ShOLÝ: Ult josparyn sapaly oryndaý qalaı júrgizilip jatyr?
Memleketti, ekonomıka men qoǵamdy damytý úshin qaǵıdatty jańa quqyqtyq orta qalyptastyratyn 59 zań kúshine endi.
Qazaqstandyq armanǵa bastaıtyn - Ult jospary el ishi syrtynda úlken talqyǵa túsip, álemdik saıasatkerlerdiń oń baǵasyn aldy. Búginge deıin Ult jospary aıasynda qyrýar is-sharalar atqarylyp jatyr.
14 maýsym kúni Aqordada ótken Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııa qyzmetiniń aralyq qorytyndylaryna arnalǵan keńes barysynda Elbasy Nursultan Nazarbaev «100 naqty qadam» Ult josparynyń 23-i tolyq oryndalǵandyǵyn málim etti.
Keńeste Memleket basshysy ótken kezeńderde atqarylǵan jumystar alǵa qoıǵan reformalardy tikeleı júzege asyrý úshin jaǵymdy ahýal qalyptastyryp otyrǵanyn atap ótti.
«Biz aıqyndaǵan bes ınstıtýtsıonaldyq reforma - bul jańa ekonomıkalyq shynaıylyq jaǵdaıyndaǵy keshendi damý jospary. Sondyqtan da Ult josparyn sapaly oryndaý - birinshi kezektegi negizgi mindet. Osy aralyqta úlken jumystar atqaryldy. Úkimet qajetti zańdardy, tıisti normatıvtik aktilerdi qabyldady, merıtokratııa qaǵıdattaryna negizdelgen memlekettik qyzmet modeli endi, ádilsot júıesiniń úshbýyndy júıesine kóshý júrgizildi. Joǵarǵy sot janyndaǵy Halyqaralyq keńes te jumysqa kiristi. Budan bólek, sýdıalarǵa qoıylatyn biliktilik talaptary da qataıtyldy. Salyqtyq jáne kedendik saıasatty jetildirý jónindegi jumystar atqarylý ústinde. Aýqymdy jekeshelendirý júzege asýda, eldi ındýstrııalandyrýdyń ekinshi kezeńine qadam bastyq, áleýmettik saıasat ta jetildirilý ústinde, memlekettiń eseptiligi kúsheıtilip jatyr. Tutastaı alǵanda búgingi kúni «100 naqty qadamnyń» 23-i tolyǵymen oryndaldy», - dedi Prezıdent.
El ekonomıkasyn jańa beleske kóterýge baǵyttalǵan Ult josparyn júzege asyrý barysyndaǵy atqarylǵan jumystar «QazAqparat» Halyqaralyq aqparattyq agenttiginń nazarynan tys qalǵan emes. Biz búgin agentigimizdiń «Bolashaqqa 100 qadam» aıdary boıynsha mamyr aıynda jarııalanǵan eń qyzyqty materıaldarǵa sholýdy usynamyz.
***
Ult jospary: Aqmolaoblysynda 2016 jyldyńbirinshitoqsanynda 96 adammemlekettik qyzmetkesynaqmerzimimenqabyldandy-E.Jaıyqbaev
Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý jónindegi Ult josparynyń 1 jáne 2 qadamdarynda Memlekettik qyzmetke qabyldaý resimderin jańǵyrtý. Memlekettik qyzmetke qabyldaý tómengi laýazymdardan bastalýy jáne Tómengi laýazymdarǵa kandıdattardy retteý jáne odan ári laýazymdyq ósý iskerlik qasıetter negizinde júzege asyrylýy tıis dep aıtylǵan bolatyn.
Búgingi kúni bul baǵytta qolǵa alynǵan jumystar Aqmola oblysynda da oıdaǵydaı júzege asyrylyp jatyr. Bul týraly Memlekettik qyzmet isteri mınıstrligi Aqmola oblysy boıynsha departamenti basshysynyń orynbasary Erlaz Jaıyqbaev túsindirip berdi.
Onyń aıtýynsha, «Ult jospary - 100 naqty qadam» strategııasyndaǵy mindetterdi júzege asyrý maqsatynda ústimizdegi jyldyń 1 qańtarynan bastapǵ Qazaqstan Respýblıkasynyń «Memlekettik qyzmet týraly» jańa zańy qoldanysqa engizilgen bolatyn. Ol kadrlardy irikteýdiń jetildirilgen tásilderin engizý arqyly memlekettik qyzmettiń kadrlyq quramyn sapaly jaqsartýdy, mansaptyq joǵarylatý men kásibı daıyndyqty kózdeıdi.
«Memlekettik basqarýshylar qataryna barynsha bilikti, óz mindetterin tııanaqty, ári adal atqaratyn mamandardy tartý maqsatynda atalǵan zańnyń negizine merıtokratııa qaǵıdaty engizilgen. Memlekettik qyzmet pen onyń turaqtylyǵynyń serpindiligi arasyndaǵy teńgerim anyqtalyp, zańdy túrde bekitildi. Memlekettik mekemeniń basshysy aýysa qalǵan jaǵdaıda ujymdaǵy basqa da qyzmetkerlerdiń toptyq almastyrylýy qatań túrde tek baıqaý ótkizý arqyly júzege asady, sondaı-aq, bir qyzmetten ekinshisine aýysý tártibinde taǵaıyndaýlar úlesi meılinshe qysqartyldy.
Jańa zań ashyq básekelestik pen irikteý qaǵıdaty negizinde memlekettik qyzmetke jumysqa ornalasý múmkindigin burynǵydan da kúsheıte túsirdi. Baıqaýdyń barlyq kezeńi, ǵalamtor resýrstarynda habarlandyrýlardy jarııalaýdan bastap, komıssııa otyrysyna baıqaýshylardy, sarapshylardy shaqyrý, irikteý qorytyndylaryn ornalastyrýǵa deıin barlyǵy ádil ótedi. Endigi kezekte memlekettik qyzmetke kirý tek júıeli irikteýdiń nátıjesinde ǵana múmkin, ári ol tómengi laýazymdardan bastalady. Ákimshilik memlekettik qyzmetshiniń mansabynyń joǵarylaýy onyń quzyreti men jınaǵan tájirıbesine baılanysty»,- deıdi E.Jaıyqbaev.
Sonymen qatar, ol oblys aýmaǵynda memlekettik qyzmetke qabyldaý boıynsha júrgizilip jatqan naqty sharalarǵa toqtaldy.
«Jyl basynan beri oblysymyzdyń memlekettik organdary 37 ishki jáne 24 jalpy konkýrs jarııa etse, sonyń ishinde búgingi tańda joǵary laýazymdarǵa 12 ishki konkýrs aıaqtalyp, 20 memlekettik qyzmetshi jeńimpaz dep tanyldy. Barlyq konkýrstar jańa zań aıasynda baıqaýshylardyń qatysýymen ótti.
Joǵaryda atap ótkenimizdeı, memlekettik qyzmetke jańadan ornalasýshy tulǵalar qyzmetterin tómengi laýazymdardan jáne synaq merzimimen bastaıdy. Máselen, ústimizdegi jyldyń birinshi toqsanynda 96 adam memlekettik qyzmetke synaq merzimimen qabyldandy. Salaǵa alǵash kelgen 71 maman tálimgerlerge bekitildi. Memlekettik mekemelerdiń joldamasymen 56 memlekettik qyzmetshi kásibı biliktilikterin arttyrý úshin arnaıy taǵylymdamadan ótti.
«Memlekettik qyzmet týraly» zań qaǵıdattarynyń biri - memlekettik qyzmetshilerdi úzdiksiz oqytý jáne qajetti quzyrettilikterin damytý. 2016 jyldyń úsh aıynda 216 maman oqýǵa jiberilip, sonyń ishinde 123-i biliktilikterin arttyrsa, 93 qyzmetshi qaıta daıarlaý kýrstaryna qatysty. Osy sekildi jyl basynan beri atqarylǵan ister óte kóp. Munyń barlyǵy qoldanystaǵy jańa zańnyń tıimdi tustary dep atap kórsetýge bolady», - deıdi Erlaz Jaıyqbaev.
Esep beretin memleket - jańǵyrýdyńjarqynjoly
Álemniń eń damyǵan otyz eliniń qataryna enýdi kózdeıtin bes ınstıtýttyq reformanyń bir baǵyty - «Esep beretin memleketti qalyptastyrý» dep atalady. Shyndyǵynda, Elbasy aıqyndaǵan «100 naqty qadam» - bul bir jaǵynan jahandyq jáne ishki syn-qaterlerge jaýap bolsa, ekinshi jaǵynan jańa tarıhı jaǵdaılarda damyǵan memleketterdiń otyzdyǵyna umtylý jospary bolyp tabylady. Endeshe, halyqqa esep beretin memleketti qalyptastyrý - elimizdi jańǵyrtýdyń jarqyn jolyna aınalatyny sózsiz.
Aıta keterligi, byltyrǵy jylǵy «100 naqty qadam» tóńiregindegi zańnamalyq jumys baǵytynda 94, 95, 96-qadamdardy iske asyrý maqsatynda «Aqparatqa qol jetkizý týraly» QR Zańy qabyldanǵan bolatyn. Zańnyń negizgi ózegi Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes, «Ashyq Úkimet» bastamasyn júzege asyrýdy kózdeıdi. Bul baǵytta Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe memleketterdiń tájirıbeleri taldanyp, halyqaralyq maman-sarapshylardyń usynystary eskerilgen. Sonyń ishinde Ulybrıtanııa, Germanııa, AQSh, Reseı tájirıbeleri saralanyp, elimizdiń qalyptasqan basqarý júıesiniń erekshelikterine mán berildi, ozyq úlgiler nazarǵa alyndy.
Toqtala ketetin jaıt, «Aqparatqa qol jetkizý týraly» zań normalary 2016 jyldyń qańtarynan bastap kúshine ene bastaǵany belgili. Al ondaǵy normalarda qamtylǵan jańalyqtarǵa kelsek, birinshi kezekte - azamattar úshin aqparattardy alýǵa shekteý qoıylmaıtyn salalar naqty aıqyndalyp, olardyń tizimi alǵash ret zań deńgeıinde qamtylyp otyr. Atap aıtqanda, azamattardyń qaýipsizdigi men densaýlyǵyna qater tóndiretin tótenshe jaǵdaılar men apattar, sanıtarııanyń, demografııanyń, kóshi-qonnyń, bilim berýdiń, mádenıettiń, áleýmettik qorǵaýdyń, sondaı-aq qylmystyq ahýaldyń jaı-kúıi, terrorızm aktileri, ekologııanyń, órt qaýipsizdiginiń jaı-kúıi, sanıtarlyq-epıdemıologııalyq jáne radıatsııalyq jaǵdaı, tamaq ónimderiniń qaýipsizdigi, jeke jáne zańdy tulǵalarǵa memleket beretin artyqshylyqtar, ótemaqylar men jeńildikter, Ulttyq banktiń altyn-valıýta qorynyń mólsheri, memlekettik qupııalardan basqa normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń mátini men olardyń jobalaryn qamtıtyn aqparattar týraly málimetterge eshqandaı shekteý qoıylmaıdy, ıaǵnı bári de halyqqa qoljetimdi boldy. Osyǵan baılanysty, barlyq memlekettik organdar zańda qamtylǵan tizim boıynsha azamattar tarapynan kelip túsken saýalǵa qatysty aqparat berýden jaltara almaıdy, tipti shyǵarypsalma jaýap bere almaıtyn bolady. Bul - zań talaby.
