ShOLÝ: Qazaqstandaǵy «Ult jospary - 100 naqty qadamnyń» oryndalý barysy

ASTANA. QazAqparat - 2016 jyldyń 1 qańtarynan «5 ınstıtýttyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» - Ult josparyn oryndaýdyń praktıkalyq kezeńi bastaldy.

Memleketti, ekonomıka men qoǵamdy damytý úshin qaǵıdatty jańa quqyqtyq orta qalyptastyratyn 59 zań kúshine endi.

Qazaqstandyq armanǵa bastaıtyn - Ult jospary el ishi syrtynda úlken talqyǵa túsip, álemdik saıasatkerlerdiń oń baǵasyn aldy. Búginge deıin Ult jospary aıasynda qyrýar is-sharalar atqarylyp jatyr.

14 maýsym kúni Aqordada ótken Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııa qyzmetiniń aralyq qorytyndylaryna arnalǵan keńes barysynda Elbasy Nursultan Nazarbaev «100 naqty qadam»  Ult josparynyń 23-i tolyq oryndalǵandyǵyn málim etti.

Keńeste Memleket basshysy ótken kezeńderde atqarylǵan jumystar alǵa qoıǵan reformalardy tikeleı júzege asyrý úshin jaǵymdy ahýal qalyptastyryp otyrǵanyn atap ótti.

«Biz aıqyndaǵan bes ınstıtýtsıonaldyq reforma - bul jańa ekonomıkalyq shynaıylyq jaǵdaıyndaǵy keshendi damý jospary. Sondyqtan da Ult josparyn sapaly oryndaý - birinshi kezektegi negizgi mindet. Osy aralyqta úlken jumystar atqaryldy. Úkimet qajetti zańdardy, tıisti normatıvtik aktilerdi qabyldady, merıtokratııa qaǵıdattaryna negizdelgen memlekettik qyzmet modeli endi, ádilsot júıesiniń úshbýyndy júıesine kóshý júrgizildi. Joǵarǵy sot janyndaǵy Halyqaralyq keńes te jumysqa kiristi. Budan bólek, sýdıalarǵa qoıylatyn biliktilik talaptary da qataıtyldy. Salyqtyq jáne kedendik saıasatty jetildirý jónindegi jumystar atqarylý ústinde. Aýqymdy jekeshelendirý júzege asýda, eldi ındýstrııalandyrýdyń ekinshi kezeńine qadam bastyq, áleýmettik saıasat ta jetildirilý ústinde, memlekettiń eseptiligi kúsheıtilip jatyr. Tutastaı alǵanda búgingi kúni «100 naqty qadamnyń» 23-i tolyǵymen oryndaldy», - dedi Prezıdent.

El ekonomıkasyn jańa beleske kóterýge baǵyttalǵan Ult josparyn júzege asyrý barysyndaǵy atqarylǵan jumystar «QazAqparat» Halyqaralyq aqparattyq agenttiginń nazarynan tys qalǵan emes. Biz búgin «Bolashaqqa 100 qadam» aıdary boıynsha materıaldarǵa sholýdy usynamyz.

 ***

Elimizdiń sot júıesi úshin Memleket basshysy «100 naqty qadam» Ult Josparynda aıqyndaǵan mindetter belgilendi. Onda Joǵarǵy Sot janynan Halyqaralyq keńes qurý jáne onyń birinshi otyrysyn ótkizý Ult Josparynyń 25-qadamynda belgilendi. Osyǵan baılanysty Joǵarǵy Sotta Qaırat Mámıdiń tóraǵalyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń janyndaǵy Halyqaralyq keńestiń birinshi otyrysy bolyp ótti. Otyrystyń kún tártibine sáıkes ınvestıtsııalyq daýlar uǵymdaryn anyqtaýdyń tásilderi, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasy sýdıalarynyń minez-qulyq qaǵıdattary men qaǵıdalary ádep kodeksiniń jańa jobasy talqylandy.

Otyrystyń jumysyna Halyqaralyq keńestiń músheleri, Joǵarǵy Sottyń jáne Astana qalasy sotynyń sýdıalary, Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamentiniń, sondaı-aq Qazaqstan Sýdıalar odaǵynyń basshylyǵy qatysty. Keńestiń sheteldik múshelerinen Dýbaı Halyqaralyq qarjy ortalyǵy sottarynyń tirkeýshisi, Sot ákimshiligi boıynsha halyqaralyq qaýymdastyqtyń prezıdenti Mark Bıır, Koreı Respýblıkasynyń «ıÝlchon» zań kompanııasynyń ókili Hvachjýn Lı, «Beıker ı Makkenzı - Sı-Aı-Es Lımıted» kompanııasy fılıalynyń dırektory, «Shetel ınvestorlarynyń qazaqstandyq keńesi» qaýymdastyǵy basqarmasynyń hatshysy Kýrtıs Masters qatysty. Buǵan qosa, otyrysqa Dýbaı Halyqaralyq qarjy ortalyǵy sotynyń sýdıasy Devıd Stıl sarapshy retinde shaqyryldy.

Otyrysty ashqan Q.Mámı keńes múshelerin Joǵarǵy Sot janyndaǵy Halyqaralyq keńestiń quramyna saılanýymen quttyqtap, kandıdattardy irikteý kezinde olardyń zań salasyndaǵy jáne sarapshylyq qyzmettegi jumys tájirıbesi men bedeliniń eskerilgendigin atap ótti. 

«Ótken jyl elimizdiń sot júıesi úshin Memleket basshysy «100 naqty qadam» Ult Josparynda aıqyndaǵan mindetterdi iske asyrýǵa baǵyttaldy. Qazaqstandyq sot júıesiniń aldynda sot tóreliginiń, sonyń ishinde, ınvestıtsııalyq jáne kommertsııalyq daýlar salasyna ozyq halyqaralyq standarttardy engizýge baılanysty jańa mindetter tur», - dedi Q. Mámı. 

Joǵarǵy Sot janynan Halyqaralyq keńes qurý jáne onyń birinshi otyrysyn ótkizý Ult Josparynyń 25-qadamyn tájirıbe júzinde iske asyrý bolyp tabylady. Odan ári otyrysqa qatysýshylarǵa Memleket basshysy jarııalaǵan bes ınstıtýttyq reforma sheńberinde qazaqstandyq sot júıesin reformalaýda atqarylǵan jumystar týraly habardar etildi.

Joǵarǵy Sot Tóraǵasy otyrys qatysýshylarǵa qarata aıtqan sózinde: «Keńes múshelerinen qazaqstandyq sottardyń tájirıbesine, normashyǵarmashylyq qyzmetine, sondaı-aq naqty ınvestıtsııalyq daýlar boıynsha sot tóreliginiń halyqaralyq standarttaryn odan ári engizý máseleleri boıynsha sapaly sarapshylyq qorytyndylar kútetin bolady», - dep atap ótti.
Búgingi keńeske qatysýshylar barlyq máseleler boıynsha halyqaralyq tájirıbege súıene otyryp, syndarly pikir almasty. 
Qatysýshylar ázirlegen usynystar otyrystyń hattamalyq sheshimderinde kórinis taýyp, sot qyzmetin odan ári jetildirý jónindegi usynym retinde qoldanylatyn bolady.
Joǵarǵy Sottyń resmı ınternet-resýrsynyń «Halyqaralyq yntymaqtastyq» aıdary sheńberinde «Joǵarǵy Sot janyndaǵy Halyqaralyq keńes» atty qosymsha paraq ashyldy. Keńes jumysy týraly barlyq qajetti materıaldar osy aıdarda úsh tilde (memlekettik, orys jáne aǵylshyn) ornalastyrylady.
Jıynda Qazaqstannyń sot júıesi ınvestıtsııalyq jáne kommertsııalyq daýlar boıynsha úzdik halyqaralyq standarttardy engizý jaıy da kóterildi.

Aıta keteıik, otyrystyń kún tártibine sáıkes, ınvestıtsııalyq daýlar uǵymdaryn anyqtaýdyń tásilderi, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasy sýdıalarynyń minez-qulyq qaǵıdattary men qaǵıdalary ádep kodeksiniń jańa jobasy talqylandy.  Osy oraıda 2016 jyly QR Sýdıalarynyń minez-qulyq qaǵıdattary men qaǵıdalarynyń jańa ádep kodeksin qabyldaý josparlanyp otyr.

Eske sala keteıik, Joǵarǵy Sottyń aǵymdaǵy jylǵy 15 qańtarynda ótken jalpy otyrysynyń qaýlysymen Halyqaralyq keńes jáne onyń quramy týraly ereje bekitildi. Keńes otandyq sot tóreligi júıesin jetildirý máseleleri boıynsha sarapshylyq konsýltatsııalar beredi. Belgili qazaqstandyq ǵalymdardan bólek, onyń quramynda bedeldi sheteldik zańgerler de bar. Keńesti Joǵarǵy Sot Tóraǵasy basqarady. Onyń músheleri bir jyl merzimge saılanady. Otyrys jylyna keminde eki ret ótetin bolady.

Sharaǵa sheteldik sarapshylar qatysty. Olar Qazaqstan sottaryna halyqaralyq tájirıbeni engizý jaıyn usyndy.

Aıta ketelik, QR Joǵarǵy Soty janyndaǵy Halyqaralyq keńes múshesi Mark Bıır Qazaqstanda Halyqaralyq qarjy ortalyǵyn qurýda joǵary áleýetke ıe ekendigin atap ótti.

«Biz Qazaqstanǵa sottar jumysynyń úzdik halyqaralyq tájirıbesin alyp kelemiz. Sebebi, qazirgi kezde óz elińde úzdik ataný jetkiliksiz, ıaǵnı álemdik deńgeıde aldyńǵy qatarda bolýǵa talpyný kerek. Menińshe, Eýrazııany tanystyra alatyndaı osynda halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń bolýy úshin Qazaqstan joǵary áleýetke ıe. Ózderińiz bilesizder, bundaı ortalyqtar Nıý-Iorkte, Sıngapýrda, Londonda bar. Osyndaı qarjy ortalyqtary tek bir qala nemese el úshin ǵana emes, olar barsha óńirge qajet. Ortalyqtar óńirdiń múddesin qorǵaýǵa kerek. Atap aıtqanda, Eýrazııa múddesin qorǵaıtyn qarjy ortalyǵy búginde joq, osy oraıda bundaı ortalyqty qurý úshin Qazaqstan óte joǵary áleýetke ıe»,-dedi M. Bıır.

Mark Bıır Dýbaı Halyqaralyq qarjy ortalyǵy sottarynyń tirkeýshisi, Sot ákimshiligi boıynsha halyqaralyq qaýymdastyqtyń prezıdenti bolyp tabylady.

Halyqaralyq keńes týraly erejeni 2016 jyldyń 15 qańtarynda Joǵarǵy Sot qaýlysymen bekitti. Keńes quramyna qazaqstandyq ǵalymdarmen qatar, shet elderdiń bedeldi zańgerleri endi.

Budan basqa Halyqaralyq keńes QR Joǵarǵy Sotynyń «ınvestıtsııalyq daýlar» uǵymdaryn anyqtaý boıynsha qadamdaryn qoldady. Bul týraly Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi baspasóz máslıhatynda Joǵarǵy Sottyń mamandandyrylǵan sot alqasynyń tóraıymy Aıgúl Qydyrbaeva málim etti.

Onyń sózine qaraǵanda, keshe ótken QR Joǵarǵy Sotynyń janyndaǵyHalyqaralyq keńestiń birinshi otyrysynda «ınvestıtsııalyq daýlar» túsinigin aıqyndaý qadamdary talqylandy.

«Keńestiń barlyq músheleri «ınvestıtsııalyq daýlar»  uǵymdaryn anyqtaý boıynsha Joǵarǵy Sottyń usynǵan qadamdaryn qoldady. Investıtsııalyq daýlarǵa ınvestıtsııalyq kelisimderdi bekitý, ózgertý, buzý boıynsha daýlardy, sondaı-aq ınvestıtsııany júzege asyrýǵa kelisimshartta qamtylǵan salyqtyq, kedendik, ekologııalyq, áleýmettik mindettemelerdi ınvestordyń oryndaýyna baılanysty pikirtalastardy jatqyzýǵa bolady»,-dedi A. Qydyrbaeva.

Onyń aıtýynsha, keshegi otyrystyń kún tártibine sáıkes, Qazaqstan Respýblıkasy sýdıalarynyń minez-qulyq qaǵıdattary men qaǵıdalary ádep kodeksiniń jańa jobasy talqylandy.

Memleket basshysy jarııalaǵan «100 naqty qadam - barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memleket» Ult Josparynda sot júıesine qatysty kózdelgen reformalardy nátıjeli iske asyrý bilikti sýdıalar korpýsyna tikeleı baılanysty. Osy rette Ult Josparynyń 18-qadamyn iske asyrý sheńberinde Memleket basshysynyń 2016 jylǵy 18 aqpandaǵy Jarlyǵymen Joǵarǵy Sottyń janynda Sot tóreligi akademııasy quryldy.

Eldegi sot tóreligi júıesiniń damýy qoǵamdaǵy ekonomıkalyq, áleýmettik, quqyqtyq jáne ózge de salalardy jańǵyrtýdaǵy basymdyqqa ıe faktorlardyń biri bolyp tabylady. Sebebi, qoǵamdaǵy turaqtylyqty saqtaý, quqyq ústemdigin qamtamasyz etý, qoǵam men memlekettiń múddesin múltiksiz qorǵaý, azamattardyń quqyqtar men bostandyqtarynyń tıimdi qorǵalýyn júzege asyrý sot organdarynyń negizgi mindeti bolyp tabylady. Dál osy mindet, óz kezeginde, sýdıalardan joǵary bilim men ómirlik tájirıbe, ar-ojdan ustanymy men zańdy durys qoldaný daǵdylaryn talap etedi.

Joǵary bilikti sýdıalar korpýsyn qalyptastyrý úshin sot júıesiniń kadrlaryn daıarlaý baǵytyndaǵy talaptardyń artýy elimizde júrgizilip jatqan ınstıtýtsıonaldyq reformalardan týyndap otyr.

Qazirgi tańda qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes bolashaq sýdıalardy daıarlaý men oqytýdyń balamaly eki jolymen júzege asyrylyp keledi: birinshisi - mamandandyrylǵan magıstratýra, ekinshisi - biliktilik emtıhanyn tapsyra otyryp, sottarda taǵylymdamadan ótý. Osy rette mamandandyrylǵan magıstratýrada biliktilik emtıhanyn tapsyrǵan tulǵalar taǵylymdamadan ótýden bosatylatyndyǵyn atap ótken jón.

2004 jyldan bastap mamandandyrylǵan magıstratýradaǵy oqytý protsesin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń Sot tóreligi ınstıtýty júzege asyryp keldi. Osy kezeń ishinde atalǵan magıstratýrany 585 adam bitirip shyqty. 2006 jyldan bastap 290 magıstr sýdıa bolyp taǵaıyndalǵan. Qazirgi tańda jergilikti sottarda magıstratýranyń 254 túlegi sýdıa bolyp qyzmet atqarsa, onyń 7-eýi - aýdandyq jáne mamandandyrylǵan sottardyń tóraǵasy, 4-eýi - oblystyq sottyń sýdıasy bolyp jumys isteýde.

Osy oraıda Memlekettik basqarý akademııasynda memlekettik tapsyrys esebinen oqyp, quqyq magıstri dárejesin alǵandardyń jartysynan astamy sýdıa bolǵan joq. Sondyqtan da jaı ǵana quqyq magıstrin emes, bolashaq sýdıalardy maqsatty túrde daıarlaıtyn joǵary oqý ornyn qurý qajettigi týyp otyr.

Sýdıalyqqa úmitkerlerdi beıindi oqytýmen aınalysatyn oqý oryndary álemniń kóptegen elderinde, atap aıtqanda, Frantsııada, Túrkııada, Italııada, Ispanııada, Lıtvada, Chehııada, Kanadada, Japonııada bar. Osy oraıda kóptegen elderde bolashaq sýdıalardy daıarlaıtyn mamandandyrylǵan oqý oryndary aıryqsha mártebege ıe jáne joǵary sot organynyń janynda qurylǵan.

Ult Josparyna sáıkes sot júıesiniń kadrlaryn daıarlaıtyn joǵary oqý ornyn joǵary sot organynyń qaramaǵyna berý sot qyzmetiniń erekshelikterin eskere otyryp, oqý protsesin jetildirýge jáne ony joǵary sapalyq deńgeıge kóterýge múmkindik beredi.

Memleket basshysynyń Jarlyǵyna sáıkes aıryqsha mártebege ıe Sot tóreligi akademııasy sýdıalyq kadrlardy daıarlaýda oqý, ǵylym jáne ádistemelik salalary boıynsha negizgi qaǵıdalardy ázirlep, engize alady, mamandardy daıarlaýdyń jańa baǵyttaryn aıqyndaıdy, olardy oqytýdyń merzimderi men túrlerin belgileıdi. Osylaısha, Akademııa oqytýdyń mazmuny men oqytý qyzmetin uıymdastyrýdy derbes júzege asyrady.

Joǵary oqý ornynan keıingi bilim berýdiń jalpy oqytý baǵdarlamalaryn iske asyrý, sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý, olardy qaıta daıarlaý, sondaı-aq ǵylymı qyzmetti júzege asyrý Sot tóreligi akademııasynyń negizgi baǵyttaryna jatady. Akademııa qyzmetiniń árbir baǵytyn jekelegen ınstıtýttar atqaratyn bolady.

Budan bylaı zań ǵylymy, bilim berý men sot praktıkasy sekildi quramdas bólikterdiń ózara baılanysy sýdıalyq kadrlardy daıarlaýdyń irgetasyn quraıtyndyǵyn atap ótken jón.

Sýdıalar korpýsynyń kásibı deńgeıine qazirgi zamannyń qoıatyn talaby kún ótken saıyn artyp keledi, soǵan sáıkes bolashaq sýdıalardy daıarlaý eń joǵary standarttarǵa sáıkes kelýi kerek.

Joǵarǵy Sot bolashaq sýdıalardy daıarlaýdyń álemdik tájirıbesin zerdeledi. Sot tóreligi ınstıtýtynyń bilikti professorlyq-oqytýshylar quramynyń sabaqtastyǵyn saqtaı otyryp, árbir oqytýshynyń jańa talaptar men standarttarǵa sáıkestigi jaǵdaıynda oqytý protsesin negizinen frantsýz tájirıbesi boıynsha júzege asyrý kózdelip otyr. Bul júıege sáıkes, bolashaq sýdıalar aýdıtorııadaǵy teorııalyq oqýmen qatar, sottarda taǵylymdamadan ótetin bolady.

Akademııanyń professorlyq-oqytýshylar quramyn qalyptastyrýda bilim berý qyzmetin lıtsenzııalaýǵa qoıylatyn biliktilik talaptary eskerildi. Teorııa men tájirıbeniń ózara baılanysyn kúsheıtý maqsatynda Akademııadaǵy sabaqtarǵa jumys istep júrgen sýdıalardy tartý kózdelip otyr. Mundaı tásil óz kezeginde sýdıalar korpýsy úshin joǵary bilikti kadrlar daıarlaýǵa kepil bolyp tabylady.

Akademııanyń oqý baǵdarlamasy magıstranttardyń sot tóreligin júzege asyrýdyń tájirıbelik daǵdylaryn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. Oqýdyń ekinshi jyly ishinde magıstratýra tyńdaýshylary aýdandyq sottarda praktıkadan ótetin bolady. Olar sottarda protsesti júrgizý ónerin, protsestik qujattardy qurý daǵdysyn meńgeretin bolady. Akademııada oqý kezeńinde magıstranttardyń sheteldik taǵylymdamadan ótý múmkindiginiń qarastyrylýy olardyń bilimin tereńdetýge jasalǵan múmkindik bolyp tabylady.

Sot tóreligi akademııasy jumys istep júrgen sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrýmen jáne qaıta daıarlaýmen aınalysatyn bolady. Akademııa qyzmetiniń bul baǵyty mańyzdy bolyp tabylady, sebebi oqý protsesiniń úzdiksiz júrgizilýi sot júıesindegi bilim berýdiń negizgi qaǵıdattarynyń biri bolyp tabylady.

Sot tóreligi akademııasynyń ózindik ǵylymı zertteýlerdi júrgizýi ǵylym, oqytý jáne praktıka arasyndaǵy ajyramas baılanysty qamtamasyz etedi, respýblıkadaǵy sýdıalar kadrlaryn daıarlaý men qaıta daıarlaý baǵytyndaǵy ǵylymı bazanyń negizin quraıdy. Osylaısha, otandyq joǵary bilikti sýdıalar korpýsyn daıarlaýdyń irgeli negizi qalyptasty deýge bolady.

Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamenti Sot tóreligi akademııasymen birlesip, Memleket basshysynyń Jarlyǵynan týyndaıtyn jumystardy júzege asyrýda: Akademııa jarǵysynyń jobasy ázirlendi, oqý ornynyń qyzmetin lıtsenzııalaýǵa qajetti is-sharalar júrgizilýde, sondaı-aq oqýǵa qabyldaý erejesi ázirlenýde.

Magıstratýra túlekteri biliktilik emtıhanyn tapsyrǵannan keıin sýdıa laýazymyna arnalǵan konkýrsqa qatysa alady. Magıstratýradaǵy oqýdy aıaqtaǵan jáne sýdıalyq laýazymǵa emtıhan tapsyrǵan tulǵalar «Qazaqstan Respýblıkasynyń sot júıesi jáne sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa sáıkes sýdıalarǵa qoıylatyn talaptarǵa sáıkes kelýi tıis.

Qoryta aıtqanda, «100 naqty qadam» Ult Josparynda kózdelgen sýdıalardy oqytý men tájirıbe arasyndaǵy ózara baılanysty kúsheıtý baǵytyndaǵy jumystardyń jemisti júrgizilýi elimizdegi bilikti sýdıalar korpýsyn qalyptastyryp qana qoımaı, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdaǵy sottyń tıimdiligin artyra otyryp, zań ústemdigin qamtamasyz etýge yqpal etedi.

Adam bireýden zorlyq, ıakı na­qaq qııanat kórip, biraq sol sátte ádil­dikke qol jetkize almaıtynyn bilgen jaǵdaıda ashynǵannan ama­ly quryp, sosyn kúpti kóńilin kón­shiter sońǵy úmiti retinde «sotqa beremin» deıdi. Osy sózdi aıtýdyń ózi qııanat kórgen adamnyń kóńi­line sál jeńildik týdyrary da anyq. Óıtkeni, «jábirlenýshini sot aqtaıdy, jábirleýshini sot sottaıdy» degen senim basym turady. Sol sııaqty, ózin laýazymdyq ja­ǵy­­­nan joǵary, áleýmettik, ıakı tur­­mystyq nemese materıaldyq jaǵy­nan baı-qýatty sanap júrgen bireý ekinshi bireýmen janjaldasyp, ony sol sátte basyp-janshyp tuqyrtyp alǵysy kelgenimen, anaý ádildigin alǵa tartyp bolmaı qoısa jáne bul oǵan esesi ket­ip utylǵanyn baıqasa, namys­tan ba, yzaqorlyqtan ba kógerip jary­lardaı bolyp: «Tura tur bálem, áli kózińdi kógertip túrmede shiri­temin, sottatamyn!» deıdi. Sóıtip, ekeýi­niń de aıtqany oryndalatyn­daı kórinedi. Biraq alǵashqyda ekin­shi mysaldaǵy adamnyń qaha­ry iske aspaıtyn kijińdeı ǵana áser qaldyrady. Óıtkeni, naqaq qııa­nat shekken adam sotqa barsa, aıt­qany júzege asatyny belgili deımiz. Sebebi, zań bizdiń sana­myz­ǵa osy ádildiktiń ǵana saltanat qu­ratynyn sińirip tastaǵan. Qalaı­da, qashanda naqaq qııanat kórgen adam japa shekpeýi qajet. Alaıda, bul qaǵaz júzindegi shyndyqtyń kó­ri­nisi ǵoı. Al naqty ómirde qalaı?

Árıne, naqty ómirde ózgeshelik kóp. Óıtkeni, kópshilik ana laýazymy joǵary, qolynda bıligi bar, aqshasy mol baıdyń degeni bo­latynyn aıtady. Rasynda, solaı ma? Olaı emes desek, oǵan qan­daı naqty dálel bar? Sol sııaqty, bu­ǵan keliser bolsaq, ony nemen dáleldeı alamyz? Jurttyń de­ni mu­nyń alǵashqysyna da, sońǵy­syna da kelispeıtindikteri sóz­siz jáne ekeýine de kelisetinder az eke­ni taǵy ras. Sonda bul adam­dar­­dyń kózin naqty aqıqatqa qalaı jet­kizýge bolady? Eger daýlas­qan eki jannyń da aıyby bolyp tur­ǵan jaǵdaıda olarǵa aqıqatty uǵyn­dyrý múmkin be?

Naqty jaǵdaıda múmkindik az. Sondyqtan, adam aıypty ma, aıyp­­syz ba, durys pa, joq pa, kináli me, kinásiz be, onyń bárin zań aı­­qyndaıdy. Zań osy daýdyń sheshi­­min taýyp, oǵan túpkilikti, áıteýir, bir núkte qoıý úshin qajet. So­­syn sot zańǵa súıenip sheshim shy­­ǵardy deıdi, bitti. Bul oraıda, osyndaı jaǵdaılarda zańdy sóz­buıdalyqqa, qaǵazbastylyqqa, sot isti qaraý­dy uzaq sergeldeńge aı­nal­­dyr­mas úshin sot júıesine de óz­gerister endi. Ózgeris tipten kóp. Bir ǵana bes satyly sot jú­ıe­si­nen birden úsh satyly sot ama­lyna aýysýdyń ózi nege turady. Ol el úshin jańalyq qana emes, eń bastysy, taraptarǵa ádil­dikke tez qol jetkizýdiń ońdy joly dep qarastyrylýda. Osyǵan oraı al­ǵashqy saty - aýdandyq sot­tyń, ekin­shi saty - oblystyq apel­lıa­tsııa­­lyq sottyń jáne úshinshi saty - Jo­­ǵarǵy Sottyń kassatsııalyq már­te­besi artyp, árqaısysynyń dár­meni kúsheıdi.

Al buryn bul salada aýdandyq sot sýdıasynyń shyǵarǵan sheshimi Joǵarǵy Sottyń sheshimderine jurt­­tyń kúmánin keltiretin jaıt­tardy týǵyzatyny bar edi. Sebe­bi, erterekte aýdandyq sot­tyń eki adamdy sottaǵan isin ob­lystyq ap­pelıatsııaly, kassatsııalyq sot­tar qoldap, biraq Joǵarǵy Sot­qa kelgende, álgi istiń shıkiligi baı­­­qalyp, eki jigittiń jazyqsyz sottalǵany anyqtalyp, aýdandyq sot sheshimi buzylyp, qaıta qaraý­ǵa oblysqa jiberilgen bolatyn. Joǵarǵy Sottyń atalǵan isti qa­raǵan qylmystyq alqa otyry­synyń qaýlysy boıynsha oblys­tyń apellıatsııaly alqasy bul isti odan ári jete tolyqqandy zert­tep, zerdeleı kele Joǵarǵy Sot al­qasynyń tapqan qateligi durys eke­nin, aýdandyq sot tek qýdalaý organynyń bir jaqty shala tekserisine saı teris úkim shyǵarǵanyn ashyp, sheshim kúshin joıdy. Odan ári ne boldy deısiz ǵoı. Odan ári naǵyz qyzyqtyń kókesi oryn aldy.

Oblystyq kassatsııalyq alqa Jo­ǵarǵy Sottyń da, oblystyq apellıatsııalyq alqasynyń sheshimin de durys emes, óıtkeni, olar aýdan­dyq sot sýdıasynyń sheshim kúshin joıý­da qatelesken dep taýyp, isti bu­rynǵy báz qalpyna túsirdi. Bu­ǵan, árıne, bári de narazy boldy, biraq bul isti qaıta qaraǵan Jo­ǵarǵy Sottyń jańa quramdaǵy qyl­­­mystyq ister boıynsha alqasy en­di isti aldynda qaraǵan oblystyq apellıatsııalyq soty da, Joǵarǵy Sottyń birneshe sýdıalary da te­ris sheshim shyǵarǵan, sondyqtan, aýdandyq sottyń úkimi ózgerissiz qaldyrylsyn dep, dáý núkte qoıdy. Sóıtip, aýdandyq sottyń toqpaǵy myqty eken, oblystyq, Joǵarǵy Sot sýdıalarynyń ýájderin qaıtaryp tastady. Bul eshteńe emes, bári­nen buryn jurt endi kimge senim artaryn bilmeı qaldy. Óıt­keni, taǵy bir jańa quramdaǵy qyl­mys­tyq ister alqasy osy isti taǵy bir márte qarar bolsa, basqa sheshim qa­byl­dan­basyna kim kepildik bere alady?

Al atalǵan iske baılanys­ty bastapqy sheshimdi shyǵarǵan aý­dan­dyq sottyń sýdıasy birden aýysyp ketken. Bul isti tergegen tergeýshiniń ózi qylmysqa sha­ty­lyp, sottalǵan deıdi. Jalpy, ja­zyq­­syz sottaýǵa «zańdy jaǵdaı» ja­saǵan quqyq qorǵaý organdary ókilderin olardyń keleńsizdiginen tas qapasqa qamalyp, taǵdyrlary tárk bolǵan eki balanyń kóz jasy jibermegen sekildi. Muny tekke mysalǵa keltirip otyrǵan joq­pyz. Bizdiń elde mundaı jaǵdaı qaıtalanbaýy tıis. Sondyqtan da, Memleket basshysy ádildik tek sottarda ǵana saltanat qurýy qajet dep atap kórsetti. Bul sózdiń máni de, mańyzy da zor. Adamnyń bári birdeı, sondyqtan da, bizdiń eldiń Ata Zańy boıynsha birde-bir adam jazyqsyz japa shekpeýi qajet. Al ony qamtamasyz ete alatyn tek sot qana.

Elbasy bul týraly aıtýdaı-aq aıtyp keledi. Biraq, ádildik aýy­ly­nyń tóbesi qashan kórinedi dep kópshilik áli alańdaýly. Óıtkeni, qazir adam bitkenniń kózi ashyq: tarıhtan ta, saıasattan da, quqyqtan da habary men aqparaty mol. Jaman men jaqsyny qalaı tez aıyrsa, durys pen burysty da tez ajyratady. Demek, eshkim eshteńege aldana qoımaıdy. Biraq, qandaı ozyq qoǵam bolmasyn, adamdar arasynda joǵarydaǵydaı daý týyndamaı turmaıdy. Al daý sheshimin tabýy tıis deımiz. Onda da álgi kókiregi oıaý, kózi ashyq jandardyń kózin jetkizý úshin daýdyń núktesine esh­kim shúbá keltirmeýi kerek. Alaı­d­a, oǵan qol jetkizý ońaı emes. Óıt­­keni, árkim ózinikin ǵana jón deıdi. Biraq, shyndyǵyna kelgende, olardyń biriniń ǵana aqıqaty basym ekeni daýsyz. Sonda ony qaıtkende, qalaı aıyrýǵa bolady? Jáne ekinshi taraptyń kózin oǵan qalaı jetkizýge bolady? Demek, qaıtkende, qalaı ǵana qara qyldy qaq jaratyn ádildikti ornata alýǵa bolady deımiz, biz de. Munyń qazirgi kúni bir amaly tabyldy ma?

Joǵaryda aıtqanymyzdaı, ádildiktiń sottarda saltanat qura­ty­nyn Elbasymyz shegelep aıtyp berdi. Endi sol ádildikti ornatý úshin ne jetpeı tur? Álde qazir ádildikti ádiletsizdikpen aıyrbastap alǵan adamdar qatary kóbeıip bara ma? Olaı desek, onda qandaı sot bolmasyn bekitilgen zań sheńberinen shyǵyp kete almaıtyndaı, ıaǵnı týra sheshim ǵana shyǵarýǵa májbúr qylatyn quqyqtyq tetikter qamtamasyz etilgen amaldar iske asatyn kún týa ma, ózi? Osy shetin másele tóńireginde reti kelgende biz Joǵarǵy Sottyń Tóraǵasy Qaırat Mámımen ashyq áńgimelesken edik. Ol bizdiń kókeıimizde júrgen kúpti máselege oraı: «Mine, qazir sol kúnge, sol sátke de kelip jettik. Qazir­gi ýaqytta zań ústemdigin qam­tama­syz etý úshin naqty is-shara­lardy júzege asyrý kezeńi bastaldy. Al ondaı sharalar Ult Josparynda kórsetilgeni barshaǵa aıan. Ózińiz aıtqandaı, adam­dar keıde sot isti zańdy qara­ǵan joq, zańsyzdyq oryn al­dy deıdi. Olar ony nege aıtady? Zańsyzdyqtar oryn alatyn jaǵdaılar bolýy múmkin ǵoı. Mine, endi baıqasańyzdar, osyndaı zańsyzdyqtarǵa jol berilmeýi úshin qajetti tetikter jappaı qaras­tyrylyp otyr», dedi.

Rasynda, baıqar bolsaq, Ult Josparyna saı qazir taraptarǵa sotqa júginý men sýdıalarǵa sot isin qaraý ońtaıly bolýy úshin sot júıesinde kúrdeli jańalyqtar paıda bolǵany anyq baıqalady. Mundaǵy alǵa tartylyp otyrǵan 11 qadamnyń barlyǵy da zańdy túrde retteldi. Jáne ony azamattar quqynyń talapqa saı qor­ǵalýyn ońtaılandyrý úshin kóp­tegen zańdarǵa ózgerister men tolyq­tyrýlar engizildi. Sóıtip, ýaqyt talabyna tolyq sáıkes kele­tin jańa Azamattyq protsestik kodeks pen «Joǵary Sot keńesi týraly» jańa zań qoldanysqa endi. «Sot júıesi jáne sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa, Qylmystyq-protsestik kodeks pen Ákimshilik quqyq buzýshylyqtar týraly kodekske tıisti ózgerister engizildi. Osylaısha, búginde barlyq deńgeıdegi sottar jańa qylmystyq jáne qylmystyq-protsestik zań­nama boıynsha jumys isteýge kiristi. Al mundaı jańalyqtar bu­ryn bolmady ma dersiz. Boldy. Biraq zaman aǵysy bir orynda turmaıdy ǵoı, damý úrdisi zor. «Sol damýǵa saı bizdiń de negizgi maq­satymyz - ádildik. Endeshe, myna zańdarymyz da zaman aǵy­my­na saı paıda bolǵan kedergilerdi joıyp, tek sot ádildigin júzege asyrýdy ǵana údete túsedi. Bul, bizdiń kóp­ten bergi mejemiz - ulttyq sot júıesine degen halyqtyń jáne qoǵamnyń senimin arttyra berý», deıdi Tóraǵa.

Joǵaryda atalǵan mysalǵa baı­­lanysty Tóraǵa úsh satyly sot­tyń basymdyqtaryna keńinen toq­talyp ótti. Qandaı ózgeris bolsa da, qandaı zań shyqsa da, onyń bári tek halyq múddesine saı qyzmet etýge tıis. Sol aıtylǵandaı, sot júıemiz bes satyly ma, úsh satyly bola ma, másele, o da emes. Halyqqa eń bastysy quqynyń talapqa saı qorǵalǵany, daýdyń joǵarydaǵy zańdarǵa saı ádil sheshilgeni kerek. Demek, úsh satyly degende adamdar odan ne utady degen zańdy suraq týyndaıdy? «Iá, ne jasalsa da, ol aldymen halyqtyń ıgiligine asýy qajet. Sotta ádildikke jetýdiń bir-aq joly bar - ádil sheshim. Al mundaı joldyń tarıhy áriden bastalatyn, ábden tájirıbeden ótken kórnekti baǵyty ómirde qol­danylyp jatyr. Sonyń biri - úsh býyndy sot júıesi. Úsh býyndy sot júıesi Eýropanyń kóptegen damyǵan elderinde qalyptasqan úrdis. Demek, bul - bárimiz óte kóp aıtatyn, ıaǵnı ádildikke jetýdegi óte qajetti qurylym bolyp tabylady. Osy qurylym arqyly bizdiń oılaǵan basty maqsatymyz ne? Basty maqsat - sot satylaryn meılinshe azaıtý arqyly azamattardy áýre-sarsańǵa salmaı, sot ádildigine qoljetimdilikti arttyrý! Demek, úsh satyly sot júıesi is boıynsha sot sheshiminiń jedel qabyldanýyna negiz qalaıdy. Endeshe, budan bylaı sotqa tús­ken isterdiń basym kópshiligi birinshi jáne ekinshi satydaǵy, ıaǵnı, aýdan­dyq, oblystyq jáne oǵan teńestirilgen sottarda óziniń túp­kilikti sheshimin taba bermek. Buryn oblysta adamdardy árli-berli sabyltyp qoıatyn, ıaǵnı biriniń sheshimin biri qaıtalaıtyn appelıatsııa men kassatsııa qatar jumys istegen edi. Endi bul kemshilik qaı­talanbaıdy.

Osylaısha, apellıatsııalyq saty oblystyq sotta qalyp, al kassa­tsııa­lyq saty Joǵarǵy Sottyń quzy­ryna berildi. Munyń paıdasy sol, ol sot sheshimderiniń jedel ári sapaly oryndalýyna mol múmkindik týdyrady. Іsti negizsiz sozý, túrli bultaqqa salý sııaqty keleńsizdikti joıyp, keıde sottardyń atyna aıtylatyn álgi «is zańsyz qaraldy» degen sekildi nebir alypqashpa sózderge tusaý salǵyzady. Sóıtip, bul atalǵan qurylym búgingi zaman talabynan týyndaǵan ońtaıly ustanym ekendigin halyqtyń razy­lyǵyna bólený arqyly dálel­deıtini anyq. Óıtkeni, osy jańa­lyqtyń arqasynda birinshi jáne apellıatsııalyq satydaǵy sottardyń róli kúsheıedi. Іsti qaraýda tara­zy­nyń ádildik basy ǵana tartady, demek, onyń mańyz-dylyǵy men mártebesi de arta túsedi» deıdi Qaırat Ábdirazaquly.

