Shubat pen túıe sútinen qaterli isik týdyratyn toksınder anyqtaldy
Myńdaǵan jyldardan beri dertke daýa, boıǵa qýat bolǵan shubat shynymen densaýlyqqa zııan ba? Mańǵystaýlyq ekologtar chehııalyq sarapshylarmen birlesip, shubattyń quramynan adam densaýlyǵyna zııandy toksınder anyqtaǵanyn aıtady.
Mańǵystaý oblysynda úsh jyl qatarynan «Eko Mańǵystaý» úkimettik emes uıymy Qaraǵandy oblystyq ekologııalyq mýzeıi jáne Cheh Respýblıkasynyń «Arnıka» ekologııalyq uıymymen birlesip, «Ekologııalyq taza tehnologııany endirý» baǵdarlamasy boıynsha zertteýler júrgizgen. Atalǵan ÚEU jetekshisi Kırıll Osın sol baǵdarlamanyń bir baǵyty ekologııanyń Mańǵystaý oblysyndaǵy taǵam óndirisine, et pen sútke áserin zertteý bolǵanyn jetkizdi.
«Biz Mańǵystaý jurty keńinen tutynatyn shubat pen túıe sútin zertteýdi qolǵa aldyq. 2015-2016 jyldar aralyǵynda Shetpe, Jarmysh, Basqudyq, Aqtaý, Quryq, Aqshuqyr, Taýshyq, Qyzyl-tóbe syndy eldi mekenderdegi túıe súti men shubattan synamalar alyp, zertteýge jiberdik. Zertteýge bir ǵana emes, 200-ge jýyq túıeden sút alyndy. Synama Cheh respýblıkasyna joldanyp, qosymsha Nıderlandydaǵy zerthanaǵa jiberildi. Eki zerthana qorytyndysy boıynsha, túıe súti men shubattan myrysh quramynyń artyq ekeni anyqtaldy. Ol aǵzaǵa áser etip, qanazdyq aýrýyna shaldyqtyrady. Sonymen qatar, polıhlorlanǵan dıfenılder de tabyldy. Bul element adam aǵzasynda kóp jınalatyn bolsa, qaterli isik aýrýyna shaldyqtyrady», - deıdi Kırıll Osın.
Atalǵan zertteýge qatysty jergilikti «Qazaqstan-Aqtaý» telearnasy oblys turǵyndarynan saýalnama alǵan. Onda halyqtyń barlyq derligi atalǵan zertteý pikirimen kelispeıtinin aıtady. Solardyń biri, mańǵystaýlyq Internet-belsendisi Berik Dáýenov. Bloger «Eko Mańǵystaý» uıymy Mańǵystaýdyń ekologııasy buzylǵanyn aıta almaı, ony túıeden kórip otyrǵanyn jáne bul sebeppen emes, saldarymen kúresý ekenin aıtty.
«Eko Mańǵystaý» ÚEU tóraǵasy Kırıll Osın shubat onkologııalyq aýrýlarǵa ushyratady dep, «aıdy aspanǵa shyǵardy». Aldyńǵy jyly: «Oıbaı, aqqýlarǵa nan berýge bolmaıdy, asqazany qorytpaıdy eken...», dep shyqty. Halyq oǵan sendi. Endi búgin shubatty densaýlyqqa zııan depti. Erteń etke tıispeı turǵanda tıisti jaýap berýimiz kerek. «Ulttyq taǵam», «ulttyq sýsyn» degen bolady. Ony tutynatyn ulttyń, halyqtyń aǵzasy sol asqa beıimdeledi. Máselen, «adaı jylqysy» degen tózimdiligimen belgili tuqym bar. Ol - teńizdiń tuzdy sýyn da ishe beretin jalǵyz janýar. Óıtkeni, osy shól dalanyń tabıǵatyna ábden beıimdelgen.