Al aqparat alýshy halyqty aqparatpen qamtamasyz etýdiń joldaryna kelsek, onyń da naqty tásilderi aıqyndalǵan. Máselen, azamattardyń suraý salýy boıynsha, memlekettik organdar ornalasqan úı-jaılarda jáne osy maqsattarda bólinip berilgen ózge de oryndarǵa aqparatty ornalastyrý arqyly beriledi. Qysqasy, ár azamat zańmen tyıym salynbaǵan kez kelgen tásilmen aqparatty erkin alý jáne taratý jónindegi konstıtýtsııalyq quqyǵyn iske asyra alady. Jáne bir mysal - endi azamattar aýyzsha suraý salý arqyly memlekettik organdardyń qurylymdyq bólimsheleri, poshtalyq jáne elektrondy mekenjaıy, anyqtama qyzmetteriniń telefondary, sondaı-aq olardyń basshylary týraly málimetter, ashyq konkýrstyq saýda-sattyqtar (aýktsıondar, tenderler) ótkizý ýaqyty men orny, bos qyzmettik oryndar týraly málimet beretin mekemeniń telefon nómirleri sekildi aqparattardy alýyna bolady. Buǵan deıin azamattar úshin mundaı aqparattardy aýyzsha surap alý ońaıǵa soqpaıtyn, tipti esh múmkin emesteı de kórinetin. Endeshe, jańa zań arqyly jaǵdaı da ózgeredi, zaman da jańǵyrady.
Sonymen qatar, memlekettik organdardyń ınternet-resýrstarynda, resmı saıttarynda halyqqa qajetti aqparattar tolyq qamtylatyn bolady. Budan bólek, Parlament palatalary otyrystaryn, oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń ókiletti organdarynyń otyrystaryn, memlekettik organdardyń jyl qorytyndylary boıynsha ótkiziletin alqa otyrystaryn ınternet-resýrstarynda onlaın rejimi arqyly ashyq kórsetýdi qamtamasyz etý arqyly aqparattar ashyq jetkiziledi. Qorǵanys mınıstrliginen basqa barlyq ortalyq atqarýshy memlekettik organdar, memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl jónindegi ýákiletti organ basshylarynyń, ákimderdiń jáne ulttyq joǵary oqý oryndary basshylarynyń esepterin tyńdaý men talqylaýlar ashyq túrde ótkizilip, paıdalanýshynyń qalaýynsha aqparat tolyǵymen beriledi.
Taǵy bir mańyzdy másele - azamattar endigide ashyq aqparatty alýdan bólek, zań jobalaryn, bıýdjet jobalaryn talqylaýǵa qatysyp, óz usynystaryn engizip, memlekettik organdardyń qyzmetin baǵalaý múmkindigine ıe bolady. Bul úshin Memleket basshysynyń «Ortalyq atqarýshy organdar basshylarynyń, ákimderdiń, ulttyq joǵary oqý oryndary rektorlarynyń halyqqa esep berý kezdesýlerin ótkizý týraly» Jarlyǵy da shyqqan bolatyn. Sarapshylardyń boljaýynsha, osy «Aqparatqa qol jetkizý týraly» zańnyń arqasynda Qazaqstan azamattary úshin aqparattardyń 70 paıyzy ashyq, qoljetimdi bolady.
«Búgingi tańda Qazaqstanda aqparattyq qyzmettiń 40 paıyzy qoljetimdi emes. Sonymen qatar, aqparattyń 40 paıyzy ashyq, 20 paıyzy qupııa aqparattar bolyp tabylady. Degenmen, osy zań arqyly biz azamattar úshin aqparattardyń basym bóligine, shamamen 70 paıyzǵa deıin, ashyq qoljetimdilik bolady dep boljaımyz», - deıdi Májilis depýtaty, Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııanyń «Ashyq Úkimetti» engizý jónindegi Kishi jumys tobynyń jetekshisi Máýlen Áshimbaev. Onyń aıtýynsha, endigide aqparatty usynýdan bas tartqan nemese qasaqana jalǵan aqparat bergen tulǵalarǵa jaýapkershilik te qaralady. ıAǵnı, jeke nemese zańdy tulǵa qandaı da bir memlekettik organǵa aqparat alý úshin suraý salsa, al aqparat oǵan berilmese, sonymen birge aqparat bermeýge esh negizder kórsetilmese, ne bolmasa suraý salynǵan aqparat boıynsha jalǵan aqparat berilse, ondaı tulǵa jaýapkershilikke tartylady. Bul norma memlekettik qurylymdardy ǵana emes, bıýdjettiń qarajatyn alatyn ári azamattar úshin qajetti aqparattar ıelenetin jeke bıznes sýbektilerin de qamtıdy.
Toqtala ketetin jaıt, 2016 jyldyń qańtarynan beri «Aqparatqa qol jetkizý týraly» zań normalary júzege asyp jatyr. Zańnyń qoldanysyn tolyqqandy qamtamasyz etý úshin 8 zańǵa táýeldi akti, 4 Úkimet qaýlysy, 4 mınıstr buıryǵy qabyldanǵan. Ortalyq memlekettik organdardyń 17 ınternet-resýrsyna baǵalaý jasalyp, olardyń Zańǵa sáıkestigi tekserilgen.
Investıtsııalar jáne damý vıtse-mınıstri Sáken Sársenovtiń aıtýynsha, qazirgi tańda «Ashyq Úkimet» aıasyndaǵy «Ashyq normatıvtik-quqyqtyq aktiler» portaly arqyly 1455 normatıvtik-quqyqtyq akti buqaralyq talqylaýlarǵa shyǵaryldy. «Osydan bir apta buryn bul 1416 joba bolsa, bir apta ishinde quqyqtyq aktiler tolyǵyp jatyr. ıAǵnı, memlekettik organdar tarapynan jumystar belsendi júrgizilýde. Budan bólek, «Ashyq bıýdjet» portalyna jyl basynan beri bıýdjettik baǵdarlamalarǵa qatysty 82 esep ornalastyryldy. Qazir bıýdjetti qalyptastyrý júrgizilip jatqany belgili. Sondyqtan da, meniń oıymsha, «Ashyq bıýdjet» portalyna qoıylatyn esepter sany jazǵa qaraı aıtarlyqtaı ósedi», - deıdi S. Sársenov. Vıtse-mınıstrdiń aıtýynsha, bıýdjet jónindegi halyqaralyq áriptestiktiń baǵalaýy boıynsha Qazaqstan bıýdjettiń ashyqtyǵy ındeksi boıynsha 100 baldyń 51-balyna ıe bolyp otyr. Ortasha álemdik kórsetkish 45 ball bolyp tabylatynyn eskersek, elimizdiń kórsetkishi jaǵymdy sıpatqa ıe. Budan bólek, memelkettik organdardyń birinshi basshylarynyń blog-platformasyna 2012 jyldan beri 193 578 ótinish túsken. Olardyń 141 772-ine jaýap berildi. ıAǵnı, bul 73,2 paıyzyn quraıdy. Aldaǵy ýaqytta «Aqparatqa qol jetimdilik týraly» zańǵa sáıkes, memleketttik organdar kelip túsken saýaldarǵa jaýap berýge mindetti bolatyny belgili. Sondyqtan da, bul kórsetkishtiń 100 paıyzdy quraıtyny kútiledi.
Aıta keterligi, jaqynda Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııanyń «Ashyq Úkimetti» engizý jónindegi Kishi jumys tobynyń otyrysy ótip, onda osyǵan deıin atqarylǵan jumystar talqylanǵan bolatyn. Májilis depýtaty, jumys tobynyń jetekshisi Máýlen Áshimbaev endigi ýaqytta zańnyń oryndalýy monıtorıngilenetinin aıtyp qaldy. «Zańdy qabyldaýǵa bárimiz atsalystyq. Endi memlekettik organdar tarapynan onyń qalaı oryndalatynyn baqylaýǵa tıispiz. Jumys tobymyz aıasynda «Aqparatqa qol jetimdilik týraly» zańnyń oryndalýyna qatysty úderisterdi baqylaıtyn bolamyz», - dedi M. Áshimbaev. Onyń aıtýynsha, aldaǵy ýaqytta «Aqparatqa qol jetimdilik týraly» zańnyń oryndalý barysynda jumys istemeıtin normalardy anyqtaýǵa, quqyqtyq olqylyqtarǵa, kemshilikterge, zańdaǵy normalyq jetispeýshilikterge mán beriledi.
Eń bastysy - elge esep beretin memlekettiń zańnamalyq tetigi iske qosyldy. Endigi mindet - onyń sapaly oryndalýyn qamtamasyz etýde tur. Kishi jumys toby da osyǵan jiti nazar aýdarmaq nıet tanytty.
Almaty oblysynda bıyl 84 balabaqshasalynbaq
Búgin Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalovtyń tóraǵalyǵymen ótken oblys ákimdiginiń otyrysynda óńirdiń 2016 jylǵy І toqsanyndaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq damý qorytyndylary jáne IІ toqsandaǵy mindetteri qaraldy, dep habarlady oblys basshysynyń baspasóz qyzmeti.
Negizgi baıandamany oblys ákiminiń birinshi orynbasary Lazzat Turlashov jasady.
Baıandamashynyń aıtýynsha, aýylsharýashylyq óniminiń jalpy kólemi - 58,1 mlrd. teńgeni quraǵan. Aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń egistik alqaby 2015 jylmen salystyrǵanda 3,4 myń gektarǵa artyp, 929,6 myń ga jetti. Kóktemgi dala jumystary bastalyp, qajetti dızel otyn, mıneraldy tyńaıtqyshtar, gerbıtsıdter satyp alyndy. Barlyǵy 69,4 myń tonna mal jáne qus eti óndirildi, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńinen 8,5%-ke kóp.
Ónerkásipte 128,1 mlrd. teńgeniń, al óńdeý ónerkásibinde 100,6 mlrd. teńgeniń ónimi shyǵaryldy. Jergilikti mazmun boıynsha 5,1 mlrd. teńgege kelisimsharttar jasaldy, onyń memlekettik satyp alýlardyń jalpy kólemindegi úlesi 66,9%-ti qurady. Jańa 7 nysan iske qosylyp, 5 óndiristi keńeıtý esebinen qosymsha 169 jumys orny quryldy.
Shaǵyn jáne orta bıznes týraly aıta kelip L. Turlashov 2015 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda atalmysh sala sýbektileriniń sany 6,6%-ke artyp, 161,5 myń birlikti quraǵanyn jetkizdi.
«Bıznestiń jol kartasy - 2020», «Balapan», «Óńirlerdi damytý - 2020», «Turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyǵy» baǵdarlamalarynyń oryndalý barysy týraly da baıandap, oryn alǵan kemshilikterdi, jumysty durys úılestire almaı otyrǵan aýdandardy atap ótti.
Atqarǵan jumystary jáne aldaǵy mindetteri týraly Raıymbek jáne Aqsý aýdandarynyń ákimderi habarlady.
Sóz alǵan oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń basshysy S.Bekishovtiń habarlamasy kóktemgi egis naýqanynyń barysy, daqyldar egý, et jáne sút óndirisi salasynyń damýy, qant qyzylshasyn ósirýdi ulǵaıtý máseleleri jóninde boldy. Onyń aıtýynsha, qazirgi kezde 6350 ga qant qyzylshasy sebilgen, egistik jumystary kestege sáıkes júrgizilýde. Sonymen qatar S. Bekishov Aqsý qant zaýytyn qalpyna keltirý jumystarynyń belsendi atqarylyp jatqanyn aıtty.
Qurylys jumystary máselesi de nazardan tys qalǵan joq. Oblystyq qurylys basqarmasynyń basshysy T. Bektasov bıylǵy jylǵa jáne kelesi jylǵa aýysatyn barlyq qurylys nysandary jaıly baıandady.
Jıyn qorytyndylaı kele oblys ákimi A. Batalov jalpy búginge deıin atqarylǵan jumysty oń dep baǵalaýǵa bolatynyn, degenmen áli de iske qarqyn qosý qajettigin atap ótti.