Demek, qazirgi ýaqytta zań­dary­myzdyń áleýeti artyp, mańyzy kúsheıdi. Qylmystyq saıasatqa baı­lanysty tórt birdeı Kodekske ózgertýler men tolyqtyrýlar da endi. Soǵan saı, mine, sot júıesin reformalaýǵa baılanysty birneshe qadamnan turatyn naqty amaldar da kórsetildi. Biraq bular qansha jerden «altynmen aptalyp, kúmispen kúptelgenmen» olardy júzege asyra alatyn maman­dar bolmasa, áli de biraz ýaqytymyzdy joǵaltatynymyz ras-aý. Osyǵan oraı sýdıalyq laýazymǵa úmitkerlerge aldymen qatań talap qoıylatyny beker emes. Bul óte mańyzdy másele. Keıin barmaq tistep, san soqpas úshin sýdıalyqqa birden durys adamdy iriktep, tańdap alǵan jón. Kópshilik kútetindeı, sýdıalyqqa sotqa júgingen ár tarapqa mynaý aq, mynaý qara dep aqıqatty týra aıtyp bere alatyn bilikti de, bilimdi jan taǵaıyndalǵany kerek. Bul maqsatta keń kólemdi jumystar júrgizildi. Mysaly, joǵary zańgerlik bilimi bar, adamgershilik ustanymy berik, keminde bes jyl sot otyrystarynyń hatshysy, sýdıanyń, prokýrordyń, advokattyń konsýltanty (kómekshisi) nemese zańgerlik mamandyǵy boıynsha keminde on jyl jumys ótili bar úmitkerler sýdıalyq qyzmetke tańdalynady. Úmitkerler úsh kezeńnen turatyn biliktilik emtıhandaryn tapsyrady. Birinshi kezeńde elimizdiń zańdaryn bilýge arnalǵan kompıýterlik testileýden ótedi. Ekinshisinde, sot praktıkasyna qatysty suraqtarǵa jaýap beredi. Sodan keıin psıhologııalyq testileý júrgiziledi. Kórdińiz be, mundaı talaptar tek sýdıa bolatyn úmitkerlerge qoıylatyn synaqtar. Ol osy talaptarǵa saı kelmese, sýdıa bola almaıdy.

Sýdıalyqqa kandıdat úshin buryn eńbek ótili eki jyl ǵana bolatyn. Qazir olaı emes, aldynda aıtqanymyzdaı, talap kúsheıdi. Demek, endi bes jyl merzim qajet etiledi. Al taǵylymdamadan ótý bir jyl boldy. Ol turaqty túrdegi jáne eńbekaqy tólenetin taǵylymdama. ıAǵnı, kandıdat óziniń jumysynan bosatylyp, taǵylymdamadan ótýge tıisti. Jańadan taǵaıyndalǵan jas sýdıalar úshin bulaısha bir jyldyq synaq merzimin engizý - sot salasyndaǵy mańyzdy jańalyq. Olar synaq merzimi kezeńinde ákimshilik, kúrdeli emes qylmystyq jáne azamattyq isterdi qaraıdy. Synaq merzimi aıaqtalǵan soń, onyń nátıjeleri oblystyq sottyń jalpy otyrysynda talqylanady. Oń qorytyndy alǵan jaǵdaıda, kásibı deńgeıine qaraı Sot jıýrıiniń biliktilik komıssııasy baǵa beredi.

Demek, biliksiz, tájirıbesi joq, týra sheshim shyǵara almaıtyn adam sýdıalyqqa kele almaıdy. Oǵan jol joq eken. Óıtkeni, sapaly sot tóreligin júzege asyrý - osynaý aýyr eńbekti tańdaǵan adamnyń kásibı deńgeıine jáne adamı qasıetterine tikeleı baılanysty bolyp otyr. Ár daýdyń artynda adam taǵdyry turady. Ony eshýaqytta esten shyǵarmaǵan jón. «Sondyqtan, bizder damyǵan elderdiń osy baǵyttaǵy tájirıbesin tereń zerdelep, úlken taldaý jasa­dyq. Sóıtip, aqyr aıaǵynda sýdıa laýazymyna kadrlardy irikteý máseleleri boıynsha osyndaı máni zor, mazmuny erekshe ózgerister engizildi», deıdi Q.Mámı.

Alaıda, kemshiliksiz adam joq degenimizben, sýdıalardyń bilmeı qalyp qatelesýi múmkin emes. Demek, olar qate sheshim shyǵarsa ne biliksizdikten, ne sybaılastyq jemqorlyq jeteginde ketkendikten dep túsinemiz. Bul senimge selkeý túsiredi. Oǵan jol bermeý maqsatynda, deıdi Tóraǵa, Elbasy tapsyrmasyna sáıkes, Joǵarǵy Sottyń jalpy otyrysynda Sot jıýrıiniń jańa quramy bekitilgen. Mundaı júıe Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl jónindegi Ystambul jos­paryn oryndaý maqsatynda iske asyrylyp otyr. Bul qurylym qazirgi tańda jumys istep júrgen sýdıalardyń kásibı qyzmetine baǵa beredi. Sonymen qatar, sýdıanyń ornynan túsý quqyǵyn rastaý, ony toqtatý máselelerin jáne olarǵa qatysty tártiptik isterdi qaraıdy. Bul ne degen sóz? Muny tarqatyp aıtar bolsaq, ıaǵnı Sot jıýrıiniń quramy biliktilik jáne tártiptik komıssııalardan turady. Olar jumys istep júrgen sýdıanyń kásibı qyz­metine baǵa beredi. Biliktilik komıssııasy 7 sýdıadan turady, olar­dyń quramynda oblystyq sot­tar­dyń eki sýdıasy, Joǵarǵy Sottyń eki sýdıasy jáne doǵarysta júrgen burynǵy úsh sýdıa bolady.

Endi osy biliktilik alqasy álgi sýdıalyqqa úmitkerler bir jyl taǵy­lymdamadan ótkennen keıin, olardan biliktilik emtıhanyn qa­byl­daıdy. Al sýdıalyq qyzmetke ta­­ǵa­ıyndalǵandar bes jyldan keıin osy biliktilik alqasynda taǵy da em­tıhan tapsyrady. Sondaı-aq, aýdan­dyq sottardyń tóraǵalaryna, oblystyq sottardyń alqalyq tór­aǵa­laryna jáne oblystyq sottar­dyń tóraǵalary laýazymdaryna taǵaıyndalatyn adamnyń da osy biliktilik alqasynda emtıhan tapsyrýy qarastyrylyp otyr. Demek, sýdıalardyń kásiptik deńgeıi únemi baqylaýda degen sóz.

Sonymen qatar, sýdıalardyń kásibı qyzmetine baǵa tuńǵysh ret sýdıa laýazymyn atqarǵan alǵashqy jylǵy jumys nátıjeleri boıynsha beriledi. Mundaı baǵa berý árbir bes jyl saıyn ótedi. Sýdıalyq ótili jıyrma jylǵa tolǵan sýdıa kásibı qyzmetin merzimdik baǵa­laýdan bosatylady. Buǵan qosa tártiptik komıssııa degen bar. Tártiptik komıssııa 9 sýdıadan turady. Onyń quramyna aýdandyq jáne oǵan teńestirilgen sottardyń úsh sýdıasy, oblystyq jáne oǵan teńestirilgen sottardyń 3 sýdıasy jáne Joǵarǵy Sottyń 3 sýdıasy engen. Tártiptik komıssııa sýdıanyń ornynan túsý quqyǵyn rastaý, sýdıaǵa qatysty tártiptik is qozǵaý máselelerin qarastyrady. Sýdıaǵa qatysty materıaldardy tártiptik komıssııada qaraýǵa oblystyq sot pen Joǵarǵy Sottyń jalpy otyrysy tóralqasynyń sheshimderi negiz bolyp tabylady. Al Sot jıýrıi sýdıaǵa qatysty materıaldardy jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishteri negizinde qaraıdy.

Sol sııaqty, sýdıalardyń ádeptiligin de baqylaıtyn jańa Ádep kodeksiniń jobasy qazirgi ýaqytta daıyn. Bul Kodekstiń bir ereksheligi, azamattar sýdıanyń is-áreketterine kóńilderi tolmaǵan jaǵdaıda, Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sot jıýrıine shaǵymdanýǵa quqyly. Muny az deseńiz, osylarǵa qosa Sýdıalardyń etıkalyq kodeksinde sýdıalarǵa Prezıdent, halyq tarapynan qoıylǵan talaptardyń barlyǵy eskerildi. Kodeks jobasy Bangalor qaǵıdaty men eń úzdik halyqaralyq tájirıbeniń negizinde jasaldy. Osy jańa kodeks sýdıalardyń kezekten tys jetinshi sezinde qabyldanady dep kútilýde. Kórdińiz ǵoı, sýdıalarǵa tik turyp, týra qyzmet isteýden basqa bultarýǵa shama joq. Óıtkeni, tap osylaı sýdıalar eseptiligin kúsheıtý, jumys istep júrgen sýdıalardyń biliktiligin merzimdik baǵalaý, azamattarǵa sýdıalardyń áreketine qatysty Sot jıýrıine shaǵymdaný múmkindiginiń berilýi - olardyń kásibı tártibin nyǵaıtady.

Buǵan qosa, Sot tóreligi ıns­tıtýtyn derbes oqý orny retinde Memlekettik basqarý akademııa­synan bólý sot júıesi úshin bilikti kadrlardy daıarlaýǵa jáne qyzmettegi sýdıalardyń biliktiligin arttyrýǵa múmkindik beretindigi ábden zerdelengen eken. Atalǵan ınstıtýt Joǵarǵy Sot janynan qaıta qurylyp, sýdıalardyń bilik­tiligin arttyrýda turaqty ju­mys isteýdi qamtamasyz etedi. Aka­demııa túrinde joǵary oqý ornyn qaı­ta qurý elimizdiń «Bilim týraly» Zańynyń talaptaryna sáıkes kele­di. Akademııa qyzmetiniń negizgi baǵyty - mamandandyrylǵan magıstratýrada joǵary bilimnen keıin­gi baǵdarlamany júzege asyrý, sýdıalar men sot júıesi qyz­metkerleriniń kásibı deńgeıin art­tyrý, sot qyzmeti salasynda ǵy­­ly­mı zertteýlerdi júrgizý. Osy maq­satqa oraı, Akademııany úsh ınstıtýttyń: Zań ınstıtýty (mamandandyrylǵan magıstratýra), Sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý ınstıtýty jáne Ǵylymı-zertteý ınstıtýty bazasynda qurý kózdelingen. Bilim berý meke­mesi­niń mundaı modelin qurý respýb­lıkamyzda sýdıalar korpýsyn daıarlaý jáne qaıta daıarlaýdy jetildirýge tyń serpin beredi dep esepteımiz. Ol tek jańadan qyz­met­ke kirisetin sýdıalardy ǵana daıyn­dap qoımaıdy, búgingi kúni jumys istep júrgen sýdıalardyń da kásibı deńgeıin kóterýmen aınalysady. Sondyqtan, Sot tóreligi akademııasynyń Joǵarǵy Sottyń janynan ashylǵany tıimdi bolmaq.

Iá, biz «Súrinbeıtin tuıaq joq» degenimizben, jyǵylǵanǵa judy­ryq ta jumsamaıtyn halyq eken­digimiz ras. Biraq, joǵaryda kelti­ril­gen mysalǵa saı qylmystyq istegi alǵashqy tergeý kezinde talaı dórekilik pen zańsyzdyqtyń oryn alyp jatatynyn jurttyń bári biledi. Sondaıda, sotqa deıingi aıyptaý kezeńinde azamattardyń quqyn qorǵaý qalaı júzege asy­ryl­maq? Ustaýdyń, kúshtep qamaý­dyń aq-qarasyn kim aıyryp bermek dep jurt jarysa suraıdy. Endi, Qaı­rat Ábdirazaqulynyń aıtýyna qara­ǵanda, muny tergeý sýdıasy júze­ge asyrady. Ult Josparynyń 22-qadamynda adam­nyń jáne azamat­tardyń kons­tı­týtsııalyq quqyn shekteıtin bar­lyq tergeý qyzmeti jó­nin­degi ókilettikti tergeý sýdıasyna bir­tindep aýystyrý kózdelgen. Son­dyqtan, tergeý sýdıasy kúzetpen ustaýǵa sanktsııa berý, úı qamaqqa otyr­ǵyzý, medıtsınalyq mekemege kúshpen qamaý jáne taǵy bas­qa shara­lardyń zańdylyǵyn tek­seredi. Buǵan qosa, ol tekserý, tintý, alý jáne jeke adam­dy tin­tý áreketterin júzege asy­rýǵa qu­­­qyly. Prokýrorlar­­men bir­ge aza­­­mat­­­tarymyzdyń quqyq­­­­taryn qor­­ǵaýdy qadaǵalaıdy ári aýyr nemese asa aýyr qylmystardan bólek ister boıynsha kepilzat kólemin anyqtaıdy. Osylaısha, ol sotta aıyptalýshy men qorǵaýshy arasyndaǵy teńgerimdi qamtamasyz etip, tergeý protsesi kezin­degi zań­­­dyq negizder men quqyq­tar­dyń saq­­­talýyn júzege asyrýy tıis. So­ny­­men qatar, sot aldy­na bar­­ǵan­da keı­bireýlerdiń bu­ryn bergen jaýaby­nan bas tarta­ty­ny bar. Osyndaı dá­lel­siz derekterdi azaıtyp, istiń sot­qa bultartpas aıǵaqtar negi­zin­de jetýin qamtamasyz etý - tergeý sýdıalarynyń basty mindeti kórinedi.

Ádildiktiń naq sotta ǵana sal­ta­nat qurý úrdisin keńeıtý maq­satymen kezinde alqabıler soty da qurylǵany ras. Degenmen, qazirgi kúni osy alqabıler soty talap deń­geıinen tabylyp kele me degen suraq ta kópshilikti mazalaıtyn sekildi. Múmkin, alqabılerden ózge, máselen, óz ultymyzdyń erek­sheligine laıyqty etip sot úlgisin jasaý kerek pe edi? Óıtkeni, sonaý burynǵy bıler sotynyń ádildigine orys sharýalary da júgingeni tarıhtan belgili ǵoı. Endeshe, qaısybir adamdardy ejelden qalyptasqan elimizdiń dástúrli quqyq normalaryn saqtaı otyryp, qazaq sotyn qurý múmkindigi eskerilmeı qalǵan joq pa degen oı da mazalaıdy eken. Bul oraıda Tóraǵa: «Burynǵy bıler sotynyń quramyn qazirgi qoǵamǵa alyp keleıik deý - aıtýǵa ǵana ońaı. Ol búgingi sot júıesine sol qalpynda kirige almaıdy. «Alaıda, bizdiń sot bıler salǵan sara joldy, ádilettikti tý etken týrashyldyqty, adaldyq pen shynshyldyqty berik ustanǵan, ımandylyǵy basym senimderinen rýhanı qýat alamyz. Qazirgi sýdıalar uly bılerimizdiń ádil sotta kórsetken úlgi-ónegesinen mol taǵylym alýyna esh kedergi joq. Biz qaı jaǵynan da Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bıdiń ádil bıliginen taımaýy­myz kerek. Bizge eń bastysy - osy uly bıler qaldyryp ketken ádil bıliktiń ónegeli joly. Degenmen, qazaq eliniń dástúrli quqyǵynyń keıbir erejeleri jańǵyryp keledi. Aıtalyq, HH ǵasyrdyń basyna deıin kelip jetken «Eselep aıyp tólettirý» - elimizdiń jańasha ja­sal­ǵan Qylmystyq kodeksinen oryn aldy dep aıta alamyn. Kodeks­tegi memlekettik qyzmet pen mem­lekettik basqarý múddelerine qarsy jemqorlyq jáne ózge de qylmystyq quqyq buzýshylyqtar, sonyń ishinde paraqorlyqqa deldal bolý, para berý, para alý qylmystary úshin laýazymdy tulǵa on eseden seksen esege deıingi teńge mólsherinde aıyp tartady. Mine, munyń ózi dástúrli quqyqtyń keıbir normalary búgingi zańnamadan oryn alǵanyn kórsetpeı me?!» deıdi.

Iá, sonymen halyq qazir ádil­dik­ti sottan ǵana izdeıdi. Sot qana sońǵy sózdi aıta alady. Sondyqtan da, Elbasy jurt izdegen ádildik sotta ǵana tabylatynyn basa aıtty. Bul oraıda elimizdiń Joǵarǵy Soty ózge sottarymyz bastaý ala­­tyn ádildiktiń shyn mánindegi qaı­naryna aınaldy desek, artyq aıt­qandyq emes shyǵar. Oǵan sońǵy jyldary sot júıesinde atqarylǵan orasan jumystar kýá. Joǵarǵy Sottyń qazirgi Tóraǵasy Qaırat Ábdirazaquly kezinde elimizdiń Bas Prokýrory, Parlament Sena­ty­nyń Tóraǵasy sekildi bedeldi qyzmetterdi atqarýda halyq pen memleket múddesiniń abyroıyn asqaqtata túsken bilikti basshy, memleketshil abzal azamat. Onyń otandyq sot salasynda kóptegen reformalardyń júzege asýyna belsene atsalysqany dúıim jurtqa belgili jáne áli de at ústinen túspeı keledi.

Al endi bıyl elimizdiń Táýelsiz­di­gine 25 jyl tolǵaly otyr. Osy táýelsizdik jyldaryndaǵy eli­miz­diń sot júıesiniń basty jetistikteri qandaı ekendigi týrasynda ol: «Álbette, dúnıejúzinde, qaı memlekette bolmasyn ádildikti júzege asyratyn sot oryndary ǵana. Biz­diń elde ádildik aıtý baǵzy zaman­nan, óziń aıtqandaı, sonaý suń­ǵy­la da sheshen bılerimizden beri qaraı jalǵasyp keledi. Demek, sottardyń ádildikti ornatý qaǵı­daty eshýaqytta úzilmeıdi. Ol sol úshin de sot. Bizdiń bárimizdiń úlken maqsatymyz bar, ol - halyq pen eldiń ıgiligin arttyrý. Sol arqyly elimizdi qýatty memleketke aınaldyra alý. Biraq bul ońaı emes. Óıtkeni, el táýelsizdiginiń osy jyldar ishinde belin jazǵan ekonomıkamyz tórt aıaǵyn teń basyp tura alýy kerek. Ol úshin bar sala, bar adam bir kisideı bir baǵytta jumys isteýi tıis. Memleket basshysy sot júıesine erekshe kóńil bólýiniń arqasynda, shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqytta aıtarlyqtaı jetistikterge qol jetkizdik. Aldymen sot júıe­si óz aldyna táýelsiz boldy. Táýel­siz­digimizdi baıandy etken osy ýa­qy­t­tan beri elimizdiń quqyqtyq jú­ıesi, sonyń ishinde eń ózektisi - sot tóre­ligin zaman talabyna saı jań­ǵyr­tý jyldar boıy júrgizildi», dedi.

Iá, rasynda Elbasynyń udaıy syn­darly tapsyrmasynyń ar­qa­­synda, otandyq sot júıesi ha­lyq­aralyq standarttarǵa saı damyp keledi. Ǵalamdyq básekege qabilettilik ındeksiniń «Sottardyń táýelsizdigi» ındıkatory boıynsha Qazaqstannyń reıtıngisi jyl saıyn jaqsarýda. Máselen, 2015 jylǵy derek boıynsha, elimizdiń osy reıtıngtegi kórsetkishi 86 orynnan 72 orynǵa kóterilip, 14 pozıtsııaǵa jaqsardy. 140 eldiń sot júıesi sy­n­ǵa túsken álemdik reıtıng bo­ıyn­­sha, bul - jaqsy kórsetkish. Taǵy bir mysal. Dúnıejúzilik Bank­­tiń reıtıngisinde sottardyń ju­mysy «Kelisimsharttardyń oryn­dalýyn qamtamasyz etý» ındı­katory boıynsha baǵalanady. Osy ındıkator boıynsha ótken jyly Qazaqstan óz kórsetkishin 5 po­zı­tsııaǵa jaqsartyp, 189 eldiń ishinde 9-shy oryndy ıemdendi.

Qazaqstandyq sot korpýsynyń biliktiligi men kásibıligin 2015 jyly Birikken Ulttar Uıymynyń Damý Baǵdarlamasy júrgizgen táýelsiz áleýmettik zertteý ná­tı­­jeleri de rastap otyr. Saýalda­maǵa jaýap bergenderdiń 71,3 paıy­zy sýdıalar jumysyna qana­ǵat­tanýshylyq bildirgen. Bul - elimizde zań ústemdigin qamtamasyz etýdegi mańyzdy kórsetkishterdiń biri. Memleket basshysynyń bastamasymen jasalyp jatqan sot júıesindegi reformalardyń nátıjesinde sot­tar­dyń jumysy jańa sapaly deń­geıge kóterildi. Osylaısha, ne­ǵurlym kásibı, ashyq, qoljetimdi, sapaly jáne táýelsiz sot júıesi nyǵaıyp, elimizdiń kez kelgen azamaty zańdy múddelerin qorǵaý úshin sotqa nyq senimmen júginýine mol múmkindik týǵyzylǵanyn kórdik. Bul jetistikter ádildikke jetýdegi naqty sot kepili ekendigin taǵy da dáleldeı túsedi.

Sonymen qatar, QR Joǵarǵy Soty bıylǵy jyldyń 4 sáýirinen sot protsesine qatysýshylar men «Sot kabıneti» servısin tutynýshylar arasynda online-saýalnama júrgizýdi bastady.

Saýalnamanyń maqsaty - júzege asyrylyp jatqan reformalarǵa, sondaı-aq «100 naqty qadam» Ult Josparyn iske asyrý sheńberinde qazaqstandyq sottar jumysynyń sapasy men qoljetimdiligine azamattardyń kózqarasyn anyqtaý.

Saýalnama arqyly sottar jumysyna aqparattyq tehnologııalardy engizý, sot satylarynyń sanyn qysqartý, kásibılik, sýdıalardyń ádebi men minez-qulyq mádenıeti, sot protsesterin aýdıo, beınetirkeý júıesiniń jumysy, sottar jumysynyń ashyqtyq deńgeıi men sapasy týraly respondentterdiń pikirin bilý josparlanyp otyr. Buǵan qosa, sot jumysyn jaqsartý jónindegi tyń usynystar da kútiledi.

Saýalnamaǵa Qazaqstannyń barlyq óńirlerindegi sot protsesine qatysýshylar, sondaı-aq atalǵan servıske tirkelgen ózge de adamdar respondent retinde qatysa alady. Saýalnamaǵa qatysý úshin olar «Sot kabıneti» servısinde tirkelýi kerek.

Qazirgi tańda 50 myńnan astam azamat «Sot kabıneti» aqparattyq servısiniń tutynady. Joǵarǵy Sot bul jobany 2014 jyly iske qosty.

Sot júıesin reformalaý sátti júzege asyryldy, aldaǵy ýaqytta oǵan qazirgi halyqaralyq sottyń jetistikteri men jańa quraldary da jergilikti júıeniń erekshelikterin eskerile otyryp engizile beretin bolady.

«100 naqty qadam» Ult jospary aıasyndaǵy ózgerister qalyptasqan júıeni de eskerýi kerek. QR Parlamenti Májilisi men ár túrli deńgeıdegi máslıhattar depýtattarynyń saılaýyna qatysty pikir bildirgen bilgili saıasattanýshy Aıdos Sarym osylaı málim etti.

«100 naqty qadam» Ult jospary aıasynda kem degende 10-15 naqty baǵyty ózgeristerdi talap etedi. Sot júıesi jáne basqalary da. Osynyń bári sózsiz úlken kásibı jumysty qajet etedi. Ol jerde ekonomıkalyq ta, quqyqtyq ta máseleler bar.

Ózgerister elimizde qalyptasqan júıeni de eskerýi kerek, ekinshiden ary qaraı damytatyndaı jańa baǵyt, jańa serpilis beretindeı ózgeris bolýy kerek sııaqty», dedi saıasattanýshy.

5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý maqsatynda 100 naqty qadam - Ult josparyn oryndaý úshin 2015 jyly Qazaqstandaǵy úkimettik emes uıymdardyń qyzmetin retteıtin zańnamalarǵa birqatar ózgerister men tolyqtyrýlar engizilgen bolatyn.

Sol ózgeristerge saı, QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń janyndaǵy úkimettik emes uıymdarmen ózara is-áreket ornatý jónindegi úılestirý keńesi birqatar ýákilettikke ıe bolsa, granttar men premııalar túrinde ÚEU-lardy qarjylandyrýdyń jańa formalary tájirıbege ene bastady. Úkimettik emes uıym jumysynyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý úshin 2016 jyly Úkimettik emes uıymdardyń málimetter bazasy quryla bastady. Endi elimizdegi árbir kommertsııalyq emes uıymǵa qoıylatyn talap - olardyń qyzmeti osy biryńǵaı málimetter bazasyna engizilýi kerek. Bul jańalyqtar týraly, ıaǵnı, ÚEU-dyń málimetter bazasyn qurý úshin qandaı jumystar atqarylyp jatqany týraly QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumystar jónindegi komıtettiń ókili Vasılıı Porýbaımeh tolyǵyraq áńgimelep bergen edi.

«Birinshiden, 2015 jyldyń 2 jeltoqsanynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ÚEU qyzmetiniń máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» QR zańy qabyldandy. Bul zań arqyly «Kommertsııalyq emes uıymdar týraly» jáne «Memlekettik áleýmettik tapsyrys týraly» zańǵa, sondaı-aq «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» QR Kodeksine ózgerister engizilgen bolatyn. Atap aıtsaq, «Kommertsııalyq emes uıymdar týraly» zańnyń 41 babyna 5-pýnkt engizildi, ıaǵnı, bul pýnktke sáıkes, kommertsııalyq emes uıymdar jyl saıyn 31 naýryzǵa deıin ÚEU-men ózara is-qımyl salasyndaǵy ýákiletti organǵa  óz qyzmeti týraly, sonyń ishinde, ózderiniń quryltaıshylary, múligi, qarjysynyń qalyptasý kózi men shyǵyn kózi týraly tolyq aqparat usynyp otyrýy kerek. Osylaısha, ÚEU-men ózara is-qımyl salasyndaǵy ýákiletti organ tolyq aqparatty ary qaraı ÚEU-lardyń málimetter bazasyna tapsyrady»,-dep túsindirdi V.Porýbaımeh.

«Al, ÚEU-men ózara is-qımyl salasyndaǵy ýákiletti organ kim bolady?» degen suraǵymyzǵa jaýap bere kele ol: - bul fýnktsııa óz erejesine sáıkes, QR Mádenıet jáne sport mınıstrligine júktelip otyr. Al, mınıstrlik ishinde, ÚEU-larmen ózara is-qımyl máseleleri boıynsha bizdiń komıtet jumys isteıdi,-dep jaýap berdi.

Sondaı-aq, mamannyń aıtýynsha, joǵarydaǵy ózgeristerge sáıkes, «Memlekettik áleýmettik tapsyrys týraly» zań endi «Memlekettik áleýmettik tapsyrys, granttar men premııalar týraly» zań dep atalady eken.

«Taǵy bir túsindirer jaıt, Mádenıet jáne sport mınıstriniń buıryǵyna sáıkes, úkimettik emes uıymdar óziniń qyzmeti týraly aqparatty ýákiletti organǵa poshta arqyly nemese qosymsha hat arqyly jibere alady. 2016 jyldyń 31 naýryzyna deıin barlyq úkimettik emes uıymdar 2015 jylǵy qyzmeti týraly málimetterdi jiberýi kerek»,-dep túsindirdi komıtet ókili.

Eger de uıymyńyz týraly málimetti  poshtamen joldaıtyn bolsańyz, hatty 31 naýryzǵa deıin jiberip qoıý kerek. Málimetter jazylǵan hat mınıstrlikke sáýir aıynda jetýi múmkin, biraq, konverttiń syrtynda hattyń naýryzda jóneltilgeni rastalatyn shtamp bolsa, bundaı qujat qabyldanady.

«Málimetter bazasy 2017 jyldan iske qosylady. Úkimettik emes uıymdar 2017 jyldan bastap ózderiniń qyzmeti týraly ózgeristi portaldaǵy jeke kabıneti arqyly qosyp otyra alady. Portaldaǵy jeke kabınetke kirý úshin Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵynan elektrondy qoltańba alý jetkilikti. Jalpy,  Úkimettik emes uıymdardyń málimetter bazasy ártúrli áleýmettik jobalardy júzege asyrýda ÚEU-larmen yntymaqtastyqty bir izge salý úshin óte kerekti uıym bolmaq. Eń bastysy, bul jańalyq jumys istemeıtin kommertsııalyq emes uıymdardy joıýǵa múmkindik beredi»,-dep túıindedi sózin Vasılıı Porýbaımeh.

Elbasynyń «100 naqty qadam» Ult josparynyń basqa da tustaryn júzege asyrý júrip jatyr. Sonymen qatar otandastarymyz «Nurly jol» jańa ekonomıkalyq saıasatynyń iske asyrylýyn qýana qarsy alýda. Al osynshama úlken ıgi isterdi atqarý úshin eldegi birliktiń, halyqtyń qoldaýynyń mańyzy zor ekendigi belgili. 

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev osyndaı birlik pen kelisimge, dostyq pen ózara túsinistikke degen qulshynysy úshin búkil Qazaqstan halqyna zor rızashylyǵymdy bildirdi. Ol Elbasynyń Alǵys aıtý kúnine arnalǵan is-sharaǵa qatysýynda kórindi.

Іs-sharaǵa Qazaqstan halqy Assambleıasynyń, «Nur Otan» partııasynyń, etnomádenı birlestikterdiń músheleri, ǵylymı jáne shyǵarmashylyq zııalyq qaýym ókilderi, jastar qatysty.

Shara barysynda Nursultan Nazarbaev sondaı-aq barsha Qazaqstan halqyn merekemen quttyqtaǵany belgili. «Byltyr Qazaqstan halqy Assambleıasy sessııasynda aıtylǵan meniń usynysym jurtshylyqtan keńinen qoldaý tapty. Sol is-sharada eldegi túrli etnos ókilderi bir-birine jáne qazaq halqyna alǵys taqyrybyn qozǵady. Bıylǵy qańtarda men tıisti jarlyqqa qol qoıdym. Alǵys aıtý kúni - endi ulttyq kúntizbedegi Eńbek kúni, Otbasy kúni sııaqty ózge de merekelerdiń qataryndaǵy jańa data. Men bul mereke qazirgi ýaqytta asa qajet bizdiń qoǵamdaǵy senimdi, kelisim men dostyqty burynǵydan da nyǵaıta túsetinine senimdimin», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti tarıhymyzdyń kóptegen betteri bıik moraldyq qundylyqtardyń biri retinde alǵyspen baılanysty ekenin atap ótti.

«Bizdiń babalarymyz halyqtyń basyna túsken aýyr synaqtarǵa tótep beretin kúsh-qýat darytqan týǵan jerge jáne taǵdyryna rıza sezimde bolǵan.  Olar áskerı shapqynshylyq jyldarynda, qýańshylyq nemese jut kezinde kómekke kelgen jaqyndaryna, týystary men kórshilerine árdaıym alǵys aıtqan. HH ǵasyrdaǵy saıası qýǵyn-súrgin jáne jer aýdarý sııaqty qaıǵy-qasiret jyldary mıllıondaǵan adam bir-birine kórsetken kómegi men qoldaýy úshin rızashylyq tanytty. Bul barynan aırylǵan adamdarǵa tirshilik jasaýǵa, úmitin qaıta jalǵaýǵa, ómirdi qaıta bastaýǵa kúsh berdi», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Memleket basshysy sol qýǵyn-súrgin jyldarynyń kýágerleri men olardyń urpaqtary Qazaqstannyń qasıetti jerinde kórgen qamqorlyq pen qonaqjaılyqty qazir aıryqsha jylylyqpen eske alatynyn aıtty.

«Olar kezinde ózderine de ońaı bolmaǵanyna qaramastan qazaqtardyń qaıyrymdylyǵy úshin, sol kezdegi tyıymdarǵa qaramastan batyl ári rııasyz kómegi úshin alǵys aıtady. Qazaqtar da baýyrlastarǵa týǵan ólkege degen súıispenshiligi úshin, jerimizdiń túrlenýine qosqan úlesi úshin, ulttyq mádenıetke, tilge jáne dástúrge degen qurmetteri úshin alǵys bildiredi», - dedi Qazaqstan  Prezıdenti.

Nursultan Nazarbaev búginde elimizdiń kópetnostylyq tarıhynan sabaq alý qajettigine nazar aýdardy.

«HH ǵasyrda Qazaqstanda kópetnosty halyq qalyptasty. Stolypın reformasy kezindegi sharýalardy qonystandyrý barysynda Qazaqstanǵa Reseıden, Ýkraına men Belarýsten 1 mıllıon 150 myń adam keldi. 30-jyldary ujymdastyrý kezinde burynǵy KSRO-nyń ortalyq óńirlerinen tárkileýge túsken 250 myń sharýa jer aýdaryldy. Osy ýaqyttary ónerkásip nysandarynyń qurylysyna 1,2 mıllıon adam keldi. Stalın rejımi kezinde tutastaı bir halyqtar - 800 myńǵa jýyq nemis, 102 myń polıak, 507 myń Soltústik Kavkaz halyqtarynyń ókilderi, 18,5 myń koreı otbasy Qıyr Shyǵystan jer aýdaryldy. Olardy taýar vagondaryna tıep, qaqaǵan qysta ashyq dalaǵa ákep tastady. Ol kezderi munda tek qazaqtar ǵana turatyn. Ózderi joqshylyqta otyrsa da, qazaq otbasylary olardy úılerine kirgizdi. Solardyń biri bizdiń úı bolatyn», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti stalındik qýǵyn-súrgin kezinde elimizde 11 arnaýly lager - ALJIR, Qarlag, Steplag, Dallag, Peschanlag, Kamyshlag, Jezqazǵanlag, Aktóbe, Petropavl, Kegir jáne Óskemen lagerleri qurylǵanyn, olarda myńdaǵan tutqyn otyrǵanyn aıtty.

«Solardyń kópshiligi tutqynnan bosaǵannan soń ketken joq, osy jerde turaqtap qaldy», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Memleket basshysy elimizge túrli kezeńderde kóp adam kelgenin atap ótti.

«Soǵys kezinde Qazaqstan evakýatsııalanǵan 350 myń adamdy qabyldady. 50-jyldary tyń ıgerýge 1,5 mıllıon adam keldi, jabyq áskerı nysandarda 150 myń maman jáne olardyń otbasy músheleri jumys istedi. HH ǵasyrdyń basynan bastap Qazaqstanǵa barlyǵy 5,6 mıllıon adam qonystandy. Jergilikti halyqtyń sany ol kezderi 6 mıllıonnyń shamasynda bolatyn. Qylmystyq sıpattaǵy Stalındik ujymdastyrý saldarynan 1,5 mıllıon adam ashtan qyryldy. Taǵy mıllıonnan asa adam ózin jáne balalaryn aman saqtaý úshin burynǵy KSRO aýmaǵynan ketýge májbúr boldy. Qazaqtarǵa joıylyp ketý qaýpi týdy. Bizdiń kópetnostylyǵymyz osylaısha qoldan jasaldy. Biraq munda bizdiń jerimizge erkinen tys kelgen adamdardyń esh kinási joq. Biz Táýelsizdiktiń jańa dáýirinde barlyq etnostardy birtutas, uıysqan halyqqa aınaldyra bildik. Búginde bul - bizdiń eń basty artyqshylyǵymyz. Bizdiń kúshimiz de osynda. Meniń tapsyrmam boıynsha, tarıhymyzdyń osy paraqtary Astanadaǵy jańa Ulttyq tarıh mýzeıiniń ekspozıtsııalarynda kórinis tabatyn bolady», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Nursultan Nazarbaev sol kezeńniń totalıtarlyq mashınasynan barlyǵy japa shekkenin atap ótti.

«Biz jyl saıyn saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúnin atap ótemiz. Búginde biz - 100-den asa etnos jáne 17 konfessııa ókilderi tatýlyq pen kelisimde ómir súrip jatqan biregeı elmiz. Biz birge qalalar men kentter salyp, egin egip, ındýstrııany damytyp, jol salyp jatyrmyz, otbasyn quryp, bala tárbıeleýdemiz. Tabystarymyzǵa birge qýanyp, eń qıyn sátterde bir-birimizge qoldaý kórsetip kelemiz. Meniń tapsyrmammen Assambleıanyń búkil eldegi barlyq qaıyrymdylyq sharalardyń úılestirýshisi retindegi róli Ult jospary aıasynda zańnamalyq turǵydan bekitildi. Assambleıa tarıhy - bizdiń dostyǵymyz ben turaqtylyǵymyzdyń tarıhy. Alǵys aıtý kúni bizdi burynǵydan da jaqyndastyra túsetinine senimdimin», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti tatýlyq pen kelisimde birlesip ómir súrý salty ásirese jahandyq ekonomıkalyq daǵdarys jaǵdaıynda kóshi-qon haosy bastalǵan, etnosaralyq jáne áleýmettik qaqtyǵystar ýshyqqan búgingi tańda elimizdiń eń qymbat tájirıbesi ekenine nazar aýdardy.

«Bizdiń biregeı etnosaralyq kelisim tájirıbemizdi neǵurlym kóp el paıdalanatyn bolsa, soǵurlym álem de qaýipsiz bola túsetinine senimdimin. Biz - yntymaǵy jarasqan keremet halyq mekendeıtin ǵajaıyp elmiz. Tatýlyq pen kelisimniń qazaqstandyq tájirıbesi negizinde bizdiń bolashaǵy birtutas ult qalyptasýda. Sondyqtan, biz Qazaqstan halqy Assambleıasy qurylǵan 1 naýryzdy Alǵys aıtý kúni retinde ádil tańdadyq. Bul kúndi aıryqsha qaıyrymdylyq aktsııalarymen, muqtaj jandar men jaqyndarǵa qoldaý kórsetý arqyly atap ótý mańyzdy. Osyǵan baılanysty Assambleıanyń arnaýly qoryn quryp, sol arqyly qoldaý kórsetken jón bolar edi. Árbir aýylda, aýdanda, qala men oblysta áleýmettik mańyzdy máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan qoǵamdyq sharalar aıryqsha mánge ıe», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Elbasy búginde Qazaqstanyń aldynda zor mindetter turǵanyn atap ótti.

«Meniń halyqqa Joldaýymdy, «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý júrip jatyr. Biz «Nurly jol» jańa ekonomıkalyq saıasatyn iske asyrýdamyz. Sondyqtan men búgin birlik pen kelisimge, dostyq pen ózara túsinistikke degen qulshynysy úshin búkil Qazaqstan halqyna zor rızashylyǵymdy bildirgim keledi. Ár úıde tatýlyq, jaqsylyq jáne bereke bolsyn. Alǵys aıtý kúni elimizdiń eń aıshyqty, árkimniń de júregine jaqyn meıram bolatynyna senimdimin», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Nursultan Nazarbaev 1 naýryz taǵy bir tarıhı sát - «Nur Otan» partııasynyń qurylǵan kúni ekenin atap ótti.

