýshi soǵysqa daıyndalýy múmkin. Aımaqta saıası-áskerı tepe-teńdik kúrt ózgeredi. Sırııa úkimeti úlken aýmaqty qadaǵalaýǵa múmkindik alady.

Degenmen, «Jábhat án-Nýsra», «Ahrar ásh-Sham» sııaqty radıkaldy toptar «Jeısh Halab» (Aleppo armııasy) koalıtsııasyna birigip, ázirshe qalany bosatý jónindegi usynystardy qabyldamaı otyrǵany týraly aqparat taraldy. Sırııa úkimetiniń ókilderi de shabýyldyń kelesi kezeńi ǵımarattar men turǵyndar tyǵyz ornalasqan aýdandarda ótetindikten, operatsııanyń óte kúrdeli bolatynyn bilip otyr. Bul áskerı shabýyldardyń qorshaýdaǵy myńdaǵan qarapaıym sırııalyqtar úshin gýmanıtarlyq saldarlary óte aýyr bolatyny aıtpasa da túsinikti.

Joıqyn áýe shabýyldarynan beı­bit sırııalyqtardyń da zardap shegip, kisi ólimi kúrt artqanyn halyqaralyq basylymdar jazdy. Qazirdiń ózinde ınternette taralǵan beınematerıaldardan kóshede jatqan máıitterdi kórýge bolady.

Tipti, Frantsııa Sırııada gýmanı­tar­lyq apattyń oryn alǵanyn alǵa tartyp, BUU Qaýipsizdik Keńesi­niń shuǵyl otyrysyn ótkizýge sha­qyr­dy. BUU ókilderi jaǵdaıdyń «qor­qy­nyshty» sıpat alǵanyn málimdep, jedel gýmanıtarlyq járdem kórsetý múmkindikterin qarastyrýda. BUU ókilderi Reseıdiń qalada tórt gý­manıtarlyq dáliz ashýdy usynǵanyn kóldeneń tartty. Sırııa Arab Res­pýb­lıkasynda qarsylasýshy tarap­tardy tatýlastyrý jónindegi Reseı ortalyǵy taratqan aqparatqa sáıkes, Sırııanyń myńnan astam eldi meke­nimen tatýlasý týraly kelisimge qol qoıylǵan, gýmanıtarlyq kómek kórsetý máseleleri de qolǵa alynýda.

Buǵan deıin Alepponyń sol­tús­tigindegi Kastello joly arqy­ly júzege asyrylýy tıis keń aýqym­dy gýmanıtarlyq operatsııalar 17 qyr­kúıekte AQSh bastaǵan halyqaralyq koalıtsııanyń Sırııanyń Deır áz-Zor qalasyndaǵy Sırııa áskerine qarsy jasaǵan áýe shabýylynan keıin dereý toqtatylǵan edi. Jýyrda Pentagon atalǵan shabýyldy uıymdastyrýda qatelik ketkenin málimdedi.

Osy jyly AQSh pen Reseı Sı­rııa­daǵy terrorıstik toptarmen kúresý salasynda yntymaqtastyq týraly ekijaqty kelissózder ótkizgeni, alaı­da, qyrkúıek-qazan aılarynan beri taraptar durys kelisimge kele al­maǵany belgili. Eki derjava Sırııa­daǵy qarýly oppozıtsııa ókilderi men terrorıstik toptardy bir-birinen ajyratý kerektigin túsingenimen, ókinishke qaraı, qazirge deıin praktıkalyq turǵydan naqty nátıjege qol jet­ki­zilmedi. AQSh-tyń memlekettik hat­shysy Dj.Kerrı men Reseıdiń syrt­qy ister mınıstri S.Lavrov arasyn­da Sırııadaǵy «Jábhat án-Nýsra» (Sırııadaǵy ál-Qaıda) men DAISh terrorıstik uıymdaryna qarsy bir­lesken áskerı operatsııalar júrgizý jáne barlaý aqparatymen almasý jónin­degi kelissózder aıaǵyna deıin jetpedi.

