Shyǵysta shyǵarylatyn «mıneraldy maqta» otandyq brendke aınaldy

ASTANA. QazAqparat - Táýelsizdik jyldarynda qurylys pen kommýnaldyq sharýashylyq salasyna ınnovatsııalyq jańalyq ákelgen otandyq kásiporyndar saýsaqpen sanarlyq. Sonyń biri - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Glýbokoe aýdanyndaǵy «Izoterm» zaýyty. Halyq arasynda «mıneraldy maqta» atalyp ketken bul ınnovatsııalyq ónim shatyrdan bastap jertólege deıingi jylý saqtaýǵa qajet jerdiń bárinde qoldanyla beredi. Kádimgi tastan óndirilgen bul maqta ot pen sýǵa tózimdi bolǵandyqtan qurylystan bólek aýyr ónerkásipke de jaramdy, dep habarlaıdy «Dıdar» gazeti.

2003 jyly Glýbokoe kentindegi burynǵy Ertis mys balqytý zaýytynyń ǵımaratyn «Vostok-Ýnıversal» JShS satyp aldy. Kezinde Ertis polımetall, Óskemen qorǵasyn-myrysh kombınattaryn myspen qamtamasyz etken óndiris oshaǵy kenttiń qala quraýshy kásiporny bolatyn. Osyndaı mańyzdy nysan jabylyp, halyqtyń basym bóligi eki qolǵa bir kúrek tappaı, áleýmettik jaǵdaı shıelenise túsken shaqta ınvestordyń kelýi aqtastyqtar úshin shynymen aqjoltaı habar boldy. Óndiristik ınfraqurylymy tonaýǵa túspeı, tolyq saqtalǵan bazada óndiris qurý «Vostok-Ýnıversal» JShS úshin de tıim edi. Tańdaý osy zaýytqa túsken kúnnen bastap jańa óndiris iske qosylǵansha ınvestor bul jobaǵa tórt mlrd. teńgeden astam qarjy quıdy. Osylaısha 2007 jyldyń 28-qyrkúıeginde jylý saqtaǵysh tasmaqta óndirisi óz jumysyn bastady. «Izoterm» oblys túgil Qazaqstan boıynsha jylý saqtaǵysh materıal shyǵaratyn tuńǵysh zaýyt retinde tirkeldi. Sondyqtan ashyla salysymen tapsyrystyń astynda qaldy. Qazaqstannan tys Reseıdiń kórshiles aımaqtary, Qyrǵyzstan men Ózbekstannyń qurylys kompanııalary Glýbokoenyń tasmaqtasyna tapsyrys berýmen boldy. Bul istiń paıdaly ekenin kórgen ózge de qazaqstandyqtar balama óndiris oshaqtaryn qurǵan. Alaıda, sapa standartyna degen adaldyqtyń arqasynda «Izotermdi» básekelesteri yǵystyra almady. 

Toǵyz jyldyq tarıhynda kásiporyn Qazaqstannyń jylý saqtaǵysh materıaldar óndirisindegi kóshbasshylyq tizgindi eshkimge bergen emes. Ónimderin ekonomıkalyq yqpaldastyq aıasynda Reseı naryǵyna da ótkizip keledi. Kórshi elde áleýeti zor básekeles paıda bolǵanyn sezgen reseılik óndirýshiler alǵashynda taýarlarynyń baǵasyn túsirý arqyly «Izotermdi» ortaq naryqtan yǵystyrýǵa talpynys jasap kórgen. Al baǵany arzandatý úshin ónimniń ózindik qunyn túsirý qajet. Ózindik qundy túsirý óndiristik standarttyń saqtalmaýyna, materıal únemdeý kesirinen sapanyń tómendeýine ákeletini sózsiz. «Vostok-Ýnıversal» bolsa, qoldan arzandatylǵan baǵaǵa joǵary sapany qarsy qoıdy. Kúni búginge deıin osy ustanymdarynyń arqasynda kórshi eldiń alpaýyt óndirýshilerimen ıyq tirestirip, jumys isteýde. 