«Men barshańyzdy osy aıshyqty kúnmen quttyqtaımyn. «Nur Otan» 17 jylda úlken joldy júrip ótti. Bizdiń partııamyzdyń saıası kóshbasshylyǵy barlyq qazaqstandyqtar maqtan tutatyn naqty jetistikterge aınaldy. Qazir partııa aldynda aıryqsha mańyzdy mindetter tur. Taıaýda ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda men qoljetimdi baspana, jol, elektr stansalarynyń qurylystaryna, árbir kenttegi nysandardy jóndeý jumystaryna eleýli qarajat bólý týraly málimdedim. Osynyń bári adamdar úshin jasalýda, olar jumysqa tartylady. Osy qyzmettiń bárin «Nur Otan» júrgizetin bolady. Árbir qazaqstandyqtyń ıgiligine baǵyttalǵan, júrgizilip jatqan reformalar men baǵdarlamalardyń mánin árbir adamǵa túsindire alamyz dep úmittenemin», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti qazir «Nur Otan» partııasy Májilis saılaýy boıynsha saılaý  naýqanyn júrgizip jatqanyna nazar aýdardy.

«Bul - memlekettiń barshany uıystyryp, Qazaqstanymyzdyń órkendeýine jumyldyryp otyrǵan naǵyz basty saıası kúshi ekenine senimdimin. Saılaý naýqany aıasynda tek úgit-nasıhat qana emes, tuǵyrnamany tanystyrý da júrip jatyr. Partııanyń ózi jańaryp, jańa jaqtastarmen tolyǵýda. Bizdiń qatarymyzǵa Qazaqstannyń jańa azamattary qosylyp otyrǵanynyń máni zor», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Qazaqstan Prezıdenti rásim barysynda «Nur Otannyń» jańa múshelerine partııa bıletterin tapsyrdy. Memleket basshysy olardyń bárin ómir jolyndaǵy jańa kezeńderimen quttyqtap, myqty densaýlyq pen ıgilik tiledi.

«Bul - Sizder úshin saıası saladaǵy jańa joldyń basy. Sizder halyqtyń ıgiligine baǵyttalǵan partııanyń ıdeıalary men oı-tujyrymdaryn jetkizýshiler bolasyzdar. Sizder óz entýzıazmdaryńyzben jáne óz halqyńyzǵa paıdasyn tıgizýge degen nıetterińizben adamdardyń júregine jiger berýge tıissizder. Búgin partııaǵa túrli etnostardyń ókilderi kirip otyrǵanynyń da tereń sımvoldyq máni bar», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Qazaqstan Prezıdenti Konstıtýtsııa men el zańnamasynda ulttyq jáne dinı ereksheligine qaramastan barlyq azamattardyń teńdigi kórinis tapqanyna nazar aýdardy.

Zańnyń osy erejelerin múltiksiz oryndaý kerek, olardy qalaýynsha áldekimderge túsindirýge jol berýge bolmaıdy. Bul rette Qazaqstan halqy Assambleıasyna erekshe ról júkteledi. Men oryn alǵan keıbir quqyq buzýshylyqtarǵa baılanysty bul týraly aıttym da. Biz úshtildilik baǵytyn ustanyp otyrmyz jáne bul áldebireýdiń qalaýy emes, ýaqyttyń talaby. Memlekettik tildi, tıtýldy etnostyń tilin bilýge biz mindettimiz. sondyqtan da biz qazaqshaǵa balalardy mektepten bastap úıretip jatyrmyz. Biz aǵylshyn tilin de bilýge tıispiz, óıtkeni ol ǵylymnyń, ınnovatsııa men aqparattyq tehnologııanyń tili. Ultaralyq qarym-qatynas tili retinde orys tilin de bilý mańyzdy. Balalarymyzǵa bul qajet», - dedi Memleket basshysy.

Nursultan Nazarbaev «Nur Otannyń» barlyq belsendilerin elimizdiń táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyn tyń tabystarmen jáne jasampaz ózgeristermen qarsy alýǵa shaqyrdy.

«Eń aldymen «shaǵyn ister» - árbir qala men aýyldy, joldardy, mádenıet nysandaryn abattandyrý jaıyn este ustaý kerek. Árbir eldi meken jumys pen demalys úshin taza, jaıly bola túsýi tıis. 25 jyldyq mereke degenimiz osy. Barlyq qala men eldi mekenderde aýmaqty tazartý men kógaldandyrý, balalar úılerine, egde adamdarǵa, muqtaj jandarǵa kómektesý  jumystary júrgizilýi kerek», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Memleket basshysy budan bes jyl buryn, Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵy belesinde «Aýyldy kórkeıtý - Qazaqstandy kórkeıtý» jobasy iske asyrylǵanyn eske saldy jáne bıyl da búkil elde dál sondaı patrıottyq aktsııa ótkizýge shaqyrdy.

«Elimizdiń halqynyń jartysyna jýyǵy aýyldyq jerlerde turady. Búginde bizdiń búkil tabysymyzdyń qozǵaýshy kúshine aınalatyn eldiń  agrarlyq sektoryn damytýǵa barlyq múmkindik bar. Muny «Nur Otanǵa» jáne partııanyń árbir múshesine meniń tikeleı tapsyrmam dep sanańyzdar», -  dedi Nursultan Nazarbaev.

Sondaı-aq Nursultan Nazarbaev Qazaqstannyń ál-aýqaty, qoǵamdyq kelisim, turaqtylyq pen birlik - Otanymyzdyń baqytty bolashaǵynyń kepili ekenin aıtty.

«Uly Dala eliniń perzentteri mádenıetter alýandylyǵyn, túrli etnostar men konfessııalar ókilderiniń qundylyqtaryn ana sútimen birge boıǵa sińirgen. Tarıh jáne babalar bizdi osyǵan úıretti. Etnıkalyq alýandylyq bizdiń eldiń álsiz tusy emes, onyń baılyǵy», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Biz kedeı emes, baı adamdar ómir súretin memleket qalyptastyryp jatyrmyz. Búgin «Táýelsizdik. Kelisim. Bolashaǵy birtutas ult» atty kún tártibimen ótip jatqan Qazaqstan halqy Assambleıasynyń XXIV sessııasynda Elbasy Nursultan Nazarbaev osylaı dedi.

Sóz arasynda Memleket basshysy Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qyzmetinde jańa fýnktsıonaldyq baǵyt qoldaý tapqanyn jetkizdi. «Birinshiden, bul - qaıyrymdylyq. Qaıyrymdylyq týraly jańa zańda QHA-nyń bas úılestirýshi retindegi qyzmeti bekitilgen. Bizdiń tarıhymyzda alǵash ret metsenattar men donorlardyń, qaıyrymdylyq uıymdarynyń sezi bolyp ótti. Buny jalǵastyrýymyz kerek, óıtkeni bizdiń kóptegen izgi azamattarymyz qaıyrymdylyq qorlaryna qarajat aýdaryp júr», - dedi Elbasy.

Sonymen qatar, Prezıdent  «Úlken memleket-úlken otbasy» aktsııasy aıasynda byltyrǵy jyly 400 myń qazaqstandyqqa qaıyrymdylyq kómek berilgenin atap ótti. Balalar úıiniń 7800 tárbıelenýshisi úshin 5 mln. teńgege shot ashylǵan.

«Bul endigi kúni Assambleıanyń jumysyna aınalyp otyr», - dedi N. Nazarbaev.

Sonymen qataa, «Táýelsizdik. Kelisim. Bolashaǵy birtutas ult» atty kún tártibimen ótken Qazaqstan halqy Assambleıasynyń XXIV sessııasynda sóz sóılegen Elbasy Nursultan Nazarbaev bes reforma aıasyndaǵy «birtektilik pen birlik» baǵytyndaǵy jumystardy oń baǵalady.

Sóz arasynda Memleket basshysy Ult Josparyndaǵy Qazaqstan halqy Assambleıasyna júktelgen úsh negizgi baǵytqa toqtalyp, onyń barlyǵy tutastaı Qazaqstan halqy birligin, kelisimi men tatýlyǵyn nyǵaıtatynyn atap ótti.

«Aýqymdy jumys atqaryldy. Bes reformanyń tórtinshi reformasymen qoǵamnyń barlyq jigi qamtylýy kerek bolatyn. Máselen, memlekettik rámizder týraly jańa zań qabyldanyp, qazaqstandyq patrıotızm aıasyndaǵy rámizderdi paıdalaný máseleleri nazarǵa alyndy. Otbasylyq qundylyqtardy nyǵaıtý boıynsha jalpyulttyq, adamgershilik jáne rýhanı qundylyqtar jospary shoǵyrlandyryldy.  Jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamyn ilgeriletý boıynsha da jalpyulttyq josparlar júzege asýda. «Kásibıler lıgasy» jobasynyń da qoǵam men jastar úshin máni zor. Onyń aıasynda Dúnıejúzilik banktiń qoldaýymen óńirlerde 15 ahýaldyq ortalyq quryldy. Osynyń bárin túıindeı kele, men «birtektilik pen birlik» baǵyty boıynsha atqarylyp jatqan jumystardyń birinshi kezeńin oń baǵalaımyn», - dedi N. Nazarbaev.

Sonymen qatar, Elbasy osy baǵytta aýqymdy jumystar atqarylǵanyn ári oǵan jumsalǵan qarajattar da sonshalyqty kóp bolmaǵanyn atap ótti. 

Osy tusta elimizdegi etnostar men dıasporalardyń birligi men birtekti mádenı damýyna Qazaqstan halqy Assambleıasy zor úles qosyp kele jatqanyn aıta ketý kerek.

Astanadaǵy QR Tuńǵysh Prezıdenti kitaphanasynda ótken Qazaqstan halqy Assambleıasy ǵylymı-sarapshylyq keńesiniń keńeıtilgen otyrysynda QHA Tóraǵasynyń orynbasary Eraly Toǵjanov «Qazaqstandyqtardyń basym bóligi Memleket basshysynyń bes ınstıtýttyq reformasyn qoldaıdy», dep  málim etken bolatyn.

«Ǵylymı-sarapshylyq keńes jasaǵan áleýmettik zertteýler nátıjesi kórsetkenindeı, Qazaqstan halqynyń basym bóligi Elbasynyń bes ınstıtýttyq reformasyn qoldaıdy. Sonyń ishinde reformanyń tórtinshi baǵyty - «Bolashaǵy birtutas ult» baǵytyn respondentterdiń 85,4 paıyzy jaqtaǵan. Saýalnamaǵa qatysqandardyń basym bóligi nemese 94,2 paıyzy «Máńgilik el» qundylyqtaryn tolyq qoldaıtyndyqtaryn bildirdi. Sondaı-aq bul kórsetkish 2014 jylmen salystyrǵanda 10,6 paıyzǵa ósti», - dedi E. Toǵjanov.

Sonymen qatar, Tóraǵa orynbasary «Bolashaǵy birtutas ult» reformasynyń sheńberinde tórt zańǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizilip, «Qaıyrymdylyq týraly» arnaıy zań, Memleket basshysynyń 5 Jarlyǵy qabyldanǵanyn atap ótti. Onyń aıtýynsha, «Jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamy» ıdeıasyn respondentterdiń 80,7 paıyzy qoldaǵan, al «Nurly bolashaq» ulttyq jobasyn saýalnamaǵa qatysqandardyń 78,9 paıyzy jaqtaǵan. Budan bólek, úshtildi bilim berý bastamasyna da qatysýshylardyń 76 paıyzy tarapynan qoldaý jasaldy.

«Sońǵy úsh jylda Qazaqstanda júrgizilgen ǵylymı zertteýler qoǵamdyq sananyń ózgeristerinde oń dınamıka baıqalatynyn kórsetti. Sonymen qatar, qoǵamdyq kelisimniń jáne jalpyulttyq birliktiń qazaqstandyq úlgisin de halyqaralyq qaýymdastyq joǵary baǵalaýda», - dedi ol. 

Sonymen qatar otandyq belgili sarapshylar QR Prezıdenti usynǵan reformalardyń júzege asyrylýynyń negizgi baǵyttaryna qatysty óz oılaryn ortaǵa salýda.

QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń qoldaýymen «Aımaqtyq ekonomıkany ártaraptandyrý: keleshegi men mindetteri» taqyrybynda aımaqtyq sarapshylar forýmy ótkeni belgili.

Atalmysh sharaǵa otandyq belgili sarapshylar, memlekettik jáne qoǵam qaıratkerleri, sondaı-aq memlekettik organdar, úkimettik emes uıymdar men qoǵamdyq birlestikterdiń ókilderi qatysty.

Sarapshylar QR Prezıdenti usynǵan reformalardyń júzege asyrylýynyń negizgi baǵyttaryn qarastyrdy. Sonyń ishinde, aımaqtyq ekonomıkany ártaraptandyrý máseleleri, «Nurly jol» baǵdarlamasynyń maqsaty men mindetteri talqylandy. Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý jáne «Nurly jol» baǵdarlamalary aıasynda Qyzylorda oblysynda júzege asyrylyp jatqan jobalar qarastyrylyp, onyń óńirdiń damýyna oń áserin tilge tıek etti.

Talqylaýǵa qatysýshylardyń pikirinshe, Elbasy usynǵan ınstıtýttyq reformalar memleketti damytýda jańa múmkinshilikter men baǵyttarǵa ıe, sol sebepti usynǵan strategııalyq maqsattardyń tıimdi oryndalýyn qamtamasyz etý kerek.

Forým jumysynyń sońynda sarapshylar belgilengen strategııalyq bastamalardy oryndaý eldiń memlekettiligin nyǵaıtýǵa jáne damýdyń jańa deńgeıine shyǵýǵa múmkindik beretini jóninde ortaq pikirge keldi.

Qazaqstan óziniń ekonomıkalyq artyqshylyqtaryn (adamı áleýet, tabıǵı resýrs, jaǵyrapııalyq ornalasý) jaqsy túsinedi jáne iske asyrylyp jatqan memlekettik baǵdarlamalar aıasynda olardy tıimdi paıdalaný úshin sharalardy qolǵa alýda. Bul týraly Gonkongtegi tanymal «Fenıks» («Phoenix Weekly») aptalyǵy «Qazaqstan teńdessiz jekeshelendirýdi júrgizýde» degen maqalasynda jazady.

Avtor jekeshelendirý jónindegi josparlar shetel ınvestorlaryn tartýǵa kómektese ala ma, degen saýal qoıady.

«Sońǵy ýaqyttardaǵy Qazaqstannyń memlekettik aktıvterdi teńdessiz jekeshelendirý sharalary halyqaralyq qaýymdastyqtyń nazaryn aýdarytty. 2015 jyly 22 jeltoqsandaǵy otyrysta Qazaqstan Úkimeti memlekettik kásiporyndardy jekeshelendirý josparyn resmı bekitti jáne jekeshelendiriletin kásiporyndardyń tizimin aıaqtaý jóninde sheshim qabyldady, bul Keńes odaǵynan 1991 jyly Táýelsizdik alǵan elde ekinshi jekeshelendirýdiń bastalǵandyǵyn kórsetti», - dep jazady basylym.

Maqalada budan ári qazaqstandyq memlekettik aktıvterdi jekeshelendirýdi iske asyrýshy «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qory» AQ ekendigi atap ótilgen.

«Samuryq-Qazyna» UÁQ-yn qurý QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń 2003 jyly Sıngapýrǵa saparynan keıin bastaldy. 10 jylǵa jýyq júrgizilgen reformalar men jekeshelendirý úderisteri nátıjesinde Qazaqstanda ekonomıkanyń qurylymy men sharýashylyq nysandarynyń túrleri  onyń ishinde memlekettik, jeke, sheteldik, birlesken kásiporyndar jáne basqalary bar barlyǵy ártaraptandyryldy. 2000 jyldan keıin Qazaqstannyń memlekettik aktıvterin jekeshelendirý tolyq jekege berýden (memlekettik menshikti jáne memlekettik aktıvterdi satý) birtindep aktıvterdi memlekettik basqarýǵa aýystyrýǵa mán berildi», - delingen maqalada.

N.Nazarbaev Sıngapýrda eldegi qarjy mınıstrligine baǵynysty Temasek ınvestıtsııalyq holdınginiń qyzmetimen tanysyp, qazaqstandyq sarapshylarǵa osy qurylymnyń tabysty tájirıbesin tereńirek zertteýge jáne osyǵan balama kompanııany Qazaqstanda qurý jóninde usynys bergen, dep jazady avtor.

«Phoenix Weekly» buǵan deıin Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev álemniń ekonomıkalyq qıynshylyqtardyń aldynda turǵanyn, onyń kóptegen damýshy elderge áser etip, buǵan deıingi jahandyq daǵdarystardan  asyp túsetindigi týraly eskertkendigin jazady. «Uzaq ári qatal qys aldynda biz qazirden bastap iske kirisýimiz kerek», - degen N.Nazarbaevtyń sózderin basylym keltire ketken.

Maqalada atalǵan josparlardy iske asyrý Qazaqstannyń ekonomıkalyq «tamyrlaryn» damytýǵa múmkindik beretindigi, sondaı-aq sheteldik ınvestorlardyń tájirıbesin qajet etetindigi atalyp ótilgen. «Sondyqtan jekeshelendirýdiń mánin osy salada qarastyrǵan jón», - dep qorytady avtor.

«Bes ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý boıynsha Ult jospary  100 naqty qadam» baǵdarlamasy aıasynda  Qazaqstanda «Postfaktým» kedendik tazartý rejimin engizý jumystary júrgizilýde. QR Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kirister komıtetine qarasty Kedendik rásimder ádistemesi basqarmasy bastyǵynyń orynbasary Arman Jalıtov osyndaı málimdeme jasaǵany belgili.

Onyń atap ótýinshe, «Bes ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý boıynsha Ult jospary  100 naqty qadam» baǵdarlamasy aıasynda QR Qarjy mınıstrligi Memlekettik kirister komıteti «Postfaktým» kedendik tazartý rejimin engizý jumystaryn júrgizýde. Atalǵan rásim kedendik shekara arqyly ótý kezinde taýarǵa arnalǵan deklaratsııany usynbastan jáne ishki tutyný úshin engizgennen keıin kedendik bajdardy, salyqtardy tóleýdi qosa, osyndaı deklaratsııany qajet etpeı taýarlardy kedendik tazartýdy kózdeıdi.

«Qoıylǵan mindetterdi iske asyrýda Qazaqstan Respýblıkasy tujyrymdamalyq túzetýler paketinde Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq Keden kodeksiniń erejelerine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý jóninde usynystar joldady», - dedi ol.

A.Jalıtovtiń sózine qaraǵanda, atalǵan túzetýler taýarlar tizbesin, sondaı-aq kedendik deklaratsııany bergenge deıin taýarlardy shyǵarý múmkindigi bóliginde syrtqy ekonomıkalyq qyzmetke qatysýshylar sanattarynyń tizbesin keńeıtýdi kózdeýdi boljaıdy. 

«EAEO múshe memleketterdiń barlyq taraptarymen talqylaý nátıjesinde ınvestıtsııalyq jobalardy iske asyrý aıasynda ákelingen taýarlar úshin kedendik deklaratsııany bergenge deıin taýarlardy shyǵarý múmkindigin usyný bóliginde EAEO Keden kodeksiniń jobasy erejeleriniń redaktsııasyn pysyqtaý qoldaý tapty», - dedi A.Jalıtov.

Jumyspen qamtý sharalaryn jańa deńgeıge kóterý úkimettiń mańyzdy mindetteriniń biri. Sondyqtan Qazaqstanda jumyssyzdardy tirkeý tártibi ózgertiletin bolady. Senattyń Álýmettik-mádenı damý jáne ǵylym komıtetiniń keńeıtilgen otyrysynda Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý vıtse-mınıstri Birjan Nurymbetov osylaı málim etti. Komıtet otyrysynda «Jumyspen qamtý týraly» jańa zań jobasy talqylanǵan bolatyn.

«Halyqaralyq tájirıbelerdi eskere otyryp, biz jumyssyzdardy tirkeý tártibin ózgertetin bolamyz. Qazirgi qoldanystaǵy zań boıynsha biz jumyspen qamtý ortalyqtaryna kelgen azamattardy birden esepke alatynbyz. Al jańa zań jobasy boıynsha biz ol azamattardy áýeli «jumys izdeýshi adam» retinde esepke alatyn bolamyz. Sosyn jumyspen qamtý ortalyqtary álgi azamatqa laıyqty jumys ornyn izdeıtin bolady. Egerde laıyqty jumys tabylmasa, on kúnnen keıin ǵana álgi azamat «jumyssyz» statýsyn alyp, tirkeletin bolady», - dedi B. Nurymbetov.

Onyń aıtýynsha, bundaı norma jumyssyzdardy formaldi túrde tirkeýge jol bermeıdi. Sonymen qatar, bul rette eń birinshiden adamnyń jumys tabý nıetine basa nazar aýdarylyp, soǵan qatysty kómekter kórsetiledi. 

Komıtet otyrysynda talqylanǵan «Jumyspen qamtý týraly» jańa Zań jobasy birinshiden, jańa Eńbek kodeksiniń, kóshi-qon týraly jáne mindetti medıtsınalyq saqtandyrý týraly zańnamalardyń kúshine enýmen qatar, ataýly áleýmettik kómektiń jańa formatyna kóshýge baılanysty ázirlenip otyr. Bunymen qosa, qoldanystaǵy jumyspen qamtý týraly zańnama 2001 jyly qabyldanǵandyqtan, ondaǵy normalar jańa zamanaýı talaptarǵa saı kelmeıdi. 

 «Budan bólek, jumys izdep kelgen azamattarǵa kásibı baǵdar berý máseleleri de tolyq qamtylyp otyr. Ol azamattardyń otbasynyń árbir múshesiniń tabysy belgilengen kedeılik sheginen tómen bolsa, onda olar ataýly áleýmettik kómek alatyn bolady. Bunymen birge, jańa zańǵa sáıkes, resmı jumyssyz retinde tirkelgenderge mindetti áleýmettik-medıtsınalyq saqtandyrý júıesine jarnalardy memleket aýdaratyn bolady», - dedi vıtse-mınıstr.

Ózin-ózi jumyspen qamtýshylar jumyssyzdardyń qataryna jatqyzylatyn bolady. Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý vıtse-mınıstri Birjan Nurymbetov osylaı málim etti.  

Vıtse-mınıstrdiń aıtýynsha, qujatta kózdelgen basty maqsat - Qazaqstannyń damyǵan otyz eldiń qataryna kirý mindetin júzege asyrýdy qamtamasyz etý.

«Osyǵan baılanysty Qazaqstan damyǵan elderdiń standarttaryna birtindep kóshe bastaıdy. Bul rette Halyqaralyq eńbek uıymynyń zamanaýı ustanymdary boıynsha eńbek naryǵyndaǵy kórsetkishterge ózgerister engiziledi. Máselen, biz birinshi kezekte eńbek naryǵynda qoldanylatyn ataýlardy aýystyratyn bolamyz. Buǵan sáıkes, qazir qoldanylyp júrgen «ekonomıkalyq turǵydan belsendi halyq» termınin «jumys kúshi» dep ataıtyn bolamyz. Al «ekonomıkalyq turǵydan enjar halyq» «jumys kúshine enbeıtinder» dep atalady. Maǵynasyna kelsek, bizde jumyspen qamtylǵan azamattar ishinde «jaldamaly jumysshylar», «ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar» degen toptar bar. Bular da jańa talapqa sáıkes ózgeretin bolady», - dedi B. Nurymbetov.
Onyń aıtýynsha, jańa kórsetkishterge sáıkes, «ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar» sanatynyń arajigi ajyratylady. Máselen, atalǵan sanattyń ishinde jeke qosalqy sharýashylyǵynda óndirispen aınalyspaıtyn, odan paıda tappaıtyndar bar. «Jańa talap boıynsha bul azamattar jumyspen qamtylǵandardyń qatarynan shyǵarylyp, olar ne «jumyssyz» ne bolmasa «jumys kúshine enbeıtin tulǵalar» degen sanatqa jatqyzylatyn bolady», - dedi B. Nurymbetov.

Al Jambyl oblysynda 22 myńnan astam adamdy jumyspen qamtýdyń belsendi sharalaryna tartý josparlanyp otyr.

 2016 jyly Jambyl oblysynda 22 myńnan astamdy jumyspen qamtýdyń belsendi sharalaryna tartý josparlanýda, bul maqsatqa 11,7 mlrd. teńge qarastyrylǵan. Bul týraly Aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmeti alańyndaǵy brıfıngide jumyspen qamtýdy úılestirý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasynyń bastyǵy Jorabek Baýbekov málim etti.

Brıfıngi barysynda ol Jambyl oblysynda 2014-2015 jyldary «Órleý» ilki baǵdarlamasyn engizý júrgizilgenin, onyń aýqymynda 2014 jyldan beri belgili bir aqshalaı kómek taǵaıyndalǵanyn atap ótti.  

Memleket basshysynyń «Bes ınstıtýtsıonaldyq reformalardy júzege asyrý jónindegi 100 naqty qadam» Ulttyq josparynda baıandalǵan tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda 2015 jylǵy 28 qazanda «Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqty áleýmettik qorǵaý máseleleri boıynsha keıbir zańnamalyq aktilerine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańy qabyldandy, ol 2018 jyldyń qańtarynan kúshine enedi.

J.Baýbekovtiń atýynsha, 2015 jyldyń 12 aıynda 1788 otbasyndaǵy 9694 adamǵa 420,4 mln. teńge kóleminde shartty aqshalaı kómek taǵaıyndaldy. Kómek alǵan otbasylar ishinen 5511 eńbekke qabiletti jastaǵy adam áleýmettik qoldaýdyń belsendi formalaryna tartyldy (turaqty jumys  oryndaryna 1794 adam, aqyly qoǵamdyq jumystarǵa - 928 adam, «Jumyspen qamtý-2020» jol kartasy aýqymyndaǵy jumystarǵa - 1768 adam, jastar praktıkasyna jáne qaıta oqytýǵa 718 adam, áleýmettik jumys oryndaryna - 303 adam jiberildi.

 «2015 jyldyń qorytyndylarymen Jumyspen qamtýdyń belsendi keshendi josparyna sáıkes 26256 adam (jospar - 18826 adam, 139,5-ǵa oryndaldy) qamtyldy, sonyń ishinde 17 642 adam turaqty jumystarǵa, 1146 adam ýaqytsha jumys                                                                    oryndaryna ornalastyryldy, sondaı-aq aqyly qoǵamdyq jumystarǵa - 3574 adam, áleýmettik jumys oryndaryna - 1096 adam, jastar praktıkasyna - 1394 adam, kásibı oqytýǵa - 702 adam tartyldy,  402 adam shaǵyn nesıe aldy», - dep atap ótti Jorabek Baýbekov.  

2016 jyly jumyspen qamtýdyń belsendi sharalaryna 22 myńnan astam adam tartylady, bul maqsattarǵa 11,7 mlrd. teńge, sonyń ishinde oblys bıýdjetinen 4,6 mlrd. teńge kózdelgen. 

Osy tusta jańa jumys oryndaryn yntalandyrýǵa halyqaralyq bank qomaqty qarjy bólýdi usynǵanyn aıta ketýge bolady. Dúnıejúzilik bank pen QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi resmı túrde Qazaqstandaǵy jumyspen qamtý nátıjelerin jaqsartýdy qarastyratyn «Eńbek mashyqtaryn damytý jáne jumys oryndaryn yntalandyrý» jobasyn bastady. Mınıstrliktiń málimetine qaraǵanda, atalǵan joba 2014 jylǵy QR Úkimeti men Dúnıejúzilik bank tobynyń Seriktestik týraly negizdemelik kelisimin júzege asyrý aıasynda iske asyrylatyn bolady.

Kórsetilgen kelisimge sáıkes, birqatar jobalardy halyqaralyq qarjylyq uıymdarmen birge iske asyrý josparlanyp otyr. Onyń ishinde Halyqaralyq Qaıta qurý jáne Damý Banki (100 mln. AQSh dollary) men respýblıkalyq bıýdjettiń ortaq qarjylandyrýy (37 mln. AQSh dollary) esebinen júzege asyrý josparlanyp otyrǵan «Eńbek mashyqtaryn damytý jáne jumys oryndaryn yntalandyrý» jobasy da bar.

Qazaqstan Respýblıkasy men Halyqaralyq Qaıta qurý jáne Damý Banki arasyndaǵy Qaryz týraly kelisim («Eńbek mashyqtaryn damytý jáne jumys oryndaryn yntalandyrý»jobasy) 2016 jylǵy 5 aqpanda QR Zańymen ratıfıkatsııalandy.

«Atalǵan joba bilimge negizdelgen Qazaqstannyń ekonomıkaǵa qatysty ózgergen qadamdaryn kórsetedi. Osy oraıda memleket adamı kapıtal men qazaqstandyqtardyń biliktiligi el ekonomıkasynyń ósimi men básekege qabilettilikti arttyrýdyń negizgi draıveri bolýy qajet ekenine mán berip otyr», - dep toqtaldy Dúnıejúzilik banktiń Bilim berý departamentiniń bas dırektory Klaýdııa Kostın.

Joba maqsatyna toqtalatyn bolsaq, onda ulttyq biliktilik júıesin damytý, tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý, joǵarǵy bilim berý baǵdarlamalary men oqytý ózektiligin arttyrý; maqsattyq benefıtsıardyń eńbek mashyǵy men jumyspen qamtylýy salasyndaǵy kórsetkishterin jaqsartý, eńbek naryǵynda talap etiletin biliktiligi bar joǵary bilikti mamandardy daıyndaý baǵyttary qamtylǵan.

Jobany júzege asyrýdan ekonomıkalyq damýdyń perspektıvaly mindetterine jaýap beretin, joǵarǵy tehnologııaly óndiris erekshelikterine saı zamanaýı biliktilik júıesin qurý, sonymen birge, naryqtaǵy suranys pen usynys sáıkessizdigin tómendetetin eńbek naryǵyndaǵy usynystardy qazirgi tańdaǵy suranysqa saı damytý nátıjesi alynbaq. Jobany 2020 jylǵy 30 maýsymda aıaqtaý josparlanyp otyr.

Atalǵan baǵdarlama aıasynda 550 kásibı standarttardy ázirlep, bekitý josparlanyp otyr. Bul óz kezeginde ulttyq biliktilik negiziniń barlyq segiz deńgeıin qamtymaq. Sonymen qatar biliktiliktiń ulttyq júıesi salasynda normatıvtik quqyqtyq baza men ádisnama qaıta qaralady, kásibı standarttardy qoldaý men jańartý úshin avtomattandyrylǵan ulttyq baza qurylady jáne arnaıy oqytý arqyly ulttyq sarapshylardyń banki qalyptastyrylady.

«Munymen qosa, joba aıasynda mamandyqtardyń biryńǵaı ulttyq toptastyrýshysy ázirlenip, bekitilmek. Ol óz kezeginde 8 myńnan astam mamandyqty, jumysshylar men qyzmetkerler laýazymdaryn biriktiredi», -dedi QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý vıtse-mınıstri Birjan Nurymbetov.

B. Nurymbetovtiń aıtýynsha, kásibı standarttar negizinde 173 bilim berý baǵdarlamalary daıarlanyp, bekitiledi. Sondaı-aq munaı men gaz, taý-ken, metallýrgııa, týrızm, mashına jasaý men qurylys salalary úshin testileý jáne sertıfıkatsııanyń arnaıy bes ortalyǵy qurylady dep kútilýde.

Jańa jumys oryndaryn ashýda shaǵyn jáne orta kásiptiń atıqarar róli zor. Sondyqtan jergilikti atqarýshy bılik ınvestıtsııa tartý, óńirdegi iri jáne shaǵyn kásiporyndrdyń jumysyn belsendirýge at salysýy tıis.

Batys Qazaqstan oblysynda Elbasynyń «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Joldaýynan jáne basqa baǵdarlamalyq qujattardan týyndaıtyn maqsat-mindetterge sáıkes kásipkerlik jáne ónerkásip salalarynda memlekettik baǵdarlamalardy júzege asyrý bıyl da jalǵasady. Oblystyq kásipkerlik jáne ındýstrıaldyq-ınnovatsııalyq damý basqarmasynyń basshysy Mırjan Satqanov osylaı málim etti.

Onyń aıtýynsha, 2015-2019 jyldarǵa arnalǵan ındýstrıaldyq-ınnovatsııalyq damý jónindegi memlekettik baǵdarlamaǵa sáıkes joǵary tehnologııaly óndiris oryndaryn ashý, ınvestıtsııa tartyp, bıznestiń damýyna jaǵdaı týǵyzý, sondaı-aq 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan daǵdarysqa qarsy jáne ekonomıkadaǵy ósimdi qamtamasyz etý jónindegi respýblıkalyq, oblystyq josparlardy oryndaý baǵytynda jumystar jalǵasyn tabady. Oǵan qosa otandyq ónerkásip kásiporyndaryn qoldaý baǵytynda jergilikti úlesti kóbeıtý jóninde forýmdar barysynda qol qoıylǵan memorandýmdardy júzege asyrýǵa erekshe kóńil bólinbek. Sondaı sharalardyń nátıjesinde bıyl óńdeý ónerkásibindegi ónim kólemi 110 mlrd teńge nemese 100,5 paıyz bolady dep josparlanýda.

«Bıznestiń jol kartasy - 2020» baǵdarlamasyna sáıkes kásipkerlikti qoldaý men damytý úshin bıyl respýblıkalyq bıýdjetten 1,8 mlrd teńge qaralyp otyr. Ekinshi deńgeıdegi bankter nesıesi boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni demeýqarjylandyrý, nesıelerdi kepildendirý, óz isin jańa bastaǵan kásipkerlerdi grantpen qarjylandyrý úzilmeıdi. Aýyl halqyn shaǵyn nesıelendirý aıasynda «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy - 2020» baǵdarlamasyna sáıkes 489 mln. teńge jáne monoqalalarda kásipkerlikti damytýǵa yqpal etý baǵytynda 152 mln. teńge bólinip otyr. Bul aýyl turǵyndarynyń nesıege jeńildikpen qol jetkizýine jol ashady. Osy tusta BQO kásipkerlik jáne ındýstrıaldyq-ınnovatsııalyq damý basqarmasynyń basshysy Mırjan Satqanovtan osy máselege qatysty pikirin bilgen bolatynbyz.

-Mırjan Munaıdaruly, endi ótken jyl qorytyndylaryna da toqtala ketseńiz?

-Óńir ekonomıkasynyń negizin ónerkásip óndirisi quraıdy, onyń jalpy aımaqtyq ónimdegi úlestik salmaǵy - 53 paıyz. Respýblıka boıynsha Batys Qazaqstan ónerkásip óniminiń 9 paıyzyn shyǵarýdy qamtamasyz etedi. Oblysta 346 ónerkásip kásipornynda 22 myńnan astam adam eńbek etýde.

Syrtqy jáne ishki faktorlar, ásirese, álemdik munaı naryǵyndaǵy qolaısyz jaǵdaı oblys ekonomıkasyna, sonyń ishinde ónerkásip salasyna áser etpeı qalǵan joq. 2015 jyly óńirde 1259,8 mlrd. teńgeniń ónerkásip ónimi óndirildi, bul 2014 jylmen salystyrǵanda, 94,7 paıyz. Oblys elimizdegi gaz kondensatynyń 97, gazdyń 44 paıyzyn óndiredi. Ótken jyly jergilikti úlesti damytý maqsatynda oblys ákimdigi, ulttyq kompanııalar, sondaı-aq iri jer qoınaýyn paıdalanýshylar men ónerkásip kásiporyndary arasynda 44,9 mlrd. teńgege 39 memorandýmǵa qol qoıyldy. Osy memorandýmdar aıasynda 38,6 mlrd. teńgege 385 kelisim jasaldy.

Óńir ekonomıkasyna quıylǵan ınvestıtsııanyń 354,7 mlrd. teńgege jetip, 28 paıyzǵa artqanyn atap ótken jón. Negizgi qarjyǵa qosylǵan syrtqy ınvestıtsııalar úlesi jóninen oblys respýblıkada ekinshi oryndy ıelenedi. Óńdeý ónerkásibine salynǵan ınvestıtsııa 57,1 paıyzǵa ósip, 19,5 mlrd. teńgeni qurady.

Investıtsııa tartý maqsatynda ındýstrııalyq aımaq qurý jumysy júrgizilýde. Qurylys qyzmeti, qurylys materıaldary men jabdyqtaryn óndirý, energetıkalyq qurylǵylar, toqyma jáne teri buıymdary, turmystyq hımııa salasynda bes birdeı túrik kompanııasy aımaq qurýǵa múddelilik tanytyp otyr. Qazirgi kezde jobanyń tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesi jasaldy.

Sońǵy jyldary oblysta jańa óndiris oryndaryn iske qosý jandana tústi. Mysaly, «Batys Qazaqstan mashına jasaý kompanııasy» AQ General Electric kompanııasynyń tehnologııasy negizinde gaztýrbınaly qondyrǵylardy jáne avtomatıka men basqarý júıesin jóndeý men qyzmet kórsetý servıstik ortalyǵyn ashty. «Oral transformator zaýyty» JShS Germanııa, Italııa, Shveıtsarııa jabdyqtary negizinde jylyna 10 myń dana kúshtik transformator óndiretin jobany iske qosty. Tez júretin «Aıbar» kúzet katerin shyǵarýdy jolǵa qoıǵan «Oral «Zenıt» zaýyty» AQ ındýstrııalandyrý kartasy aıasynda sý yǵystyrylymy 600 tonnaǵa deıingi, quny 458,8 mln. teńge turatyn kemeni osy jyldyń ekinshi jartyjyldyǵynda qurastyryp bitirýdi kózdeýde. Bolashaqta sý yǵystyrylymy 720 tonnadaı, kóp qyrly qyzmet atqaratyn «Bulan» jáne basqa kemeler qurastyrylmaqshy. Sol úshin №16 korpýsty qaıta qurý isi júrgizilýde.  Sondaı-aq zaýyt reseılik «Gazprom avtomatızatsııa» AAQ-pen birlesip gaz taratý tarmaqtaryn shyǵarmaqshy. «Gıdroprıbor» ǴZI» AQ bıyl frantsııalyq «ECAROBOTICS» kompanııasymen birlesip sý asty robot tehnıkasynyń bazalyq úlgisin ıgermekshi. Sodan keıin sheteldik kompanııa robot tehnıkasynyń basqa baǵyttary boıynsha yntymaqtastyq aıasyn keńeıtedi. Buǵan qosa «Gıdroprıbor» ǴZI» AQ bazasynda ındýstrııalandyrý kartasy aıasynda shaǵyn katerler óndirisi jańǵyrtylyp, túrleri kóbeıtilmek. Bul jobanyń quny - 300 mln. teńge. Sol sekildi «Oralagroremmash» AQ bazasynda vengrııalyq EVORRO kompanııasymen birlesip jolaýshylar avtobýsyn shyǵarý jóninde kelisim jasaldy.