- Barlyq baǵyttaǵy jumystardy jyldamdatý kerek. Jan-jaqty joǵary nátıjege qol jetkizýge barlyq múmkindikterimiz bar. Eń bastysy Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn sapaly ári tıimdi oryndaýymyz qajet. Qazirgi kezde turmystyq qatty qaldyqtardy jınaqtaý men óńdeý máselesin sheshýge kúsh salýǵa tıispiz. Bul isti Taldyqorǵannan bastaý kerek. Gazdandyrý da óte yjdahattylyqty talap etedi. Sonymen qatar tarıf máselesin sheshý de kún tártibinde tur. Áleýmettik másele de turaqty nazarda bolýy tıis. Alda mektep emtıhandary, jazǵy demalys. UBT-ny ótkizý, balalardyń jazǵy demalysyn uıymdastyrý basym baǵyttyń biri bolýy kerek, - dedi A. Batalov.
Sonymen qatar ınvestıtsııa tartý, memlekettik-jekemenshik áriptestikti damytý isin jalǵastyrý týraly tapsyrma berdi. Máselen, bıylǵy jyly oblysta 84 balabaqsha salý josparlansa, sonyń 75-i - memlekettik-jekemenshik áriptestik negizinde júzege asyrylmaqshy. Sóıtip, Almaty oblysyndaǵy mektepke deıingi mekmelermen qamtý deńgeıi 87 %-ke jetetin bolady.
Elimizde memlekettik statıstıka usynýdyńnaqtylyǵymenderýaqytylyǵynajaýapkershilikkúsheıtiledi
Elimizde memlekettik statıstıka usynýdyń naqtylyǵy men der ýaqytylyǵyna jaýapkershilik kúsheıtiledi. Bul týraly búgin QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Gúljan Qaraǵusova málim etti.
Ol óz sózinde Ult josparynyń 91-shi qadamy aıasynda «Memlekettik statıstıka týraly» Zańǵa depýtattardyń birqatar ózgertýler engizgenin atap ótti.
«Onyń ishinde bastapqy jáne ákimshilik málimetterdi naqty ári der ýaqytynda usynýdaǵy respondentter men ákimshilik derek kózderiniń jaýapkershiligi kúsheıtilgen. Buǵan qosa, Ákimshilik kodekste de jaýapkershilik qatańdatyldy. Óıtkeni, statıstıka naqty ári durys bolǵan jaǵdaıda ǵana kez kelgen aldaǵy jyldyń bıýdjeti naqty bolady», - dedi ol QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte.
Onyń atap ótýinshe, statıstıka naqtylyǵy talabynyń júzege asyrylýyn qamtamasyz etý úshin memlekettik organdardyń aqparattyq júıesin statıstıka boıynsha ókiletti organdardyń aqparattyq júıesimen yqpaldastyrý jumystary júrgizilýde. Bul rette qazirdiń ózinde 21 aqparattyq júıe atalǵan baǵytta yqpaldastyrylǵan. Aldaǵy 1,5 jylda qalǵan 4 aqparattyq júıe yqpaldastyrylatyn bolady.
«100 qadam»energetıkasalasynyńáleýetinarttyrady
Kemeldi bolashaqtyń jospary - «100 naqty qadamnyń» «Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» atty bóliginde elektr energetıkasyn damytýǵa baılanysty birneshe mindetter qamtylǵan. Naqtyraq aıtqanda, elektr energetıkasy salasyndaǵy atqarylar is-sharalar áleýmettiń údesinen shyǵýy tıis. Búginde osy baǵytta birqatar aýqymdy ister iske asyrylýda.
Osy turǵyda «100 naqty qadam» Ult josparyndaǵy 50-qadam «Elektr energetıkasyn qaıtadan qurý», «Biryńǵaı satyp alýshy» modelin bekitý» mindetterin kózdeıdi. Bul óńirler arasyndaǵy elektr energııasynyń ártúrli tarıfterin retteýge múmkindik beredi.
Jasyratyny joq, elektr energııasy túrleriniń tarıfteri barlyq jerde birdeı emes. Osyǵan oraı, tutynýshylar tarapynan tarıfterdiń jıi ózgeriske ushyraýyna baılanysty narazylyqtar týyndaýy yqtımal. Sondyqtan, mundaı olqylyqtarǵa jol bermeý maqsatynda elektr energetıkasy salasyn ulǵaıta otyryp, «Biryńǵaı satyp alýshy» modeli engizilgeni jón. Qazirgi tańda elektr energetıkasy salasyn qaıta uıymdastyrý aıasynda QR Energetıka mınıstrligi salaǵa ınvestıtsııalar tartýdy yntalandyratyn jańa tarıftik saıasatty engizý jumysyn júrgizýde. Qýat óndiretin uıymdardyń arasynda básekelestikti damytý úshin elektr qýatyn satyp alý ortalyqtandyrylǵan saýda-sattyq arqyly júrgiziletin bolady. Sonymen qatar, qýatty satyp alý isimen Eseptik-qarjy ortalyǵy - Tikeleı uzaq merzimdi sharttar jónindegi biryńǵaı satyp alýshy aınalysatyn bolady. Bul ınvestorlarǵa jańa jınaqtaýshy qýattardy salýǵa jáne jumys istep jatqandar nysandardy keńeıtýge ketken salymdaryn qaıtarý kepildikterin alýǵa múmkindik beredi.
Sondaı-aq, 51-qadamda «Óńirlik energetıkalyq kompanııalardy (ÓEK) irilendirý» máselesi qoıylǵan. Bul mindetti iske asyrý energııamen qamtamasyz etýdiń senimdiligin artyrady, óńirlerge elektr energııasyn taratýdyń shyǵynyn tómendetedi, tutynýshylar úshin elektr energııasynyń aqysyn azaıtady. Osynyń ózi tutynýshy tilegine saı keletini talas týdyrmaıdy.
Al, Ult josparyndaǵy 52-qadam «Elektr energetıkasy sektorynda salaǵa ınvestıtsııa tartýdy yntalandyratyn jańa tarıf saıasatyn engizý» dep atalady. Árıne, tarıf qurylymy ózgertýdi talap etedi. Tarıfterde 2 qurylýshy erekshelenetin bolady: kúrdeli shyǵyndardy qarjylandyrý jáne elektr energııasy óndirisiniń aýyspaly shyǵyndaryn jabý úshin paıdalanylatyn elektr energııasy úshin tólenetin aqy belgilenedi. Bul shyǵyndy óteý ádisi boıynsha tarıfterdi bekitetin qazirgi ahýaldy ózgertýge múmkindik beredi.
Kórip otyrǵanymyzdaı, el ekonomıkasyn ilgeri damytýdyń basty tegershigine aınalǵan elektr energetıkasyn ońtaılandyrý joldary barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memlekettiń Ult josparynda osylaısha kórinis tapqan. Endigi mindet - osy sharalardy dáıektilikpen is júzine asyrý.
Intellektýaldy ult - bolashaqkapıtaly
Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý jónindegi «100 naqty qadam» Ult josparyn usynýy jahandanǵan álemniń jańa syn-qaterlerine jaýap retinde dúnıege keldi.
Memlekettilikti nyǵaıtýǵa, qazaqstandyq qoǵamnyń básekege qabylettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan bul is-sharalar bilim berý júıesine tikeleı qatystylyǵy aıqyn ańǵarylady. Dúnıejúzilik úrdis boıynsha barǵan saıyn ǵylym men bilimniń róli artyp, ol qoǵamdyq baılyqty qurýdyń basty tásiline aınaldy. Bul úrdister bilim júıesiniń aldyna jańa talaptar qoıyp otyr. Aqparattyq qoǵamda jumys kúshiniń naryǵy joǵary bilim dárejesi jáne adamnyń qaıta mamandanýǵa beıimdiligine qaraı qalyptasady.
Kez kelgen memlekettiń basty baılyǵy - adam. Adam kapıtaly qazirgi zamanda qoǵamdyq damýdyń baǵytyn jáne eldiń bolashaǵyn aıqyndaıtyn mańyzdy faktor sanalady. Adamı kapıtaldy tabysty júzege asyrý tıisti áleýmettik keńistik qurýdy jáne adamdardyń ıntellektýaldyq qabyletterin ashatyn múmkindikter jasaýdy qajet etedi. Memleketti tabysqa jetkizetin de osy kreatıvti tap - ǵalymdar, bilikti mamandar, ınnovatorlar men kásipkerler. Sondyqtan da QR Prezıdenti «Nurly jol» baǵdarlamasynda EYDU elderi standarttarynyń negizinde adam kapıtalynyń sapasyn kóterý mindetin qoıdy.
Budan bylaı jastar jappaı zań, quqyq, qarjy ispetti mamandyqtarǵa júgirmeı, zamanaýı kásiporyndarda eńbek etetin tehnıkalyq mamandyq túrlerin tańdaǵany ózderi úshin tıimdi. Mundaı jumysshylar joǵary jalaqy alady, olardyń biliktiligi men kásibı daǵdylary jumys naryǵynda árdaıym suranysqa ıe. Elimizdegi ındýstrııalandyrý baǵdarlamasy boıynsha ashylǵan jańa kásiporyndardaǵy mamandar tapshylyǵy da bilikti mamandarǵa degen ótkir suranystyń aıqyn dáleli. Sonymen qatar ındýstrıaldyq óndiristegi eńbek ónimdiliginiń artýyna jáne tehnologııa jetistikterin qoldanýǵa baılanysty buǵan deıingi kásiptik daǵdylar men biliktilikterdiń eskiretini sózsiz. Osyǵan oraı jańa talaptarǵa jaýap bere alatyn mamandyqtarǵa baýlıtyn kásiptik-tehnıkalyq oqý oryndaryn jańǵyrtý máselesi ózektilendi.
«100 naqty qadamnyń» 77-qadamynda aıtylǵan «Ekonomıkanyń alty negizgi salasy úshin on aldyńǵy qatarly kolledj ben on JOO-da bilikti kadrlardy ázirleý, keıinnen bul tájirıbeni elimizdiń basqa oqý oryndaryna taratýdyń» da basty maqsaty mamandardyń básekege qabyletin arttyrýdan týyndap otyr. Bul mindet qazirdiń ózinde úlken ózgeristerge jol ashty. Mysaly, kásiptik-tehnıkalyq oqý oryndarynda dýaldi oqytý modelin engizý eńbekke jaǵymdy kózqarasty qalyptastyrýmen birge jańa tehnologııalar men ǵylymı jańalyqtardy qoldanýǵa umtylysty yntalandyrady, óndiristiń jáne halyq tabysynyń jedel ósýine úles qosady. Dýaldi oqytý teorııa men tájirıbeniń tyǵyz ushtastyrylýy negizinde júzege asady jáne jas mamannyń alǵan bilimderin ómirde qoldana alýyna yqpal etedi. Germanııada keń taralǵan oqytýdyń bul ádisi boıynsha praktıkalyq sabaqtar tikeleı kásiporynda ótkiziledi. Kásiporyndaǵy bilikti mamandardyń kómegimen stýdentter teorııalyq bilimimen qosa naqty tájirıbeden ótýge múmkindik alady. Osylaısha oqý ornyn bitirgen túlek tájirıbeli maman bolyp shyǵyp, birden óndiris ornyna jol tarta alady. Bul oqý orny túlekteriniń jumyssyz qalmaýynyń bir kepili. Eýropa elderinde synnan tabyspen ótken dýaldi oqytý júıesi aldaǵy ýaqytta oqý oryndarynyń basym kópshiliginde qoldanylýy ábden múmkin. Óıtkeni jumys berýshiler de bilikti mamanǵa zárý jáne bul eńbek ónimdiligin arttyrýǵa septigin tıgizetin oń úrdis.