Osy aptada Alanııada ótken eki­jaqty kezdesýlerde de Aleppoda so­ǵysty toqtatýdyń qajettiligi basa aı­tylyp, gýmanıtarlyq járdem jáne saıası tranzıt týraly sóz bolǵanymen, Reseı jaǵy Shyǵys Aleppoda ter­rorǵa qarsy operatsııalardyń toqta­tylatynyn ashyq aıtpady. Bul usta­nymdy Reseıdiń BUU-daǵy turaqty ókili V.Chýrkın de rastap otyr.

Aıta ketý kerek, Shyǵys Alep­po­daǵy operatsııalar AQSh-ta prezıdent saılanyp, bılikte jańa aýys-túıister bolyp jaqtan kezde júrgizilip otyr. Kelesi jyldyń qańtar aıynyń 20-sy kúni ınaýgýratsııa ótkennen keıin D.Tramp syrtqy saıasatqa, ásirese, Sırııa máselesine belsene kirisýi múmkin.

AQSh pen Reseı kelisimge kele alsa, aldaǵy jyly bul baǵytta she­shýshi qadamdar jasalýy múmkin. Saı­laýaldy kezeńde D.Tramp Taıaý Shyǵysqa, onyń ishinde Sırııadaǵy jaǵdaıǵa qatysty óz kózqarastaryn ashyq aıtqan. Máselen, Tramp Va­shıngton Sırııa soǵysyna aralasýdan, Taıaý Shyǵys elderiniń turaqtylyǵyna nuqsan keltiretin qadamdardan ózin alys ustaý kerektigin málimdep, IShIM-ge qarsy kúreste AQSh-tyń Reseımen birge jumys isteýi kerektigin jaıyp salǵan-tyn. Pentagon men Ortalyq barlaý agenttiginiń jekelegen ókilderi Reseıge qysym kórsetýdi jalǵastyra berý kerektigin usynýy yqtımal. Alaıda, sońǵy jaǵdaılar mundaı sheshimderdiń Sırııadaǵy ahýaldy tym kúrdelendirip, BUU bastaǵan halyqaralyq qoǵamdastyqty tyǵyryqqa tireıtini anyq.

Óz kezeginde Reseı Prezıdenti V.Pýtın de jýyrda ótken Federaldy jıynda sóılegen sózinde Máskeýdiń halyqaralyq terrorızmmen kúresý salasynda AQSh-pen kúsh biriktirýge ázir ekenin, sonymen qatar, AQSh-tyń jańa ákimshiligimen yntymaqtastyqqa múddeli ekenin málimdegen edi. V.Pýtın «Reseı men AQSh-tyń jahandyq jáne halyqaralyq máselelerdi sheshýdegi yntymaqtastyǵy búkil álemniń múddesine saı keledi», dedi. Sondaı-aq, Reseı prezıdenti eki alyp eldiń halyqaralyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty, ıadrolyq qarýdy taratpaý jónindegi rejimdi saqtaýǵa jaýapty ekenin atap kórsetti.

Arab álemindegi eń yqpaldy ba­sy­lym «Ásh-Sharq ál-Aýsat» gazeti «sońǵy kezdegi birlesken shabýyl­dardyń nátıjesinde DAISh uıymy­nyń Sırııa men Iraktaǵy yqpaly azaıyp, onyń ornyna birte-birte «Ál-Qaıdanyń» strategııalyq tur­ǵy­dan qaıtadan kúsheıip kele jat­qany» týraly jazdy. «Óıtkeni, IShIM-ge qaraǵanda «Ál-Qaıdanyń» ıdeologııalyq mazmuny tereńirek, kóshbasshylary da pisip-jetilgen» delingen maqalada. Demek, bul - ha­lyqaralyq terrorızmmen kúresýdiń mańyzy áli de artyp otyr degen sóz.