Memleket basshysy aıqyndaǵan basym baǵyttyń biri shaǵyn jáne orta bıznesti damytý ekendigi belgili. Oblysta osyndaı 45,4 myń nysan bolsa, onda eńbek etetinder 2,9 paıyzǵa ósip, 108,1 myń adamǵa jetti.

-Negizgi baǵdarlamalar qalaı oryndalýda, ındýstrııalandyrý kartasy aıasynda qandaı jańa jobalar qolǵa alynbaqshy?

-Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda oblysta 327,2 mlrd. teńgege 40 ınvestıtsııalyq joba (2264 jumys orny) júzege asyrylýda. Birinshi besjyldyqta 257,9 mlrd. teńgege 32 joba (1890 jumys orny) iske qosylsa, sonyń 27-si josparly qýatynyń 70 paıyzdan astamyna, ekeýi 50 paıyzdan astamyna shyqty.

Ekinshi besjyldyqta 69,3 mlrd. teńgege 8 jobany (374 jumys orny) júzege asyrý josparlansa, sonyń ekeýi (17,1 mlrd. teńge, 73 jumys orny) ótken jyly márege jetti. Atap aıtqanda, Bókeı ordasy aýdanynda B.Jumaǵulovanyń jeke kásipkerligi sút óndiretin tseh salsa, Zelenov aýdany Beles aýylynda «Batys Paýer» JShS gaztýrbınaly elektr stansasynyń birinshi kezegin (100 MVt) paıdalanýǵa berdi.

Bıyl oblysta quny 51,8 mlrd. teńge bes jobany (246 jumys orny) iske qosý josparlanýda. «Akvamádenı tájirıbe-ónerkásip óndirisi oqý-ǵylymı kesheni» JShS qara ýyldyryq pen taýarly bekire óndiretin akvamádenı keshenin qolǵa alsa, «Kondensat» AQ K5 ekologııalyq synyptaǵy motorly otyn óndirip, Qazaqstannyń batys óńirin sapaly benzınmen qamtymaqshy. Sondaı-aq «Rodnık» fırmasy» JShS qutyǵa quıylǵan aýyz sý óndirisi keshenin, «SpetsstroıServıs» JShS usaq beton buıymdary zaýytyn, «Oral «Zenıt» zaýyty» AQ qurǵaq salmaǵy 600 tonnaǵa deıingi jáne basqa jańa turpattaǵy iri keme óndirisin iske qospaqshy.

Ótken jyly «Bıznestiń jol kartasy - 2020» baǵdarlamasyna sáıkes kásipkerlikti damytýǵa 2,6 mlrd. astam teńge jumsaldy. Nesıeler boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni demeýqarjylandyrýǵa 1,8 mlrd. teńge, sonyń ishinde Ulttyq qor esebinen 560 mln. teńge, ishinara kepildendirýge 252 mln. teńge, grant úshin 11 mln. teńge berildi. Indýstrıaldyq ınfraqurylymdy damytý baǵytynda úsh jobaǵa 515,9 mln. teńge, sonyń ishinde Ulttyq qordan 383,9 mln. teńge bólindi.

Kásipkerlik nysandarynyń 5,9 mlrd. teńgeni quraıtyn (nesıeler men jetpeıtin ınfraqurylymdar) 108 jobasy memlekettik qoldaý sharalarymen qamtyldy.

Aǵash óńdeý, jeńil jáne azyq-túlik ónerkásibi salasynda 11 mln. teńgeni quraıtyn 11 tegin grant berildi.

Baǵdarlamaǵa qatysýshylar jobalar nátıjesinde 5,4 myń jumys ornyn saqtap, 921-in jańadan ashpaqshy. Kúni búgin 125 jańa jumys orny paıda boldy.

«Jumyspen qamtýdyń jol kartasy - 2020» baǵdarlamasy aıasynda 2015 jyly respýblıkalyq bıýdjetten 465,706 mln. teńge maqsatty transfert bólinip, aýyl kásipkerlerine 231 shaǵyn nesıe úlestirildi. Kásipkerlik negizderi boıynsha 250 adam oqyp, 312 jumys orny uıymdastyryldy.

Monoqala bolyp esepteletin Aqsaıdaǵy kásipkerler úshin 300 mln teńge qaralsa, sonyń 192 mln teńgesi nesıe júgin jeńildetýge, 10 mln. teńge grant, 107 mln teńge shaǵyn nesıe túrinde berildi. Kásipkerlerdiń 2,2 mlrd teńgeni quraıtyn 23 jobasy maquldanyp, bes grant qolǵa tıdi.

Kásipkerlikti damytý baǵytynda qoǵamdyq birlestikter, sonyń ishinde, QR Ulttyq kásipkerler palatasynyń óńirlik bólimshesi de óz jumystaryn atqarýda.

Qoryta aıtqanda, osyndaı sharalardyń bári qazirgideı jahandyq daǵdarys kezeńinde ónerkásip kásiporyndarynyń óndirisin turaqtandyryp, tynysyn ashýmen birge jumys oryndaryn barynsha saqtaýdy kózdeıdi.

Endi elimizdiń turǵyn sany kóp megoopolısi Almaty qalasyna nazar aýdarsaq. Ondaǵy kásiporyndardyń sanynyń kóbeıýi, jumys oryndarynyń ashylýy jáne ınvestıtsııaǵa tartymdylyǵy turǵyndardyń kóbeıýine, ishki mıgratsııanyń qarqynynyń artýyna sebepshi bolyp otyr. Qala ákimdigi osy áleýmettik mndetti sheshý úshin mektepke deıingi mekemeler sanyn kóbeıtýge, olardyń qurylysyn qarjylandyrýǵa den qoıǵan.

Almatyda 2016 jyly áleýmettik salada 25 bala baqsha, 4 mektep jáne bir emhana salynatyn bolady. Buǵan 34,5 mlrd. teńge bólinedi. Bul týraly búgin Almaty qalasy turǵyndarymen jyldyq eseptik kezdesý barysynda qala basshysy Baýyrjan Baıbek málim etti. 

«Almatyda bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligi aıasynda 2015 jyly 110 aýlalyq sport alańqaılary salyndy. Al bıyl qalamyzda 34,5 mlrd. teńgege 25 jańa bala baqsha, 3 mektep jáne bir emhana salynady», - dedi B. Baıbek.
Sonymen qatar, qala basshysy Almatyda 2015 jyly turǵyn úı qurylysy qarqyndy damyǵandyǵyn aıtty.
«Almatyda «Nurly jol» ınfraqurylymdyq damý baǵdarlamasy júzege asyrylyp jatyr. Nátıjesinde, jańa yqsham aýdandar salynyp, qalanyń batys jaǵyna qosylǵan jańa aımaqtar aýyz sýmen qamtamasyz etildi. Almatyda 2015 jyly turǵyn úı qurylysy 3,2 paıyzǵa ósti. Bir jyl ishinde 1 373,7 myń sharshy metr turǵyn úı, ıaǵnı 3000 myńǵa jýyq páter paıdalanýǵa berildi. Qol jetimdi baspana kólemi 1,4 esege kóbeıdi. Aldaǵy ýaqytta taǵy 4000 myńǵa jýyq páter salynady», - dedi qala basshysy.

Almatyda 2016 jyly 26 qalalyq kásiporyn jekeshelendirýge beriledi. Bul týraly búgin Almatyda qala turǵyndarymen jyldyq eseptik kezdesý barysynda qala basshysy Baýyrjan Baıbek osylaı málimdep ótti. 

«Almatyda bıylǵy jyly 26 qalalyq mýnıtsıpaldyq kásiporyn jekeshelendirýge shyǵarylady. Biz aldymen shaǵyn kásiporyndardy shyǵaramyz. Qala turǵyndary bul sharanyń oń nátıjesin kórýi qajet. Sodan keıin baryp, iri kásiporyndardy da satylymǵa shyǵara bastaımyz. Bul keń kólemdi jekeshelendirý sharasy - elimizde básekelestik ortany qalyptastyrady. Kóptegen otandyq jeke kásiporyndar memlekettik satyp alýǵa qol jetkizetin bolady. Biz bul sharany ashyq túrde júrgizemiz», - dedi B. Baıbek.

Sonymen qatar, qala basshysy qarjy men múlikterdi zańdastyrý arqyly kóleńkeli ekonomıkany kúngeıge shyǵarý - bıýdjet qarjysyn arttyrýǵa septigin tıgizetindigin jetkizdi.

«Búgingi tańda Almatyda zańdastyrylǵan aktıvterdiń kólemi respýblıkalyq kólemniń 60 paıyzyn quraıdy. Al bul, bıýdjetke 1 mlrd. teńge kóleminde salyqtyń túsýine septigin tıgizdi. ıAǵnı, zańdastyrý arqasynda Almatyda qalalyq bıýdjetke 1 mlrd. teńge qosymsha qarjy kelip tústi. Sondaı-aq, qalada qoǵamdyq kólikterde jáne kóshe boıyndaǵy avturaqtarda aqshasyz esep aıyrysý júıesin engizip jatyrmyz. Al bul, bıznes júrgizýge jol ashady», - dedi qala basshysy. B. Baıbek.

 Aqmola oblysy da ekonomıkalyq ósimdi arttyryp, daǵdarystyń teris saldaryn tolyǵymen joıýǵa atsalysýda. Aqmola oblysyna 2015 jyly 200 mıllıard teńgege jýyq ınvestıtsııa tartyldy. Aqmola oblysynyń ákimi Sergeı Kýlagın halyq aldynda eseptik kezdesýinde «2015 jyldyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń qorytyndylary jáne 2016 jyldyń negizgi mindetteri» aıtyp ótti. 

Aımaq basshysynyń aıtýynsha, ótken 2015 jyl bizdiń memleketimizdiń tarıhı jylnamasyn aıǵaqtaıtyn jarqyn da aıtýly oqıǵalarǵa toly boldy. Olar: Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy, Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńistiń 70 jyldyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń 20 jyldyǵy. Solardyń ishinde sóz joq, ultaralyq kelisim men tatýlyqtyń aıryqsha modeli, Qazaqstan memlekettiliginiń berik irgetasy - Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 20 jyldyǵy da bar.
«Álemdik ekonomıkada baıqalǵan daǵdarysty eskersek, 2015 jyl kúrdeli, sonymen birge, ekonomıkalyq jáne qarjylyq oqıǵalarǵa toly boldy. Elimiz syrtqy faktorlardyń yqpalyna ǵana emes, sondaı-aq, jańa jaǵdaıǵa tap boldy. Búgingi tańda bizdiń aldymyzda Memleket basshysy qolǵa alǵan aýqymdy memlekettik baǵdarlamalardy iske asyrý jónindegi mańyzdy mindetter tur. Eń aldymen, bul - bes ınstıtýtsıonaldyq reforma, «100 naqty qadam», Jalpyulttyq jáne daǵdarysqa qarsy josparlar, údemeli ındýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý, qoljetimdi baspanamen qamtamasyz etý, jumyspen qamtý, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasyn modernızatsııalaý baǵdarlamalary. Munyń bári 2050 jylǵa qaraı Qazaqstannyń álemdegi 30 damyǵan memlekettiń qataryna qosylýyna múmkindik beredi», dedi S.Kýlagın óz sózinde. 
Sonymen qatar, ol el ekonomıkasynyń damýyna Aqmola oblysy da laıyqty úlesin qosyp kele jatqandyǵyn atap ótti. 
«Ónerkásip oryndary turaqty jumys isteýde, iri ındýstrııalyq jobalar iske asyrylyp, jańa tehnologııalar engizilýde, turǵyn úı, bilim jáne densaýlyq saqtaý nysandarynyń qurylysy júrgizilýde. Aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna qaramastan, ótken jyly astyqtyń joǵary túsimine qol jetkizildi. «Nurly jol» baǵdarlamasynyń iske asyrylýy qurylys jumystary kólemin 106,1 paıyzǵa ulǵaıtýǵa múmkindik berdi. 282 myń sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berildi, osynyń arqasynda 2406 otbasy ózderiniń turmystyq jaǵdaılaryn jaqsarta aldy. Oblys ekonomıkasyna 199,3 mıllıard teńge ınvestıtsııa, sonyń ishinde syrttan 14,2 mıllıard teńge ınvestıtsııa tartyldy. Naqty sektordaǵy kórsetkishterdiń ósýi ortasha aılyq eńbekaqynyń ósýine jáne halyqtyń jumyspen qamtylýyna jaǵdaı týǵyzdy», -dedi oblys ákimi. 

Sonymen qatar, Aqmola oblysynda memlekettik-jekemenshik áriptestik aıasynda 52 jobany júzege asyrý josparlandy.

Memlekettik-jekemenshik áriptestik aıasynda 52 jobanyń tizbegi jasalǵanny oblys ákimi Sergeı Kýlagınniń málim etti. Oblys ákiminiń qatysýymen ótken májiliste oblys ákiminiń orynbasary D.Ádilbekov Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń tapsyrmasyna sáıkes, óńirde memlekettik-jekemenshik áriptestikti damytý aıasynda qolǵa alynǵan sharalar týraly aıtyp berdi.

Onyń aıtýynsha, oblys boıynsha jalpy quny 24,5 mıllıard teńgeni quraıtyn 52 jobanyń tizbegi jasalǵan. Onyń ishindegi 35-i ınvestıtsııalyq shyǵyn ótemaqysyn qajet etpeıtin jobalar.

«Tselınograd aýdany Aqmol aýlynda 1 jobanyń tujyrymdamasy ázirlendi. Qazirgi kezde atalǵan jobany júzege asyrý úshin oblystyq bıýdjetten 20,8 mıllıon teńge qarastyrylyp otyr», dedi D.Ádilbekov.

Oǵan qosa, Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankimen seriktestik sheńberinde Kókshetaý qalasynda kommýnaldyq sala boıynsha 3 joba usynylyp otyr. Onyń ishinde qalany sýmen jabdyqtaý pılottyq joba retinde qarastyrylmaq. Osyndaı jobalar Stepnogor jáne Atbasar qalalary men Ereımentaý jáne Arshaly kentterinde qolǵa alynýy múmkin.

Eske sala keteıik, memlekettik-jekemenshik áriptestik - bul memlekettik jáne jekemenshik sektordaǵy ınfrostrýktýralyq qyzmetter men qoǵamdyq qyzmetter kórsetý jobalaryn iske asyrý maqsatyndaǵy yntymaqtastyq (bilim, densaýlyq, TKSh, energetıka jáne kólik).

Invetıtsııa tartymdylyǵymen qatar, kásipkerlik salasyndaǵy quqyqtyq máselelerde birtindep óz sheshimin taýyp keledi. Sonyń eń ózektisi bankrottyq máselesi. QR Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kirister komıtetine qarasty Boryshkerlermen jumys jónindegi basqarmasynyń jetekshisi Aıgúl Ýalıeva bankrot dep tanylǵan kásiporynnyń daǵdarystan shyǵýynyń jańa joldaryn aıqyndap berdi.

Onyń atap ótýinshe, Elbasynyń «100 qadam» Ult jospary aıasynda ońaltý jáne bankrottyq máseleleri boıynsha zań qabyldandy. Ol bankrot dep tanylǵan kásiporynnyń daǵdarystan shyǵýynyń jańa joldaryn aıqyndaıdy.

«Birinshiden, tólem qabiletsizdigin retteý. Kásiporynda qaryzdar bolǵan jaǵdaıda, ol bankrottyqqa barýǵa mindetti emes. Zań boryshkerge kredıtorlarmen qaryzdardy qaıtarý joldary men merzimi týraly kelisimge kelýge múmkindik beredi. Buǵan 2 aı ýaqyt beriledi. Bul rette turaqsyzdyq aıybyn esepteý toqtatylady jáne eshkim boryshkerdi bankrot dep tanýǵa júgine almaıdy.

Kelisim sotpen bekitiledi jáne boryshker ádettegi qyzmetine kirisedi. Kredıtorlarǵa tólemder kestege sáıkes júrgiziledi. Ekinshiden, bankrottyq rásiminen ońaltýǵa kóshý. Bankrottyq mehanızmi júrgizilý barysynda boryshker-kásiporynnyń menshik ıesi óziniń bıznesin saqtap qalý múmkindigin tapqan kezder oryn alady. Qabyldanǵan Zań, bankrottyqtan ońaltýǵa kóshý múmkindigin beredi. Bul rette ońaltý josparyn ázirlep, ony barlyq kredıtorlarmen kelisip, sotqa joldaý qajet. Sot tarapynan ońaltý qoldanǵan kúnnen bastap ázirlengen jospar negizinde bankrottyq rásimi toqtatylady», - dedi ol.

A.Dýalıevanyń aıtýynsha, úshinshiden bitimgershilik kelisim jasalady. Bul rette Zań boryshkerge bankrottyqtyń kez kelgen satysynda barlyq kredıtorlarmen bitimgershilik kelisim jasasýǵa múmkindik beredi. Mindetti shart: aldyn ala eńbekaqy boıynsha bereshek tolyq kólemde ótelýi tıis. Bitimgershilik kelisimdi sot bekitken sátten bastap bankrot dep taný týraly sot sheshimi oryndalýǵa jatpaıdy.

«Tórtinshiden, bankrot-kompanııany satý jáne menshik ıesin aýystyrý.

Qabyldanǵan Zańǵa sáıkes bankrot-kásiporyndy tutas múliktik keshen retinde, ataýy jáne saýda belgisimen satyp alyp, onyń jańa ıesine aınalýǵa bolady.

Kredıtorlarmen esepteskennen keıin mekeme bankrot degen statýsynan aıyrylady», - dedi ol.

Bul kásipkerdiń bir máselesi. Onyń da sheshimi tabylyp otyr. Sonymen qatar, salyq tóleý, qarjyǵa aýdıt jasatý jaıyn ókiletti mekemeler qolǵa alýda. Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıtetinde Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý organdary úılestirý keńesiniń birinshi otyrysy ótti. 

Úılestirý keńesiniń jumysyna Prezıdent Ákimshiliginiń, Bas prokýratýranyń, qarjy jáne ulttyq ekonomıka mınıstrlikteriniń,ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdardan ishki aýdıt qyzmetteriniń ókilderi, oblystardyń, Astana jáne Almaty qalalarynyń tekserý komıssııalarynyń tóraǵalary qatysty.

Jıyn barysynda Esep komıtetiniń tóraǵasy Qozy-Kórpesh Jańbyrshın byltyrǵy jyly Bes ınstıtýttyq reforma aıasynda «Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý týraly» zań qabyldanǵanyna toqtaldy. Zańǵa sáıkes Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý organdary úılestirý keńesiniń róli aıtarlyqtaı arta túsetin bolady.

«Birinshiden, eger buǵan deıin Úılestirý keńesine syrtqy qarjylyq baqylaý organynyń ókilderi, ıaǵnı Esep komıteti men revızııalyq komıssııa músheleri kirip kelgen bolatyn. Endigi kúni onyń quramyna memlekettik aýdıt pen qarjylyq baqylaýdyń barlyq organdarynyń ókilderi enetin bolady.  Ekinshiden, eger buǵan deıin Úılestirý keńesiniń sheshimi usynymdyq sıpatta bolsa, endi olar barlyq memelkettik organdar úshin mindetti sıpatta bolady», - dedi Q. Jańbyrshın.

Onyń aıtýynsha, memlekettik aýdıt pen qarjylyq baqylaý organdary Úılestirý keńesiniń barlyq sheshimin oryndaýǵa mindetti bolady. Budan bólek, Esep komıtetiniń basshysy Elbasynyń júktegen tapsyrmalaryna toqtala kele, memlekettik aýdıt qarjylyq baqylaýdaǵy basym baǵyttardyń birine aınalatynyn jetkizdi. 

Jıynda memlekettik aýdıtti engizý,syrtqy jáne ishki memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý organdary qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý máseleleri talqylandy. Budan bólek, memlekettik aýdıtorlardy sertıfıkattaýdy uıymdastyrý, memlekettik aýdıt pen qarjylyq baqylaý organdarynyń biryńǵaı aqparattyq derekqoryn qurý máseleleri jaıynda sóz qozǵaldy. 

Investıtsııalyq tartymdylyqtyń bir sıpaty óńirlik qarjy ortalyǵynyń qalyptasýy. Dál qazirgi ýaqytta «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń dál sondaı óńirlik jáne álemdik iri qurylymdarymen yntymaqtastyǵyn damytý baǵytyndaǵy jumystar belsendi júrgizilip, qytaılyq, dýbaılyq jáne aǵylshyndyq seriktesterdiń aldyńǵy qatarly tájirıbesin qoldana otyryp, AHQO-nyń negizgi ınstıtýttary qurylý ústinde. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn damytýdyń bolashaǵy jaıynda Qytaı eliniń astanasy Beıjińge jumys saparymen kelgen AHQO-nyń basqarýshysy Qaırat Kelimbetov tarqata aıtyp berdi.

- Qaırat Nematuly, sizdiń bul jolǵy Qytaıǵa jumys saparyńyzdyń negizgi maqsaty qandaı?

- Ózderińiz de biletindeı, ótken jyldyń sońynda Memleket basshysy «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy týraly» konstıtýtsııalyq zańǵa qol qoıǵan bolatyn. Osy jyldyń ózinde atalǵan ortalyq, onyń barlyq sáıkesinshe organdary, ınstıtýttary quryla bastady. Ortalyqtyń damýyna jaýap beretin AHQO aktsıonerlik qoǵamy quryldy. Ol «EKSPO-2017» ınfraqurylymyn paıdalanatyn bolady.

Bul halyqaralyq qarjy ortalyǵy bolǵandyqtan, eń aldymen bizdiń qarjy ortalyǵymyzdyń qyzmetine baǵyttalǵan elderdegi seriktestermen, retteýshilermen qarym-qatynasty jolǵa qoıý óte mańyzdy. Árıne, bul bizdiń kórshilerimiz Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq elderi, Orta Azııa jáne Qytaı ekeni sózsiz. Osyǵan oraı qazirgi ýaqytta biz Qytaıdyń halyq banki, Qundy qaǵazdar naryǵyn retteý jónindegi memlekettik komıssııa syndy qarjylyq retteýshilermen qatar, Qytaıdyń ınvestıtsııalyq korporatsııasy, «Jibek joly» qory, Azııalyq ınfraqurylymdyq damý banki sekildi bıznes-qurylymdarmen birqatar kezdesýler júrgizip jatyrmyz.

Bizdiń mańyzdy memlekettik Indýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý jáne «Nurly jol» baǵdarlamalarymyz Qytaıdyń «Bir beldeý,  bir jol» bastamasymen óte tyǵyz úndesedi. Kóptegen jobalardy qarjylandyrý úshin «Jibek joly» qory men Azııalyq ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar bankimen jáne ózge de qurylymdarmen kelissózder júrgizilýde. Osy rette QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń AHQO qurý týraly bastamasy bul jumystarmen barynsha qabysatyndyǵy anyq. Óıtkeni ınvestorlar úshin mynadaı ólsheýsiz jeńildikter usynylady: aǵylshyndyq quqyq, 50 jylǵa arnalǵan arnaıy salyq jeńildikteri, jeńildetilgen vıza jáne eńbek rejımderi.

- Qytaılyq seriktester AHQO qyzmetiniń qandaı naqty aspektilerine qyzyǵýshylyq tanytýda?

- Eń aldymen eki eldiń arasynda kóptegen ınfraqurylymdyq jáne óndiristik jobalardy júzege asyrý jaıynda ýaǵdalastyq bar. Olardy qarjylandyrý «Jibek joly» qory, Qytaı ınvestıtsııalyq korporatsııasy, Azııalyq ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar banki syndy kóptegen uıymdar úshin mańyzdy mindet bolyp sanalady. Olar bizdiń ulttyq basqarýshy holdıngtermen, kompanııalarmen jáne damý ınstıtýttarymen tyǵyz yntymaqtasýda.

Ekinshi másele  bul AHQO jańa bırjasynyń múmkinshiligi. Kóptegen uıymdar aktsıoner bolǵylary jáne bolashaqta bırjada jumys istegileri keledi. Qazirgi ýaqytta Shanhaı men Gonkong qor bırjalarymen, Gonkong tústi metaldar bırjasy jáne Shanhaı altyn bırjasymen kelissózder júrgizýdemiz.

Sonymen qatar biz elimizde belsendi jumystar júrgizip jatqan SITIK korporatsııasymen yntymaqtasýdamyz. Olardyń qazirgi sátte Qazaqstannyń qarjy sektoryna ınvestıtsııa quıý týraly zor jospary bar. CNPC, Sinopec, CITIC syndy qytaılyq ınvestorlar ózderin jaqsy qyrynan kórsete alǵan bizdiń yntymaqtastyǵymyzdyń dástúrli energetıkalyq salasynan bólek, ınnovatsııalyq jáne qarjylyq deldaldyq salalarynda zor serpilis bar ekendigin aıryqsha atap ótkim keledi. Máselen, SITIK IZP Technologies Co kompanııasy Qazaqstanda úlken data-ortalyqtar qurylysyna ınvestıtsııa salýǵa nıetti jáne AHQO-nyń jańa baǵyttaryn qalyptastyrýǵa múddelilik tanytýda. Qazaqstandyq kompanııalar úshin Qytaıdyń úlken málimetter bazasyn qurý baǵytyndaǵy «Alıbaba», «Sıaomı», «Lenovo» korporatsııalarynyń tájirıbeleri barynsha tartymdy. Bizdiń tarap úshin bul sandyq tehnologııalarda zor serpilis, al «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy úshin yntymaqtastyqty damytýǵa arnalǵan alań bola alady.

- Osy sapar barysynda siz Shanhaı jáne Gonkong qor bırjalaryna barasyz. Olardyń tájirıbesinen AHQO úshin bul qor bırjalarynyń qaısysy mańyzdy ári is júzinde paıdaly bolady dep oılaısyz?

- AHQO-ny qurýdaǵy maqsat bizdiń elimizdi, tolyqtaı alǵanda Ortalyq Azııany damytý úshin tikeleı shetel ınvestıtsııasyn tartý bolyp sanalady. Máselen biz Gonkong jáne Sıngapýr syndy qarjy ortalyqtarynyń kómegimen barynsha jańa qarjylyq tehnologııalardy jáne osy alańdarda jumys isteıtin ınvestorlardy tartýdy josparlaýdamyz.

Qazirgi ýaqytta ulttyq valıýtalarda barynsha keń saýda-sattyq júrgizý talqylaný ústinde. Ózińiz de biletindeı, «ıÝan-teńge» operatsııalary týraly eki eldiń ortalyq bankteri arasynda sáıkesinshe kelisim bar. AHQO múmkinshilikterin tyńǵylyqty zerdeleý úshin Elordaǵa Gonkong qarjy ortalyǵynan úlken delegatsııanyń sapary kútilip otyr.

- Qytaı baǵytynan bólek, AHQO-ny damytý boıynsha jumystar qandaı eldermen júrgizilý ústinde?

- Bizdiń ortalyq úshin Dýbaı modeli úlgi bolyp sanalady. Qazirgi ýaqytta biz «Dýbaı» halyqaralyq qarjy ortalyǵymen Astanada táýelsiz qarjy sotyn qurý boıynsha jumystar júrgizip jatyrmyz. Biz NASDAQ Dubai bırjasymen yntymaqtasýdamyz jáne tolyqtaı alǵanda «Dýbaı» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn bizdiń Parsy shyǵanaǵy óńirindegi negizgi seriktesimiz sanaımyz.

Sonymen qatar biz Londondaǵy halyqaralyq qarjy ortalyǵymen, London qor bırjasymen jáne Londondyq barsha qarjygerler qoǵamdastyǵymen tyǵyz yntymaqtasýdamyz. Bul bizdiń tańdap alǵan mynadaı negizgi tórt baǵytymyzdy damytý úshin zor múmkinshilikter beredi: kapıtaldyń jergilikti naryqtaryn damytý (capital markets), aktıvterdi basqarý jónindegi naryqtar men saraptamalar (asset management), jeke tulǵalardyń ál-aýqatyn basqarý (private banking), ıslamdyq qarjylandyrý naryǵyn qurý (Islamic finance).

Biz Nıý-Iork, Chıkago, Toronto, birqatar Eýropalyq elderdiń qarjy ortalyqtarymen belsendi yntymaqtastyqta jumys isteýdemiz. Sondyqtan da bizdiń damýdaǵy múmkinshiligimiz barynsha zor.

- AHQO qyzmetinen is júzindegi tabys qashan túsedi, onyń bolashaǵyn qalaı elestetesiz?

- Biz halyqaralyq qarjy ortalyǵyn qurý jyldarǵa sozylatyndyǵyn jaqsy túsinemiz. Biraq biz mundaı tolyqqandy qurylym qalyptastyrý úshin taıaý bir-eki jyldyń ishinde mynadaı ınstıtýttar qurý qajet dep sanaımyz: Táýelsiz qarjy soty, AHQO retteýshisi, arbıtrajdyq ortalyq. Sondaı-aq biz «EKSPO-2017» ınfraqurylymdary AHQO qaraýyna ótýin kútýdemiz.

Eger merzimin boljammen aıtatyn bolsaq, 2018 jyldyń basynda «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy tolyqqandy jumys isteı bastaıdy. Biraq keıbir naqty qyzmet túrlerin biz 2017 jyly «Astana» HQO alańy arqyly Qazaqstannyń jáne Ortalyq Azııanyń ózge elderiniń ekonomıkasyna ınvestıtsııa quıýǵa daıyn ınvestorlar úshin osy jyldyń sońynda kórsete bastaımyz.

Biz múmkindiginshe tez arada Azııa qarjy ortalyqtarynyń úzdik ondyǵyna kirgimiz keledi. Taıaý aradaǵy 7-10 jyldyń ishinde shamamen 18 myń jańa jumys oryndary ashylady, onyń 2-3 myńyn qazaqstandyq qarjygerler, zańgerler, konsýltanttar jáne ózge de mamandar quraıtyn bolady.

Biz ekonomıkalyq ósimdegi ortalyqtyń úlesi munaıdan emes, jalpy ishki ónimniń 1 paıyzynan kem bolmaıdy dep josparlaýdamyz. Bul Qazaqstanda qurylymdyq reformalar júrgizýge zor tıimdilik beredi.

Osy tústa OQO-ǵa kelsek, Shymkentte «100 naqty qadam» - Ult jospary aıasynda atqarylǵan jumystar jarııa etildi. OQO aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Shymkent qalasy ákiminiń orynbasary Q.Nurtaı Elbasynyń Bes ınstıtýtsıonaldy reformany júzege asyrý jónindegi «100 naqty qadam» - Ult jospary aıasynda atqarylyp jatqan jumystar boıynsha baspasóz konferentsııasyn ótkizdi.

Ult josparyndaǵy ózi jetekshilik etetin salalar boıynsha baıandaǵan qala ákimi birqatar júıelengen jumystardyń barysymen bólisti. 

Máselen, reformanyń 30-qadamy aıasynda jergilikti polıtsııa qyzmeti qurylyp, qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin velopolıtsııa men jol qaýipsizdigine jaýapty áýe baqylaýy jumysyn bastaǵan. Sonymen qatar, jergilikti polıtsııa qyzmetiniń jumysyn júıeleý úshin «ýatsap» messendjeri servısi iske qosylyp, ortaq qaýipsizdikti saqtaýǵa qala turǵyndary da atsalysýda. Máselen, sońǵy úsh kúnde atalǵan qyzmet túri arqyly 42 ótinish kelip túsken. 
«Ult josparyndaǵy 76 qadam - bilim salasy boıynsha ótken jyldan bastap Shymkenttegi bilim salasyna jańa júıeler engizilip, bilim oshaqtaryna elektrondy basqarý aqparattyq-baǵdarlamalyq kesheni engizilýde. Sonymen birge, qala mektepteriniń dırektorlaryn taǵaıyndaý ashyq júrgizilip, 5 mekteptiń basshysy osy konkýrs negizinde taǵaıyndaldy. Munan bólek, bilim berý mekemelerinde «qamqorshylyq keńesi» qurylyp, túrli kómekter boıynsha jumysyn bastasa, qaladaǵy 37 mektep tanymal oqytý ádistemesi - «Syndarly oqytý teorııasynyń» oqý sapasyna áserimen tanysý úshin Nazarbaev Zııatkerlik mektepterimen tájirıbe almasý jáne pedagogıkalyq qaýymdastyq qurý maqsatynda memorandým túzdi», - dedi qala ákiminiń orynbasary. 
Baspasóz jıynynda Q.Nurtaı «100 naqty qadamnyń» 99-qadamy qoǵamdyq keńester qurý boıynsha da jumystardyń júrgizilgenin baıandap, taıaýda onyń múshelerine qala basshysynyń atqarylǵan jumystar boıynsha esep bergenin jetkizdi. Elbasynyń Ult josparyna qoıǵan basty máselesi - úsh tuǵyrly tilge kóshý aıasynda da aıtyp bergen Q.Yrzaqululy Shymkenttegi eresek turǵyndardyń 87,3 paıyzy memlekettik tildi, 79,8 paıyzy qazaq jáne orys tilderin, 15 paıyzy qazaq, orys tilderimen qatar, aǵylshyn tilin meńgergenin habarlady. Sondaı-aq, sporttaǵy jasalyp jatqan jumystardy da jetkizgen ákim orynbasary barlyq isterdiń Memleket basshysynyń saıasatynyń aıasynda júrip jatqanyn aıtty.

OQO Aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Shymkent qalasy ákiminiń orynbasary Q.Nurtaı Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń Bes ınstıtýtsıonaldy reformany júzege asyrý jónindegi «100 naqty qadam» - Ult jospary aıasynda atqarylyp jatqan jumystar boıynsha baspasóz konferentsııasyn ótkizdi, dep habarlady oblys ákiminiń baspasóz qyzmeti.

Ult josparyndaǵy ózi jetekshilik etetin salalar boıynsha baıandaǵan Qaırat Yrzaqululy birqatar júıelengen jumystardyń barysymen bólisti. Máselen, reformanyń 30-qadamy aıasynda jergilikti polıtsııa qyzmeti qurylyp, qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin velopolıtsııa men jol qaýipsizdigine jaýapty áýe baqylaýy jumysyn bastaǵan. Sonymen qatar, jergilikti polıtsııa qyzmetiniń jumysyn júıeleý úshin 8 701 0130102 WhatsApp servısi iske qosylyp, ortaq qaýipsizdikti saqtaýǵa qala turǵyndary da atsalysýda. Máselen, sońǵy úsh kúnde atalǵan qyzmet túri arqyly 42 ótinish kelip túsken.

«Ult josparyndaǵy 76-shy qadam - bilim salasy boıynsha ótken jyldan bastap Shymkenttegi bilim salasyna jańa júıeler engizilip, bilim oshaqtaryna elektrondy basqarý aqparattyq-baǵdarlamalyq kesheni engizilýde. Sonymen birge, qala mektepteriniń dırektorlaryn taǵaıyndaý ashyq júrgizilip, 5 mekteptiń basshysy osy konkýrs negizinde taǵaıyndaldy. Munan bólek, bilim berý mekemelerinde «qamqorshylyq keńesi» qurylyp, túrli kómekter boıynsha jumysyn bastasa, qaladaǵy 37 mektep tanymal oqytý ádistemesi - «Syndarly oqytý teorııasynyń» oqý sapasyna áserimen tanysý úshin Nazarbaev Zııatkerlik mektepterimen tájirıbe almasý jáne pedagogıkalyq qaýymdastyq qurý maqsatynda memorandým túzdi», - dedi qala ákiminiń orynbasary.

Baspasóz jıynynda Q.Nurtaı «100 naqty qadamnyń» 99-qadamy qoǵamdyq keńester qurý boıynsha da jumystardyń júrgizilgenin baıandap, taıaýda onyń múshelerine qala basshysynyń atqarylǵan jumystar boıynsha esep bergenin jetkizdi. Elbasynyń Ult josparyna qoıǵan basty máselesi - úsh tuǵyrly tilge kóshý aıasynda da aıtyp bergen Q.Yrzaqululy Shymkenttegi eresek turǵyndardyń 87,3 paıyzy memlekettik tildi, 79,8 paıyzy qazaq jáne orys tilderin, 15 paıyzy qazaq, orys tilderimen qatar, aǵylshyn tilin meńgergenin habarlady. Sondaı-aq, sporttaǵy jasalyp jatqan jumystardy da jetkizgen ákim orynbasary barlyq isterdiń Memleket basshysynyń saıasatynyń aıasynda júrip jatqanyn aıtty.

Ońtústik Qazaqstan oblysynda QR Prezıdenti apattyq mektepter men úsh aýysymdaǵy mektepterdi joıý jónindegi tapsyrmasynyń oryndalýyna toqtala ketsek. Shymkentte jyl sońyna deıin apatty mektepterdiń máselesi sheshiledi. Bul týraly OQO Aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde ótken brıfıngte Shymkent qalasynyń ákimi Ǵ.Ábdirahymov aıtty.

Elbasynyń «5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» - Ult Josparynyń Shymkent qalasynda atqarylýy men qalanyń damý tujyrymdamasynyń júzege asyrylý barysyn baıandaǵan qala basshysy bul jumystardyń aldaǵy bes jyldyq damý kontseptsııasy aıasynda jasalatynyn jetkizdi.

2016 jylǵa 29 mlrd teńge qarastylyp otyr. Bul qarjy, eń aldymen, qaladaǵy kommýnaldyq jáne abattandyrý máselelerin sheshýge jumsalady. Bólingen aqshaǵa qaladaǵy 8 eldi mekenge aýyz sý, 5 eldi mekenge káriz, 5 eldi mekenge elektr jaryǵyn, 2 eldi mekenge gaz tartýǵa, 28 kóshe men 231 aýlany jaryqtandyrýǵa, «Nursát» shaǵyn aýdanyndaǵy ortalyq alleıa men «Mártóbe» saıabaǵyn qaıta quryp, №17 shaǵyn aýdandaǵy gúlzardy kóriktendirýge jumsalady.

Sonymen qatar, jyl sońyna deıin qaladaǵy birqatar kósheler men ótkelder qaıta qurylyp, transport salasynda birqatar sharýalar atqarylady.

«Turǵyn úı qurylysyn damytý aıasynda bıyl 1 260 páterli 19 turǵyn úı paıdalanýǵa beriledi.

Bilim berý nysandaryn damytý boıynsha 4 jańa mektep, 4 mekteptiń qosymsha qurylysy, 1 apatty mektep jáne 1 balabaqsha qurylysy júrgiziledi. Sonyń esebinen, 2016 jyly apatty mektepter, 2018 jylǵa deıin úsh aýysymdy mektepterdiń máselesi tolyǵymen sheshiletin bolady», - dedi Ǵ.Ábdirahymov.