Jergilikti polıtsııadaǵyreformafýnktsııalardybóliptastaýmenshektelmeıdi - N. Ábdirov
Jergilikti polıtsııadaǵy reforma fýnktsııalardy bólip tastaýmen shektelmeıdi. Bul týraly búgin Májilistegi jergilikti polıtsııa qyzmeti taqyrybyna arnalǵan Úkimet saǵatynda qosymsha baıandama jasaǵan depýtat Nurlan Ábdirov osylaı málim etti.
«Ult Josparynyń 30-shy qadamyn sátti júzege asyrýy, jergilikti bılik pen polıtsııa prezıdenttik reformanyń mańyzyn qanshalyqty durys jáne tereń túsinetindigine tikeleı baılanysty ekenin atap ótkim keledi. Reforma tek qana fýnktsııalar men ókilettikterdi bólip tastaýmen shektelmeıtini anyq. 30-shy qadamdy júzege asyrý strategııasy úshin jaýapkershilikti jergilikti atqarýshy organdar men polıtsııanyń óz-ara birlesken túsinýshiligi mańyzdy bolýy qajet»,- dedi depýtat.
Onyń aıtýynsha, jergilikti polıtsııa sekildi jańa ınstıtýttyń qurylǵanyna áli tolyq bes aı ótken joq. Sondyqtan da, bul ınstıtýtqa baǵa berýge áli erterek.
«Osyny eskere otyryp, jergilikti polıtsııa qyzmetiniń qalyptasýy týraly máseleni bıylǵy jylǵy qorytyndylary boıynsha 2017 jyldyń 1 toqsanynda qaraýdy oryndy dep esepteımiz», dedi N. Áb
«100 naqtyqadam»bilimsapasynarttyrýdykózdeıdi
Barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memlekettiń negizgi qazyǵy - Elbasy usynǵan bes ınstıtýttyq reforma men sodan týyndaıtyn «100 naqty qadam» Ult jospary ekendigi belgili. Osy mańyzdy qujattarda elimizdiń erteńgi bolashaǵy - jas urpaqqa sapaly bilim bilim berý jáne onyń tetikterin barynsha jetildirý máselesi jıi kóterilip keledi. Biz buǵan qýanýymyz kerek jáne ony barynsha qoldaýǵa tıispiz.
Óıtkeni, jas urpaqtyń keleshegi kemeldi, bilimi tereń, aqyl-oıy men parasaty bıik bolýyna búgingi bizder, aǵa urpaq ókilderi, zııaly azamattar aıryqsha jaýaptymyz.Ult jospary: «100 naqty qadamnyń» árbir jolyn oqyǵan saıyn osyndaı oı túıýge bolady.
«100 naqty qadam» Ult josparynda bilim berý júıesine baılanysty aıtylǵan qaǵıdalarǵa qaıta oralar bolsaq, osy qujattyń 76-qadamynda: «EYDU elderi standarttarynyń negizinde adam kapıtalynyń sapasyn kóterý, 12 jyldyq bilim berýdi kezeń-kezeńimen engizý, fýnktsııalyq saýattylyqty damytý úshin mekteptegi oqytý standarttaryn jańartý. Joǵary synyptarda janbasylyq qarjylandyrýdy engizý, tabysty mektepterdi yntalandyrý júıesin qurý» máseleleri kóterilgen eken. Ýaqyt, zaman talabyna saı týyndaǵan bul máselelerdiń óz kezeginde oryn-ornyna keletindigi sózsiz. Maqsat - ilgeri basý, ekonomıkany turaqtandyrý, áleýmettik salany barynsha jandandyrý bolǵandyqtan, mundaı qadamdardy qoldaý qajet.
77-shi qadamdaǵy: «Ekonomıkanyń alty negizgi salasy úshin 10 aldyńǵy qatarly kolledj ben 10 joǵary oqý ornynda bilikti kadrlardy ázirleý, keıinnen bul tájirıbeni elimizdiń basqa oqý oryndaryn tartý» qajettigi aıtylǵan. Munyń da pisip-jetilgen másele ekeni daýsyz. Bilikti kadrlar bizdiń elimizde jetkilikti. Bul tájirıbeni basqa da oqý oryndaryna taratqannan esh utylmaımyz. Tájirıbe - kópke ortaq qasıetin eshqashan joǵaltpaıdy. Qazirgi tańda, ásirese, Nazarbaev zııatkerlik mektepteri óziniń bilim salasyndaǵy tabystarymen kózge túsip úlgerdi jáne osy bilim berý oshaqtarynyń tájirıbesi búkil el ustazdary úshin úlgi retinde keńinen taratylýǵa laıyq. Bul baǵyttaǵy is-sharalar oqýshy jastardyń sapaly bilim alýyna septigin tıgizedi jáne jastardyń básekege qabiletti mamanǵa aınalýyna yqpal etpek.
«Nazarbaev Ýnıversıteti tájirıbesin eskere otyryp (78-qadam), JOO-lardyń akademııalyq jáne basqarýshylyq derbestigin kezeń-kezeńimen keńeıtý. Kommertsııalyq emes uıymdardaǵy jekemenshik JOO-laryn halyqaralyq tájirıbege sáıkes transformatsııalaý» máselesi de oryndy. Bul mindet JOO-lardyń qyzmetine tyń serpin berip, eń bastysy, daıarlanatyn kadrlardyń sapasyn kóterýge áser etýi tıis.
Ult josparynyń odan ári 79-shi qadamynda bilim berý júıesinde - joǵary synyptar men JOO-larda aǵylshyn tilinde oqytýǵa kezeń-kezeńimen kóshýdiń qajettigi aıtylǵan. Mundaǵy basty maqsat - daıarlanatyn kadrlardyń básekelestik qabyletin arttyrý jáne bilim berý sektorynyń eksportyq áleýetin kóterý. Bul elimiz úshin mańyzdy ómirlik másele ǵoı. Aǵylshyn tili - álemge keń taraǵan til. Búkil bilim ataýlynyń negizderi, aqparattyń kózi osy tilde dúnıege keledi. Ony búldirshinderimizge balabaqshadan, mektepten bastap tyńǵylyqty úırete bersek, eshteńeden utylmaımyz. Bolashaq maman jastardyń qaı-qaısysyna da óz ana tilin, ózge de tilderdiń bárin bilgenniń esh zııany joq. Kóp tildilik búgingi zamanǵa jarasady. Tek Qadyr aqyn aıtqandaı, «óz tilimizdi de qadirleı bileıik». Al, til bilgen adam álemniń kez kelgen buryshynda emin-erkin júre alady. Munyń bári, saıyp kelgende, Qazaqstan azamattarynyń álemdik dárejede bilimdi, kez kelgen salany ıgergen tolyqqandy maman bolýy arqyly elimizdi jańa bir beleske kóterýdi kózdeıtin ıgilikti bastamadan týǵan is-shara dep bilemiz.
2016 jyldyńqyrkúıegindeQazaqstandamemlekettikorgandarǵatánemesqyzmetterdibásekelestikortaǵaberýgedaıyndyqjumystaryaıaqtalady
2016 jyldyń qyrkúıeginde Qazaqstanda memlekettik organdarǵa tán emes qyzmetterdi básekelestik ortaǵa berýge daıyndyq jumystary aıaqtalady. Bul týraly búgin QR Parlamenti Májilisi Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń keńeıtilgen otyrysynda Ulttyq ekonomıka birinshi vıtse-mınıstri Marat Qusaıynov málim etti.
«Tolyqtaı alǵanda, memlekettik organdardyń qyzmetin básekelestik ortaǵa berý kelesi algorıtmmen usynylady. Birinshi qadam - básekelestik orta men ózin-ózi retteıtin uıymdarǵa berý úshin memlekettik organdardyń qyzmetine jyl saıyn túgendeý júrgizý. Aǵymdaǵy jyly bul jumys mamyr aıynyń sońyna deıin júrgziledi. Ekinshi qadam - naryqtyq daıyndyǵyna saraptama júrgizý. Básekelestik orta men úkimettik emes sektormen ózara is-qımylda negizgi ról Ulttyq kásipkerler palatasy men Qazaqstannyń Azamattyq alıansyna júkteledi. Úshinshi qadam - túgendeý men naryqtyń daıyndyǵyna júrgizilgen saraptama negizinde komıssııa Úkimetke sheshim qabyldaý úshin usynys engizetin bolady. Bul qadamdy aǵymdaǵy jyldyń qyrkúıeginde aıaqtaý josparlanǵan», - dedi M.Qusaıynov.
Onyń atap ótýinshe, munan ary usynystardy Úkimettiń maquldaýyn eskere otyryp, memlekettik organdar zańnamalyq jumystar arqyly naryqqa qyzmetterdi tikeleı berýge kirisedi.
Sonymen qatar vıtse-mınıstr óz baıandamasy barysynda Ult josparynyń 97-qadamyna sáıkes ózin-ózi retteý jáne jergilikti ózin ózi basqarýdy damytý arqyly sheshim qabyldaý protsesine azamattardyń qatysý múmkinshiligin keńeıtý qarastyrylǵanyn atap ótti. Bul qadamdy júzege asyrý barysynda álemdik úzdik tájirıbe zerdelengen ári AQSh-tyń qoldanystaǵy ádisteri negizge alynǵan. Sáıkesinshe zań jobasy aǵymdaǵy jyldyń shildesinde komıssııa nazaryna usynylatyn bolady.
Memlekettik organdardyńqyzmetinbásekelestikortaǵaberýAQShtájirıbesineskereotyrypjúzegeasyrylady
Memlekettik organdardyń qyzmetin básekelestik ortaǵa berý AQSh tájirıbesin eskere otyryp júzege asyrylady. Bul týraly búgin QR Parlamenti Májilisi Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń keńeıtilgen otyrysynda Ulttyq ekonomıka birinshi vıtse-mınıstri Marat Qusaıynov málim etti.
«Ult josparynyń 97 qadamyna sáıkes ózin ózi retteý jáne jergilikti ózin ózi basqarýdy damytý arqyly sheshim qabyldaý protsesine azamattardyń qatysý múmkinshiligin keńeıtý, sonymen qatar memleketke tán emes qyzmetterdi básekelestik orta men ózin ózi retteıtin uıymdarǵa berý qarastyrylǵan. Bul qadamdy júzege asyrý barysynda álemdik úzdik tájirıbe zerdelendi. Buǵan qosa AQSh-tyń qoldanystaǵy ádisteri negizge alyndy», - dedi M.Qusaıynov.
Onyń sózine qaraǵanda, AQSh-tyń Bıliktiń federaldy organdarynyń qyzmetin túgendeý týraly zańyna sáıkes jyl saıyn memlekettik qyzmetke tán emes jáne jeke kompanııalar da júzege asyra alatyn qyzmetter anyqtalyp otyrady. Bul jumystar turaqty túrde júrgiziledi.
Osy rette M.Qusaıynov aǵymdaǵy jyldyń 30 qańtarynda Premer-Mınıstrdiń orynbasary Darıǵa Nazarbaeva tóraǵalyq etetin memlekettik organdardyń qyzmetterin básekelestik ortaǵa jáne ózin ózi retteıtin uıymdarǵa berý máseleleri boıynsha usynystar ázirleý úshin komıssııa qurylǵan. Aǵymdaǵy jyldyń 20 sáýirdegi komıssııanyń hattamalyq tapsyrmasyna sáıkes Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Parlament Májilisi depýtattary, Ulttyq kásipkerler palatasy jáne Qazaqstannyń Azamattyq alıansy ókilderimen birlesip ázirlegen bazalyq ádister maquldandy.
Pavlodarda «100 naqtyqadam»Ultjosparytúsindirildi
Búgin Pavlodarda oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasy mekemesinde ótken jıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» Ult josparynyń 48-i qadamy túsindirildi, dep habarlaıdy pavlodarnews.kz.