Jalpy, tastan maqta alýǵa bolatynyn adam balasy eń alǵash 1840 jyly bilgen. Janartaýdan keıin jerdiń betine otty magmadan bólek názik talshyqtar shyǵyp qalǵanyn baıqaǵan Edvard Perrı atty aǵylshyn azamaty tabıǵı qubylystyń fenomenin óndiriske ıkemdep kóredi. Alaıda, qaýipsizdik sharalary saqtalmaýy saldarynan jumysshylardyń ókpesine zaqym kelip, bastaǵan is aıaqsyz qalady. Keıin bul tehnologııany Almanııa mamandary jetildirip, alǵashqy jylý saqtaǵysh maqta paıda bolǵan. Sol tehnologııa boıynsha daıyndalǵan materıaldar qazirge deıin keıbir qurylystarda paıdalanylyp keledi. 

Al «Izoterm» zaýytynda tastan maqta alýdyń slovenııalyq tehnologııasy qoldanylady. Qondyrǵylardyń qýaty jylyna 28 myń tonna, basqasha aıtqanda, 300 myń tekshe metr materıal shyǵarýǵa jetedi. «Eurovek» fırmasynyń qurylǵylar meńgerý úshin jergilikti jumysshylar Slovenııa astanasynda daıarlaýdan ótken eken. Barlyq jumys avtomattandyrylǵandyqtan qos jelige bólingen búkil óndiris eki-aq pýlttiń basqarýymen júzege asady. 
Shıkizattyq tastar Qasym Qaısenov kentiniń aýmaǵyndaǵy arnaıy karerden ákelinedi. Bul tastar óndiriske túspes buryn túrli synamadan ótkizilip, quramynda kúkirt syndy óndiriske zııandy zattardyń mólsheri anyqtalady. Karerdiń basynda túıirshiktelgen tastar áýeli qoımaǵa tógiledi. Zaýyttyń bas tehnology Vasılıı Lahonınniń aıtýynsha, mys balqytý zaýytynan muraǵa qalǵan qoıma aýqymdylyǵymen qatar, túrli shıkizattardy bólek-bólek saqtaýǵa, taspaly tasymaldaýyshtar arqyly óndiriske tikeleı jetkizýge yńǵaılylyǵymen qundy. Tasymaldaýshy taspalardyń betine untaqtalǵan qıyrshyqtar tógilip qalmas úshin jáshikter japsyrylǵan. Osy jáshikterdiń kómegimen qıyrshyqtar jalyndy kameraǵa túsedi. 1500 gradýstyq qyzýmen balqytylǵan magmaly jynys budan keıin tsentrıfýgalyq qurylǵyda qaramaımen aralasyp, ózge de qospalarmen maqtalyq quramy qanyǵady. Qaramaı balqytý kezinde paıda bolǵan maqta talshyqtaryn bir-birimen baılap, qalypqa baǵyndyrý úshin qajet. Budan keıin maqta taqtalarǵa tóselip, syǵymdalady da, tapsyrysqa sáıkes kólemderge bólshekteledi. 

Zaýyt 300-den astam adamdy jumyspen qamtyp otyr. Onyń ishinde jóndeýshi jasaq ta bar. Qondyrǵylardy maılap, tazalaý, tozǵan bólshegin aýystyrý, syr bergen mehanızmderdiń túıtkilin tabý syndy jaýapty mindetter osy jasaqtyń moınynda. Munda Glýbokoe kentinen bólek, Kojohovo, Progress aýyldarynyń turǵyndary da kelip-ketip jumys isteıdi. 

Zaýyttyń negizgi quryltaıshysy áıgili «Bazıs-A» qurylys korporatsııasy bolǵandyqtan, negizgi ónim atalmysh kompanııanyń nysandaryna jumsalady. Kásiporyn jetekshi qurylys kompanııalarymen ǵana jumys istemeı, jergilikti halyqtyń jekelegen tapsyrystaryn da qanaǵattandyryp otyr. 
Metalqurandylar arqyly alyp ǵımarattardy aılar kóleminde ǵana turǵyzyp jatqan qarqyndy qurylys zamanynda qazaqstandyq brendke aınalǵan «Izoterm» tasmaqtasyna degen suranys bola beretini anyq. Bul da bolsa táýelsizdiktiń jetistigi.