«100 naqty qadam» Ult josparynyń negizgi erejelerimen shetlidkter de tanysýda. 14 naýryzda BUU Áıelder ahýaly jónindegi komıssııanyń  60-sessııasyna  qatysýǵa kelgen QR Memlekettik hatshysy Gúlshara Ábdiqalyqovanyń Amerıka Qurama Shtattaryndaǵy jumys sapary jalǵasýda, osy kúnderi Nıý-Iork qalasynda ótip jatqan jıynda ol áıelderdiń quqyqtary men múmkindikterin keńeıtý máselesi boıynsha baıandama  jasaıdy.

Sapar aıasynda G.N.Ábdiqalyqova Vashıngtonda AQSh-tyń resmı tulǵalarymen, bıznes toptarymen jáne sarapshylar qoǵamdastyǵymen birqatar kezdesýler ótkizdi.

G.Ábdiqalyqova azamattyq qaýipsizdik, demokratııa jáne adam quqyqtary jónindegi máseleler boıynsha AQSh-tyń Memlekettik hatshysynyń orynbasary Sara Sıýellmen kezdesýde ekijaqty jáne kópqyrly yntymaqtastyq máselelerin talqylady. Memlekettik hatshy AQSh  tarapyn Bes ınstıtýtsıonaldyq reformalardy júzege asyrýǵa baǵyttalǵan «100 naqty qadam» Ult  josparynyń negizgi erejelerimen tanystyrdy.

Memlekettik hatshy AQSh-tyń jetekshi ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń biri - Výdro Vılson atyndaǵy Halyqaralyq ǵylymı ortalyǵynda sóılegen sózinde Qazaqstandaǵy jalpyulttyq birlikti, ultaralyq jáne konfessııaaralyq kelisimdi nyǵaıtý, sondaı-aq «Bolashaq» baǵdarlamasy sheńberinde shetelde qazaqstandyq mamandardy daıarlaý máselelerine egjeı-tegjeıli toqtaldy. Amerıkalyq 100-den astam sarapshy, akademııalyq jáne qoǵamdyq toptardyń ókilderi, sondaı-aq Vashıngton ýnıversıtetteriniń stýdentteri qatysqan is-shara barysynda G.Ábdiqalyqova qatysýshy aýdıtorııanyń QR Úkimetiniń áıelderdiń ekonomıkalyq jáne saıası múmkindikterin keńeıtý boıynsha salyp otyrǵan kúsh-jigeri týraly jáne basqa da kóptegen saýaldaryna jaýap berdi. 

Gúlshara Ábdiqalyqova «Jahandyq áriptestik» «Jandy daýystar» halyqaralyq uıymynyń gala-qabyldaýy barysynda uıymnyń Prezıdenti Elıs Nelsonmen kezdesti, sondaı-aq qurmetti «Jahandyq kóshbasshylyq úshin marapat» syılyǵynyń jeńimpazdaryn marapattaý rásimine qatysty. Uıym 1997 jyly AQSh-tyń birinshi hanymy Hılları Klınton jáne Memlekettik hatshy Madlen Olbraıt bastamasymen Beıjińde ótken BUU-nyń 4-shi Áıelder Dúnıejúzilik konferentsııasynyń qorytyndysy boıynsha «Demokratııalyq bastamalar» Vital Voices» negizinde qurylǵan. Uıymnyń mıssııasy - búkil álem boıynsha eń bedeldi áıelderdi anyqtaý jáne kóshbasshylyq áleýetin ınvestıtsııalaý arqyly olardy jahandyq úderisterdiń katalızatoryna aınaldyrý bolyp tabylady.

AQSh-tyń isker toptary aldynda sóılegen sózinde Memlekettik hatshy ekonomıkanyń jańa, zamanaýı salalaryna qoldaý kórsetýdegi nıetimizdi jáne ekonomıkamyzdyń basty sektorlaryna ınvestıtsııa salý arqyly Qazaqstannyń turaqty ekonomıkalyq damýyna qatysýǵa shaqyratynyn atap ótti.

Memlekettik hatshy sondaı-aq «Bolashaq» baǵdarlamasynyń stıpendıant stýdentterimen kezdesý barysynda memleketimizdegi qurylymdyq reformalardyń barysyna, jumyspen qamtý arqyly jastardy qoldaý sharalaryna, laıyqty bilim berý, turǵyn úımen qamtamasyz etý, iskerlik belsendilikti damytý máselelerine toqtaldy.

Іssapar sońynda Memlekettik hatshy G.N.Ábdiqalyqovanyń Aq úıdiń, Memlekettik departamenttiń, Kongress ókilderiniń, bıznes elıtanyń, dıplomatııalyq korpýstyń jáne AQSh-tyń qoǵamdyq toptarynyń qatysýymen ótetin «Naýryz meıramy» merekelik keshine qatysýy josparlanǵan.

Endi Qytaı elimen dıplomatııalyq qarym-qatynas jaıyna kelsek. Kórshi el Qazaqstanǵa ınvestıtsııa salyp, munaı-gaz, kólik-logıstıka salasynyń damýyna, sol arqyly óz ónimin Eýropa, Afrıka jáne Batys Azııa elderine jetkizýge qulyqty. Sondaı nıetpen bizdiń elge at basyn burǵan delegatsııa Almaty qalasynyń ákimshiligimen jolyqty. Almaty ákimdiginde Qytaı Halyq Respýblıkasy Hýbeı provıntsııasynyń vıtse-gýbernatory Gan Jýnkýn bastaǵan delegatsııamen kezdesý ótti.

Almaty qalasy ákiminiń baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, kezdesý barysynda taraptar ónerkásip, saýda, ınnovatsııa, mádenıet jáne bilim salalarynda ekijaqty yntymaqtastyqtyń áleýeti úlken ekendigin atap ótti.

Sondaı-aq, Almaty ákimdiginiń basshylyǵy Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy qarym-qatynas turaqty sıpatqa ıe ekenin jetkizdi. 

Aıta ketelik, búgingi tańda tek Almaty qalasynyń ózinde 69 birlesken jáne qytaılyq kapıtaldyń qatysýymen 170-ten astam astam kásiporyn jumys isteıdi.

Osy kompanııalardyń qyzmeti arqasynda Almaty men Qytaı arasyndaǵy taýar aınalymy 2016 jyldyń qańtar aıynda 100 mln. AQSh dollaryna jetti.

Óz kezeginde Gan Jýnkýn myrza Hýbeı provıntsııasynyń ortalyǵy - Ýhan qalasynan Qazaqstanǵa jáne Qazaqstan arqyly Eýropa elderine taýarlyq poıyzdardyń qatynaýy eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa septigin tıgizetindigin atap ótti.

Budan basqa, yntymaqtastyq máselesin talqylaı kele, qytaılyq delegatsııa jańa tehnologııalar salasyndaǵy yntymaqtastyqqa erekshe toqtaldy.

Mysaly, Qytaı Úkimeti 1991 jyly joǵary tehnologııany damytý maqsatynda búkil elde joǵary tehnologııalar parkin qurý týraly sheshim qabyldaǵan. Al búginde Qytaıda mundaı parkterdiń sany - 130-ǵa jetti. Sondyqtan, qytaılyq delegatsııa Almaty ákimdiginiń basshylyǵyna ınnovatsııa salasyndaǵy yntymaqtastyqty kúsheıtýdi usyndy.

Kezdesý sońynda Almaty ákimdiginiń basshylyǵy qytaılyq delegatsııany Almaty qalasynyń 1000 jyldyǵyn merekeleý sharalaryna jáne 2017 jyly Almatyda ótetin qysqy Ýnıversıada oıyndaryn tamashalaýǵa shaqyrdy.

   

Qytaıdyń qazaq elindegi kólik-logıstıka salasynyń damýyna qyzyǵýshylyq tanytýy osy jolmen óz ónimderin Qazaqstanmen shekaralas elderge eksporttaý jol shyǵynyn azaıtýǵa, balamaly logıstıkalyq baǵyttardy damytýǵa nıetinen týyndap otyr. Osyndaı qazaq-qytaı eliniń iri jobasy «Qorǵas» erkin aımaǵy.

QR Premer-Mınıstriniń birinshi orynbasary Baqytjan Saǵyntaev jumys saparymen Almaty oblysyna bardy. Sapar barysynda Panfılov aýdanyndaǵy birqatar nysandardy «QTJ» AQ prezıdenti Asqar Mamın, Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalov jáne basqa da jaýapty tulǵalar birge aralady. Resmı delegatsııanyń alǵashqy toqtaǵan nysany «Qorǵas» halyqaralyq shekara mańy yntymaqtastyq ortalyǵy, onyń qazaqstandyq jáne qytaılyq bóligi, «Qorǵas» erkin ekonomıkalyq aımaǵynyń baqylaý - ótkizý pýnkti men nysandardyń ınfraqurylymy boldy.

«Qorǵas» HShYO-nyń tolyqqandy iske qosylýy 2018 jylǵa mejelenip otyrǵanyn atap ótý kerek. Búgingi kúni josparlanǵan 91 ınfraqurylym nysandarynyń 73-iniń qurylysy aıaqtalǵan, onyń 41-i iske qosyldy. 2015 jyly tartylǵan jeke ınvestıtsııa kólemi 0,94 mlrd. teńgege jýyqtady. Munan soń «Jarkent» BÓP tanystyrylyp, Úkimet basshysynyń birinshi orynbasary pýnktti aralap kórdi.

Budan keıin delegatsııa «Qorǵas - Shyǵys qaqpasy» EEA Qurǵaq port aýmaǵyna atbasyn burdy. Munda búgingi kúni Qurǵaq porttyń ekinshi kezegi nysandarynyń qurylys jumystary 80 % aıaqtalǵan. Buǵan deıin 2014 jyldyń sońynda Qurǵaq porttyń birinshi kezeńi qoldanysqa berilgen bolatyn. Birinshi kezeginiń iske qosylýy barysynda 300-ge tarta jumys orny quryldy. Ótken jyly Qurǵaq porttyń operatory «KTZE - Khorgos Gateway» JShS 19 myńnan astam konteınerdi óńdedi, bıylǵy jyly onyń sanyn 200 myńǵa jetkizý kózdelgen, al 2020 jylǵa qaraı 500 myń konteınerlik jobalyq qýattylyqqa shyǵý mindeti tur. Sonymen qatar qalǵan qurylys nysandaryn bıylǵy jyldyń birinshi jartysynda aıaqtaý josparlanǵan.

Eksporttyń jáne valıýta baǵamynyń ózgerýi azyq-túlik baǵasynyń ózgerýine áser etýi zańdylyq. Alaıda úkimet osy baǵyttaǵy kúrt ózgeristerdi boldyrmaýǵ halyqtyń ál-aýqatynyń tómendeýine jol bermeý úshin birqatar sharalardy qolǵa aldy. Halyq kóp tutynatyn et ónimderi qymbattamaıdy. Muny KazMeatAstana-2016 atty halyqaralyq forýmyna qatysý barysynda QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov málim etti.

«Іshki tutynýǵa arnalǵan ettiń baǵasy qymbattamaıdy, alaıda mal sharýashylyǵy ınfraqurylymyn damytý esebinen deldaldar marjasy tómendeıdi», - dedi ol forýmnan soń tilshilerge bergen suhbatynda.

Oǵan qosa, aýyl sharýashylyǵy mınıstri qazaqstandyq et baǵasy ishki naryqta sheteldik naryqtarǵa qaraǵanda, atap aıtqanda Izraıl men Qytaıǵa qaraǵanda úsh ese arzan ekenin aıtyp ótti.

«EYDU sarapshylary Qazaqstannyń et boıynsha zor áleýetin aıtyp ótti. Bizdiń elimizde osy baǵytta basymdyqtar bar, ásirese jalpy aýmaǵy 180 mln. gektardan asatyn jaıylym jerlerdiń bolýy bizge úlken jol asha alady», - dep basa aıtty mınıstr.

Sonymen qatar forým barysynda QR Aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri Gúlmıra Isaeva elimizdiń et eksporty áleýeti jaıynda baıandady.

«Otandyq óndirýshiler alǵash ret jaqyn kórshilerge et tasymaldaı bastady. Byltyr qazaqstandyq kásipkerler 16 myń tonna et pen et ónimderin Reseıge jóneltti. Biraq ol az, máselen, Reseı men Qytaı ózge elderden 1 mıllıon tonna etti shetelden satyp alady. Bul biz úshin úlken múmkindik, osy naryqty bizdiń et óndirýshiler basýy kerek», - dep atap ótti ol.

Onyń sózi boıynsha, qazirgi ýaqytta Qytaı azyq-túlik qaýipsizdiginiń jańa standarttaryn engizýde. Osyǵan baılanysty, Qytaıda organıkalyq azyq-túlikke degen suranys eselep artpaq.

«Qazaqstanda mal jaıylymy tabıǵı turǵyda iske asady. Mal basy da jeterlik deńgeıde kóbeıtilýde, ınfraqurylymdar damytylýda», - deıdi vıtse-mınıstr.

Belgili bolǵandaı, Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵyna jaramdy jerdiń 60 paıyzy paıdaǵa asyp jatpaǵan kórinedi. «Búgingi tańda Qazaqstanda 222 mln gektar aýyl sharýashylyǵy jerleri bar, olardyń ishinde tek 91 mıllıon gektary ǵana, ıaǵnı 40 paıyzy paıdaǵa asyrylyp jatyr», - dep atap ótti G. Isaeva.

Demek, aýyl sharýashylyǵyna jaraıtyn 60 paıyz jerdiń áleýeti el ekonomıkasyna qoldanylmaı tur.

«222 mln gektar jerdiń 187 mıllıony mal jaıylymy. Ózderińiz kórip otyrǵandaı, elde mal sharýashylyǵynyń áleýeti óte joǵary», - deıdi vıtse-mınıstr.

Aıta keteıik, Astanadaǵy «KazMeatAstana-2016» halyqaralyq forýmyna 14 elden 300-ge tarta qatysýshy kelgen. Olardyń ishinde Qytaı, Kanada, Italııa, Jańa Zelandııa, Túrkııa elderiniń ókilderi bar.

Aıta keteıik, Astanadaǵy «KazMeatAstana-2016» halyqaralyq forýmyna 14 elden 300-ge tarta qatysýshy kelgen. Olardyń ishinde Qytaı, Kanada, Italııa, Jańa Zelandııa, Túrkııa elderiniń ókilderi bar.

Qazaqstan aldyńǵy qatarly ekonomıkasy damyǵan elder sanatyna jetýi úshin bilim salasyn reformalaýdy jalǵastyrady. Bilimniń standarttary ǵana emes, oǵan degen strategııalyq baǵytta osy deńgeıge jaýap berýi tıis. Sondyutan elimiz birtekti memlekettik standartty dıplom berýden bas tartýda. Aldaǵy ýaqytta elimizde sapaly ári joǵary deńgeıli bilim beretin JOO-lar dıplomy ǵana suranysqa ıe bolady. QR Bilim jáne ǵylymı mınıstri Erlan Saǵadıev ózindik úlgidegi dıplomdar berý eldegi joǵary bilim berý sapasyn arttyrýdyń júıeli júıesi bolady dep sanaıdy.

«Biz memleket atyn jamylyp keı álsiz JOO-lar dıplomdy satyp jatatynyn bilemiz. Memlekettik úlgidegi dıplomdar birqatar postkeńestik jáne birneshe shyǵys-eýropalyq elderden basqa, álemde esh jerde joq. Bul halyqaralyq tájirıbe, EYDU elderinde memlekettik úlgidegi dıplom joq, olar óz biregeı dıplomdaryn tabys etedi. Eger dıplomda memlekettik mór bolmasa, talapkerler men ata-analar sol ýnıversıtetti tańdaý kerek pe, joq pa degen oıǵa qalýy múmkin. Olar basqa oqý ornyn izdeı bastaýy múmkin. Básekelestik kúsheıedi. Sol kezde laıyqty oqý oryndary ǵana qalady. Bul másele memlekettik jáne jeke JOO basshylarymen birneshe ret kelisilgen. Bul - ońtaıly shara, alaıda birden engizýge bolmaıdy. JOO-larǵa jańa jaǵdaılarǵa beıimdelýge ýaqyt beremiz. Bul 2021 jyly engiziledi. Al jańa úlgidegi dıplomdardy 2017 jylǵy talapkerler alatyn bolady», - dedi E. Saǵadıev.

Budan bólek,  mınıstr 2016 jyly mektep bitirýshi túlekterge UBT-ny ekinshi ret tapsyrýǵa múmkindik beriletinin málim etti.

«Senat depýtattarynyń bastamasy boıynsha bıylǵy jyldan bastap mektep bitirýshi túlekterge Ulttyq biryńǵaı testileýdi ekinshi ret tapsyrý múmkindigi beriledi. Senattyń bul bastamasyna Úkimet te, Bilim jáne ǵylym mınıstrligi de, jalpy qoǵam da qoldaý bildirgen bolatyn», - dedi Erlan Saǵadıev.

Mınıstrlik usynǵan málimetterge qaraǵanda, Qazaqstanda jyl saıyn UBT tapsyrmaıtyn mektep bitirýshiler sany artyp otyr. 2015 jyly bul kórsetkish shamamen 46 myń adamǵa jýyqtaǵan.

Sonymen bir mezgilde Reseı men Qytaıǵa oqýǵa baratyn stýdentter qatary da jyl sanap artyp otyr. Máselen, 2015 jyly Reseıde 39 myńǵa tarta qazaqstandyq oqyǵan.

«Mektep bitirýshiler UBT bir nemese birneshe ball ala almaı qalyp, sheteldik oqý oryndaryna aqyly negizge ketip jatyr. Osylaısha olar basqa elderdiń bilim mekemelerine ınvestıtsııa quıýda», - dedi E. Saǵadıev.

Jalpy vedomstvo basshysynyń aıtýynsha, UBT tapsyrý tetiginde ózgerister kútilmeıdi. UBT qaıta tapsyrý aqyly negizde shekti mejeden asa almaǵandar úshin beriledi. 

 

2016 jyldyń 1 qańtarynan Qazaqstan jańa quqyqtyq jáne ınstıtýttyq orta jaǵdaıynda ómir súrýde - D.Nazarbaeva

 

 2016 jyldyń 1 qańtarynan Qazaqstan jańa quqyqtyq jáne ınstıtýttyq orta jaǵdaıynda ómir súrýde. Bul týraly búgin QR Prezıdenti janyndaǵy 

Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte QR Premer-Mınıstriniń orynbasary Darıǵa Nazarbaeva málim etti.
«2016 jyldyń 1 qańtarynan Qazaqstan 59 zań men 400-den astam zańnamalyq aktiniń qabyldanýymen qalyptasqan jańa quqyqtyq jáne ınstıtýttyq orta jaǵdaıynda ómir súrýde. Atap aıtqanda, memlekettik qyzmetke irikteýdiń úsh satyly júıesine kóshý júzege asyryldy, komandalyq aýys-túıis doǵaryldy, nátıjege sáıkes jalaqymen qamtamasyz etetin ákimshilik memlekettik qyzmetshilerdi baǵalaý ádisi engizildi», - dedi D.Nazarbaeva.

Sonymen qatar Úkimet basshysynyń orynbasary elimizdiń sot júıesi 5 býyndy júıeden 3 býyndy júıege kóshkenin atap ótti. Joǵarǵy sot keńesi derbes apparatymen avtonomdy memlekettik mekeme retinde jumys isteı bastaǵandyǵyn, qurylys salasynda ruqsat berý qujattaryn usyný merzimi túbegeıli qysqarǵanyn eske saldy.

 

 Qazaqstandyqtar Ult josparyn júzege asyrýdan týyndaıtyn múmkinshilikterdi bilýi tıis..

«Ult josparynyń tabysty júzege asyrylýy Qazaqstanǵa damýdyń jańa deńgeıine kóterilýge, ekonomıkalyq ósim úshin laıyqty jaǵdaı jasaýǵa jáne barsha qazaqstandyqtardyń ómirin jaqsartýǵa múmkindik beredi. Ult jospary keleshekte qazaqstandyqtardyń ómir sapasyn búgingi EYDU elderinde oryn alyp otyrǵan joǵary ómir deńgeıi men standarttaryna sáıkestendirýge baǵyttalǵan», - dedi vıtse-premer.

Sonymen qatar  D.Nazarbaeva Ult josparyn júzege asyrý aıasynda elimizdiń árbir azamaty úshin álemniń eń damyǵan elderindegideı jańa múmkinshilikter ashylatyndyǵyn aıtty.

«Sondyqtan da bul múmkinshilikter jaıynda qazaqstandyqtardyń bilgeni jáne ony tıimdi paıdalana alǵany barynsha mańyzdy», - dedi D.Nazarbaeva óz sózinde.

Jyl sońyna deıin Qazaqstanda búkil sot zaldary beıne jazý júıesimen qamtylady - M.Beketaev

 Sot isin ashyq ótkizý maqsatynda sot zaldarynda sot protsesterin beıne jəne taspaǵa jazýǵa múmkindik beretin jańa júıemen jabdyqtaý jumysy jalǵasýda. Qazir osyndaı júıemen 1 050 zal nemese barlyq zaldardyń 75 paıyzy jabdyqtalǵan. Bul jumys jyl sońyna deıin aıaqtalady. Bul týraly búgin QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmeti alańynda ótip jatqan Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııa músheleriniń baspasóz máslıhatynda QR Prezıdent Əkimshiligi jetekshisiniń orynbasary Marat Beketaev məlim etti.

Esterińizge sala keteıik, QR Premer-mınıstriniń orynbasary Darıǵa Nazarbaevanyń qatysýymen ótip jatqan baspasóz máslıhatynyń taqyryby - «100 naqty qadam» Ult josparyn is júzine asyrý».

«Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý baǵyty boıynsha reformalardy iske asyrý týraly baıandaýǵa ruqsat etińizder. Jyl basynan sot organdary bes satyly júıeden úsh satyly júıege kóshti. Sot tóreligine qoljetimdilikti jeńildetýmen qosa, bul - isterdi sotta qaraý merzimderin azaıtýǵa múmkindik beredi.

Sot baqylaýyn kúsheıtý jəne azamattardyń quqyqtaryn qosymsha qorǵaý maqsatynda sotqa tórt tergeý qyzmetine sanktsııa berý ýəkilettilikteri berildi.

Bul - qarap tekserý, tintý, alý jəne jeke basyn tintý. Jyl basynan beri bular boıynsha sotqa 4 715 materıal túsken.

Sot isin ashyq ótkizý maqsatynda sot məjilis zaldarynda sot protsesterin beıne jəne taspaǵa jazýǵa múmkindik beretin jańa júıemen jabdyqtaý jumysy jalǵasýda. Qazir osyndaı júıemen 1 050 zal nemese barlyq zaldardyń 75 paıyzy jabdyqtalǵan. Bul jumys jyl sońyna deıin aıaqtalady»,-dep habarlady M.Beketaev.

Elimizde qurylys salasy qarqyndy damyp, ózindik deńgeıine jetti. Sondyqtan ony aldyńǵy qatarly elderdegideı sanattyq standartqa kóshirý jumysy qolǵa alynyp otyr. Sonyńi biri - Qazaqstannyń qurylys salasynda eýrokod júıesine kóshýi. Bul týraly QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte QR Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev málim etti.

Mınıstrdiń atap ótýinshe, qurylys salasynda bastapqy ruqsat berý qujattaryn berý merzimderi 40 kúnnen 17 jumys kúnine deıin, eskızdi jobany kelisý 60 kúnnen 15 jumys kúnine deıin túbegeıli qysqartyldy, qurylystyń bastalýy týraly habarlamany 1 kún ishinde (elektrondy túrde) berý qamtamasyz etildi. 

«2016 jylǵy 1 qańtardan bastap, saraptamalyq jumystardyń 50 paıyzy naryqqa berildi jáne jeke saraptamalyq uıymdarmen júrgiziledi. Resýrstyq ádis engizildi jáne Eýrokodtar júıesine aýysý bastaldy», - dedi E.Dosaev.

Ulttyq ekonomıka mınıstrligi baspasóz qyzmetiniń aqparatyna sáıkes, 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap, jeke uıymdarmen saraptama ótkizý úshin berilgen nysnadar tizbesi bekitilgen. Oǵan mynalar kiredi: Turǵyn úı-azamattyq maqsatyndaǵy jańa, qalpyna keltirý jáne qoldanystaǵy tehnıkalyq jáne tehnologııalyq kúrdeli emes ǵımarattar men qurylystardyń kapıtaldy jóndeýi boıynsha TEN jáne JSQ; Eldi mekender aýmaqtaryn abattandyrý men kógaldandyrýǵa TEN jáne JSQ; Tehnologııalyq kúrdeli emeske jatatyn ınjenerlik ınfraqurylym obektileri; Qoǵamdyq, ákimshilik-turmystyq bir-eki qabatty ǵımarattar men qurylystar; shaǵyn qonaq úı keshenderi jáne t.b.

  Qazaqstan syrtqy saýda júrgizý rásimderin jeńildetti. «Syrtqy saýdany júrgizý rásimderin jeńildetý maqsatynda eksporttyq-ımporttyq operatsııalardy jasaý kezindegi qujattar sany qysqartyldy. Taýarlardy eksporttaý kezinde - 3 qujat, ımporttaý kezinde - 4 qujat qysqardy. Bul rette syrtqy ekonomıkalyq qyzmetke qatysýshylardyń táýekel deńgeıi tómen, orta jáne joǵary 3 sanatyn engize otyryp, táýekelderdi basqarý júıesin qoldanýdyń tásilderi qaıta qaraldy», - dedi E.Dosaev.

Sonymen qatar mınıstrdiń atap ótýinshe, Qarjy mınıstrligi Ulttyq kásipkerler palatasymen birlesip, postkedendik resimdeý boıynsha «300 iri salyq tóleýshige arnalǵan jasyl dáliz» ilki jobasyn iske asyrǵan.

 

  2017 jyldyń 1 qańtarynan Qazaqstanda domınanttar tizilimi joıylady.

«Monopolııaǵa qarsy retteý salasyn reformalaý aıasynda 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap Domınanttar tizilimi - 914 naryq sýbektisinen 254 sýbektige deıin qysqardy. 2017 jylǵy 1 qańtardan bastap bul tizilim joıylatyn bolady», - dedi E.Dosaev.

Onyń atap ótýinshe, memleket qatysatyn (50% astam) zańdy tulǵalardyń (AQ, JShS) qyzmeti túrleriniń tizbesin qabyldaý jolymen kásipkerlik qyzmetke memlekettiń qatysýy 47 paıyzǵa qysqardy.

«Reformanyń ekinshi kezeńin iske asyrý úshin 2016 jylǵy 22 aqpanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimetine «Básekelestik máseleleri boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zań jobasy ázirlenip engizildi», - dedi mınıstr.

 

  Búgin QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte QR Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev Qazaqstandaǵy ındýstrıaldyq reforma nátıjeleri jaıynda aıtyp berdi.

«Ekonomıkalyq yntymastyq jáne damý uıymy standarttaryna sáıkes keletin ınvestıtsııalyq ahýaldy qalyptastyrý úshin 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap, ınvestorlarǵa 350-den astam memlekettik qyzmet kórsetýge arnalǵan «bir tereze» iske qosyldy. Investorlardy tartý máseleleri jónindegi úkimettik keńes quryldy. Osyǵan uqsas keńester ákimderdiń basshylyǵymen barlyq óńirlerde qurylyp, HQKO-larda Investorlarǵa qyzmet kórsetý sektorlary ashyldy», - dedi mınıstr.

Sonymen qatar, onyń atap ótýinshe, ótken jyly «zákirlik ınvestorlar» men transulttyq kompanııalardyń (Tikkurila, General Electric, Halliburton, JAC) qatysýymen jalpy somasy 130 mln. AQSh dollaryna 4 jańa óndiris iske qosylyp, jalpy somasy 113 mln. AQSh dollaryna 6 kompanııa (Danone, LG Electronics, Galaksi Group, BTM Group, Lotte Group, Coca-Cola) keri ınvestıtsııalandy. 

«Farmatsevtıkada, agroónerkásiptik keshende, taý-ken-metallýrgııa kesheninde, hımııa ónerkásibi men qurylys materıaldary óndirisinde «zákirlik ınvestorlar» men TUK qatysýymen 2,2 mlrd. AQSh dollaryna 16 jobany tartý men iske asyrý boıynsha jumystar júrgizildi», - dedi E.Dosaev.

 

 

 Osy jyldyń ІІ toqsanynda mınıstrler, ІІІ toqsanynda ulttyq ýnıversıtetterdiń rektorlary halyq aldynda esep berýi kerek. Bul týraly búgin QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmeti alańynda ótip jatqan Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııa músheleriniń baspasóz máslıhatynda QR Senat tóraǵasynyń orynbasary, osy komıssııanyń múshesi Asqar Beısenbaev məlim etti.

«Ult josparynyń 5-shi baǵyty, ıaǵnı, halyqqa esep beretin memleketti qalyptastyrý jónindegi reformalar aıasynda mańyzdy sharalar qabyldandy. Birinshiden, memlekettik josparlaýda ońtaılandyrý iske asyryldy. Túrli deńgeıdegi segiz baǵdarlama jolǵa qoıylyp, bes salalyq baǵdarlama úkimettik negizde qaıta bekitildi.

Ekinshiden, barlyq mınıstrlikter men əkimdikterde jańa zańnamalyq negizde úkimettik emes uıym ókilderiniń qatysýymen qoǵamdyq keńester qurylýda», - dep habarlady A.Beısenbaev.

«Úshinshiden, memlekettik organdardyń qyzmetin baǵalaıtyn jańa júıe jumys isteı bastady. Memlekettik organdar, əkimder, ulttyq ýnıversıtetterdiń basshylary jyl saıyn halyq aldynda esep berý təjirıbesi engizildi. Birinshi toqsanda barlyq əkimder esep berdi. 2016 jyldyń ekinshi toqsanynda - mınıstrler, úshinshi toqsanynda ulttyq ýnıversıtetterdiń rektorlary esep beredi», - dep habarlady ol.

 

«100 naqty qadam» Ult josparynyń tórtinshi baǵyty boıynsha 33 normatıvtik akti qabyldandy - E. Toǵjanov

 

 «100 naqty qadam» Ult josparynyń tórtinshi baǵyty boıynsha 33 normatıvtik akti qabyldandy. Bul týraly búgin Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde ótken baspasóz máslıxatynda Qazaqstan xalqy Assambleıasy Tóraǵasynyń orynbasary Eraly Toǵjanov málim etti.

Onyń sózi boıynsha, «100 naqty qadam» Ult josparynyń tórtinshi baǵyty aıasynda qazirgi tańda 5 pýnkt júzege asyrylý kezeńinde.

2015 jyldyń sońynda Qazaqstan Prezıdenti N.Á.Nazarbaev «Máńgilik El» jalpyulttyq patrıottyq ıdeıasynyń qundylyqtary negizinde qazaqstandyq birtektilik pen birlikti nyǵaıtý jáne damytý Tujyrymdamasyn bekitti. Qoǵamdyq sanany qaıta qalyptastyrý jáne búkilqazaqstandyq mádenıetti nyǵaıtý turǵysynan jetekshi ról Qazaqstan halqy Assambleıasyna beriledi.

«Ult Jospary» «100 naqty qadam» aıasynda birlik pen birtektilikti qalyptastyrý maqsattary qoıylǵan. Ol maqsat birneshe baǵyt boıynsha damytylady. Búginde osy baǵytta 33 normatıvtik akt qabyldandy. QR Parlament deńgeıinde 5 iri zańǵa qol qoıyldy. Memleket Basshysynyń 5 Jarlyǵy men Úkimettiń 12 Qaýlysy qabyldandy jáne búginde júzege asyrylýda», - dep atap ótti E. Toǵjanov.

«Bul reformalar Qazaqstan xalqy Assambleıasy negizinde iske asady. Sebebi, eldiń birligi árqashanda táýelsizdiktiń tiregi bolyp qala beredi. Ol - el damýynyń negizgi qundylyqtarynyń biri. Eger 30 damyǵan eldiń qataryna enýge talpynatyn bolsaq, elimizdiń týyn joǵary kóterip, ekonomıkalyq-áleýmettik suraǵyn da sheshemiz deıtin bolsaq, aldymen qoǵamdyq kelisimdi, elimizdiń turaqty damýyn tikeleı qamtamasyz etýimiz kerek»,-dedi ol.

 

Qazirgi kezeńde Ult josparyn tıimdi iske asyrýǵa qajetti barlyq negiz qalandy - Darıǵa Nazarbaeva

 Qazirgi kezeńde Ult josparyn tıimdi iske asyrýǵa qajetti barlyq negiz qalandy. Bul týraly búgin Astanada QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Jańǵyrtý jónindegi Ulttyq komıssııanyń baspasóz máslıhatynda QR Premer-Mınıstriniń orynbasary Darıǵa Nazarbaeva málim etti.

«Jańa jyldan beri elimizde «100 naqty qadam» - Ult josparyn iske asyrý jumystary júrip jatyr.  Ol úshin QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵy boıynsha  arnaıy Ulttyq komıssııa qurylyp,  negizgi uıymdastyrý jumystary ótken jyly bastalyp ketti.  Sodan beri birtalaı jumys atqaryldy. Bes jumys toby quryldy. Onyń quramyna Parlament depýtattary, otandyq, halyqaralyq sarapshylar tartyldy.  Komıssııa jumysy Elbasynyń udaıy baqylaýynda.

Az ǵana ýaqyt ishinde Ulttyq komıssııanyń 48 otyrysy ótti. Álemdik standarttarǵa saı keletin 59 zań qabyldandy. 400-den astam normatıvtik-quqyqtyq aktiler daıyndaldy. Olardyń bári búginde kúshine endi. Zań shyǵarý jumystary bıyl da jalǵasatyn bolady. Ult josparynyń 5 baǵyty boıynsha jasalǵan jumystardyń alǵashqy naqty nátıjeleri bar.  Qazirgi kezeńde Ult josparyn tıimdi iske asyrýǵa qajetti barlyq negiz qalandy»,-dedi ol. 

 

Biriktirilgen Salyq jáne Kedendik kodeksi 1 qyrkúıekte Parlamentke joldanady - E. Dosaev

  Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń biriktirilgen Salyq jáne Keden kodeksi bıyl 1 qyrkúıekte Parlamentke joldanady. Bul týraly búgin Astanada QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Jańǵyrtý jónindegi Ulttyq komıssııanyń baspasóz máslıhatynda QR Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev málim etti.

«Osy ýaqytqa deıin bıznes pen bılik elde qandaı salyq túri bolady: satylymnan túsken salyq nemese qosymsha qun salyǵy qalýy tıis pa degen saýalda ortaq ymyraǵa kelýi tıis», - dep atap ótti mınıstr. 

«Búginde pikirler ekige jaryldy. Qaısysy jaqsy: qosymsha qun salyǵy ma, álde satylymnan túsetin salyq pa? Suraqtar kóp, onyń jaqsy tustary da, teris tustary da bar», - deıdi E. Dosaev. 

Onyń aıtýynsha, qandaı salyq tıimdi degen saýal táýelsizdik alǵaly beri talqylanyp keledi. Qazirgi ýaqytta salyq túrlerine qatysty saraptama ótkizilýde. Alaıda, bul másele birjaqty sheshilmeı otyr. 

«Memleket Basshysy qajetti esepteýler jasap, bıznespen tildesýdi, qandaı salyq qajet ekenin anyqtaýdy naqty tapsyrdy. Ol qalaı iske asady?! Biz biriktirilgen Salyq jáne Kedendik kodeksin jasadyq, ol 1 qyrkúıekte Parlamentke joldanady. Demek, naqty sheshim sonda kórsetiledi», - deıdi mınıstr.

 Qazaqstannyń memlekettik saraptama júıesi tolyqtaı jańǵyrtylady. Bul týraly búgin Astanada QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Jańǵyrtý jónindegi Ulttyq komıssııanyń baspasóz máslıhatynda QR Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev málim etti.

«2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap, jobalaý saraptamalarynyń 50 paıyzyn jeke sektorǵa berdik. 2019 jylǵa qaraı biz saraptama qyzmetiniń 90 paıyzyn jeke menshikke ótkizemiz. Tek memlekettik mańyzǵa ıe nysandarǵa saraptama jasaý memsektorda qalady», - dep atap ótti mınıstr.  

QR UEM basshysynyń aıtýynsha, saraptama qyzmetimen aınalysatyn barlyq uıymdarǵa talap kúsheıtiledi. 

«QR UEM-de 42 saraptama uıymy tirkelgen. Olarǵa qatysty talaptar naqty kórsetilgen. Sonymen qatar osy sarapshylardyń barlyǵyna tuńǵysh ret ákimshilik jáne qylmystyq jaýapkershilik engizilip otyr», - dedi E.Dosaev.  

«Monıtorıng qorytyndysy boıynsha, naryqta básekege tótep bere alǵan kompanııalar qaısy ekenin biz kóretin bolamyz. Jalpy búginde shekteý joq, portalda talapqa saı keletin árbir bilikti kompanııa tirkele alady», - dedi ol. 

 

T. Donaqov: Memlekettik qyzmetke keletin sheteldik mamandar jalaqyny arnaıy qordan alady

 Memlekettik qyzmettegi sheteldik mamandar jalaqyny Úkimet taǵaıyndaǵan arnaıy qordan alatyn bolady. 
Bul týraly búgin Astanada QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Jańǵyrtý jónindegi Ulttyq komıssııanyń baspasóz máslıhatynda QR Memlekettik qyzmet mınıstri Talǵat Donaqov málim etti.

«Bul jerde sóz memlekettik apparat jumysyna aldyńǵy qatarly sheteldik tájirıbeni alyp kele alatyn bilikti mamandar týraly. Olar shet memlekettiń azamattary bolǵandyqtan, olardy Qazaqstannyń memlekettik apparatyna qabyldaý protsedýralary da ózgeshe. Olarmen arnaıy shart jasalady. Onyń ústine tıisti organdardan tekseristen ótedi», - dep atap ótti T.Donaqov. 

Onyń sózine qaraǵanda, osylaısha memlekettik qyzmetke Qazaqstanda múldem joq óte joǵary bilikti mamandar tartylatyn bolady. 
«Olar tek shet memleketterde bar tehnologııalarǵa jáne úlken tájirıbelerge ıe», - dedi mınıstr.

T.Donaqovtyń málim etkenindeı, memlekettik qyzmetke kelgen sheteldik mamandar jalaqyny Úkimet taǵaıyndaıtyn arnaıy qordan alatyn bolady.