Sırııada soǵystyń toqtatylýy, jalpy, álemdegi halyqaralyq jaǵ­daıdyń turaqtanýy eki iri derja­vanyń ustanymdary men jaýapker­shi­likterine tikeleı baılanysty. Sırııa memleketi tek Asadtyń múddelerinen ǵana quralmaıtyny sııaqty, Sırııada halyqtyń bir bóligine qater tóndirýi múmkin óte kúrdeli máselelerge, ásirese, Reseı men AQSh úlken mán bergeni asa mańyzdy. Óıtkeni, beıbit turǵyndar zardap shekse, jan jarasy ulǵaıyp, iri memleketterdiń terrormen kúresý maqsattaryna kóleńke túsirip, halyqaralyq qoǵamdastyqtyń senimsizdigin týdyrady. Sonymen qatar, Sırııada soǵys aıaqtalǵannan keıingi kezeńde eldegi qandaı da bir sheshimdi AQSh-tyń rólin esepke almaı júzege asyrý óte qıyn. Sondyqtan, iri derjavalar aqyldy sheshimder qabyldap, kelispeýshilik týdyrǵan máselelerdi dıplomatııalyq joldarmen birge rettep, aımaqty sharpyǵan alapat ottyń aldyn almaıtyn bolsa, budan jaqyn mańda eshkimniń de utpaıtyny anyq.

Sondyqtan bolar, Elbasy N.Nazar­baev 30 qarasha kúni AQSh prezı­denti D.Tramppen telefon ar­qyly sóılesý barysynda Amerı­ka kóshbasshysyna Reseımen yntymaq­tastyqty úsh baǵytta damytýǵa bolatynyn atap aıtty. Olardyń birinshisi - halyqaralyq terrorızmge qarsy birlesip kúresý máselesi. Elbasymyz tereń saıası tájirıbesine súıenip, Sırııadaǵy jaǵdaıdyń aldyn almasa, budan AQSh pen Reseıdiń utpaıtynyn, ásirese, Eýropa men Ortalyq Azııa óńirine qaýip tónetinin jaqsy túsinip otyr. Bul jaıtty «Le Monde» gazeti de rastap, Sırııada soǵystyń uzaqqa sozylýy Eýropada mıgranttar sanynyń artýyna jáne DAISh-tyń Batysta óz jaqtastaryn tabýyna alyp keletinin jazdy.

Prezıdent N.Nazarbaev buǵan deıin BUU, ıÝNESKO, ShYU jáne IYU deńgeıinde ótken kezdesý­lerin­de, iri memleket basshylarymen jeke áńgimelesýleri kezinde únemi ha­lyq­aralyq lańkestik, ásirese Sırııa máselesin qozǵaýmen qatar, terrorızmge qarsy birlesip áreket etýge baǵyt­talǵan naqty sheshimder usynyp, ıgi bastamalar kóterip keledi. Máselen, BUU janynan halyqaralyq terrorızm men ekstremızmge qarsy biregeı álemdik júıe quryp, bul jóninde ar­naıy qujat qabyldaý kerektigin tuń­ǵysh ret Elbasy aıtty. «Islam terro­rızmge qarsy» ıdeıasyn kótergen Qa­zaq­stan Prezıdenti ekstremızmge tek má­denıetaralyq jáne dinaralyq ún­qa­­tysý arqyly ǵana qarsy turýǵa bo­la­tynyn da aıtýdan esh jalyqqan emes.

Qazaqstan Respýblıkasynyń 2017-18 jyldarǵa BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi bolyp saılanǵany belgili. Elbasynyń ha­lyqaralyq turaqtylyqty qamta­masyz etýge baǵyttalǵan tereń ıdeıa­lary men utymdy usynystary mem­leketimizdiń halyqaralyq arenadaǵy bedelin arttyra túsetini sózsiz.

Janat MOMYNQULOV, shyǵystanýshy