"Qazaq qurylys jáne sáýlet ǵylymı-zertteý jobalaý ınstıtýty" AQ qurylystaǵy baǵa qalyptastyrý ortalyǵynyń dırektory Baýyrjan Januzaqovtyń aıtýynsha, búgingi tańda Pavlodar oblysy boıynsha boı kóteretin nysannyń qurylystyń smetalyq quny 50 myń teńgeden bastalady.
- Baǵdarlamanyń 48-i qadamy boıynsha jasalatyn negizgi jumys - qurylystaǵy baǵany naryq zańyna qaraı ár toqsan saıyn ózgertip otyrý. Mysaly, 2001 jyly Almatyda belgilengen baǵa búkil respýblıka boıynsha turaqty bolatyn. Al, búginde elimizdiń óńirlerinde toqsan saıyn ártúrli baǵa belgilenedi. Qurylys salasyndaǵy baǵany retteý máseleleri boıynsha úsh zańnamalyq qujat pen 13 memlekettik normatıvtik talaptar shyqty. Bul baǵytta respýblıka boıynsha aýqymdy jumystar júrgizilýde, - dep atap ótti B. Januzaqov.
«100 naqtyqadam»bolashaqúshinjasalǵanjospar
Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev elimizdi damytatyn bes ınstıtýttyq reformany júzege asyrýdyń 100 naqty qadamyn belgilep berdi. Bul - ult bolashaǵy úshin jasalǵan naqty jospar, halyqtyń ál-aýqatyn barynsha jaqsartý, turmys dárejesin joǵary deńgeıge kóterýden týǵan jáne de jan-jaqty qorytyndylanǵan tujyrymdar.
Buǵan deıingi jetken jetistikterimizge súıene otyryp, alǵa qaraı qozǵalý memlekettilikti damytýdyń bir sharty bolmaq. Sondyqtan, el damýynyń 100 naqty qadamy árbir saladaǵy eńbek ujymdarynan alda atqarylar qyrýar sharalarǵa barynsha yqtııattylyqpen jáne jaýapapkershilikpen qaraýdy talap etedi.
Elbasy naqty qadamdardy jáı ǵana usynyp qoıǵan joq, táýelsiz elimizdiń budan bylaıǵy damýyna basqasha kózqaraspen qaraýdyń, ony jańa deńgeıge kóterý úshin tabandylyq tanytýdyń asa qajet ekendigin alǵa tartty. Osy baǵytta usynylǵan basty baǵyttardyń atqarylý joldaryn kórsetip, maqsatyn da dál aıqyndap berdi.
Bes ınstıtýttyq reformadan týyndaıtyn 100 naqty qadam - bul strategııalyq úlken jospar. 100 naqty qadamnyń «Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» atty taraýy el damýynyń basty tetigi - ekonomıkaǵa baılanysty eń ózekti máseleler tizbegin quraıdy. Mundaǵy 35-ten 84-ke deıingi qadamdar elimizde ekonomıkalyq reformalardyń keshenin júzege asyrýdyń jaǵdaıyn jasaıtyn negizderdi qamtıdy. Atap aıtqanda, sol 35-inshi qadamda: «Aýylsharýashylyǵy jerlerin tıimdi paıdalaný maqsatymen olardy naryqtyq aınalymǵa engizý. Jer kodeksine jáne basqa da Zań aktilerine ózgerister engizý» máselesi kóterilgen. Jerimiz baı, ushy-qıyry joq keń degenimizben de, jerdiń de suraýy bar ekendigin umytpaýǵa tıistimiz.
Onyń ishinde halyqtyń dastarhanyna kól-kósir ónim ákeletin aýylsharýashylyǵy jerlerin tıimdi paıdalaný, olardy naryqtyq aınalymǵa engizý - búgingi kúnniń basty máselesi ekendigi daýsyz. Bul máselede áli de sheshilmegen túıinderdiń bar ekendigi ras. Solardy boldyrmas úshin Jer kodeksine jáne basqa da Zań aktilerine ózgeristerdiń engizilýi kózdelgen jáne bul halyq tarapynan qoldaý tabýy tıis.
Osy taraýdyń 39-ynshy qadamynda: «Keden jáne salyq júıelerin ıntegratsııalaý. Taýar salyq salý maqsatynda Qazaqstan aýmaǵyna kirgen kezeńnen bastap ony satqanǵa deıin baqylaýǵa alynady» delingen. Bul da ekonomıkalyq ósimge ıgi áser etetin shara. Kedendik resimdeýlerdiń ońtaılandyrylýy, álemdik tájirıbege kereǵar tarıf saıasatyn jeńildetý sharalary osy salada aýqymdy jumys júrgizýdi bildiredi jáne olar bastalyp ta ketti. Aıtalyq, keden resimderinen ótý kezinde «bir tereze» qaǵıdatyn, elektrondy júıe engizý, qajetti qujattar sanyn azaıtý eksport pen ımportpen aınalysýshylarǵa úlken jeńildik bolmaq. Sondaı-aq, keden jáne salyq júıeleriniń jumysyna bul qadamnyń da oń ózgeris ákeleri sózsiz.
Sondaı-aq, qurylys, elektr energetıkasy, jol-kólik ınfraqurylymy, óndiristik ınnovatsııalar engizý, osy salalarda jańa normatıvterdi engizý,
olardy qarjylandyrý, bilim berý, densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý, eńbek qatynastaryn yryqtandyrý, jańa Eńbek kodeksin ázirleýge qatysty qadamdardyń da kóterip turǵan júkteri salmaqty. Basty mindet - ekonomıkalyq damý serpinin qamtamasyz etýden týyndaıtyn bul is-sharalardy iske asyrý ekonomıkany ártaraptandyrý esebinen júrgiziledi jáne munyń bári eldiń ál-aýqatyn kóterý jolyndaǵy sheshýshi baǵyttardy quraıdy. Bir sózben aıtqanda, álemniń eń damyǵan otyz eliniń qataryna qosylý úshin elimizde jańa ındýstrııalandyrý men ekonomıkalyq ósimniń qarqyny joǵary deńgeıde bolýy shart. «100 naqty qadam» bizdi osyǵan bastaıdy jáne de ol barshanyń kókiregine úmit otyn uıalatatyn mańyzdy qujat.
QazaqstannyńsotjúıesiGaagadaǵySotákimshiligijónindegihalyqaralyqqaýymdastyqtyńquramynakirdi
16-21 mamyr aralyǵynda Nıderlandy Koroldiginde QR Joǵarǵy sot delegatsııasynyń jumys sapary ótýde. Bul týraly QR Joǵarǵy sotynyń baspasóz qyzmeti habarlady.
Delegatsııa quramynda Joǵarǵy sottyń sýdıasy Madııar Balken jáne Joǵarǵy sottyń janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamentiniń basshysy Іlııas Ispanov boldy.
16-17 mamyrda delegatsııa Halyqaralyq qylmystyq sottyń shtab-páterinde (ICC) jáne Nıderlandy Koroldigi Qaýipsizdik jáne ádilet mınıstrliginiń Zertteý jáne qujattaý ortalyǵynda (WODC) boldy. Kezdesý barysynda qazaqstandyq tarap kórsetilgen uıymdardyń jumysymen tanysty, yntymaqtastyqty damytý jáne tájirıbe almasý týraly kelisimge keldi.
18-20 mamyrda delegattar Gaagadaǵy Dúnıejúzilik saýda ortalyǵynda ótip jatqan IASA 11-aýmaqtyq konferentsııasyna qatysty. Forýmnyń taqyryby: «Sot tóreligin basqarýǵa óńirlik jáne jahandyq kózqarasty nasıhattaý». Konferentsııa jumysy birqatar taqyryptyq sessııa boıynsha ótti.
Konferentsııada sýdıa M. Balken Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy sot ákimshiligi jónindegi jumysty uıymdastyrýdy tanystyrypshyqty. Baıandama aıasynda «100 naqty qadam» Ult josparynyń sheńberinde qarastyrylǵan reformalarǵa erekshe nazar aýdaryldy. Atap aıtqanda, bul Sot tóreligi akademııasyn, Joǵarǵy sot janyndaǵy Halyqaralyq keńesti, AIFC Halyqaralyq arbıtrajdyq ortalyqty jáne Astana qalasyndaǵy qarjy sotyn qurý, ınvestıtsııalyq daýlar boıynsha sot isin júrgizýi qyzmetiniń bastalýy.
IASA-men kelissózderdiń nátıjesinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Joǵarǵy Soty bul uıymnyń qatysýshysyna aınaldy. Qaýymdastyqtyń basqarmalar keńesiniń sheshimimen sýdıa Madııar Balken Orta Azııa, Reseı, Túrkııa jáne Mońǵolııa elderi úshin IASA-nyń óńirlik vıtse-prezıdenti bolyp saılandy.
IASA-nyń bas keńsesi Verdjınııada (AQSh) ornalasqan. Zańnyń ústemdigin ustanǵan elderde kásibı sot ákimshiligin engizýdi IASA óziniń mıssııasy dep sanaıdy. IASA sot ákimshiligi jáne basqarý boıynsha halyqaralyq konferentsııalardy, forýmdardy, bilim berý jáne trenıngtik baǵdarlamalardy qarjylandyrýǵa, sondaı-aq sýdıalarǵa, sottar ákimshilerine jáne basqa qyzmetkerlerge sot júıesin jetildirýge resýrs berýge baǵyttalǵan.
Qaýymdastyqtyń qyzmeti sot júıesin jáne ákimshilik qurylymdardy basqarý, sot júktemesin retteý, sot is júrgizýin ońtaıly basqarý praktıkasyn qurý, avtomattandyrylǵan sot-aqparattyq júıelerdi engizý jáne t.b. sot ákimshiliginiń praktıkalyq aspektine baǵyttalǵan.
IASA-nyń ártúrli qurylymdaryna AQSh, Kanada, Avstralııa, Ulybrıtanııa, GFR, Nıderlandy, Italııa, Shveıtsarııa, QHR, Argentına, Mońǵolııa, Indonezııa, Reseı, Ázirbaıjan, Qyrǵyzstan ókilderi qatysady.
Konferentsııa sheńberinde EKSPO-2017 kórmesin ótkizý máseleleri jónindegi materıaldardyń tusaýkeseri ótti.
Semeıde ÚIIDbaǵdarlamasyaıasynda 4 jobanyiskeasyrýaıaqtalmaq
Ónerkásiptik keshendi damytý pespektıvalary «100 qadam» Ult josparynda aıqyndaldy. Semeıde ÚIID baǵdarlamasy aıasynda 4 jobany iske asyrý aıaqtalmaq.
Eýropalyq Qaıta Qurý jáne Damý Bankinen 11 mlrd teńge ınvestıtsııa tartyldy.
Bıyl ÚIID baǵdarlamasynyń aıasynda 4,8 mlrd teńgege 4 jobany iske asyrýdy aıaqtaý josparlandy. Óńirlik keńes qaraýyna EBJ baǵandaryn shyǵarýdy uıymdastyrý, JEO-3 salý boıynsha jumys jiberildi.
Búginde somasy 11,0 mlrd teńgege 2 basym ınvestıtsııalyq joba boıynsha Eýropalyq Qaıta qurý jáne Damý Bankimen shartqa qol qoıyldy.
2016 jyly memlekettik-jeke áriptestik aıasynda «Kaz Azmeco» JShS-men 1290 oryndyq 5 balabaqsha qurylysyn salý kontsessııalyq jobasy boıynsha shartqa qol qoıyldy, dep habarlady qala ákimdiginen.
Qazaqstan bolashaǵynanzorúmitkúttiretinel - HVQbasshysyKrıstınLagard
Halyqaralyq valıýta qorynyń ókimshi-dırektory Krıstın Lagard óz jumysyn mamyrdyń 25-i kúni bastaıtyn Astana ekonomıkalyq forýmyna qatysady. Mártebeli meıman Qazaqstanǵa ushyp kelgenge deıin bizdiń agenttikke eksklıýzıvti suhbat berýge óz kelisimin bergen bolatyn.