 

 

 Qazaqstan men Vengrııa bastapqy kólemi 40 mıllıon dollar bolatyn birlesken ınvestıtsııalyq qor qurýda. Bul týraly búgin QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov málim etti.

Mınıstrdiń sózine qaraǵanda, atalǵan ýaǵdalastyq QR Premer-Mınıstri K.Másimovtiń Majarstan eline jasaǵan sapary barysynda qol jetkizildi.

«Qazaqstan-Vengrııa ınvestıtsııalyq qorynyń qurylýy eki eldiń qarym-qatynasyn nyǵaıtatyny sózsiz. Aýyl sharýashylyǵynda úlken áleýet baryn eskersek, bul - úlken oqıǵa. Bizdiń elderdiń múmkindikterin baǵamdaıtyn bolsaq, qurdyń qurylýy tehnologııalardy transfertteýge, vengrııalyq jáne eýropalyq elderdiń ınvestıtsııalaryn tartýǵa mol múmkindikter ashady», - dep atap ótti mınıstr.

Aıta keteıik, alǵashqy kapıtalızatsııa 40 mıllıon dollardy (ár elden 20 mln dollardan) quramaq. Sonymen qatar qor birlesken jobalarǵa qosymsha 100 mıllıon dollardy tartýdy kózdep otyr. Qor Qazaqstannyń , óńdeý, logıstıka, agrarlyq jáne tamaq ónerkásibi salalaryndaǵy kompanııalarǵa aqsha salady.

Bolashaqta «QazAgro» osyndaı qorlardy Qytaı, Ulybrıtanııa elderimen de qurýdy mejelep otyr. 
QR AShM málimetteri boıynsha, 2015 jyly aýyl sharýashylyǵyna 167 mlrd. teńge tartylǵan.

 

 «QazAgro» Ulttyq basqarýshy holdıngi» AQ Úkimettiń zeınetaqy qorynan bólgen 100 mlrd teńgesin mindetti túrde qaıtarýǵa ýáde berýde.

Holdıngtiń basqarma tóraǵasy Nurlybek Malelov búgin QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde ótken baspasóz máslıhatynda atap ótkenindeı, bul qarajat Elbasynyń «100 naqty qadam» reformasynyń úsh qadamyn qarjylandyrýǵa jumsalatyn bolady.

Bul qadam boıynsha, agroónerkásiptik keshenge 10 transulttyq korporatsııany tartý, Qazaqstannyń sút jáne et salasyna shetel ınvestorlaryn tartý kózdelgen.

«Biz bul baǵyttar boıynsha klıentterdiń ótinimderin qabyldap, óńdeıtin bolamyz. Bul ótinimder qarjylyq tıimdiligi, ózin-ózi aqtaýy, kepildiktiń qamtamasyz etilýi boıynsha salalyq jáne ekonomıkalyq saraptamadan ótetin bolady. Osydan keıin ǵana jobalardyń jyldamdyǵyna, qaıtarymdylyǵyna qaraı aqshany bólemiz. Biz bul qarjyny Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna tolyq kólemde qaıtarylýyn qamtamasyz etemiz», - dedi N. Malelov.

 Bilikti kadrlardy daıarlaý isi memleketimizdiń damý úrdisine saı qalyptasýy qajet - G. Ábdiqalyqova

 

 QR Memlekettik hatshysy Gúlshara Ábdiqalyqovanyń tóraǵalyǵymen Shetelde kadrlar daıarlaý jónindegi respýblıkalyq komıssııanyń kezekti otyrysy ótti.

«Memleket basshysynyń «Qazaqstan jańa jahandyq ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Joldaýyn iske asyrýǵa, onyń ishinde daǵdarysqa qarsy jobalarǵa «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha bilim alǵan mamandardyń atsalysýyna asa úlken mán berýimiz qajet. Sol sebepti, búginde elimizde bilikti kadrlardy daıarlaý isi memleketimizdiń damý úrdisine jáne Elbasy belgilip bergen basym baǵyttarǵa saı qalyptasýy qajet dep oılaımyn»,-dedi Memlekettik hatshy.

Atap aıtqanda, 2016 jyldan bastap stıpendııa alýǵa úmitkerlerge qoıylatyn talaptar kúsheıtildi. Ózgerister shet tilin bilý deńgeıine, dıplomnyń ortasha balyna, jumys ótiline qatysty engizildi. 163 pozıtsııadan turatyn basym mamandyqtar tizbesi jańartyldy, onyń 41 paıyzy ınjenerlik-tehnıkalyq mamandardy daıarlaýǵa baǵyttalǵan. 

Komıssııa otyrysynda «100 naqty qadam» - Ult josparynyń jobalary úshin maqsatty tapsyrystar turǵysynda mamandardy naqty daıarlaýǵa baǵyttalǵan taǵylymdama baǵdarlamasy boıynsha «Bolashaq halyqaralyq stıpendııasynyń konkýrsyna qatysý úshin qyzmetkerler sanaty anyqtaldy. 

Otyrysta G. Ábdiqalyqova «Bolashaq» stıpendııasyn iske asyrý tetiginiń tıimdiligin odan ary qaraı jetildirý jáne arttyrý baǵytynda birqatar tapsyrmalar berdi.

Otyrystan keıin tilshilerge bergen suhbatynda QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ prezıdenti Ǵanı Nyǵymetov 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan bes jyldyq damý strategııasy qabyldanǵanyn eske salyp ótti. 

«Osy jyldan bastap, atalǵan strategııany iske asyrýǵa tolyqtaı kirisemiz. Bul qujattyń basty maqsaty - ol «100 naqty qadam» - Ult josparyna negizdelgen. Sondyqtan, bes reforma aıasynda jańa kadrlardy daıarlaýǵa erekshe mán berip otyrmyz. Sol sebepti, bizdiń taǵylymdama baǵdarlamasy boıynsha, sondaı-aq magıstratýra, doktorantýra baǵdarlamalary baǵytynda mamandardy daıarlaımyz. Bıylǵy jyly memleket tarapynan 700 stıpendııa bólindi jáne onyń kóbisi tehnıkalyq mamandyqtarǵa arnalǵan»,-dedi Ǵ. Nyǵymetov.

 

 

Búgin QR Ulttyq ınjenerlik akademııasy 2015 jylǵy ǵylymı qyzmeti týraly ári «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýda atqarylyp jatqan jobalar jaıly jıyn ótkizdi.

Konferentsııa jumysyna akademıkter: R.Alshanov, K.Abdýllaev, M.Bekmaǵambetov, M.Bıtımbaev, A.Bolotov, A.Djomartov, A.Kýlıbaev, N.Nádirov, A.Tóleshov, A.Tatyǵulov jáne oblystyq fılıal basshylary qatysty. 

«Memleket basshysynyń bastamalaryn júzege asyrýda ınjenerlik salanyń mańyzy zor. Údemeli ındýstrıaldy damý memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyrýda ınjenerlik josparlar men baǵdarlamalardyń júzege asýy mańyzdy. Transporttyq salanyń jumysy jaıly aıtsaq, Batys Eýropa Batys Qytaı megajobasy júzege asýda, birneshe joba óndiriske engizilip jatyr. Atap aıtsaq, 34 joba oryndaldy, jalpy akademııa boıynsha 235 joba, 18 ǵylymı baǵdarlama oryndaldy», - dedi QR UIA prezıdıýmynyń bas ǵylymı hatshysy, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Gúlbazar Medıeva.

Onyń aıtýynsha, atalǵan akademııa Astanada ótetin EKSPO-2017 kórmesi qarsańynda WSEC-2017 aýqymdy ınjenerlik kongres ótkizýdi josparlap otyr. Jıynǵa dúnıeniń tórt buryshynan belgili ǵalymdar jınalmaq. 

«Negizgi qaralatyn másele jasyl energetıka, keleshektiń energııasy. Qazirdiń ózinde ınjenerlik kongresske Irena uıymdary, Mastar ýnıversıteti qyzyǵýshylyq tanytyp, bizben birge ótkizedi. UIA byltyr qyrkúıekte úlken munaı gaz konferentsııasyn ótkizdi. Qytaı ınjenerlik akademııasy men QR UIA arasyndaǵy memorandým sheńberinde Sınopek, SNPS bizdiń kogresske úlesin qosyp jatyr», - dedi ol.

 

 Aqmola oblysynda jergilikti polıtsııa qyzmetine 1,2 myń adam tartylǵan. Aqmola oblystyq ІІD jergilikti polıtsııa qyzmetiniń basshysy Janbaı Omarov aıtty.

Memleket Basshysy Nursultan Nazarbaevtyń  bes ınstıtýtsıonaldyq reformasyn júzege asyrý jónindegi Ult josparynyń 30-shy qadamynda halyq aldynda esep berip otyratyn jergilikti polıtsııa qyzmetin qurý máselesi qamtylǵan. 

Jergilikti polıtsııa qyzmeti basshysynyń aıtýynsha, Ult josparynda polıtsııa qyzmetkerleri endigi ýaqytta qarapaıym jurtshylyqpen tyǵyz baılanysta jumys istep, adamdardyń árbir aryz-shaǵymyna jete nazar aýdaratyn bolady. Bul óz kezegindeqyzmet sapasyn, qylmystyń ashylý kórsetkishin jaqsartpaq.

«Osy maqsatta dástúrli túrde ótkizilip júrgen «Sálemetsiz be, men sizdiń ýchaskelik ınspektoryńyzbyn» aktsııasynyń máni zor bolyp otyr.Aktsııa sheńberinde ýchaskelik ınspektorlar barlyq derlik turǵyndarmen kezdesip, baılanys ornatady. Sonymen qatar «Turmys. Baqylaý jáne alkogol» jedel aldyn alý sharasy da úzbeı ótkizilýde. Shara barysynda turmystyq qylmystardyń aldyn alýǵa, araqqa salynyp otbasynyń, kórshi-qolańnyń tynyshyn alatyndardy tártipke shaqyrýǵamúmkindik jasalady. Kóshedegi qylmystar men buzaqylyqtardyń aldyn alý, tyıý maqsatynda ótkiziletin «Buzaqy», «Tonaýshy» jedel aldyn alý sharalary da oń nátıjelerin berip keledi.

Balalar men jasóspirimder arasyndaǵy tártip buzýshylyq pen qylmystyń aldyn alý úshin «Túngi qaladaǵy balalar» aktsııasy únemi ótkiziledi. Shara barysynda eresekterdiń baqylaýynsyz túnde qydyryp júrgen balalardyń ata-analaryna eskertý jasalyp, munyń aqyrynyń jamandyqqa ushyratýy múmkindigi eskertiledi», dedi J. Omarov.

Sonymen qatar ol jergilikti polıtsııa qyzmetin qurýdaǵy maqsat polıtsııanyń halyq aldynda esep berýi arqyly onyń jurtshylyq aldyndaǵy jaýapkershiligin arttyrýǵa jaǵdaı jasaý bolatynyn aıtýda.

«Oblys boıynsha jergilikti polıtsııa qyzmetine 1,2 myń adam tartylǵan. Jergilikti polıtsııa Іshki ister mınıstrliginiń ortalyqtanǵan júıesine kiredi jáne jergilikti atqarýshy organnyń quramyna qosylmaıdy, biraq jergilikti bılik pen halyq aldynda esep berip otyrady», deıdi J. Omarov.

 

«100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýda 234 ǵylymı joba oryndaldy

 

Búgin QR Ulttyq ınjenerlik akademııasy 2015 jylǵy ǵylymı qyzmeti týraly ári «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýda atqarylyp jatqan jobalar jaıly jıyn ótkizdi.

Konferentsııa jumysyna akademıkter: R.Alshanov, K.Abdýllaev, M.Bekmaǵambetov, M.Bıtımbaev, A.Bolotov, A.Djomartov, A.Kýlıbaev, N.Nádirov, A.Tóleshov, A.Tatyǵulov jáne oblystyq fılıal basshylary qatysty. 

«Memleket basshysynyń bastamalaryn júzege asyrýda ınjenerlik salanyń mańyzy zor. Údemeli ındýstrıaldy damý memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyrýda ınjenerlik josparlar men baǵdarlamalardyń júzege asýy mańyzdy. Transporttyq salanyń jumysy jaıly aıtsaq, Batys Eýropa Batys Qytaı megajobasy júzege asýda, birneshe joba óndiriske engizilip jatyr. Atap aıtsaq, 34 joba oryndaldy, jalpy akademııa boıynsha 235 joba, 18 ǵylymı baǵdarlama oryndaldy», - dedi QR UIA prezıdıýmynyń bas ǵylymı hatshysy, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Gúlbazar Medıeva.

Onyń aıtýynsha, atalǵan akademııa Astanada ótetin EKSPO-2017 kórmesi qarsańynda WSEC-2017 aýqymdy ınjenerlik kongres ótkizýdi josparlap otyr. Jıynǵa dúnıeniń tórt buryshynan belgili ǵalymdar jınalmaq. 

«Negizgi qaralatyn másele jasyl energetıka, keleshektiń energııasy. Qazirdiń ózinde ınjenerlik kongresske Irena uıymdary, Mastar ýnıversıteti qyzyǵýshylyq tanytyp, bizben birge ótkizedi. UIA byltyr qyrkúıekte úlken munaı gaz konferentsııasyn ótkizdi. Qytaı ınjenerlik akademııasy men QR UIA arasyndaǵy memorandým sheńberinde Sınopek, SNPS bizdiń kogresske úlesin qosyp jatyr», - dedi ol.

 

Jambyl oblysynda jańa asfalt-beton zaýyty iske qosylýǵa daıyn

 

 Jambyl oblysynda jańa asfalt-beton zaýyty iske qosylýǵa daıyn. Bul týraly Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń óńirilik fılıalynda ótken brıfıngte Jambyl oblysy, Sarysý aýdanynyń ákimi Jaılybaev Beıbitbek Shyndalyuly aıtty.

Aýdan ákiminiń sózine súıensek, «Taraz kólik joly» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń asfalt-beton zaýyty óńirlik ındýstrııalandyrý kartasyna 2015 jyly engizildi. Salynatyn ınvestıtsııa kólemi 250,0 mln. teńgeni qurap 50 adamdy jumyspen qamtamasyz etedi. 

Búgingi kúni óndiristik bazada qurylys-montaj jumystary aıaqtalǵan, zaýyt jumys jasaýǵa daıyn. Sonymen qatar, «Bıznestiń jol kartasy- 2020» baǵdarlamasy boıynsha 37,0 mln. teńgege elektr qýatyn tartý josparlandy, qazirgi ýaqytta qujattary memlekettik saraptamada. Jylyna 600,0 mln. teńgeniń ónimin óndirý josparlanyp otyr.

 

***

Ult josparyn sapaly oryndaý - birinshi kezektegi negizgi mindet. El ekonomıkasyn jańa beleske kóterýge baǵyttalǵan Ult josparyn júzege asyrý barysyndaǵy atqarylǵan atqarylǵan is-sharalardyń qarqyny naýryz aıyndada báseńdemedi .

  

Memleket strategııalyq menedjer bolýy tıis - Baqyt Sultanov

 

 «100 naqty qadam» Ult Josparynda Qazaqstan Respýblıkasynyń bıýdjet saıasatyn transformatsııalaý úderisterine úlken kóńil bólingen. Nátıjege baǵdarlanǵan bıýdjetteý memlekettiń ekonomıkaǵa qatysý tásilderin túbegeıli qaıta qaraýmen qosa júredi. Olaı bolsa, osy transformatsııalaý úderisi qalaı ótip jatyr? Ol týraly búgin resmı BAQ-ta jarııalanǵan Qarjy mınıstri Baqyt Sultanovpen áńgimede sóz bolady.

- Baqyt Turlyhanuly, ót­ken jy­ly Qazaqstan álemdik daǵdarystyń barlyq «qyzyǵy» men «shyjyǵyn» ózi de tatyp kórdi. Bizdiń bıýdjet energııa resýrstary qunynyń osylaısha kúrt quldyraýyna qalaı tótep berdi? En­di ústimizdegi jylǵa perspektıvalar qandaı?

- Sońǵy birneshe jylda búkil álem ekonomıkalyq júıeniń transformatsııasyn baqylap otyr. Bul munaı men metaldar qunynyń quldyraýymen, damyǵan jáne damýshy elderdiń, onyń ishinde Qytaıdyń «jańa normasynyń» ósý qar­qynynyń baıaýlaýymen qatar júrýde. Sonyń saldary retinde shıkizatqa álemdik suranys tómendeıdi, óndiris kólemi quldyraıdy. Jaǵdaı ártúrli elderdiń ekonomıkalarynyń «saýyǵýyna» az yqpal etetin geosaıası faktorlarmen de shıelenise túsedi.

Jahandyq ekonomıkalyq júıeniń bir bóligi retinde Qazaq­stannyń da joǵaryda keltirilgen faktorlar tarapynan qysym kórýi tabıǵı jaıt. Onyń ishinde, buǵan bizdiń ekonomıkamyzdyń shıkizattyq resýrstar eksportyna aıtarlyqtaı táýeldiligi jáne sonyń saldarynan sońǵy birneshe jylda baıqalyp otyrǵan osy aǵyndardan bıýdjetke túsetin kiris deńgeıiniń tómendeýi de sebep bolyp otyr. Indýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasy ekonomıkanyń «golland aýrýynan» saýyǵýyna baǵyttalǵan. Biz qazirdiń ózinde-aq shıkizattyq emes sektordyń birtindep ulǵaıǵanyn aıta alamyz. Onyń ishinde bıýdjettiń kiris bóligine salyqtar túrindegi túsimderdiń ósýin de kórip otyrmyz.

Elbasy belgilegen jáne «100 naqty qadam» Ult Jos­parynyń negizi bolǵan Bes ınstıtýttyq reformanyń iske asyrylýy elimizdiń damýyn transformatsııalaýdyń jáne memlekettiń ornyqty naryqtyq qatynastar jolyna túsýiniń jalǵasy bolyp tabylady.

Mundaı «tereń» ózgeristersiz ǵasyr­dyń basty strategııalyq maqsaty - damy­ǵan 30 memlekettiń tobyna kirýge qol jetkizý múmkin emes. Bul maqsatqa jetý jolynda bizdi kútip turǵan kedergiler de az emes. Ol «shıkizat resýrstary náý­betinen» de qaterli bolýy múmkin. Kókjıekte kórinip turǵan osyndaı aıqyn tabaldyryqtardyń biri - buryn bizdiki sııaqty problemalary men múmkindikteri bolǵan birqatar memleketter de tótep bere almaǵan «kirisi ortasha elder tuzaǵy».

Instıtýttyq reformanyń damý vek­torynan basqa ekinshi áseri - bul ekonomıkanyń, sotsıýmnyń jáne bıýd­jettiń ornyqtylyǵy.

Bıýdjettiń «kóńil-kúıine» kelsek, onda ótken jyl biz úshin shynymen de kúrdeli synaq boldy. Biraq «qıyn jyldarda» jınaqtalǵan rezervter bizge 2015 jyldan problemalarsyz ótýge kómektesti.

Ótken jyldyń aıaǵynda, ózderińiz biletindeı, Qarjy mınıs­trliginde bıýd­jetti ońtaı­landyrý boıynsha úlken jumystar júrgizildi. Biz kóp­tegen naqtylaýlar kezinde ózimizdiń shy­ǵystarymyzdy 1,5 trln. teńgege qys­qarttyq. Bıýdjetti aǵymdaǵy úshjyl­dyqqa qalyptastyrǵan kezde biz bas­ty ıdeıany - jobalar ekonomıkanyń ná­tıjesine jáne oń áserine baǵyttalýy jáne jańa jumys oryndaryn qurýǵa ákep soǵýy tıis ekenin aıttyq.

- Degenmen, sonda da aǵym­daǵy jylǵy perspektıvalar qandaı?

- Jalpy, men Qarjy mınıstri retinde aǵymdaǵy jyldyń perspektıvalaryn oń baǵalaımyn.

Ekonomıkanyń shıkizattyń emes sektory óz aınalymdaryn ósi­retinin biz baıqap otyrmyz. Bıýdjetke salyqtyq túsimder ulǵaıýda.

Onyń syrtynda, shıkizat naryq­taryndaǵy ahýal da qubylmalylyqty birtindep tómendetýde jáne tepe-teńdikke umtylys bar. Qazirgi tańda barrel quny 40 dollardan asady. Biz bıýdjetti sońǵy naqtylaý ýaqytynda Brent markasynyń qunyn barrel úshin 30 dollar dep belgiledik. ıAǵnı, 30 dollar kezinde de Qazaqstannyń bıýdjettik shyǵyndary eldiń barlyq áleý­mettik mindettemelerin jáne Elbasy tapsyrmasyn oryndaýǵa negizdelgen. Onyń ishinde «Nurly Jol» baǵdarlamasyn iske asyrýǵa da baǵyttalǵan.

- Qarjy mınıstrligi bıýdjettik saıasatty transformatsııalaý boıynsha ju­mystar júrgizedi. Ol qalaı jasalady?

- Elbasynyń «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósý, refor­malar, damý» atty Joldaýynda bıýd­jet shyǵyndaryna tekserý júr­gizý jó­ninde tapsyrma berilgen. Shy­ǵys­tardy qarjylandyrýdy nysanaly ındıkatorlarǵa qatań baılanystyrý asa mańyzdy mindet bolyp tabylady.

Birinshi kezekte, qarjylandyrý ba­­ǵyttary boıynsha shyǵystar men baǵ­dar­lamalardyń ekonomıkalyq tıim­diligine jáne ekonomıkanyń naqty sektoryna baǵdar jasalyp otyr. Taldaý barysynda baǵ­darlamalar tıimdiliginiń tómengi deńgeıde bolýyna yqpal etetin jáne birsypyra jyldar ishinde olardy iske asyrý monıtorıngi barysynda kórinetin ınstıtýttyq, ákimshilik, normatıvtik jáne basqarýshy faktorlar anyqtaldy. Memlekettik apparattyń jumysy osyndaı faktorlardy, eń aldymen, zańnamalyq turǵyda joıýǵa baǵdarlanǵan.

Bul rette, bıýdjet shyǵystaryn ha­lyqtyń turmys deńgeıin sapaly kóterýge tıisti áleýmettik baǵdarlamalar men jobalarǵa jumsaýǵa den qoıyldy.

Memleket shyn máninde ózine shy­ǵystardyń áleýmettik bóligin ǵana alýy tıis. Memlekettiń róli jeke sektordyń damýyna jaǵdaı jasaıtyn jáne yntalandyratyn strategııalyq menedjer deńgeıimen shektelýi tıis. Sonymen birge, taýashalardy bosata otyryp, bıznesti júrgizý úderisin zańnamalyq túrde jeńildetýi qajet.

- Siz jekeshelendirýdi aıtyp otyrsyz ǵoı?

- Iá. Búginde ekonomıkany memleket ıeliginen alý memlekettik men­shik­tegi múliktiń 70 paıyzyna deıinin básekelestik ortaǵa berýdi qarastyratyn aýqymdy jekeshelendirý arqyly ótip jatyr. Onyń ishinde naryqqa búgingi tańda kvazımemlekettik sektor basqaratyn iri nysandardy berý josparlanyp otyr. Olar: áýejaılar, óndirýshi kompanııalar jáne t.b.

Bul tájirıbe qoldaný aýmaǵy men jeke kásipkerlik bastamalaryn aıtarlyqtaı keńeıtýge múmkindik beredi. Sondaı-aq, álemdik tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, óndiristerdiń básekege qabilettiligin jaqsartýǵa da jaǵdaı jasaıdy. Óıtkeni, jekemenshik ıesi memleketke qaraǵanda anaǵurlym tıimdi menedjer bolyp tabylady.

Jekeshelendirýden barlyǵy da utady - bıznes memlekettik monopolııa basym bolyp otyrǵan salalarda jumys isteýge múmkindik alady, memleket sa­lyqtardyń túsýi esebinen utady, jalpy ekonomıkalyq jaǵdaı jaqsarady.

Odan basqa, bıýdjettik shyǵys­tar­dy júzege asyrý tetigin qaıta qaraý sheńberinde memleket memleket-jeke­menshik árip­testigi negizinde, sol sııaqty, servıstik úlgini paıdalana otyryp, básekelestik ortaǵa óziniń jekelegen fýnktsııalaryn beredi. Bul jeke bastama jumys isteı alatyn jumystar men qymbat turatyn jabdyqtardy bólip tó­leý arqyly (servıstik model) jáne qyzmetter men jumystar aýtsorsıngin satyp alý esebinen bıýdjetke júktelimdi aıtarlyqtaı azaıtýǵa múmkindik beredi.

- Kapıtaldy jarııa etý bıýdjetke qalaısha áser etýde?

- Kapıtalǵa raqymshylyq jasaý el ekonomıkasy men onyń bıýdjetine edáýir keshirek, ıaǵnı keıinirek áser etedi. Bul aktsııanyń mýltıplıkatıvti áseri bar. Búgingi tańda jarııa etýge qa­tysýshylardyń ekonomıkalyq júıe­niń tolyqqandy oıynshylary bolý, jekeshelendirýge qatysý arqyly da, sol sııaqty, údemeli ındýstrııalyq-ın­novatsııalyq damý jáne «Nurly Jol» sheńberinde iske asyrylatyn birqatar jobalardyń ınvestorlary bolý arqyly da ekonomıkaǵa ınvestor retinde qatysý múmkindigi bar. ıAǵnı, azamattar jarııa etilgen qarajatty aǵymdaǵy jyly da, sol sııaqty, mysalǵa, 2018 jyly da ınvestıtsııalaı alady. Sondyqtan, aqshanyń qashan ekonomıkalyq úderisterdiń bir bóligi bolatynyn aıtý qıyn. Biraq osyndaı múmkindiktiń paıda bolatyny anyq.

Múlikti jarııa etý múlikti ýaqy­tyly resimdemegeni úsh­in yqtımal aıyp­puldardy bol­dyrmaýǵa, ony bolashaqta problemasyz satýǵa nemese jalǵa berýge múmkindik beredi. Bizde kommertsııalyq qurylystar men buryn­nan bar ǵımarattarǵa japsarlas qury­lystardy jarııa etýge ótinishter kóp. ıAǵnı, azamattar bul múlikti óz­deriniń kommertsııalyq aktıvteri retinde resim­deýge zańdy quqyq alady.

Bul kirister men shyǵystardy jal­pyǵa birdeı deklaratsııalaýdyń 2017 jyldan bastalýyna baılanysty óte mańyzdy. Jáne bul týraly Memleket basshysy 2016 jyldyń aıaǵyna deıin jarııa etýdiń aqshaǵa da jáne olardyń ıelerine de zańdy aınalymǵa oralýdyń sońǵy múmkindigi ekenin birneshe ret aıtqan bolatyn.

Bul rette jarııa etý rásimi barynsha ońaılatylǵan: zańnamaǵa sońǵy tú­zetýlermen kapıtaldy jarııa etý boıynsha is júzinde barlyq shekteýler alyp tastaldy jáne múlikti jarııa etý rásimderi aıtarlyqtaı jeńildetildi. Kapı­taldy jarııa etýdiń mundaı jeńil­dikti sharttary álemniń eshbir elinde bolǵan emes.

Qazaqstan elge aqshany ákelgen jaǵ­daıda ony jarııa etýge salynatyn sa­lyqty tolyq alyp tastady jáne jarııa etýdiń málimdeý nysanynda salyqtyń nebári 10%-y qaldyryldy. Keıbir elderde jarııa etý alymdary jarııa eti­letinniń jartysyn nemese somasynyń 70%-yn quraıtynyn aıta ketý qajet. Raqymshylyq etýdiń eń bir lıberaldy jaǵdaılarynyń ózinde jarııa etýge salynatyn salyq mólsherlemesi keminde 3-5 paıyz bolady.

- Bızneske qaıta oralaıyq. Siz memleket strategııalyq me­nedjer bo­lýǵa tıis degen edińiz. Osy menedjment kásip­kerlikti qoldaý bóliginde qalaı kórsetilýge tıis?

- Memleket bıznestiń damýy jáne salyq tóleı alýy úshin oǵan qolaıly jaǵdaılar týǵyzýǵa tıis. Óıtkeni, salyq­tar memlekettiń kiris kózderi bolyp tabylady. Olardy tıimdi paıdalaný arqyly memleket halyq aldynda áleýmettik mindettemelerdi oryndaıdy.

Biz 2030 jylǵa qaraı ShOB deńgeıin ishki jalpy ónimniń 40 paıyzyna deıin jetkizý maqsatyn qoıǵanymyz sizderge málim. Ol úshin memleket qolaıly jáne sapaly salyqtyq ákimshilendirýdi qamtamasyz etýge tıis. ıAǵnı, salyq tóleýshige salyq tóleýdi yńǵaıly etý jaǵ­daıyn jasaý qajet. Ekonomıkany jandandyrý jáne túrli sebepter boıynsha nashar jumys isteıtin nemese tipten jasyryn aktıvterdi ekonomıkalyq aınalymǵa tartý úshin kásiporyndardy ońaltý júıesi engizildi. «Bankrottyq týraly» zań boryshkerge kredıtorlarmen bátýalyq kelisim jasasýǵa nemese qıyn jaǵdaıdan shyǵý úshin jospar ázirleýi úshin múmkindik beredi. Zań kásiporyndy ataýymen jáne taýarlyq belgisimen birge satyp alýǵa jáne «oǵan jańa ómir berýge» múmkindik týǵyzady. Bul rette, jumys oryndary saqtalady, al óndiris toqtamaıdy. Qazir biz jeke tulǵalardyń bankrottyǵyna qatysty jumystar júrgizýdemiz.

Altynshy shaqyrylǵan Par­lament sessııasynyń ashylýynda sóılegen sózinde Memleket basshysy bıznes úshin rásimderdi ákim­shilik turǵyda ońaılatýǵa baǵyttalǵan jańa mindetter belgiledi. Rásimderdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etetin Biryńǵaı keden-salyq kodeksi qabyldanatyn bolady. Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalanýshylar týraly kodekste osy sa­ladaǵy qaty­nastardy retteıtin barlyq nor­malar biryńǵaı zańnamalyq aktide shoǵyrlandyrylmaqshy. Monopolııaǵa qarsy salany reformalaýdyń ekinshi ke­zeńi sheńberinde básekelestik máseleleri boıynsha zańnamalyq aktilerge ózgerister engiziletin bolady.

Memleket bıznes úshin ony almas­tyrmaı, oǵan baǵdar ǵana beretinin jáne oıynnyń qolaıly jaǵdaılaryn týǵyzatynyn taǵy da qaıtalap ótemin. Sol arqyly onyń damýyna yqpal etedi. Nátıjesinde, bıýdjetke tıesili salyq túsimderi arta túsetin bolady. Al bul jalpy halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa jaǵdaı jasaıdy.

Memleket basshysy belgilegen Ult Jospary - bes ınstıtýttyq reformany iske asyrý jónindegi «100 naqty qadam» da dál osyǵan baǵyttalǵan.

Úsh tildi oqytý júıesi Aqmola obly­synda da kezeń-kezeńmen júzege asýda - B.Іzbasarova

Úsh tildi oqytý júıesi Aqmola obly­synda da kezeń-kezeńmen júzege asýda. Bul týraly oblystyq bilim basqarmasynyń basshysy Balym Іzbasarova aıtyp berdi.

Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Ult josparynyń 76-qadamynda EYDU standarttarynyń negizinde­ adam kapıtalynyń sapasyn kóterý, 12 jyldyq bilim berýdi kezeń-kezeńimen engizý­, fýnktsııalyq saýattylyqty damytý úshin mekteptegi oqytý standarttaryn jańartý. Jo­ǵary synyptarda janbasylyq qarjylandyrýd­y engizý, tabysty mektepterdi yntalandyr­ý júıesin qurý.

77-qadamynda Ekonomıkanyń alty negizgi sa­lasy úshin on aldyńǵy qatarly kolledj ben­ on joǵary oqý ornynda bilikti kadrlardy­ ázirleý, keıinnen bul tájirıbeni elimiz­diń basqa oqý oryndaryna taratý.

79-qadamynda Bilim berý júıesinde - joǵary ­synyptar men JOO-larda aǵylshyn tilinde o­qytýǵa kezeń-kezeńmen kóshý. Basty maqsat­ - daıarlanatyn kadrlardyń básekelestik qabiletin arttyrý jáne bilim berý sektory­nyń eksporttyq áleýetin kóterý máseleleri aıtylǵan bolatyn. Bul mindetter Aqmola oblysynda da oıdaǵydaı júzege asyrylyp jatyr. Onyń aıtýynsha elimizde barlyq deńgeıdegi sapaly bilimg­e qol jetkizýdi qamtamasyz etetin bilim ­berýdiń ulttyq úlgisin damytýǵa qolaıly ­jaǵdaılar jasalýda. 

«Jalpy bilimdi­ urpaqty tárbıeleýde 12 jyldyq bilim ber­ý baǵdarlamasynyń róli zor bolmaq. Baǵd­arlamanyń negizgi ereksheligi - balanyń j­an-jaqty damýyna, óz pikirin ashyq jetki­zýine, shyǵarmashylyq áleýetiniń tolyq jú­zege asýyna yqpal etedi. Osy rette, jalpy 12 jyldyq bilim berý júıesiniń pılotty­q jobasy elimizdegi 30 mektepke engiziletin bolady. Solardyń ishinde, bizdiń obly­symyzda Bulandy aýdanyndaǵy Nıkolskıı ­orta mektebi men Stepnogor qalasyndaǵy­ №5 kóp salaly mektep-lıtseıi de bar. Aǵ­ymdaǵy jyly atalmysh bilim oshaqtarynda jo­bany pysyqtaý jumystary júrgizilip, 1 sy­nyptyń 87 oqýshysy qamtyldy», dep atap ótti ol. 

Tájirıbe jasaýǵa daıyndyq barysynda bili­m berý nysandaryndaǵy oqý synyptary jónd­elip, materıaldyq-tehnıkalyq bazasy nyǵa­ıtylǵanyna da toqtaldy. Aıta keterligi, 12 jyldyq bilim­ berý júıesi boıynsha sabaq beretin muǵal­imderdiń árqaısysynyń jalaqysyna 25 paıy­z ústemaqy qosyldy. Sondaı-aq, Astana q­alasynda ótkizilgen arnaıy kýrstarda 29 ­ustaz bilimderin jetildirdi.

Búginde eńbek naryǵynda joǵary bilikti m­amandar tapshylyǵy qatty baıqalýda. Oblys­ ortalyǵyndaǵy joǵary tehnıkalyq mektep ­on jetekshi oqý oryndarynyń qataryna kiri­p, eki tájirıbelik bilim berý baǵdarlama­laryn júzege asyryp keledi.

Oqýshylary sandyq baǵdarlamaly júıelerme­n basqarylatyn «HaasAutomation» fırmasyn­yń qurylǵylary ornatylǵan oqý-óndiristik­ ortalyq ashyldy. Bilim oshaǵynyń muǵalimd­eri men sheberleri jastardy joǵary tehnol­ogııalyq jabdyqtarmen jumys isteýge baýlý­da. Bunyń bolashaqta, elimizde qazirgi za­manǵy óndiristik ındýstrııany qaryshtap da­mytýǵa yqpaly bolady degen senim bar, dedi basqarma basshysy.
Sonymen qatar ol úsh tildi oqytý júıesi de Aqmola obly­synda kezeń-kezeńmen júzege asyrylyp kele jatqanyna da toqtaldy. 

«Osy maqsatta 2004 jyly tórt mektepte aǵyl­shyn tilin erte jastan úıretýge arnalǵan tájirıbe bastaldy. Kókshetaý qalasyndaǵy ­Málik Ǵabdýllın atyndaǵy №3 mektep-gımnazııasynda 7 synyptan bastap, algebra, bıo­logııa sabaqtary aǵylshyn tilinde júrgizil­edi. Mektepte aǵylshyn tilin jetik bileti­n matematıka jáne bıologııa pánderiniń mu­ǵalimderi sabaq beredi.

Sonymen birge, oblys ortalyǵyndaǵy daryn­dy balalarǵa arnalǵan №1 oblystyq mamand­andyrylǵan «Qazaq-túrik lıtseıi» mektep-ı­nternatynda da 7 synyptan bastap 5 pán a­ǵylshyn tilinde oqytylady. Degenmen, barl­yq mektepterde pánderdi aǵylshyn tilinde ­júrgizý úshin bilikti mamandar qajet. Ald­yn-ala jasalǵan zertteýler boıynsha bilim­ oshaqtaryndaǵy joǵary býynǵa jalpy bili­m beretin pánderdi aǵylshyn tilinde ótkiz­ýge 5000-ǵa jýyq muǵalim qajet», dep sózin odan ári jalǵastyrdy keıipkerimiz. 

«Básekege qabiletti mamandardy daıarlaý má­selesi óte ózekti bolyp otyr. Oblysta ­bilikti jumysshy jáne orta býyn mamandary­n daıarlaýdy 38 tehnıkalyq jáne kásiptik­ bilim berý uıymdary júzege asyrady. On­yń 29-y memlekettik bolsa, 9-y jekemensh­iktiń basqarýynda. Osy rette, jas mamand­ardyń kásibı biliktiligin arttyrýǵa negi­zdelgen Worldskills halyqaralyq jobasy j­úıeli túrde ótkizilip otyrady. Kásiptik ­sheberlik baıqaýy 7 mamandyq negizinde uı­ymdastyrylady. Olar - joný isi, dánekerl­eý jumystary, kirpish qalaý, santehnıka j­áne jylytý, sylaq jáne gıpsokarton jumys­tary, shashtaraz, meıramhana isi. Oqýshylar­dyń sheberligin shyńdaý úshin barlyq jaǵda­ı jasalǵan. Buǵan Stepnogor qalasyndaǵ­y №2 ındýstrııalyq-tehnıkalyq kolledjiniń­ túlegi Ádilet Tákejanovtiń «Tokar isi­» boıynsha halyqaralyq baıqaýda jeńiske ­jetkeni dálel bola alady», -  dep sózin qorytyndylady basqarma basshysy.  

Aqmola oblysynda jergilikti polıtsııa qyzmetine qosymsha 500 mln. teńge bólinbek

 

Aqmola oblysynda jergilikti polıtsııa qyzmetin materıaldyq-tehnıkalyq qamtamasyz etýge qosymsha 500 mln. teńge bólinedi. Bul týraly búgin «100 naqty qadam» - Ult josparyn óńirlik  deńgeıdi júzege asyrýǵa arnalǵan baspasóz máslıhatynda Aqmola oblysynyń ákimi Sergeı Kýlagın málim etti.

«Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý boıynsha ekinshi qadam aıasynda  Prezıdenttiń Jarlyǵyn oryndaý baǵytynda Jergilikti polıtsııa qyzmeti quryldy. Onyń negizgi mindeterine toqtalatyn bolsaq, bul turǵyda qoǵamdyq tártipti qorǵaý, joldaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etý jáne quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý jumystary qamtylǵan. Júktelgen mindetterdi oryndaý maqsatynda jergilikti polıtsııa qyzmetiniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý úshin oblys bıýdjetinde qosymsha 500 mln. teńge josparlandy»,-dedi S. Kýlagın.

Atap aıtqanda Ult josparynyń 30-qadamynda Jergilikti atqarýshy organdarǵa jáne jergilikti qoǵamdastyqqa esep beretin JERGІLІKTІ POLITsIıA QYZMETІN qurý eskerilgen. 

«Jergilikti polıtsııa qyzmetiniń ókilettiligi: qoǵamdyq tártipti qorǵaý máseleleri, turmystyq qylmysqa qarsy turý, jol-baqylaý qyzmeti, usaq quqyq buzýshylyqqa atymen tózbeýshilik. Jol-baqylaý polıtsııasynyń qyzmetkerleri polıtsııa qyzmetkerleriniń jumys aýysymy kezinde atqarǵan isiniń barlyǵyn jazyp otyratyn beınetirkegishtermen qamtamasyz etiledi»,-dep atap ótilgen onda.

Aqmola oblysynda eń tómen kórsetkish 13 oryn ortasha aılyq eńbekaqy bolyp otyr. Bul týraly búgin Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý boıynsha atqarylyp jatqan jumystar barysy týraly QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń Aqmola oblystyq fılıalynda ótken brıfıngte óńir basshysy Sergeı Kýlagın málim etti.  

Onyń aıtýynsha óńirde Ult josparyn oryndaýdyń tájirıbelik kezeńi bastaldy, onda jergilikti atqarý organdary 49 is-sharany júzege asyrý boıynsha jumyldyrylǵan.

«Oryn alyp otyrǵan ekonomıkalyq jaǵdaı qaramastan biz ótken jyldy tabysty aıaqtadyq. Oblys 2015 jyldyń qorytyndysy boıynsha ekonomıkanyń kóptegen salasynda oń nátıjege qol jetkizdi. 

Ónerkásip salasynda naqty kólem ındeksiniń kórsetkishi 106,9 paıyzǵa jetip, oblys Respýblıka boıynsha birinshi orynǵa shyqty.

Agrarlyq salada da ótken jyldy tabysty aıaqtadyq. Aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń naqty kólem ındeksi 102,1 paıyz boldy. 

«Nurly jol» baǵdarlamasynyń iske asyrylýy qurylys jumystary kólemin 106,1 paıyzǵa ulǵaıtýǵa múmkindik berdi. 282 myń sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berildi, osynyń arqasynda 2200 otbasy ózderiniń turmystyq jaǵdaılaryn jaqsarta aldy. Oblys ekonomıkasyna 200 mıllıard teńge shamasynda ınvestıtsııa, sonyń ishinde syrttan 14,2 mıllıard teńge ınvestıtsııa tartyldy.

Aǵymdaǵy jyldyń alǵashqy 2 aıynyń qorytyndysy boıynsha oblys ekonomıkasy óziniń damýy qarqynyn saqtap qaldy. Ónerkásip jáne taýar aınalymy jaǵynan alǵanda naqty ındeks kólemi boıynsha biz respýblıkadaǵy óńirler arasynda 1 orynǵa shyqtyq.

Qurylys salasynda jáne turǵyn úılerdi paıdalanýǵa berýde 2 oryndamyz. Aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirý kólemi jáne ınvestıtsııa tartý jaǵynan 3 orynǵa turaqtadyq. Oblysta eń tómen kórsetkish 13 oryn ortasha aılyq eńbekaqy bolyp otyr. Jyl sońyna deıin biz olqylyqtardy joıyp, úzdik ondyqqa kirýdi josparlap otyrmyz», - dedi S.Kýlagın.

Aqmola oblysynda  42 jalǵa alýshy 90 myń gektarǵa jýyq jerdi satyp alýǵa nıetti. Bul týraly búgin «100 naqty qadam» - Ult josparyn óńirlik  deńgeıdi júzege asyrýǵa arnalǵan baspasóz máslıhatynda Aqmola oblysynyń ákimi Sergeı Kýlagın málim etti.

«Oblysta jerdi paıdalanýshylardyń arendasynda 10 mln. gektar aýyl sharýashylyǵy jerleri bar. Qazirgi kezde 42 jalǵa alýshy jeke menshikke 90 myń gektarǵa tarta jerdi satyp alýǵa nıetti. Búginde olarmen tıisti sharttardy bekitý boıynsha jumystar júrgizilip jatyr», - dedi ákim Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń Aqmola oblysyndaǵy fılıalynda ótken baspasóz máslıhatynda.

Onyń aıtýynsha, aýyl sharýashylyǵy jerlerin satý úshin búginde 117 jer ýchaskesi (43 myń gektar) daıyndaldy. Bul jer telimderin satý bekitilgen kestege sáıkes 2016 jyldyń 1 shildesinen bastalady.

Aıta keteıik, Jer kodeksine engizilgen jańashyldyqtar aýyl sharýashylyǵy maqsatynda jalǵa berilgen jerlerdi kadastrlyq qunynan 50 paıyz jeńildikpen satyp alý múmkindigin qarastyrady, sondaı-aq bul jerlerdiń qunyn 10 jyl merzimge bólip tóleýge bolady.

S. Kýlagınniń sózine qaraǵanda, jer máseleleri boıynsha qabyldanǵan sharalar jer ıeleriniń jaýapkershiligin kúsheıtýge múmkindik beredi.

 

Aqmola oblysynda 1,8 mıllıon tonna astyq eksportqa shyǵaryldy. Bul týraly búgin Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý boıynsha atqarylyp jatqan jumystar barysy týraly QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń Aqmola oblystyq fılıalynda ótip jatqan brıfıngte óńir basshysy Sergeı Kýlagın málim etti.

Aımaq basshysynyń aıtýynsha, agrarlyq sektor - aımaqtyq ishki ónimniń jalpy kóleminiń tórtten birin óndiretin oblys ekonomıkasynyń negizgi salasynyń biri. Sonymen qatar óńirde mal sharýashylyǵy da jaqsy damyp otyr. 

«Oblysta jalpy qýaty 27,6 myń iri qara mal bolatyn mamandandyrylǵan 31 bordaqylaý alańdary jumys isteıdi. Olardyń qazirgi kezdegi qýaty 65 paıyzdy quraıdy. Bıylǵy jyly Ereımentaý aýdanyndaǵy «Jańa Bereke» JShS 3 myń bas iri qaraǵa arnalǵan bordaqylaý alańy ashylady. Oǵan qosa Zerendi aýdanyndaǵy «Şýche sút zaýyt» JShS qýatyn 3 myń bas deıin ulǵaıtý kózdelgen. Ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha et óndirisi 12,1 paıyzǵa artty. 

«Yrys» baǵdarlamasynyń sheńberinde jalpy sany 1200 bas saýyn sıyry bar 14 sút-taýarly fermasy quryldy. Osyndaı qolǵa alynǵan sharalardyń nátıjesinde sút óndirisi 28 paıyzǵa ósti.

Al, kóktemgi dala jumystaryna daıyndyqqa keletin bolsaq, ótken jylǵy aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna qaramastan oblys tutastaı alǵanda tıisti agrotehnıkalyq sharalardy óz deńgeıinde ótkizý arqyly eginniń ortasha shyǵymdylyǵy gektarynan 11,6 tsentnerden aınalyp, 4,7 mıllıon tonna astyq jınap aldy. Qajetti jem shóp qory da jasaldy.

Osyǵan oraı, oblystan tys jerge 1,8 mıllıon tonna astyq eksportqa shyǵaryldy. Bıylǵy jyly aqmolalyq dıqandar 4,7 mıllıon gektar jerge dán sińirýdi kózdep otyr. Oǵan qajetti 520 myń tonna tuqym qory jasalyndy. Sondaı-aq, 3,3 mıllıon gektar alqapqa nemese egistiktiń jalpy kóleminiń 75,3 paıyzyna ylǵal resýrstaryn únemdeý tehnologııasy engizildi. Mashına-traktor parkin joǵary ónimdi tehnıkamen jańartý qarqyndy júrgizilýde», - dedi S.Kýlagın.

 

Aqmola oblysynyń ákimi Sergeı Kýlagın sheteldik iri ınvestorlardy halyqaralyq forýmǵa shaqyrmaq. Bul týraly ol búgin Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń Aqmola oblystyq fılıalynda ótken baspasóz máslıhatynda málim etti.

 

«Investıtsııalardyń jańa kózderin tabý boıynsha jumystar júrgizilýde. Oblysta Investorlardy tartý jónindegi keńes qurylyp, sharalar jospary ázirlendi. Onyń aıasynda bıyl halyqaralyq ınvestıtsııalyq forým uıymdastyrylyp, sheteldik iri ınvestorlar, dıplomatııalyq mıssııalar men elshilikterdiń basshylary shaqyrylady»,-dedi S. Kýlagın.

Sonymen qatar oblysta ındýstrııalandyrý baǵdarlamasynyń ekinshi besjyldyǵy aıasynda 461 mlrd. teńgeniń 30 jobasyn júzege asyrý josparlanyp otyr.

Ákimniń sózinshe, bıyl barlyq ónerkásiptik kásiporyndar turaqty jumys isteýde.

  

Qaırat Mámı Venetsııalyq komıssııa sarapshylarymen sýdıalardyń jańa ádep kodeksi jobasyn talqylady

 

 Búgin Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń Tóraǵasy Qaırat Mámı Venetsııalyq komıssııa sarapshylarymen kezdesti.

Kezdesýdiń maqsaty - Venetsııalyq komıssııaǵa saraptamaǵa aldyn ala joldanǵan Sýdıalardyń jańa ádep kodeksi jobasyn (budan ári - Kodeks) talqylaý.

Qaırat Mámı kezdesýdegi kirispe sózinde: «Venetsııalyq komıssııa birneshe ret Qazaqstan úshin óte mańyzdy qujattarǵa saraptamalyq taldaý jasaǵan bolatyn. 2011 jyly EQYU AAQDIB men Venetsııalyq komıssııa «Sot júıesi men sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańy boıynsha birlesken qorytyndy ázirlengen edi. Bizdiń sizderdiń qatysýlaryńyzben sot sektorynda qajetti ózgeristerge qol jetkizgenimiz mańyzdy. Sizderdiń Ádep kodeksi jobasy boıynsha bergen usynymdaryńyz biz úshin mańyzdy bolatynyna senim bildiremin» dep atap ótti.

Kezdesý barysynda Q.Mámı sheteldik sarapshylardy elimizdiń Prezıdenti N. Nazarbaev jarııalaǵan «100 naqty qadam - barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memleket» Ult Jospary sheńberinde júrgizilip jatqan sot júıesindegi reformalarmen tanystyryp ótti.

Áńgimelesý barysynda taraptar Kodeks jobasy men sot jumysynyń basqa da máseleleri boıynsha pikir almasty.

Kezdesýdi qorytyndylaı kele, Joǵarǵy Sot Tóraǵasy Venetsııalyq komıssııa sarapshylaryn jańa Kodeks jobasyna júrgizip jatqan saraptamasy úshin alǵysyn bildirdi.

Sondaı-aq, Venetsııalyq komıssııa sarapshylary Joǵarǵy Sot sýdıasy, Sot jıýrıiniń tóraǵasy M. Shegenovpen, Joǵarǵy Sot sýdıasy, Sýdıalar ádebi jónindegi komıssııanyń tóraǵasy N. Qaıypjanmen kezdesti. Buǵan qosa, Konstıtýtsııalyq Keńestiń Tóraǵasy I. Rogovpen, Joǵary Sot Keńesiniń Tóraǵasy A. Smolınmen jáne Qazaqstan Sýdıalar Odaǵynyń Tóraǵasy S. Baıbatyrovpen kezdesý ótkizdi.

Eske sala keteıik, jańa Kodekstiń jobasy Ult Josparyna sáıkes ázirlengen. Onda sot korpýsy men ǵalym-quqyqtanýshylardyń oı-pikirleri men kózqarastary, «Sýdıalar minez-qulqynyń Bangalor qaǵıdaty», Sot bıliginiń táýelsizdigi máseleleri boıynsha Kıev konferentsııasynyń usynymdary (2010 j.) sekildi basqa da halyqaralyq qujattardyń erejeleri eskerildi. Joba 5 taraýdan jáne 33 baptan turady. Onda «Sýdıalar minez-qulqynyń ádep qaǵıdattary», «Kásibı mindetterin atqarý barysyndaǵy sýdıalar minez-qulqynyń ádep qaǵıdalary», «Sýdıanyń otbasy men turmystaǵy minez-qulqynyń ádep qaǵıdalary» atty taraýlar bar. Kodeks jobasy Joǵarǵy Sot saıtynda jarııalandy. Oǵan kez-kelgen azamat óziniń usynystary men kommentarıılerin usyna alady.

Anyqtama: Venetsııalyq komıssııanyń quramyna Eýropa Keńesiniń 47 qatysýshy-memleketi kiredi. Qazaqstan Komıssııaǵa 2011 jyldyń qarasha aıynda múshe boldy. Óz jumysynda Eýropalyq komıssııa demokratııa, adam quqyqtaryn qorǵaý jáne zań ústemdigi sekildi Eýropa Keńesi qyzmetiniń bastaýyndaǵy úsh negizgi eýropalyq konstıtýtsııalyq qundylyq qaǵıdatyn basshylyqqa alady.

Aqtóbe oblysynda BAÁ, QHR jáne Avstralııa ınvestorlarynyń qatysýymen 3 iri óndiristi iske qosý josparlanýda

 

Aqtóbe oblysynda  BAÁ, QHR jáne Avstralııa ınvestorlarynyń qatysýymen 3 iri óndiristi iske qosý josparlanýda. 

Bul týraly «Aqtóbe aqparat» aqparat ortalyǵynda ótken baspasóz máslıhaty barysynda  óńir basshysy Berdibek Saparbaev málim etti.

Oblys ákimi óz sózinde óńirde «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýdyń aralyq qorytyndysyna toqtaldy.

B.Saparbaevtyń atap ótýinshe, eksporttyq taýarlar óndirý jáne Qazaqstannyń  álemdik naryqqa shyǵýy úshin qaıta óńdeý sektoryna transulttyq kompanııalardy tartý sharalary qabyldandy. Soǵan oraı óńirde birqatar ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrý josparlanǵan. Olardyń qatarynda ınvestıtsııa kólemi 150 mln. dollarlyq jyldyq qýaty 1 mln. tonna tsement pen 500 myń tonna qospany quraıtyn zaýyt bar. Qazirgi ýaqytta «Hýasın tsement» korporatsııasynyń jobalaýshylary tsement zaýyty qurylysynyń jobasyn ázirleýde.

«Avstralııalyq «Qazaqstan Potash Korporeıshn» kompanııasy ınvestıtsııa kólemi 595,2 mln. dollardy quraıtyn, jyldyq qýaty 800 myń tonna kalıı tyńaıtqyshy óndirisin iske qosýǵa nıetti. Birikken Arab Ámirliginiń «PandjaGolden Oazıs Djeneral Treıdıng L.L.S» ınvestory jyldyq qýaty 3 myń tonna nıkel oksıdi kontsentraty men 123 myń tonna kobalt oksıdi kontsentratyna teń nıkel zaýytyna 125 mln. dollar ınvestıtsııa quıýǵa daıyn», - dedi B.Saparbaev.

Investorlar búginde 30 gektar jer ýchaskesin alyp, jobalardyń bıznes-josparyn ázirlegen. Taıaý aralyqta jobany júzege asyrý bastalady. Atalǵan jobalar aıasynda 1600 jańa jumys oryndary qurylmaq.

Jerlerdi jekemenshikke satý aýyl sharýashylyǵynyń damýyna septigin tıgizedi. Bul týraly «100 naqty qadam» - Ult josparyn túsindirý maqsatynda Aqmola oblysyna jumys saparymen kelgen Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Qurylys turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq isteri jáne jer resýrstaryn basqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary Baýyrjan Smaǵulov aıtty.

Onyń aıtýynsha,  2016 jylǵy 1 shildeden bastap kúshine enetin QR «Jer kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańynda aýyl sharýashylyǵy jerlerin utymdy paıdalaný tetikteri kórsetilgen.

«Atalǵan zańdaǵy jalǵa alynǵan aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi paıdalaný boıynsha shekteýlerdi alyp tastaý normasy jerdi paıdalanýshylarǵa jalǵa alý quqyǵymen quqyqtyq mámileler jasasýǵa, atap aıtqanda, bankke kepilge berýge, jaldaý merzimi ishinde ıelikten shyǵarýǵa múmkindik beredi.

Sonymen qatar,  aýyl sharýashylyǵy jerlerin jekemenshikke satý aýyl sharýashylyǵynyń damýyna septigin tıgizedi», - deıdi B.Smaǵýlov.

Ult josparynyń 59-qadamyn júzege asyrý energııa únemdeý salasyna ınvestor tartýǵa septigin tıgizedi - M.Altangerel

 

Ult josparynyń 59-qadamy iske assa, energetıka salasyna ınvestorlardy tartyp, energııa únemdeýden túsetin tıimdilikti arttyrýǵa, shyǵyn kólemin azaıtýǵa, ekologııalyq ahýaldy jaqsartýǵa múmkindik týady. Qazaqstandaǵy BUU damý baǵdarlamasy turaqty ókiliniń orynbasary Mýnhtýıa Altangerel osylaı dedi.

«Ult josparyndaǵy 59-qadam halyqaralyq dárejede moıyndalǵan energoservıstik kelisimder mehanızmi (ESKO) arqyly energııa únemdeý salasyna ınvestor tartýdy kózdeıdi. Energoservıstik kelisim  energııa resýrstaryn únemdeý salasyna ınvestor tartýdyń qarjylyq mehanızmi bolyp otyr. ESKO únemdelgen energııa esebinen ınvestıtsııany aqtaýǵa múmkindik beredi. 2010-2014 jyldary BUUDB, QR Úkimeti ESKO tetigin barlyq salaǵa engizý boıynsha jumys jasaldy. Qaraǵandyda ǵımarattardyń jylýdy paıdalanýynda ESKO tetigi synalyp kórdi. Barlyq qujattar men usynystar QR Úkimetine jiberildi», - dedi ol.

QR Parlament májilisi 2014 jyldyń sońynda BUUDB usynymdaryna ıek arta otyryp energııa únemdeý jáne energetıkalyq tıimdilikti arttyrý týraly QR zańyn eldegi energoservıstik kompanııalardyń jumysyn retteý týraly qosymsha normalarmen tolyqtyrdy.

«59-qadam - ESKO-ny Qazaqstanǵa engizýdi júzege asyrý. Bul qadam iske assa, energetıka salasyna ınvestorlardy tartyp, energııa únemdeýden túsetin tıimdilikti arttyrýǵa, shyǵyn kólemin azaıtýǵa, ekologııalyq ahýaldy jaqsartýǵa múmkindik beredi. Energoservıstik kompanııalar naryǵynyń damýy jańa jumys oryndaryn ashyp, halyqty áleýmettik qoldaýǵa sep bolar edi», - dedi M.Altangerel.

QR Úkimeti BUUDB-nyń tıimdi memlekettik basqarý salasyndaǵy usynymdaryn qabyldady.

Osy áriptestik aıasynda 2013 jyly memlekettik qyzmet salasynda aımaqtyq hab quryldy.

 

 Q. Mámı: Bizdiń mejemiz - ulttyq sot júıesine degen halyqtyń jáne qoǵamnyń senimin arttyra berý

 

Ádildikti ornatý úshin ne jetpeı tur? Álde qazir ádildikti ádiletsizdikpen aıyrbastap alǵan adamdar qatary kóbeıip bara ma? Olaı desek, onda qandaı sot bolmasyn bekitilgen zań sheńberinen shyǵyp kete almaıtyndaı, ıaǵnı týra sheshim ǵana shyǵarýǵa májbúr qylatyn quqyqtyq tetikter qamtamasyz etilgen amaldar iske asatyn kún týa ma, ózi? Osy másele tóńireginde «Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi Joǵarǵy Sottyń Tóraǵasy Qaırat Mámımen ashyq áńgimelesken. Respýblıkalyq gazettiń búgingi sanynda «Sot kepili» degen taqyryppen berilgen maqalany jarııalaýdy jón kórdik.

***

 

2016 jyldyń 1 toqsanynda ónerkásip ónimderin óndirý 21,9 paıyzǵa ósti

 

Shyǵys Qazaqstan oblysynda aǵymdaǵy jyldyń 1 toqsanynda ónerkásip ónimderin óndirý kólemi 21,9 paıyzǵa ósti. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda óńir basshysy Danıal Ahmetov málim etti.

«Aǵymdaǵy jyldyń 1 toqsany aıaqtaldy. Іshki jáne syrtqy faktorlardy qosa alǵandaǵy jalpy óńirlik ónimniń ataýly kólemi 500 mlrd teńgeden asatyndyǵy kútilýde. Bul 2015 jylǵy kórsetkishpen salystyrǵanda 102 paıyzdy quraıdy. Ónerkásip ónimi kólemi 301 mlrd teńgeni nemese 121,9 paıyzdy, aýyl sharýashylyǵy jalpy ónimi 30,1 mlrd teńgeni nemese 105 paıyzdy qurap otyr», - dedi D.Ahmetov.

Onyń aıtýynsha, bıyl Shyǵys Qazaqstan oblysynda 65,7 myń sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berilmek. Ósim - 3,5 paıyz. Birinshi toqsannyń qorytyndysyna sáıkes memlekettik bıýdjetke 49,9 mlrd teńge salyq pen tólemder aýdaryldy. Bul 2,5 paıyz ósimdi quraıdy. Onyń ishinde jergilikti bıýdjetke 22,3 mlrd teńge aýdarylyp otyr. Bul da ótken jylǵy kórsetkishpen salystyrǵanda 110,4 paıyzǵa artyq.

Sonymen qatar ákim óz sózinde óńirde «100 naqty qadam» Ult josparyn oryndaý jumystary Elbasynyń «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: Ósim, reformalar, damý» atty Joldaýyndaǵy tapsyrmalarǵa saı júrgizip jatqanyn, ekonomıka ósimin qarqynyn saqtaýǵa, myǵym áleýmettik kepildi qamtamasyz etýge baǵyttalǵan atap ótti.

 Teńiz munaı ken ornynda úshinshi zaýyt salynady

 

 «Teńizshevroıl» JShS Teńiz munaı ken ornynda munaı daıyndaıtyn úshinshi zaýyttyń qurylysy úshin jobalyq qujattardy daıyndap jatyr. Bul týraly aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń brıfınginde «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý barysyn baıandaı otyryp, Atyraý oblysynyń ákimi Nurlan Noǵaev málim etti.

«Búgingi tańda Teńizshevroıl jylyna 26,5 mln tonna munaı óndiredi. Bolashaqta joba aıaqtalǵannan keıin munaı alý kólemi 12 mln tonnaǵa artyp, 37 mln tonnaǵa jetedi. Bul týraly maǵan TShO-nyń bas dırektory Ted Etchıson aıtyp berdi. Bul joba - óte kúrdeli jáne resýrstardy shyǵyndaıtyn joba. Biraq, salǵan aqshamyz aqtalady», - dep habarlady N.Noǵaev.

 Atyraý oblysynda 45 jańa joba qatarǵa qosyldy

 

Atyraý oblysynda jańadan 45 joba qatarǵa qosyldy. Bul týraly búgin aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde «100 naqty qadam» Ult josparynyń júzege asyrylý barysy týraly aıta kele, Atyraý oblysynyń ákimi Nurlan Noǵaev málim etti.

«Jańa ınvestıtsııalyq jobalar munaı hımııa ónerkásibi salasynda, mashına qurastyrý, qurylys ındýstrııasy, farmatsevtıka, sondaı-aq, aýyl sharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeý jónindegi agronerkásiptik keshen salasynda júzege asyryldy. Jobalardyń jalpy quny 101 mlrd teńge. 45 jobany qatarǵa qosýdyń arqasynda 3 328 turaqty jumys ornyn ashtyq. Qazirgi jáne jańa jobalarǵa ınvestıtsııa tartý jumysy odan ári jalǵasýda», - dedi aımaq basshysy.

N.Noǵaevtyń málimetinshe, qazir Atyraý oblysy  álemniń jeti elindegi 11 kompanııamen kelissózder júrgizip jatyr. Mańyzdy  jobalardyń qatarynda kún jáne jel elektr stansalarynyń qurylysy, farmatsevtıkalyq zaýyt pen gaz-hımııa salasyndaǵy jobalar bar.

Atyraý oblysynyń aýyl sharýashylyǵyn damytýda et óndirisin kóbeıtýge basymdyq beriledi. Bul týraly búgin aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde ótken brıfıng barysynda Atyraý oblysynyń ákimi Nurlan Noǵaev málim etti.

«Bul baǵytta Atyraý oblysynyń áleýeti óte zor. Jáne sol áleýetti arttyryp, paıdalana bilýimiz kerek. Bul baǵytta árıne tıisti jumystardyń barlyǵyn atqaryp jatyrmyz. Osyndaı merzimge deıin osynsha tonna et óndiremiz dep naqty tsıfrlardy ataı almaımyn qazir. Biraq, bul baǵytta jumys atqarylyp jatyr. Eń bastysy, bólingen sýbsıdııalardyń arqasynda osy baǵytty damytýǵa kómektesýimiz kerek. Eń birinshiden, sharýalarǵa memlekettiń qoldaýy men onyń tıimdiligi týraly tolyq málimet berýimiz kerek», - deıdi ákim.

Esterińizge sala keteıik, oblys boıynsha biraz mal soıatyn tsehtar men et óndiretin nysandar bar. Alaıda, olardyń eń basty problemasy - shıkizat, ıaǵnı, mal etiniń tapshylyǵy. Sondyqtan, oblys ózge óńirlerden, ásirese, Oraldan kóp et tasymaldap otyr.

 

Joldar, turǵyn úı, ınfraqurylymdardy salýǵa basymdyq beriledi

 

Búgin baspasóz máslıhatynda «QazAqparat» HAA tilshisiniń taıaý jáne uzaqmerzimdi perspektıvada óńirdiń damýynyń basymdyqtary týraly qoıǵan suraǵyna oblys ákimi D. Ahmetov: 

«Joldar, turǵyn úı, ınfraqurylym salýǵa basa mán berip, «100 qadam» baǵdarlamasynyń mindetterin oryndaımyz», - dep jaýap berdi.
D. Ahmetov ákim laýazymyna taǵaıyndalǵan sátte óńirde ótken birinshi májilisinde aıtqan «kókten altyn jaýatyn dáýirdiń» aıaqtalǵanyn, bilekti sybanyp  «bıýdjettik ınektsııany»  qysqartýǵa, ekonomıkaǵa shetel ınvestıtsııasyn tartýǵa jumys isteý qajettigi týraly óz ustanymyn taǵy bir naqtylady.

QazAqparattyń buryn belgilengen jobalar ońtaılandyryla ma degen suraǵyna «belgilengen josparlardyń birde-bir tarmaǵy qysqartylmaıdy. Halyqaralyq qaryzdardy ákelip, kontsessııalyq jobalar, Eýropalyq Qaıta qurý jáne damý banki, basqa da qarjy ınstıtýttary arqyly jumys isteıtin bolamyz. Barlyq tarmaq oryndalatyn bolady», - dep sózin naqtylady ShQO ákimi.

D. Ahmetov bıyl oblysta memlekettik ınvestıtsııa boıynsha damý bıýdjeti 2015 jylǵy deńgeıge qaraǵanda, 38 mlrd tómendegenin atap ótti. Shyǵynnyń oryn toltyrý jáne ınjenerlik ınfraqurylym boıynsha mindetterdi sheshý úshin aımaq ákimshiligi óńirge 22 mlrd teńge (EQDB) tartty, qazir taǵy 38 mlrd teńge ınvestıtsııa tartý múmkindigi qarastyrylýda.

«Jalpy, biz óńirge 100 mlrd teńgege jýyq ınvestıtsııa tartýdy josparlaýdamyz», - dedi ákim.

D. Ahmetov basty jobalar retinde (9 joba - avtor eskert.) uzyndyǵy 1,5 shaqyrym bolatyn  «Kúrshim aýdanynda Buqtyrma sý qoımasy arqyly kópir ótkeli qurylysy» ekenin aıtty.

 

Astana qalalyq ІІD-nde Konsýltatıvtik keńes organynyń alǵashqy otyrysy ótti.

Qalalyq ІІD baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, konsýltatıvtik keńestiń alǵashqy otyrysyn Astana qalasy Іshki ister departamenti bastyǵy polıtsııa general-maıory Amantaı Áýbákirov ashty.

«Konsýltatıvtik keńes organy Memleket basshysy Nursultan Nazarabaevtyń 100 naqty qadam - Ult Josparynda kózdelgen talaptaryn júzege asyrý  maqsatynda quryldy jáne organnyń basty maqsaty Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń quqyuqtary men bostandyqtaryn qorǵaý, polıtsııa qyzmetin ádil ári ashyq etý, azamattyq qoǵam men quqyq qorǵaý organdaryn arasynda ózara baılanys ornatý bolyp tabylady», dedi departament basshysy.

Konsýltatıvtik keńes oquramyna QR Parlamenti Májilisi men qalalyq máslıhat depýtattary, ishki ister organdarynyń ardagerleri, qoǵam qaıratkerleri, úkimettik emes uıymdar men buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi kiredi.

Sonymen qatar, otyrysta daýys berý arqyly ІІD janyndaǵy Konsýltatıvtik keńes organynyń tóraǵasy bolyp «Ulttyq ǵylymı medıtsınalyq ortalyǵy» AQ bas dırektory Abaı Baıgenjın   saılandy.

 

 Jambyl oblysynda 900-ge jýyq memlekettik qyzmetker oqýmen qamtylady

 

Jambyl oblysynda 869 memlekettik qyzmetkerdi oqytýmen qamtý josparlanýda. Bul týraly búgin Ortalyq kommýnıkatsııa qyzmetindegi brıfıngte  Jambyl oblysynyń ákimi Kárim Kókirekbaev málim etti.

«Oblysta Ult Josparynyń 5 baǵyty boıynsha naqty is-sharalar jospary bekitilgen. Arnaıy medıa-jospar ázirlenip, aqparattyq-túsindirý  jumystary júrgizilýde»,-dep toqtaldy óńir ákimi.

Birinshi baǵyt - kásibı memlekettik apparat qurý boıynsha jumys «Memlekettik qyzmet týraly» jańa zań aıasynda júrgizilýde (1-15 qadam).

«Jyl basynan beri oblys boıynsha tómengi laýazymdarǵa 4 jalpy konkýrs  jarııalandy. Aıaqtalǵan  konkýrstar  nátıjesinde 52 adam synaq merzimin ótýde.Oblysta biryńǵaı konkýrstyq komıssııalar jáne personaldy basqarý qyzmetteri quryldy. Oblystaǵy memlekettik qyzmetshilerdiń jalpy shtattyq sany 5195 birlikti quraıdy, sonyń ishinde jergilikti atqarýshy organdarda - 2747 birlik (saıası memlekettik qyzmetshi - 6, ákimshilik «A» korpýsy - 16, ákimshilik «B» korpýsy - 5173)»,-dedi ol «100 naqty qadam» - Ult josparynyń óńirlik deńgeıdegi oryndalý barysyn baıandaý kezinde.

Atap aıtqanda, «B» korpýsy memlekettik ákimshilik qyzmetshileriniń qyzmetin baǵalaýdyń ádistemesi» bekitildi. Ádistemege sáıkes «B» korpýsy qyzmetkerleriniń 2346 jeke jospary quryldy jáne «A» korpýsynyń qyzmetkerleri jumystarynyń basymdyqtary týraly 11 kelisim jasaldy.

Munymen qosa, oblys ákimdiginde  memlekettik organdardyń qadr qyzmetterimen tyǵyz baılanysta bolatyn Ádep jónindegi ókiletti ókil  laýazymy engizildi, tálimgerler keńesteri quryldy.

Memlekettik qyzmetshilerdi rotatsııalaýdyń   2016-2018 jyldarǵa arnalǵan jospary bekitildi.  Memlekettik qyzmetshilerdiń biliktiligin arttyrý maqsatynda 42 mln. teńge qarajat qarastyrylǵan. 869 memlekettik qyzmetshini oqytýmen qamtý josparlanýda. Ótken toqsan ishinde 225 memlekettik qyzmetshi oqytýdan ótti nemese 26% (onyń ishinde 165 adam (30,2%) biliktiligin arttyrý jáne 60 adam (18,6%) qaıta daıarlaý kýrstarynan ótti»,-dedi Kárim Kókirekbaev.

 

Jambyl oblysynda qytaılyq kompanııalardyń qatysýymen quny 170 mln. dollardan asatyn 14 joba júzege asyrylmaq

 

Jambyl oblysynda qytaılyq kompanııalardyń qatysýymen quny 170 mln. dollardan asatyn 14 joba júzege asyrylmaq.

 Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda Jambyl oblysynyń ákimi Kárim Kókirekbaev málim etti.

«Qazirgi ýaqytta áleýetti ınvestorlarmen 26 bolashaǵy zor ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrý boıynsha kelissózder júrgizilýde. Onyń ishinde Qytaı Halyq Respýblıkasymen ekonomıkayq yntymaqtastyqty jandandyrý aıasynda qytaılyq kompanııalardyń qatysýymen 14 ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrý múmkinshiligi qarastyrylýda. Jobalardyń jalpy quny shamamen 170,4 mln. dollardy quraıdy», - dedi óńir basshysy.

Onyń atap ótýinshe, Ult josparyn júzege asyrý aıasynda oblys ákimdigi sút, sút ónimderi, sonymen birge et ónimderi óndirisine strategııalyq ınvestorlar tartý boıynsha sharalar qabyldaýda. Máselen, jańazelandııalyq «FRONTERRA» men danııalyq «ARLA» kompanııalarymen 40 sharýashylyqtyń basyn qosatyn, sút jáne sút ónimderin qaıta óńdeıtin «Merki ónimderi» atty iri ilki jobany júzege asyrý qolǵa alynǵan.

«Taıaý aralyqta óndiristik kooperatıvter tóńireginde 70-ten 200-ge deıin asyl tuqymdy sútti sıyr ustaıtyn sútti-taýarly fermalar qurylady. Búgingi kúni sút zaýyty salynatyn ýchaske anyqtalyp, tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesi men jobanyń jobalyq-smetalyq qujattamasy jasalýda. Bul jobalardy júzege asyrý árbir kooperatıvtiń taıaý 5 jyldyń ishinde táýligine 50 tonnaǵa deıin sútti qaıta óńdeýine qol jetkizetin bolady», - dedi K.Kókirekbaev. 

Jambyl óńirine et ónimderin shyǵarýǵa 6,5 mlrd. teńge ınvestıtsııa salýǵa daıyn 5 ınvestor keldi. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda Jambyl oblysynyń ákimi Kárim Kókirekbaev málim etti.

«Oblysqa iri qara mal eti men taýyq etin óndirý jáne qaıta óńdeýdi damytý úshin jalpy ınvestıtsııa kólemi 6,5 mlrd. teńgeni quraıtyn 5 iri ınvestor tartyldy», - dedi K.Kókirekbaev.

Óńir basshysy derekterine sáıkes, «Halal» standartymen 1757 tonna et ónimderin shyǵaratyn óndiris orny Jambyl aýdanynda ashylady. «OńtústikHalalTaǵamdary» seriktestigi júzege asyratyn jobaǵa Birikken Arab Ámirliginiń «ADEAS Development» kompanııasy ınvestıtsııa quıatyn bolady. Joba quny 2,5 mlrd. teńgeni qurasa, búginde onyń 1,8 mlrd. teńgesi tolyǵymen ıgerilgen.  

«Agrostanferms» JShS malaızııalyq ınvestorlardyń kómegimen Merki aýdanynda 3 myń bas iri qaraǵa arnalǵan bordaqylaý ornyn salmaq. Investıtsııa kólemi shamamen 10 mln. dollarǵa teń. «Agro fırma Týrikpen» JShS-i de 3 myń iri qaraǵa arnalǵan bordaqylaý keshenin salyp, 5 myń bas iri qaraǵa arnalǵan mal tuqymyn asyldandyrý sharýashylyǵyn qurmaq. Bul jobanyń quny shamamen 500 mln. teńgeni quraıdy.  

Jambyl oblysynyń ákimdigi kún jáne jel elektr stansalaryn salýǵa ınvestorlar izdestirip jatyr. Búgin «100 naqty qadam» - Ult josparynyń óńirlik deńgeıdegi oryndalýyna arnalǵan brıfıngte atalǵan óńirdiń ákimi Kárim Kókirekbaev osylaı málim etti.

«Búginde oblys basshylyǵy kún jáne jel elektr stansalary qurylysy sekildi jańaratyn energııa kózderi boıynsha jobalardy júzege asyrý úshin ınvestorlardy tartý sharalaryn qarastyrýda»,-dedi oblys ákimi.

Onyń sózine qaraǵanda, ındýstrııalandyrý baǵdarlamasy boıynsha oblysta shetel ınvestorlarynyń qatysýymen 3,6 mlrd. AQSh dollary somasyndaǵy 13 jobany iske asyrý josparlanǵan.

Aǵymdaǵy jyly 17 mln. dollar kólemindegi 2 nysandy iske qosý kózdelip otyr.

Belgili bolǵandaı, 2015  jyly shetel ınvestorlarymen 50-ge jýyq kezdesý ótken. Qazirgi kezde 26 ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrý turǵysynda áleýetti ınvestorlarmen kelissózder júrip jatyr. Onyń ishinde QHR-men ekonomıkalyq yntymaqtastyqty jandandyrý aıasynda qytaılyq kompanııalardyń qatysýymen 14 ınvestıtsııalyq jobany iske asyrý múmkindigi qarastyrylýda. Jobalardyń jalpy quny 4 170,4 mln. dollardy qurap otyr. 

Kóp jyldardan beri alǵash ret joǵary sapaly, túrli ónim shyǵaratyn Jambyl óńiri et, sút, jemis-kókónis ónimderin óńdeý salasyn qarqyndy damytýda. Bul týraly búgin «100 naqty qadam» Ult josparyn iske asyrýǵa arnalǵan brıfıngte óńir ákimi Kárim Kókirekbaev habarlady.