Sol sııaqty qazaqtyń da asqazany, aǵzasy et pen sút ónimderin qalap, izdep, talap etip turady. Kerisinshe, qazaq shubat ishpegennen aýyrady! Cheh ǵalymdaryna shubat zııan eken, onda ishpesin! Aı men Kúnniń amanynda «kúmán» men «kúdik» týǵyzyp júrgen úkimettik emes uıymǵa úkimet tapsyrys bermesin! Qadaǵalasyn! Baqylasyn! «Eko Mańǵystaý» uıymy Mańǵystaýdyń ekologııasy buzylǵanyn aıta almaı, ony túıeden kórip otyr. Bul sebeppen emes, saldarmen kúresý. Mańǵystaý oblystyq ekologııa jáne tabıǵı resýrstardy qorǵaý basqarmasy memlekettik granttaryn «Eko Mańǵystaý» uıymyna bergenimen, olardyń nemen aınalysyp jatqanyn, qalaı jumys istep júrgenin qadaǵalamaıtyn sııaqty. Nemese sol tapsyrys aqshasy arqyly olardyń «aýyzyn jaýyp otyr» dep kúmándanýǵa májbúrmiz. K.Osın ekologııalyq aımaqta jaıylǵan mal ónimderi densaýlyqqa zııan ekeninen buryn sol terrıtorııalarda ornalasqan óndiris oryndarynyń ekologııaǵa qanshalyqty zardabyn tıgizip jatqanyn zerttesin! Solarmen kúressin!», - deıdi Internet-qoldanýshy Berik Dáýenov «QazAqparat» tilshisine bergen jaýabynda.
Alaıda, Mańǵystaý ekologtary bul máselege qatysty shý shyǵaryp, daýryǵýdyń qajeti joq ekenin aıtady. Halyqty zertteý qorytyndysyn durys túsinýge shaqyrady.
«Búkil shubat pen túıe súti zııan deýden aýlaqpyz. Atalǵan toksınder adam aǵzasyna birden jınalmaıdy. Biz bir kese shubat ishkennen qaterli isikke ushyramaımyz, bul uzaq jyldarda shyǵady. Toksınderi bar shubatty 10 jyl ishsek, adam aǵzasyna áser etip, tuqym qýalaýy da múmkin. Bizdiń maqsatymyz - eldiń nazaryn tamaqqa emes, túıe jaıylyp júrgen jerlerdiń ekologııalyq aýhalyna kóńil aýdartý. Biz osy jaǵdaıdy fermerlerge, memlekettik organdarǵa túsindirgimiz keledi. Túıelerdiń munaı óndirisi oshaqtarynda, munaı qaldyqtary, ýran óndirisi bolǵan jerlerde, Qoshqar ata syndy lastanǵan aýmaqtarda jaıylyp júrgenin kórýge bolady. Bul jerler qorshalmaǵanyn eskertemiz», - deıdi «Eko Mańǵystaý» ÚEU jetekshisi Kırıll Osın.
Bul máselege qatysty Respýblıkalyq Qazaq taǵamtaný akademııasy MOF jetekshisi Álimjan Saǵynbaev óz pikirin bildirdi.
«Shubat adam aǵzasyn emdemese, zııanyn tıgizbeıdi. Jalpy shubat ataýynyń munda jazyǵy joq. Osyny umytpaý kerek. Biraq, «Eko Mańǵystaý» zertteýi túılerdiń lastanǵan aýmaqtarda jaıylǵanyn, sonyń kesirinen shubat pen sút quramynda toksınder bary anyqtalǵanyn aıtyp otyr. Men ol zertteýmen tanys emespin. Biraq, aıtarym, ekologııanyń lastanýy, tuşy sý qorynyń azdyǵy, jaıylymdy jerlerdiń tozýy túıe sútine áser etýi ábden múmkin. Sondyqtan, birinshi kezekte, ekologııalyq máselege tezirek kóńil aýdarý kerek. Al shubatpen talaı aýrýdy jazýǵa bolatynyn bilesizder. Sondyqtan, ulttyq sýsynymyz ben túıeni jazǵyrýdyń qajeti joq. Allergııaǵa qarsy em osy túıe súti ekeni qazir dáleldenip jatyr» , - dedi Á.Saǵynbaev.