- Sálemetsiz be, Lagard hanym! Qazaqstanǵa qosh keldińiz. Bul sizdiń Qazaqstanǵa jáne Ortalyq Azııaǵa alǵashqy saparyńyz. Saparyńyzdyń maqsaty qandaı jáne Qazaqstannyń resmı tulǵalarymen kezdesýden ne kútesiz?
- Shyndyǵynda da, bul meniń Qazaqstanǵa jáne bul óńirge alǵashqy saparym. Bul ýaqyt - Ortalyq Azııa men Qazaqstan úshin Táýelsizdikteriniń 25 jyldyq kezeńi. Degenmen, qazir óte kúrdeli kezeń bolyp tur. Munaı men ózge de bırjalyq taýarlardyń baǵasy, Reseı men Qytaı syndy negizgi seriktesterdiń ekonomıka ósiminiń qarqyny kúrt quldyrap, jahandyq qarjylyq ahýal da barynsha qatańdana tústi.
Bul ózgerister uzaqmerzimdi bolýy yqtımal. Sondyqtan Qazaqstannyń resmı organdarymen birlese uıymdastyratyn bizdiń dóńgelek ústelimiz barysyndaǵy óńirlik talqylaýlar naǵyz der ýaqytynda qolǵa alynǵan shara desek te bolady. Biz ekonomıkalyq qıyndyqtardy qalaı eńserý, Qazaqstan men Ortalyq Azııa óńirin ósim men gúldenýdiń durys jolyna qalaı alyp shyǵý kerektigin talqylaımyz. Ol úshin ulttyq saıasat sharalary, sonymen birge óńirlik yntymaqtastyq talap etiledi.
- Sizdiń kózqarasyńyzsha, Qazaqstan ekonomıkasynyń keleshegi qandaı?
- Qazaqstan óz Táýelsizdigin alǵan ýaqyttan beri kóptegen tabysqa qol jetkizdi. Ásirese, sońǵy 15 jylda bırjalyq taýar baǵasynyń joǵary bolýy men óndiris ósiminiń artýyna baılanysty halyqtyń ál-aýqaty men ómir súrý deńgeıi aıtarlyqtaı eselene tústi. Qazaqstan osy ýaqyttyń aralyǵynda tabystyń bir bóligin ulttyq qorǵa jınaqtaý arqyly óte aqyldy sheshim qabyldaı aldy. Ol 2008-2009 jyldardaǵy álemdik qarjy daǵdarysy saldaryn tabysty eńserýge óz septigin tıgizgen edi.
Endigi qıyndyqtar múldem basqa sıpatta bolyp otyr. Basqa da munaı eksporttaýshylarǵa sııaqty Qazaqstanǵa da qara altyn baǵasynyń quldyraýy aıtarlyqtaı áserin tıgizdi. Aǵymdaǵy jyly el ekonomıkasynyń ósimi 0,1 paıyz kóleminde ǵana boljanyp otyr. Bul sońǵy 15 jyl boıy jylyna ortasha eseppen 7,5 paıyz bolǵan ósim qarqynan áldeqaıda tómen. Biz sońǵy birneshe jyldyń ishinde ósim qarqyny qaıtadan kóteriletindigin kútip te otyrǵan joqpyz. ıAǵnı, bul shyn máninde aıtarlyqtaı ózgerister desek te bolady.
Eń mańyzdysy resmı organdar teńgeniń erkin baǵamyn engizip, aqsha-nesıe negizi men baǵamdyq saıasatty nyǵaıta aldy. Bizdiń paıymymyzsha, munyń barlyǵy da oıǵa qonymdy boldy. Biz salyq-bıýdjet saıasaty negizderin de onyń ashyqtyǵy men turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin jaqsarta túsýge qol jetkizý qajet dep sanaımyz. Osy rette memlekettik bıýdjettiń, jergilikti basqarýshy organdardyń bıýdjetteriniń, sonymen birge «bıýdjetten tys» qorlardyń esepshottaryn bir formaǵa shoǵyrlandyrýdy usynamyz. Bul resmı organdardyń saıasaty men operatsııalary maqsattaryn naqty kórsetýge septigin tıgizedi.
Eger, munaı baǵasy shamamen osy deńgeıde qalatyn bolsa, onda Úkimetten keıbir bıýdjettik resýrstardy qaıta bólý talap etilýi múmkin. Áleýmettik shyǵystarǵa baǵyttalatyn resýrstardy arttyrý, ekonomıka ósimine kómektesý jáne jumys oryndaryn qurýǵa múmkindik jasaý maqsatynda kúrdeli shyǵystardy ulǵaıtý, jalpy saldoǵa baqylaýdy saqtap qalý úshin birqatar bıýdjettik bapty qysqartý qajet.
Sonymen qatar biz Qazaqstanǵa munaıdy ulttyq kiristiń negizgi kózi retindegi baǵytynan taıyp, ekonomıkany ártaraptandyrý joldaryn izdeýge keńes beremiz. Qazaqstan Eýropa men Azııa arasyndaǵy «kópir» retinde zor qyzyǵýshylyq týyndatatyndyǵyn jaqsy bilemiz. Osy qyzyǵýshylyqtyń, sonyń arqasynda elge keletin qarjylyq resýrstardyń nátıjesinde memleket úshin zor múmkinshilikter týyndaıdy. Bul resýstardy ekonomıka ósimi men jumys oryndarynyń qurylýyna durys baǵyttaý qajet.
- Ózińiz de biletindeı, taıaýda teńge baǵamy tómendedi. HVQ-nyń ulttyq valıýtanyń qazirgi qunyna jáne aıyrbas baǵamynyń ıkemdiligine qatysty pikiri qandaı?
- Teńge baǵamynyń tómendeýi eksporttaýshylarǵa, sonymen qatar ımportpen básekeles taýarlar men qyzmetter óndirýshilerge jańa múmkinshilikter jasap otyr. Qazaqstandyq kásipkerler mundaı múmkinshilikterdi paıdalana alatyndaı iskerlik ortanyń bolý qajettigi sózsiz. Biraq, biz devalvatsııa shyǵynymen de qatar júretindigin qaperden shyǵarmaýǵa tıispiz. Inflıatsııa kóterildi jáne dollarmen qaryz alǵan kompanııalar men adamdar jáne zaımdar bergen bankter qıyn jaǵdaıǵa dýshar boldy. Sondyqtan da biz Ortalyq bank aqsha-nesıe saıasaty tetikterin paıdalana otyryp, ınflıatsııany odan ary tómendetýi, óziniń aqsha operatsııalaryn naqty jarııalaýy jáne bankterge monıtorıgti kúsheıtýi qajet dep sanaımyz.
- Óńirdegi elder sııaqty Qazaqstannyń da kórshi Qytaı men Reseıdiń ekonomıkasyndaǵy ahýalǵa táýeldi ekendigi qupııa emes. Osy rette HVQ-nyń bul elderge boljamy qandaı? Qazaqstan, jalpy óńir bul elderden týyndaıtyn teris saldarmen qalaı kúrese alady?
- 2015 jyly Reseı ekonomıkasy teris ósim qarqynyna ıe boldy jáne onyń qalpyna kelýi munaı baǵasynyń odan ary quldyraýyna baılanysty 2016 jyldyń sońǵy aılaryna shegerilip otyr. Degenmen, Reseıde júrgizilgen sharalar bul kúızelistiń saldaryn birshama álsiretti. ıAǵnı, bul el aıyrbas baǵamyn erkindikke jiberip, bank júıesi kapıtalyn tolyqtyrǵan bolatyn.
Saýda-sattyqta barynsha mańyzdy seriktes sanalatyn Qytaı úshin biz aǵymdaǵy jyly ekonomıka ósimi 6,5 paıyz, al kelesi jyly 6,2 paıyz deńgeıinde bolady dep boljaýdamyz. Qytaı shyn máninde óz ekonomıkasyn qaıta teńgerimdeýde qıyn kezeńdi bastan keshirýde. Biraq, saıası sharalar men qurylymdyq reformalardy durys túıindestire alsa, el bul kezeńdi tabysty eńsere alady.
Teris saldar týyndaýyna baılanysty Qazaqstan qandaı sharalar qabyldaý kerek? Birinshiden, joǵaryda atap ótkenimdeı, aqsha-nesıe jáne baǵam saıasatyna baılanysty ıkemdilikti saqtap qalý mańyzdy. Bul keleshektegi qajettilikti qanaǵattandyrý úshin qordy saqtaýǵa, ıaǵnı, valıýtalyq qordyń joǵalýyn toqtatýǵa kómek beredi. Valıýta baǵamyn túzetý baǵanyń joǵarlaýyna túrtki boldy. Sondyqtan aqsha-nesıe saıasatynda ınflıatsııalyq qysymǵa qarsy turýǵa basa mán bergen jón.
Ekinshiden, salyq-bıýdjet saıasaty sharalaryna qatysty birqatar qosymsha maqsatty baǵyttar men ýaqytsha shyǵystar ekonomıka belsendiligin qoldaýǵa múmkindik bere alady. Tolyqtaı alǵanda, bolashaq urpaq úshin dáneker qor retinde qarjy jınaýdy, sonymen qatar memleket qaryzyn ekonomıkalyq qolaıly deńgeıde ustap turýdy jalǵastyrý mańyzdy?
- Aǵymdaǵy jyly Qazaqstan Táýelsizdiginiń 25 jyldyq mereıtoıyn atap ótedi. Sizdiń bizdiń elimiz, elordamyz Astana, Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaev jaıyndaǵy jeke pikirińiz qandaı?
- Sońǵy shırek ǵasyrda elderińiz jáne kórshilerińiz alǵa qaraı aýqymdy joldy eńserdi jáne kóptegen jetistikterimen maqtana alady. Qazaqstan - bul bolashaǵynan zor úmit kúttiretin el. Ol munaı men basqa da bırjalyq taýarlardyń iri eksporttaýshysy bolyp sanalady jáne Eýropa men Qytaıdyń arasyndaǵy mańyzdy strategııalyq orynǵa ıe. Sonymen qatar sizder shyn mánde ádemi de biregeı jańa elordalaryńyz Astanany saldyńyzdar, bul óte zor jetistik desek artyq emes.
Men joǵaryda ártaraptandyrý men ózge de reformalardyń mańyzdylyǵyn eskertip ótken edim. Prezıdent N.Nazarbaev Qazaqstan úshin «Qazaqstan-2050» baǵdarlamasy men «100 naqty qadam» ult josparyn qosa alǵanda tamasha jospar belgiledi. Bul baǵdarlamalarda belgilengen josparlar durys baǵytqa jol silteıdi jáne biz ony Qazaqstanmen ótetin turaqty konsýltatsııalarymyz barysynda talqylaýymyzdy asyǵa ári qyzyǵa kútip júrmiz.
- Taıaýda Time jýrnaly Sizdi álemniń eń yqpaldy adamdarynyń tizimine qosty. Sizdiń reaktsııańyz qalaı boldy? Jalpy, jeke tabysyńyzdyń syry nede?
- Ózge de tanymal tulǵalarmen birge eń yqpaldy adamdardyń qatarynda bolý zor qurmet. Úkimetterdiń laýazymdy qyzmetkerlerine azamattardyń ómirin jaqsartý úshin saıasattyń ońtaıly sharalary týraly usynys bere otyryp, ózimniń kúndelikti jumystarym arqyly yqpal etip qana qoımaı, sonymen birge bizge múshe memleketterge saparlap, túrli adamdarmen suhbat qurý múmkindigine ıe bolǵanyma qýanyshtymyn. Men úshin jas býynmen óz tájirıbemmen bólisý múmkindigi bolǵandyǵy barynsha mańyzdy. Olar maǵan da zor yqpal etedi.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
Qazaqstan tek organıkalyqtazaónimeksporttaıtynelretindeımıdjinqalyptastyrsaıgi
Halyqaralyq zertteýlerge súıensek, sońǵy kezeńderde Jer halqynyń sany jyl saıyn 60-80 mıllıon adamǵa ulǵaıyp keledi. Máselen, 1920 jyly Jer sharyndaǵy halyq sany shamamen 1,3 mıllıard adam bolsa, BUU sarapshylary 2011 jyldyń qarasha aıynda 7 mıllıardynshy Jer turǵynynyń dúnıege kelgenin jarııa etken bolatyn. Boljam boıynsha 2050 jyly Jer turǵyndarynyń sany 8-10 mıllıard shamasynda bolýy múmkin. Árıne, halyq sanynyń ósimi kez-kelgen memlekettiń ekonomıkalyq ahýalyna oń septigin tıgizetini belgili. Degenmen, máseleniń ekinshi jaǵy - álemge ortaq problema - jahandyq azyq-túlik qaýipsizdigi tónip keledi. Osy turǵydan alǵanda, aldaǵy ýaqytta halyq úshin ásirese sapaly, qaýipsiz azyq-túlikke degen suranys arta túsetini belgili. Endeshe, osy iske agrarlyq áleýeti zor Qazaqstannyń da belsene aralasatyn kezi keldi.
Halyqta «Aýrý - astan» degen sóz bar. Sońǵy jyldary sapaly ári qaýipsiz azyq-túlikpen qamtamasyz etý aıasynda osy danalyqtyń ózektiligi de barǵan saıyn arta túsken tárizdi. Dúken sórelerinde qospalarsyz, boıaýsyz, GMO-syz, sıntetıkalyq agrohımıkattarmen ýlanbaǵan, gormondar qosylmaǵan taza organıkalyq ónimniń yǵysýy da baıqalady. Olardyń ornyn baǵa jaǵynan básekesi basym, alaıda sapasy kúmán týdyratyn ónimder basýda. Osynyń ózi bir jaǵynan halyqtyń azyq-túlikke degen suranysy shapshań ósip otyrǵanyn bildirse, ekinshi jaǵynan sapaly ónimniń jetispeýshiligin ańǵartady emes pe?
Aıta keterligi, Halyqaralyq ekologııalyq aýyl sharýashylyq qozǵalysy federatsııasynyń málimetine qaraǵanda, qazirgi tańda álemniń 172 eli organıkalyq aýyl sharýashylyq ónimin óndirip keledi. 82 memlekette organıkalyq ónimder týraly arnaıy zań qabyldanǵan. Álemniń 11 memleketinde aýyl sharýashylyǵy jer kóleminiń 10 paıyzdan astamy organıkalyq jerlerge jatady. Organıkalyq aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirý naryǵynda AQSh jetekshi memleket sanalsa, odan keıingi oryndarda Germanııa men Frantsııa tur.
Al 2013 jyly Qytaı osy naryqqa qatysty resmı málimetterin alǵash ret jarııalap, úzdik tórttikke engen edi. Osynyń ózi naryqtyń aýqymdana bastaǵanyn ańǵartsa kerek. Sonymen qatar, sarapshylar organıkalyq azyq-túlik ónimder naryǵyna suranys jyl saıyn orta eseppen 15,5 paıyzǵa ósip otyratynyn alǵa tartady. Al 2020 jylǵa qaraı organıkalyq ónimderdiń jahandyq naryǵy 212 mlrd. dollarǵa deıin jetedi degen de boljam barshylyq. Qazirdiń ózinde sarapshylar búkil álemde ekologııalyq taza ónimge suranys jyl saıyn orta eseppen 20-30 paıyzǵa artyp otyrǵanyn alǵa tartady. Al organıkalyq ónimdi kóp paıdalanatyn memleketter qatarynda Eýropalyq Odaq pen AQSh, Kanada sekildi elder tur. Degenmen, sońǵy jyldary tutyný baǵytynda Ońtústik Amerıkanyń biraz elderi, Afrıka elderinde, Qytaı, Úndistan men Indonezııada belsendilik artyp keledi. damyp otyr.
Al mundaı jaǵdaı aýyl sharýashylyǵynyń áleýeti zor, agrarlyq sektorynda organıkalyq ónim keleshegi úlken úmit kúttiretin Qazaqstannyń óz múmkindikterin paıdalanbaýy esh qısynǵa syımaıtyny anyq. Árıne, bul baǵytta memlekettik ustanymǵa da sońǵy kezderi jan bite bastady. Máselen, Elbasynyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformasy aıasyndaǵy «100 naqty qadam» Ult josparynda aýyl sharýashylyǵy ónimine ósip otyrǵan jahandyq suranys jaǵdaıynda ekologııalylyqqa basa nazar aýdara otyryp, ulttyq básekege qabiletti brendter qurý júktelgen bolatyn. Byltyr osy tapsyrmany oryndaý maqsatynda arnaıy «Organıkalyq ónim óndirý týraly» zań qabyldandy.
Jalpy jańa zańnyń maqsaty organıkalyq ónim óndirýdi damytý úshin jaǵdaı jasaý, tabıǵat resýrstardy saqtaý, topyraqty, sýdy, aýany qosa alǵanda tabıǵı resýrstardy basqarýdyń, bıoáralýandylyqty qoldaýdyń ornyqty júıelerin paıdalaný bolyp tabylady. Budan bólek, tamaq ónimderiniń sapasyn arttyryp, ekologııalyq ónimge basa mán bere otyryp, básekege qabiletti ulttyq brend jasaýǵa qoldaý kórsetý qarastyrylady. Osy arqyly basqa da damýshy elderge qazaqstandyq azyq-túlik ónimderiniń eksportyn ulǵaıtý sharalary qamtylý kózdelgen bolatyn.
Aıta keterligi, búgingi tańda Qazaqstanda organıkalyq egin sharýashylyǵy úshin 300 myń gektar jer paıdalanylyp keledi eken. Qazaqstandaǵy organıkalyq ónimder óndirý áleýeti óte zor ekenine qaramastan, elimizde jeke kompanııalardy organıkalyq ónim óndirý boıynsha sertıfıkattaıtyn memlekettik júıe qalyptaspaı, kedergiler de basym bolatyn. Sonymen qatar, organıkalyq ónim óndirý salasyn zańnamalyq retteýdiń bolmaýy buǵanǵa deıin osy naryqtyń damýyna tusaý salyp kelgen edi. Endigi kúni kedergilerdiń bári kertildi. Arnaıy zań organıkalyq ónim óndirýshiler tap bolatyn olqylyqtardy joıyp qana qoımaı, halyqtyń densaýlyǵyn jáne qorshaǵan ortany qorǵaýdyń mańyzdylyǵy eskerile otyryp, organıkalyq ónim óndirýge talaptar qoıylady. Jabaıy ósimdikterdi óńdeýdiń hımııalyq ádisterin bolǵyzbaý jaǵdaılary da qarastyrylady.
Organıkalyq ónimdi damytý áleýeti turǵysynan alǵanda Qazaqstannyń ata-babadan jalǵasyp kele jatqan dástúrli aýyl sharýashylyǵy men geografııalyq ońtaıly ornalasý máselesine de nazar aýdarǵan lázim. Shyndyǵynda, Qazaqstan taǵam ónimderine suranys únemi artyp otyratyn Qytaı, Reseı, Orta jáne Taıaý Shyǵys pen Eýropa sııaqty negizgi naryqtardyń ortasynda ornalasqan. Bul aýqymdy aýyl sharýashylyǵy jerlerin ıemdenip otyrǵan memleket úshin úlken múmkindik. Sonyń ishinde keıingi jyldary sarapshylar ásirese Qytaı baǵytyna Qazaqstannan sapaly organıkalyq aýyl sharýashylyǵy ónimin ımporttaýǵa erekshe kóńil bólip otyrǵanyn ańǵarý da qıyn emes. Máselen, QR Aýyl sharýashylyǵy eks-mınıstri Asyljan Mamytbekov ótkizý naryqtaryn damytý jónindegi basym mindet - organıkalyq ónimderdi Qytaı naryǵyna eksporttaý ekenin aıtqan bolatyn.
«Qytaıda byltyrǵy jyly eldegi bas partııanyń sezinde halyqty ekologııalyq taza, organıkalyq ónimmen qamtamasyz etý týraly bastama kóterdi. Partııanyń sheshimi - asa mańyzdy mindet sanalatyndyqtan, qazir Qytaı osy baǵytta Qazaqstannyń naryǵynan óte úlken kólemde ónimderdi jaqsy baǵamen satyp alýǵa daıyn. Sonyń bir dáleli - jaqynda ǵana alǵash ret 60 vagon ósimdik maıy Qazaqstannyń Qytaıdyń ortalyǵynda ornalasqan Sınıan qalasyna jóneltildi. Bunymen shektelmeıdi, Qytaı aldaǵy ýaqytta osy baǵyttaǵy kelisimsharttarǵa qol qoıýǵa múddelilik tanytyp otyr», - dedi A. Mamytbekov. Osyǵan oraı, burynǵy mınıstr Qazaqstan úshin sapaly organıkalyq aýyl sharýashylyǵy ónimderin eksporttaýda eshqandaı qıyndyqtar týmaıtynyna zor senim bildirgen edi. «Qazaqstanda organıkalyq ónim óndirý úshin qolaıly jaǵdaı qalyptasqan. 2015 jyldyń sońynda biz «Organıkalyq ónim óndirý týraly» zań qabyldadyq. Zań bizge halyqty joǵary sapaly ónimmen, al óndirýshilerdi ádil baǵamen qamtamasyz etýge septigin tıgizetin organıkalyq óndiristi qoldaý jáne retteý júıesin qurýǵa múmkindik beredi», - deıdi ol.
Organıkalyq ónimderdiń qytaılyq baǵytyn arttyrýdyń áleýeti týraly QR Syrtqy saýda palatasy basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary Aıtýǵan Omarov ta jaǵymdy pikir bildiredi. Onyń aıtýynsha, jahandaǵy halyq sanynyń úzdiksiz ósýi men álemdegi tutyný kóleminiń artýy jaǵdaıynda Qazaqstan úshin organıkalyq ónim salasyn «ekinshi munaı» deńgeıine aınaldyrǵa tolyq múmkindik bar. «Men bızneste júrgen áriptesterime osy jaıynda oılanýǵa keńes beremin. Sebebi Úndistan men Qytaı halqy shapshań ósýde. Qytaı «bir otbasy bir bala» saıasatynan bas tartyp qana qoıǵan joq, salaýatty urpaqty damytýǵa da nazar aýdardy. Oǵan basty mysal - Qytaıdyń organıkalyq ónim tutynýdy qoldaý saıasaty», - deıdi Aıtýǵan Omarov. Onyń atap ótýinshe, ótken jyly Qazaqstannan Qytaıǵa jetkizilgen azyq-túlik taýarlary eksportynyń kólemi 106 mln. dollardan asqan. Al Qytaıdyń shetelderden eksporttaıtyn jyl saıynǵy azyq-túlik ónimderiniń kólemi 104 mlrd. dollarǵa jetip otyr. ıAǵnı, Qytaı ımportyndaǵy Qazaqstan eksportynyń úlesi nebári 0,1 paıyzdy ǵana quraǵan. Munan bólek, Azııa men Taıaý Shyǵystyń tutyný naryǵy bar. Demek, búkil álemge organıkalyq ónimdi eksportqa shyǵarýda qazaqstandyq agrobıznestiń múmkindigi óte zor degen sóz. Sondyqtan da, Syrtqy saýda palatasynyń ókili A.Omarov qazaqstandyq kásipkerler tarıhı turǵyda saýda-sattyq qarym-qatynasy jolǵa qoıylǵan kórshi elderdiń naryǵyna nazar aýdarýy kerektigin, qazaqstandyq kompanııalar shyǵaratyn sapaly, taza ónimderiniń básekege qabilettigin artyrýǵa ábden bolatynyn alǵa tartady.
Básekelestik demekshi, Qazaqstanda óndirilgen organıkalyq ónim sapasyna kelsek, sarapshylar bul baǵyttaǵy otandyq ónimdi kez-kelgen Eýropanyń brendimen teńestirýge bolatynyn da aıtady. Máselen, «Jasyl ekonomıka úshin jáne G-GLOBAL-dy damytý» koalıtsııasy basqarmasynyń tóraıymy Saltanat Rahymbekovanyń sózine qaraǵanda, osydan biraz buryn Astanadan 40 shaqyrym jerde ornalasqan kókónis ósiretin fıtodıodty jylyjaı men kún bıovegıtarıdiń múmkindikteri zerttelgen. Halyqtyq «jasyl» tehnologııalar akademııasy janynan qurylǵan synaq alańynda organıkalyq ónim ósirý úshin quramynda hımııalyq zattar men nıtrattary joq jáne tabıǵı jolmen óńdelgen kóń paıdalanylǵan. «Bul shaǵyn jylyjaıdan bıznes jasaý týraly oılamaǵan edik. Alaıda, bundaı qadam jasaýǵa bizdiń seriktesimiz, sheteldik iri saýda jelisi usynys jasady. Olardyń málimetine qaraǵanda, satyp alynatyn keıbir ónimder qymbat, bul óz kezeginde tutynýshylarǵa da aýyrtpalyq túsiredi. Al sheteldik saýda jelisi Qazaqstannan óndiriletin kókónister men ózge de ónimderdi tutynýshyǵa qolaıly baǵamen satýǵa mán bermek», - dedi S. Rahymbekova. Onyń sózine qaraǵanda, atalǵan saýda jelisimen ekologııalyq taza organıkalyq ónim daıyndaý týraly kelisim jasalyp, álgi kompanııa sonymen qatar seriktester óniminiń sapasy boıynsha zerthanalyq naqtylaý sharalaryn da óz moınyna alyp otyr. «Bizdiń ónim barlyq talaptarǵa saı bolady. Tipti, zerthanalyq zertteý nátıjeleri sapa jaǵynan joǵary qorytyndy kórsetip otyr. Qazaqstandyq ónim men Frantsııadan jetkiziletin ónimderdiń sapasyn tekserip, qazaqstandyq ónimniń quramy keıbir dárýmenderge baı ekendigi anyqtaldy», - dedi Saltanat Rahymbekova.
Degenmen, sarapshy organıkalyq ónimdi yntalandyrý úshin áli de birqatar sharalar atqarylý qajettigin alǵa tartady. Máselen, onyń aıtýynsha, Qazaqstanda organıkalyq ónimdi rastaıtyn arnaıy zerthanasy joq. Sonyń saldarynan Qazaqstanda organıkalyq ónim óndiretin sharýashylyqtar zerthanalyq naqtylaýdy Germanııaǵa, Túrkııaǵa ónim synamalaryn jiberý arqyly alyp keledi. Bul zerthanalar astyq sapasymen qatar, topyraq tazalyǵyn jáne basqa da kórsetkishterdi tekseredi. «Álemdegi iri astyq eksporttaýshy memleket retinde Qazaqstan organıkalyq ónim boıynsha zerthanalyq tekserýlerdi óz ishinde júzege asyratyn bolýy kerek», - deıdi ol.
Túıindeı aıtsaq, Qazaqstannyń jaılaýy men jaıylymy mal sharýashylyǵyn, darhan dalasy egin sharýashylyǵyn damytýǵa da asa qolaıly. Bul úshin jerden kóp ónim alýdyń sońyna túsip, ony ýlaýdyń da, hımııalyq qospalarmen búldirýdiń da esh qajeti joq. Qospasyz taza ónim - Qazaqstannyń basty ereksheligi. Eń aqyr aıaǵy Qazaqstan óziniń álemdik arenadaǵy organıkalyq, ekologııalyq taza taǵam óndiretin el retinde ımıdjin qurý kerek. Qazirdiń ózinde buǵan mol múmkindik bar. Óıtkeni, Reseıde, Arab Ámirlikterinde jáne Qytaıda Qazaqstan ekoónimderimen tanymal bola bastady. Bul is ary qaraı jalǵasyn tapsa, oǵan memlekettik deńgeıde mán berilse ıgi. Sonymen qatar, ekologııalyq taza, qospasyz organıkalyq ónimdi ishki naryqta da qoldap, halyq saýlyǵy úshin de, ekonomıka úshin de óz naryǵymyzdy osyndaı ónimmen toltyryp alsaq. Bul rette elimizde azyq-túliktiń 70 paıyzy ımporttan ekenin de esten shyǵarmaǵanymyz lázim ǵoı.
UEM «Ózin-óziretteý»zańynormalaryntúsindirdi
Aǵymdaǵy jyldyń 15 mamyrynan bastap kúshine engen «Ózin-ózi retteý» zańynyń normalaryn QR Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Kásipkerlikti damytý departamentiniń dırektory Ǵalııa Joldybaeva túsindirip berdi.
Ol óz sózinde memlekettik qyzmetterdi ózin-ózi retteý uıymdaryna tapsyrý arqyly azmattardyń sheshim qabyldaý protsesine qatysý múmkindigin keńeıtýdi kózdeıtin «100 naqty qadam» ult josparynyń 97-qadamyn iske asyrý maqsatynda «Ózin-ózi retteý týraly» Zań qabyldanǵanyn atap ótti.
«Zańmen kásipkerlik jáne kásibı qyzmetti retteýdiń jańa ınstıtýtynyń engizilip jatqanyn atap ótken mańyzdy. Zań kásipkerler men kásipqoılarǵa salany retteýge tikeleı qatysý arqyly naryqta oıyn erejeleri men talaptaryn óz betinshe aıqyndaýǵa múmkindik beredi», - dedi ol.
Onyń sózine qaraǵanda, zańmen erikti jáne mindetti múshelikke negizdelgen ózin-ózi retteýdiń eki túri anyqtalǵan. Erikti ózin-ózi retteý memlekettik retteýmen birge áreket etip, ózin-ózi retteý sýbektilerine jáne olardyń qyzmetine zańnamamen belgilengen talaptardan joǵary tártip ornatady. Al mindetti ózin-ózi retteý salalyq zańdarmen engiziledi jáne memlekettik qyzmetterdi iske asyrýmen nemese memlekettik organdarmen oryndalatyn belgili bir qyzmetterdi bólý qajettiligimen baılanysty.
«Bul rette qyzmetterdi tapsyrý naryqtyń oǵan daıyn bolýyna baılanysty. Osy maqsatta mindetti ózin-ózi retteýdi engizý qajettigin qamtamasyz etý úshin memlekettik organdarmen mindetti túrde retteýshilik yqpalǵa taldaý júrgizý eskeriledi», - dedi Ǵ.Joldybaeva.
Berlınde qazaqstandyqstýdentterdińforýmyótti
Berlınde Germanııada oqyp jatqan qazaqstandyq stýdentterdiń VI forýmy ótti. Mıýnhen men Frankfýrtan kelgen delegattar «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda Qazaqstannyń damý perspektıvasyn talqylady.
Stýdentter sondaı-aq, «100 naqty qadam» Ult josparynyń da mańyzdylyǵyna toqtaldy. Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń 5 ınstıtýttsıonaldyq reformasyn damytý, jol kartasy jáne Qazaqstannyń álemniń 30 damyǵan eliniń qataryna enýi týraly oılaryn da ortaǵa saldy, dep habarlaıdy 24.kz. Depýtat Karın Shtrentstiń pikirinshe, Qazaqstannyń keń kólemdi josparyn júzege asyrýǵa «Bolashaq» baǵdarlamasy arqyly shetelde bilim alyp jatqan stýdentter de atsalysýda. Prezıdenttiń jobasy arqyly 1993 jyldan beri Germanııada 300 qazaqstandyq bilim alyp qaıtqan.
«Qazaqstandyq stýdentter Germanııanyń kóptegen ýnıversıtetinde bilim alyp jatyr. Jastar eki el arasyndaǵy qarym-qatynasty bekemdeı tústi. Osyndaı bilim berý baǵdarlamasynyń baryna biz óte qýanyshtymyz. Ol qazaqstandyq jastarǵa eýropalyq bilimmen sýsyndap, jınaqtaǵan tájirıbe men bilimderin otandarynda qoldanýǵa múmkindik beredi», - deıdi Býndestag depýtaty Karın Shtrents.
Almatyda jeke sot oryndaýshylary ınstıtýtyn jetildirý máseleleritalqylandy
Búgin Almatyda QR Parlamenti Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıteti uıymdastyrǵan Dóńgelek ústelde jeke sot oryndaýshylary ınstıtýtyn jetildirý máselesi talqylandy.
Bul kóshpeli otyrysqa QR Ádilet mınıstriniń orynbasary Janat Eshmaǵambetv, QR Ádilet mınıstrliginiń Sot aktilerin oryndaý departamentiniń dırektory Saıda Saǵdat, Jeke sot oryndaýshylarynyń respýblıkalyq palatasynyń tóraǵasy Sergeı Lı, sondaı-aq, prokýratýra, sot jáne ishki ister organdarynyń ókilderi, Almaty qalalyq ádilet basqarmasynyń jáne jergilikti jerdegi jeke sot oryndaýshylary men ádilet departamentteriniń jetekshileri - barlyǵy 200-ge tarta adam qatysty.
Dóńgelek ústeldiń basty taqyryby: «Ult jospary - «100 naqty qadamnyń» 27-shi qadamy sheńberinde jeke sot atqarýshylyq ınstıtýty jáne ony damytý» dep ataldy.
«Memlekettik sot oryndaýshylyq ınstıtýty óziniń kórsetetin qyzmetterin birtindep jeke sot oryndaýshylarynyń quzyretine tapsyryp jatyr. Biz osy baǵytta qazir jumys istep jatyrmyz. Búgingi tańda sot jáne memlekettik organdardyń aıyppuldarǵa qatysty qabyldanǵan sheshimderiniń 57 paıyzy jeke sot oryndaýshylardyń kúshimen oryndalýda. Al jeke tulǵalarǵa qatysty qarjy-qarajattardyń qaıtarylýyn qaraıtyn bolsaq, bul jumystardyń 54 paıyzyn búginde jeke sot oryndaýshylary oryndap jatyr. Bizdiń maqsatymyz - aldaǵy 3-4 jyl ishinde jeke sot oryndaýshylary ınstıtýtyn aıaǵynan nyq turǵyzý», - dedi óz sózinde Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń tóraǵasy, «Nur Otan» partııasy janyndaǵy Quqyqtyq keńes jetekshisi Nurlan Ábdirov.
Aıta ketelik, «QR Parlamenti Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń músheleri Ult jospary - «100 naqty qadamnyń» 27-shi qadamynyń qanshalyqty oryndalyp jatqany jóninde ár túrli óńirlerge baryp, tıisti monıtorıng júrgizip jatyr. Taıaý kúni depýtattar Ońtústik Qazaqstan oblysynda boldy. Al búgin Almatyǵa kelip, jergilikti memlekettik jáne jeke sot oryndaýshylarymen kezdesti. Onda osy saladaǵy basty máseleler: ákimshilik aıyppuldar, alıment tólemeý, bank pen jeke tulǵalar arasyndaǵy qarym-qatynastar, kóptegen sot sheshimderiniń oryndalmaı jatqandaǵy týraly máseleler talqylandy.