«Shıkizatty emes, óńdelgen ónimdi eksporttaý qajettigi týraly suraqty  qoıyp otyrǵandaryńyz oryndy, shıkizat kúıinde jóneltpeı, ózimizde óńdep, sosyn eksporttap, odan paıda kórýimiz qajet, - dedi K. Kókirekbaev, «QazAqparat» HAA tilshisiniń qoıǵan suraǵyna jaýap berip, -  budan buryn maldy tirideı qaıda jiberdik? Qordaı aýdany Almatyǵa, Jýaly aýdany Ońtústik Qazaqstan oblysyna, Al Taraz, Moıynqum aýdany - Qaraǵandyǵa jóneltti. Qazir osyǵan oraı, bizde «Ońtústik halal» iske qosylady. Ózimiz óńdep, salqyndatylǵan túrde otandyq jáne shetel tutynýshylaryna jóneltemiz. Iran, Arab Ámirligi, Mysyrmen jáne birqatar eldermen  saýda sharttary jasaldy».

Oblys ákimi jambyldyq «Ońtústik Halal Taǵamdary» JShS BAÁ ınvestorlardyń qatysýymen Jambyl aýdanynda qýaty jylyna 1 757 tonna «Halal» standartynyń et ónimderin shyǵarý jobasyn iske asyratynyn atap ótti. Joba quny - 2,5 mlrd teńge. «Bul kombınat joǵary sapaly tońazytylǵan et jetkizedi, munyń muzdatylǵanǵa qaraǵanda, artyqshylyǵy bar. Eger tirileı salmaqqa qatysty aıtar bolsaq, «Ońtústik halal» et kombınaty kúnine 40 tonna ónim óńdeı otyryp, 250 ІQM jáne 1800 qoı jetkizedi. Mundaı kombınat Merkede de bar. Budan basqa «Agrostanferms» kompanııasy Malaızııadan ınvestordyń qatysýymen 5 600 bas qoıǵa arnalǵan bordaqylaý bazasyn daıyndady, endi Almatynyń birqatar iri sýpermarketterine Jambyl oblysynan et jetkiziledi. Buryndary tirileı salmaqta jóneltsek, qazir óńdep baryp jetkizemiz».

K. Kókirekbaev kókónis ónimderin óńdeý máselesin de qozǵady. «Baızaq, Jambyl, Qordaı aýdandarynda qyzanaq ósiremiz. 30-40 paıyzyn satamyz, 20 paıyzyn tutynamyz. 25-30 paıyzy zaıa ketedi. Keshe ǵana Qytaıda bolǵanda, qytaı bıznesmenderimen kelissóz júrgizdik, olar mamyrda kelip, qyzanaqty tomat pastasy etip óńdeıtin zaýyt salmaq. Jyl saıyn Merke aýdanynda egistik kúnin ótkizemiz. Onda 126 ga alma baǵyn ektik.  80 gektarǵa júzim ósiriledi. Jambyl oblysynda 100 gektarǵa sondaı-aq qarqyndy tehnologııa boıynsha alma baǵyn ósiremiz. Jańa tehnologııa boıynsha - baqshalardy tamshylatyp sýarý qolǵa alyndy. Tuqymdy, kókónis ónimderin eki esege ulǵaıtýdy kózdep jatyrmyz. Alǵash ret ótken jyly Reseıge 1 034 vagon pııaz jónelttik. Bul, árıne, shıkizat, alaıda bizdiń agrarshylar alǵash ret osyndaı joǵary ónimge qol jetkizdi», - dedi óńir basshysy.

Jambyl oblysynda aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeý damyp otyr - K. Kókirekbaev

 

Kóp jyldardan beri alǵash ret joǵary sapaly, túrli ónim shyǵaratyn Jambyl óńiri et, sút, jemis-kókónis ónimderin óńdeý salasyn qarqyndy damytýda. Bul týraly búgin «100 naqty qadam» Ult josparyn iske asyrýǵa arnalǵan brıfıngte óńir ákimi Kárim Kókirekbaev habarlady.

«Shıkizatty emes, óńdelgen ónimdi eksporttaý qajettigi týraly suraqty  qoıyp otyrǵandaryńyz oryndy, shıkizat kúıinde jóneltpeı, ózimizde óńdep, sosyn eksporttap, odan paıda kórýimiz qajet, - dedi K. Kókirekbaev, «QazAqparat» HAA tilshisiniń qoıǵan suraǵyna jaýap berip, -  budan buryn maldy tirideı qaıda jiberdik? Qordaı aýdany Almatyǵa, Jýaly aýdany Ońtústik Qazaqstan oblysyna, Al Taraz, Moıynqum aýdany - Qaraǵandyǵa jóneltti. Qazir osyǵan oraı, bizde «Ońtústik halal» iske qosylady. Ózimiz óńdep, salqyndatylǵan túrde otandyq jáne shetel tutynýshylaryna jóneltemiz. Iran, Arab Ámirligi, Mysyrmen jáne birqatar eldermen  saýda sharttary jasaldy».

Oblys ákimi jambyldyq «Ońtústik Halal Taǵamdary» JShS BAÁ ınvestorlardyń qatysýymen Jambyl aýdanynda qýaty jylyna 1 757 tonna «Halal» standartynyń et ónimderin shyǵarý jobasyn iske asyratynyn atap ótti. Joba quny - 2,5 mlrd teńge. «Bul kombınat joǵary sapaly tońazytylǵan et jetkizedi, munyń muzdatylǵanǵa qaraǵanda, artyqshylyǵy bar. Eger tirileı salmaqqa qatysty aıtar bolsaq, «Ońtústik halal» et kombınaty kúnine 40 tonna ónim óńdeı otyryp, 250 ІQM jáne 1800 qoı jetkizedi. Mundaı kombınat Merkede de bar. Budan basqa «Agrostanferms» kompanııasy Malaızııadan ınvestordyń qatysýymen 5 600 bas qoıǵa arnalǵan bordaqylaý bazasyn daıyndady, endi Almatynyń birqatar iri sýpermarketterine Jambyl oblysynan et jetkiziledi. Buryndary tirileı salmaqta jóneltsek, qazir óńdep baryp jetkizemiz».

K. Kókirekbaev kókónis ónimderin óńdeý máselesin de qozǵady. «Baızaq, Jambyl, Qordaı aýdandarynda qyzanaq ósiremiz. 30-40 paıyzyn satamyz, 20 paıyzyn tutynamyz. 25-30 paıyzy zaıa ketedi. Keshe ǵana Qytaıda bolǵanda, qytaı bıznesmenderimen kelissóz júrgizdik, olar mamyrda kelip, qyzanaqty tomat pastasy etip óńdeıtin zaýyt salmaq. Jyl saıyn Merke aýdanynda egistik kúnin ótkizemiz. Onda 126 ga alma baǵyn ektik.  80 gektarǵa júzim ósiriledi. Jambyl oblysynda 100 gektarǵa sondaı-aq qarqyndy tehnologııa boıynsha alma baǵyn ósiremiz. Jańa tehnologııa boıynsha - baqshalardy tamshylatyp sýarý qolǵa alyndy. Tuqymdy, kókónis ónimderin eki esege ulǵaıtýdy kózdep jatyrmyz. Alǵash ret ótken jyly Reseıge 1 034 vagon pııaz jónelttik. Bul, árıne, shıkizat, alaıda bizdiń agrarshylar alǵash ret osyndaı joǵary ónimge qol jetkizdi», - dedi óńir basshysy.

 

Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformasyn júzege asyrýdyń 100 naqty qadam ult josparynda balalarǵa, jastarǵa bilim, tálim-tárbıe berý máselesine jan-jaqty nazar aýdarylǵany belgili. Bul rette elimizdiń bolashaǵy mektep oqýshylaryn demalys ýaqyttarynda saýyqtyrý men olardyń tolyqqandy demalysyn jáne bos júrmeýin uıymdastyrý úderisi de mańyzdy.

QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi málimdegen 5 kúndik oqý rejımine kelesi oqý jylynan bastap kóshýge baılanysty jazǵy kanıkýldiń bastalýy 1 shildege qaraı yǵysatynyn eskeretin bolsaq, bul problemanyń tıimdi jáne kásibı sheshimin tabý búginde asa ózekti másele bolyp otyrǵany baıqalady. Demek, mektep oqýshylaryn saýyqtyrý ortalyqtaryna jańa mindet qoıylyp otyrǵany anyq.

Budan buryn QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi aǵymdaǵy jylǵy 7-8 sáýiri kúnderi «Baldáýren» respýblıkalyq oqý-saýyqtyrý ortalyǵynda 2016 jylǵy jazǵy demalys kezinde balalar demalysyn qamtamasyz etý jáne uıymdastyrý máselelerine arnalǵan respýblıkalyq semınar ótkizgenin habarlaǵan bolatynbyz. Sharaǵa ortalyq jáne jergilikti memlekettik organdardardyń, úkimettik emes uıymdar men jeke kompanııalardyń bilim berý basqarmalarynyń, oblystardyń jáne Astana men Almat qalasy ákimdiginiń ókilderi, balalardy saýyqtyrý ortalyqtarynyń basshylary qatysty. Jıynnyń jalpy otyrysynda balalardyń demalysyn uıymdastyrý, saýyqtyrý jumystaryndaǵy barlyq qyzmetterdi vedomstvoaralyq úılestirý máseleleri qarastyryldy. Semınar qorytyndysynda usynystar ázirlendi.

Balalardyń jazǵy demalysyn uıymdastyrýda búginde úlken jumystar júrgizip otyrǵan    «Baldáýren» oqý-saýyqtyrý ortalyǵy da jazǵy maýsymǵa jan-jaqty ázirlenýde. Osy rette QazAqparat «Baldáýren» respýblıkalyq oqý-saýyqtyrý ortalyǵynyń bas dırektory Muhıtdın Tólepbaıdy  suhbatqa tartqan bolatyn.

- Muhıtdın Bekbolatuly, ózińiz basshylyq jasaıtyn ortalyqta búginde kimder demala alady?

- Ózderińizde biletindeı, «Baldáýren»  respýblıkalyq oqý-saýyqtyrý ortalyǵy, Memleket basshysy N.Nazarbaevtyń tapsyrmasymen Halyqaralyq «Artek» balalar ortalyǵynyń úlgisimen qurylǵan bolatyn. Jyl saıyn bizdiń jyl boıy jumys isteıtin ortalyqtyń bazasynda eldiń ár aımaqtaryndaǵy ártúrli mektepterden  alty myńnan astam talantty mektep oqýshylary oqıdy jáne demalady. «Baldáýren» bir aýysymda Qazaqstannyń barlyq óńirlerinen 300-ge deıin balany qabyldaıdy. Jazǵy ýaqytta aýysym uzaqtyǵy 15 kún  bolady, al oqý jyly kezeńinde aýysym 20 kúnge sozylady.

Ortalyqqa demalýǵa konkýrstyq negizde joldamany jeńip alǵan 11-den 15 jasqa deıingi (5-9 synyptar oqýshylary) daryndy balalar keledi. Bul oqý úzdikteri, mekteptik, aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq jáne halyqaralyq olımpıadalardyń, sport jarystarynyń, shyǵarmashylyq konkýrstardyń jeńimpazdary, sondaı-aq ǵylymı jobalar jeńimpazdary. Joldamalar oblystyq bilim departamentteri arqyly bólinetinin atap óteıin.

Múmkindikti paıdalana otyryp, Qazaqstannyń eń bedeldi lageri «Baldáýrenge» jiberiletin eń laıyqty mektep oqýshylaryn irikteý jónindegi ákimdikterdiń, oblystyq bilim departamentteriniń, qalalyq jáne aýdandyq bilim basqarmalary ókilderiniń úzdik jumysy úshin alǵysymdy bildirgim keledi.

- Balalardyń demalýyna, bilim alýyna qandaı jaǵdaılar jasalǵan?

- Bizdiń ortalyqta balalardyń demalýy úshin eń úzdik jaǵdaılar jasalǵan. «Baldáýren» búginde deńgeıi men aýqymy jaǵynan Ortalyq Azııa elderindegi birden-bir ulttyq balalar lageri bolyp tabylady, munda otandyq balalar men jasóspirimder jaıly da qyzyqty, ózi úshin barynsha paıdaly demalady. Onda olar sapaly qosymsha bilim alady jáne shyǵarmashylyq qabiletterin sheberliktiń joǵary deńgeıine kótere alady. Bizdiń ortalyqta júıeli negizde balalarmen jáne jasóspirimdermen tárbıe-bilim jáne saýyqtyrý jumystarynyń kópjylǵy tájirıbesi jınaqtalǵan, munda eń tabysty jáne ozyq otandyq jáne halyqaralyq pedagogıkalyq tehnologııalar júzege asyrylady.

Eger materıaldyq-tehnıkalyq baza jóninde aıtar bolsaq, «Baldáýren» ortalyǵynyń aýmaǵynda ádemi de keń ǵımarattar bar, olar osy zamanǵy talaptarǵa saı balalardyń tolyqqandy demalýyn qamtamasyz etedi. Mysalǵa, sapaly tamaqtandyrýdy qamtamasyz etý sııaqty shetin másele bizde memlekettik standarttarǵa saı sheshilgen. Sondaı-aq medıtsınalyq qyzmet kórsetý de joǵary deńgeıde júrgiziledi, zamanaýı tehnıkamen jaraqtanǵan mektep synyptary, sport zaldary, jabyq basseın jáne basqa da jaıly ómir súrý jáne demalý atrıbýttary bar.

Ortalyq qyzmetin QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi baǵyttap otyrady. Bizde barlyq ózekti jáne aǵymdaǵy máseleler boıynsha bilim vedomstvolarymen belsendi baılanystar jolǵa qoıylǵan. Júıelengen udaıy jáne ózara baılanysty jumys bolmaıynsha, úlken Ortalyqtyń qyzmetin oıdaǵydaı júrgizý múmkin emes.

- Ortalyq qyzmeti salasyna ne kiredi?

- Ortalyq qyzmetine óńirlik bilim uıymdarymen úılestirilgen ózara is-qımyl, klımattyk erekshelikterdi eskerý, jyl maýsymyna qaraı bilim berý jáne oıyn baǵdarlamalaryn jiti josparlaý kiredi.

Sondaı-aq jyl boıy ulttyq jobalardy jáne patrıottyq aktsııalardy súıemeldeý sharalary júzege asyrylady, únemi almasyp otyratyn lager aýysymdary boıy toqtalmaıtyn tárbıe protsesi men barlyq qyzmetterdiń úzdiksiz jumysy qamtamasyz etilip otyrady. Biz ıdeıaly, jas jáne patrıottyq úlgide tárbıelengen jas kóshbasshylardyń ınkýbatoryna aınaldyq. Biz óskeleń urpaqtyń ozyq býynyn tárbıeleý jónindegi ózekti mindetterdi naqty jáne kásibı túrde sheshetin ınstıtýtqa aınaldyq.

Qoryta kelgende, osynyń bári Ortalyq týraly kúrdeli tetik retinde ǵana emes, dálirek aıtsaq, odan ári damý úshin jańa kreatıvtik ıdeıalar men maqsattardy únemi talap etetin jandy pedagogıkalyq organızm retinde aıtýǵa múmkindik beredi.

- Jas urpaqqa patrıottyq tálim-tárbıe berý baǵytynda nedeı jumystar atqarýdasyzdar?

- Iá, qazirgi jaǵdaıda óskeleń urpaqty patrıottyq tárıbıeleýdiń róli arta túsip otyrǵanyn bólek atap ótken jón. Osyǵan baılanysty «Baldáýren» Ortalyǵyna 2011 jylǵy 20 jeltoqsanda (Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigi kúni qarsańynda) Jeńis týynyń kóshirmesin saqtaýǵa berý biregeı tárbıelik máni zor oqıǵa boldy. Jeńis týy qanquıly jaýmen jan berisken urysta keńes halqyn erlikke bastaǵan qasıetti sımvol bolyp tabylady. Qazir osy Týdyń kóshirmesi bizdiń Ortalyqta saqtaýly tur.

Bul qasıetti jádiger «Balalar demalysyn uıymdastyrýshylardyń dostastyǵy» Halyqaralyq qoǵamdyq uıymy Atqarý komıtetiniń bastamasymen Reseı Federatsııasy áskerı qolbasshylary klýbynyń atynan «Baldáýren» ortalyǵyna 1941-1945 jyldardaǵy Jeńistiń 65 jyldyǵyna arnalǵan eske alý-memorıaldyq jáne mádenı-buqaralyq sharalarǵa belsene qatysqany úshin berildi. Jeńis Týynyń kóshirmesin berý saltanatty rásiminiń qatysýshylary balalar, Uly Otan soǵysynyń ardagerleri, Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Kadet korpýsynyń kadetteri, QR Ulttyq qorǵanys ýnıversıtetiniń tyńdaýshylary, ókimet organdarynyń ókilderi, «Balalar demalysyn uıymdastyrýshylar dostastyǵy» Halyqaralyq qoǵamdyq uıymy Atqarý komıtetiniń ókilderi, Ortalyq qyzmetkerleri, mass-medıa ókilderi boldy.

Búginde memlekettiń basty ulttyq jobalarynyń biri kelesi jyly ótetin «EKSPO-2017» kórmesi bolyp otyr. «Baldáýren» Ortalyǵy da bul jobany qoldaýǵa belsene aralasty. QR BǴM Mektepke deıingi jáne orta bilim departamentiniń qoldaýymen bizdiń Ortalyqta 2016 jylǵy 12 naýryzda Qazaqstan Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna jáne Halyqaralyq «EKSPO-2017» kórmesin ótkizýge arnalǵan «Tabıǵatty aıalaıyq!» respýblıkalyq aktsııasy bastaldy.

Aktsııa jurtshylyq nazaryn qorshaǵan ortany qorǵaýǵa aýdarýǵa, árbir azamatta ekologııalyq mádenıetti qalyptastyrýǵa, volonterlik qozǵalysty qoldaýǵa jáne damytýǵa baǵyttalǵan. Bul aktsııaǵa Qazaqstannyń barlyq óńirleriniń jalpy bilim beretin mekemeleriniń qatysýy usynylady. Aktsııa qatysýshylary nemen aınalysady? Olar qorǵap, saqtaýdy talap etetin óz ólkesiniń «ekologııalyq nysandaryn» anyqtaıdy, odan  keıin bul máselelerdi sheshýdiń birqatar praktıkalyq sharalaryn qolǵa alady. Qatysýshy-mektep oqýshylary «Baldáýrennen» óz ólkelerine oralǵannan keıin bul aktsııany jergilikti jerlerde odan ári nasıhattaıdy, búkil el úshin mańyzdy istiń belsendi janashyrlary bolady.

Nursultan Ábishuly Nazarbaev óziniń «Qazaqstan joly» kitabynda bylaı dep jazady: «...kúshti jáne gúldengen memleket bolý jáne turaqty damýǵa qol jetkizý úshin biz ıntellektýaldyq elıtaǵa, joǵarǵy tehnologııaǵa, elimizdiń ǵylymı áleýetine súıenýimiz qajet. Tek óziniń ıntellektýaldyq áleýetiniń arqasynda ǵana el álemdegi óziniń laıyqty ornyn ala alady. ...Jeke tulǵanyń básekege qabilettiligi - bul, únemi qubylyp otyratyn búgingi men belgisiz erteńgige daıyn bolýǵa kómektesetin, ómirlik mashyqtardyń shoǵyrlanýy. ...Bizge baǵdarlamanyń sheńberinde qalyp qoıǵandar emes, erkin jol taba biletinder kerek».

Bizdiń Ortalyq, bizdiń vojatyılarymyz, bizdiń pedagogtarymyz oıyn jáne basqa da pedagogıkalyq formalar arqyly balalardyń boıyna ozyq oılaý mádenıetin ege otyryp, balany óz Otanynyń shynaıy patrıoty jáne azamaty etip ósirýge kómektese otyryp, mine, naq osyndaı básekege qabiletti jeke adamdy qalyptastyrýǵa jaǵdaı jasaýǵa tyrysýda.

Demalys maýsymy aıaqtalǵan kezde bizdiń balalar qaıtadan kelýge jáne osynaý bilim men eńbek merekesi álemine boı urýǵa úmittenip, lagermen kózine jas alyp  qımaı qoshtasady. Taǵy bir aıta keter jaıt, «Baldáýrende» sheberlik sabaqtarynda bolǵan, óńirlerden kelgen kóptegen vojatyılar odan ári bizdiń Ortalyqtaǵy bos oryndar konkýrsyna qatysatynyn atap ótken jón.

«Baldáýren» Ortalyǵy eldiń pedagogıkalyq tájirıbesi qorjynyna  ǵana emes, sonymen birge reseılik (bul «Artek», «Orlenok» jáne «Okean»), belarýstyq («Zýbrenok»), bolgarlyq («Kamchııa») sııaqty halyqaralyq pedagogıkalyq qoǵamdastyqtardyń jáne basqa da halyqaralyq balalar demalysy ortalyqtarynyń tájirıbesine óz úlesin qosyp keledi. Bizdiń pedagog-uıymdastyrýshylar, bizdiń vojatyılar pedagogıkalyq oıyn baǵdarlamalary halyqaralyq konkýrstaryna únemi qatysa otyryp, kásibı jarystardyń jeńimpazdary jáne laýreattary bolyp keledi. Sondaı-aq Ortalyqta Vojatyı sheberligi mektebi jáne Vojatyı sheberliginiń joǵary mektebi  túraqty negizde jumys isteıdi, olarda respýblıkamyzdyń barlyq óńirlerinen kelgen vojatyılar úshin sabaqtardy ótkizý formasy lektsııalar, semnarlar men praktıkýmdar ǵana emes, shyǵarmashylyq sheberhanalar, sheberlik sabaqtary jáne róldik oıyndar túrinde de ótedi. Sonymen birge biz naq osy kadrlarǵa degen ósip otyrǵan qajettilikti kórip otyrmyz, óıtkeni olar «Baldáýren» qabyrǵalarynda biregeı mamandar bolyp shyǵady desek, asyra aıtqandyq emes. Balalar demalys ortalyqtary úshin kadrlar daıarlaýǵa biz úlken jaýapkershilikpen qaraımyz jáne vojatyılardyń kásibı quzyretin arttyrý memlekettik aýqymdaǵy mindetterdi júzege asyrýda Ortalyqtyń basty mindetteriniń biri bolyp tabylady.

Bizdiń Ortalyq ıntellektýaldyq daryndy jáne ózindik azamattyq ustanymymen patrıottyq tárbıe alǵan jeke adamdy damytý jáne qoldaý úshin barlyq jaǵdaıdy jasaýǵa umtylýda. Memleket basshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» Ult josparynda belgilegen bastamalary aıasynda «Baldáýren» Respýblıkalyq oqý-saýyqtyrý ortalyǵynyń ujymy pedagogıkalyq sheberliktiń aldyńǵy shebinde bolýǵa umtyla otyryp, eń tańdaýly halyqaralyq kreatıvtik tehnologııalardy tańdap, talmastan ıgerýde.

Qazaqstannyń álemniń básekege qabiletti 30 eliniń qataryna kirý maqsattarynyń ekonomıkalyq jáne saıası mańyzyn túsine otyryp, biz aldymyzǵa álemniń tanymal saýyqtyrý ortalyqtarynyń arasyndaǵy kóshbasshylardyń biri bolý maqsatyn qoıyp otyrmyz.

 

100 QADAM: QR UEM mamandary Jer kodeksine engizilgen ózgeristerdiń tıimdi tustary týraly aıtyp berdi

 

QR Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Qyzylorda oblysynyń ákimdigimen birlese «100 naqty qadam» Ult josparyn iske asyrý sheńberinde Jer kodeksiniń jáne basqa zańnamalyq aktilerdi túsindirý boıynsha keńes ótkizdi. Keńeske memlekettik, jergilikti atqarýshy organdar, aýyl sharýashylyq taýar óndirýshiler, ÚEU ókilderi qatysty. 

Keńes barysynda aýyl sharýashylyq maqsattaǵy jerlerdi tıimdi paıdalaný, aýyl sharýashylyq maqsattaǵy jerlerge qurylys salasyndaǵy jańa engizilimder, sondaı-aq salyq zańnamasyna engiziletin josparlanǵan ózgerister sııaqty máseleler talqylandy.

«100 naqty qadam» Ult josparynyń 35-36 qadamdaryn iske asyrý sheńberinde aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi jeke menshikke berýdiń jańa mehanızmin eńgizý maqstynda Qazaqstan Respýblıkasynyń «Jer kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» 2015 jylǵy 2 qarashadaǵy Zańy qabyldandy, ol 2016 jylǵy 1 shildeden bastap kúshine enedi.

QR Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń málimetinshe, Jer kodeksine engizilgen túzetýler kózdeıdi: memleket menshigindegi aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer ýchaskelerin jeke menshikke aýktsıon arqyly berý; jalǵa berilgen jer ýchaskelerin satyp alý boıynsha jeńildik sharttaryn usyný; jalǵa alynǵan aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi paıdalaný boıynsha shekteýlerdi alyp tastaý; aýyl sharýashylyǵy jerleriniń nysanaly maqsatyn ózgertý rásimin alyp tastaý.

«Aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyndar úshin ákimshilik kedergilerdi alyp tastaý jáne shyǵasylardy qysqartý arqyly qolaıly jaǵdaı jasaý maqsatynda aýyl sharýashylyǵyn júrgizýge baılanysty obektilerdi salý kezinde jáne sharýashylyq júrgizý nysanyn aýystyrǵan kezde jer ýchaskesiniń nysanaly maqsatyn ózgertý rásimi alyp tastalady», - atap ótti Gúljahan Bımendına.

Budan bólek, «100 naqty qadam» Ult josparynyń 44-45 qadamdaryn, sondaı-aq Memleket basshysynyń 2015 jylǵy 30 qarashadaǵy Qazaqstan halqyna arnaǵan «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósý, reformalar, damý» atty Joldaýyn, Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq Bankiniń ekonomıkalyq jáne áleýmettik turaqtylyqty qamtamasyz etý jónindegi 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan daǵdarysqa qarsy is-qımyl josparyn iske asyrý sheńberinde salyq júıesin túbegeıli reformalaý kózdelgen.

«Salyq jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder jáne kedendik retteý týraly» (Salyq-keden kodeksi) Qazaqstan Respýblıkasy Kodeksiniń jobasyn ázirleý maqsatynda Ulttyq ekonomıka mınıstrliginde jumys toby quryldy, onyń quramyna memlekettik organdardyń, «Atameken» UKP-niń, ÚEU-niń jáne bıznes uıymdarynyń ókilderi kirdi, dep habarlady QR Ulttyq  ekonomıka mınıstrliginiń baspasóz qyzmeti.

Jumys toby memleket úshin de, salyq tóleýshiler úshin de ekonomıkalyq tıimdiligin eskere otyryp, satýdan alynatyn salyqty qoldanýdyń álemdik tájirıbesin zerdeleý boıynsha jumys júrgizýde, shaǵyn bıznes úshin patent jáne ońaılatylǵan deklaratsııa negizindegi arnaýly salyq rejımderin, sharýa jáne fermer qojalyqtary úshin arnaýly salyq rejımderin reformalaý máseleleri pysyqtalýda, sondaı-aq qoldanystaǵy salyq jeńildikteri men salyqtyq jáne kedendik úrdisterin ákimshilendirý tetigine taldaý jasalýda.

Zań jobalaý jumystarynyń josparyna sáıkes Salyq-keden kodeksiniń jobasy tamyz aıynda Parlamentke engiziletin bolady.

 

Batys Qazaqstan oblysynda da Ult josparyn oryndalýy oıdaǵydaı

 

Batys Qazaqstan oblysynda sot otyrystaryna azamattardyń qatysýyn uıymdastyrý úshin alqa bıler kandıdattarynyń tizimi jasaqtaldy. 

Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Memleket basshysynyń damyǵan elderdiń otyzdyǵyna kirý jolynda jarııalaǵan «100 naqty qadam» Ult josparyndaǵy 16-shy 34-shi aralyǵyndaǵy qadamdary  Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý  baǵytyna arnalǵan. Ata zańda aıqyndalǵandaı, zań aldynda azamattardyń bári birdeı. Osy  qaǵıdatty  múltiksiz saqtaý turǵysynda Ult josparynda birqatar naqty tapsyrmalar berildi», - dedi óńir basshysy.

Oblys ákiminiń aıtýynsha, sot bıligi tarmaǵymen sot protsesiniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etýge, sot júıesi ınstantsııalaryn ońtaılandyrýǵa, sýdıa laýazymyna irikteý talaptaryn kúsheıtýge, bir sózben aıtqanda sot júıesin jetildirýge  arnalǵan júıeli jumystar júrgizilýde.

«Sot otyrystaryna azamattardyń qatysýyn uıymdastyrý maqsatynda alqa bıler kandıdattarynyń tizimderi (6250 adam) jasaqtaldy», - dedi A.Kúlginov.

Batys Qazaqstan oblysy ekonomıkasyna 355 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartyldy. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn iske asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Úshinshi baǵyt - Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim. Ult josparynyń atalǵan baǵyty eń aýqymdy ári Qazaqstannyń ekonomıkalyq damýynyń mańyzdy máselelerin qamtıdy. Memleket basshysy el ekonomıkasyn ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damytý baǵdarlamasy men áleýmettik jańǵyrtylýyn odan ary júzege asyrýda birqatar tapsyrma júktedi. Bul baǵyt aıasynda oblysta jańa óndiris oryndaryn qurý men ınvestıtsııa tartý máselesine zor nazar aýdarylýda», - dedi A.Kólginov.

Onyń sózine qaraǵanda, oblys ekonomıkasyna 2014 jylmen salystyrǵanda 28 paıyzdyq ósimmen negizgi kapıtalǵa 355 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartylǵan. Bul rette aýdandar men oblys ortalyǵy sheginde óńdeý ónerkásibiniń negizigi úlesin Oral qalasy (70 paıyz), Bórli (14), Zelenov (6,5) jáne Terekti (5,5) aýdandary alyp otyr.

«Qalǵan aýdandar negizinen aýyl sharýashylyǵyna baǵdarlanǵan. Olarda mal basynyń kóbeıýi, et jáne et ónimderin shyǵarý kóleminiń artýy esebinen óndirisi ósimi baıqalady», - dedi óńir basshysy.

Batys Qazaqstan oblysy ekonomıkasyna 355 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartyldy. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn iske asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Úshinshi baǵyt - Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim. Ult josparynyń atalǵan baǵyty eń aýqymdy ári Qazaqstannyń ekonomıkalyq damýynyń mańyzdy máselelerin qamtıdy. Memleket basshysy el ekonomıkasyn ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damytý baǵdarlamasy men áleýmettik jańǵyrtylýyn odan ary júzege asyrýda birqatar tapsyrma júktedi. Bul baǵyt aıasynda oblysta jańa óndiris oryndaryn qurý men ınvestıtsııa tartý máselesine zor nazar aýdarylýda», - dedi A.Kólginov.

Onyń sózine qaraǵanda, oblys ekonomıkasyna 2014 jylmen salystyrǵanda 28 paıyzdyq ósimmen negizgi kapıtalǵa 355 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartylǵan. Bul rette aýdandar men oblys ortalyǵy sheginde óńdeý ónerkásibiniń negizigi úlesin Oral qalasy (70 paıyz), Bórli (14), Zelenov (6,5) jáne Terekti (5,5) aýdandary alyp otyr.

«Qalǵan aýdandar negizinen aýyl sharýashylyǵyna baǵdarlanǵan. Olarda mal basynyń kóbeıýi, et jáne et ónimderin shyǵarý kóleminiń artýy esebinen óndirisi ósimi baıqalady», - dedi óńir basshysy.

Batys Qazaqstan oblysynda jalpy somasy 330 mlrd. teńgeni quraıtyn 41 joba júzege asyrylýda. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Búgingi kúnniń negizi mindetteriniń biri jańa óndiris oryndaryn quryp, jumys istep turǵandaryn keńeıtý bolyp otyr. Indýstrııalandyrý kartasy aıasyndaǵy ózektendirilýdi eske alǵanda oblysta somasy 330 mlrd. teńgeni quraıtyn 41 joba júzege asyrylýda 2242 jumys orny qurylady», -  dedi ol.

Ákimniń alǵa tartqan derekterine sáıkes, Indýstrııalandyrýdyń alǵashqy 5 jyldyǵynda 258 mlrd. teńgege 31 ınvestıtsııalyq joba júzege asyrylyp, 1828 jumys orny qurylǵan. 2015 jyldyń qorytyndysynda ónerkásiptiń jalpy kólemindegi Indýstrııalandyrý kartasy jobalarynyń úlesi 30 paıyzdy, al óńdeý ónerkásibindegi úlesi 14 paıyzdy quraǵan.

«Mundaı jobalardyń biri - «Oral transformator zaýyty» JShS. Joba quny 3,1 mlrd. teńgeni quraıdy. Trasformatorlardy paıdalanýshylar munaı-gaz salasyndaǵy iri kompanııalar, energetıkalyq keshen kásiporyndary men temir joldar bolyp sanalady. Buǵan qosa, «Oral transformator zaýyty» JShS  ónimderiniń 90 paıyzyna deıin TMD elderine eksporttaýǵa baǵyttalǵan, Iran naryǵyna shyǵýdy da josparlaýda. Bul jerde 120 jańa jumys orny qurylǵan. Tolyq qýatyna kóshkende 600 jumys orny qurylady»,-  dedi A.Kólginov.

Óńir basshysynyń aıtýynsha, aǵymdaǵy jyldyń sáýirindegi jaǵdaıǵa sáıkes, kásiporyn 500  mln. teńgeniń 840 transformatoryn shyǵarǵan. Onyń 300-i TMD elderine eksporttalǵan.

«Buǵan qosa, aǵymdaǵy jyly «Oral transformator zaýyty» túrik ınvestorlarymen seriktestikte elektr tehnıkalary qural-jablyqtaryn shyǵaratyn «Oralenergo» JShS birlesken kásipornyn ashady. Quny 1,5 mlrd. teńge bolatyn elektr tehnıkalary qural-jabdyqtaryn birlesip shyǵarýdy uıymdastyrý kelisimshartyna qol qoıylǵan. Jańadan 100-den astam jańa jumys orny qurylady. Atalǵan óndiris ornyn aǵymdaǵy jyldyń 2-shi jartyjyldyǵynda iske qosý josparlanǵan», - dedi BQO ákimi.

 

Batys Qazaqstan oblysynda 1 myńǵa  jýyq adam dýaldy oqytý júıesi arqyly bilim alýda. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Ult josparynyń 76-79 qadamdary bilim berý salasyn jańǵyrtýǵa arnalǵan. Memleket basshysy fýnktsıonaldy saýattandyrýdy damytý maqsatynda birtindep 12 jyldyq bilim berýge kóshý kerektigin aıtty. 12 jyldyq bilim berý boıynsha  osy oqý jyly barysynda Oral qalasynyń Yqsanov atyndaǵy №36 mektep pen Terekti aýdanyndaǵy Shaǵan orta mektebi bekitildi. Pedagog mamandar Astana qalasyndaǵy Nazarbaev zııatkerlik mektebinde  biliktiligin arttyryp, arnaıy kýrstardan ótti», -dedi óńir basshysy.

Onyń atap ótýinshe, elimizdiń 10 óńirinde jumys istep turǵan oqý oryndarynyń bazasynda áriptestik negizde tańdalatyn kolledj bar, sonyń ishinde Batys Qazaqstan ındýstrıaldy kolledji engen. «Kásipqor» aktsıonerlik qoǵamy men Batys Qazaqstan ındýstrıaldy kolledji arasynda yntymaqtastyq kelisimine qol qoıylǵan. Ol boıynsha kolledjdiń ınjerlik-pedagogıkalyq jumysshylary Astana jáne Mınsk qalalarynda biliktiligin arttyrdy. Kolledj ben oblystaǵy «Zenıt» Oral zaýyty» AQ, «Stroıkombınat» JShS, «Oral transformator zaýyty» arasynda yntymaqtastyq týraly kelisim bekitilgen.

«Sońǵy 2 jylda oblysta dýaldy oqytý júıesi engizile bastady. Osy baǵytta oblys boıynsha 53 óndiris oryndarymen kelisim jasalyp, 979 adam osy júıe boıynsha oqytylyp keledi. ıAǵnı, túske deıin sabaqta, tústen keıin óndiris ornynda 979 oraldyq kolledj stýdentteri teorııa men tájirıbeni ushtastyrýda», - dedi A.Kólginov.   

2015 jyly Batys Qazaqstan oblysynda shaǵyn jáne orta bıznestiń quny 6 mlrd. teńgelik 108 jobasy maquldandy. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Kásipkerlikti damytýda shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileri aıtarlyqtaı rólge ıe. Jyl basynan beri oblysta tirkelgen shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileriniń sany 45,4 myńdy qurady. ShOB salasynda jumyspen qamtylǵandardyń jalpy sany 108 myń adamdy quraıdy. Bul aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 3 paıyzǵa artyq. Memleket bıýdjetine shaǵyn jáne orta bıznesten túsetin salyq túsimderi 49 mlrd. teńgege jetti. Bul 2014 jylmen salystyrǵanda 2 mlrd. teńgege artyq. 2015 jylǵy salyq túsimderindegi ShOB úlesi 30,6 paıyzdy qurady»,-  dedi A.Kólginov.

Onyń aıtýynsha, óńirdegi kásipkerlik belsendiliginiń artýyna memlekettik baǵdarlamalardyń júzege asyrylýy septigin tıgizgen. Máselen, «Bıznestiń jol kartasy» baǵdarlamasy aıasynda 56 mlrd. teńgege 513 joba maquldanǵan. 22 myń jumys orny saqtalyp qalyp, qosymsha 3 300 jańa jumys orny qurylǵan. Aýyldyq jerlerde 20 mlrd. teńgege 195 joba maquldanǵan.

Munan bólek, 2015 jyly 6 mlrd. teńgege 108 joba maquldanyp otyr. Maquldanǵan jobalardyń 56 paıyzy aýyldyq jerlerge tıesili. 

Aǵymdaǵy jyly Batys Qazaqstan oblysynda 1750 páter salynady. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan brıfıng barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Altaı Kólginov málim etti.

«Daǵdarysqa qarsy sharalar aıasynda 2016 jyly turǵyn úı qurylysy men qajetti ınjenerlik ınfraqurylymǵa 12 mlrd. teńge bólindi. 2016 jyly barlyq qarjylandyrý kózderi arqyly jalpy aýmaǵy 130 myń sharshy metrdi nemese 1750 páterdi quraıtyn 15 kóppáterli úı men ınjenerlik-kommýnıkatsııalyq ınfraqurylymnyń 22 nysanyn salý josparlanǵan», - dedi oblys ákimi.

A.Kólginovtiń atap ótýinshe, atalǵan páterlerdiń 675-si Turǵynúıqurylysjınaqbanki salymshylaryna, 180-i jas otbasylarǵa, 671-i Qazaqstannyń ıpotekalyq kompanııasy jelisi arqyly kezekte turǵandarǵa tabys etiledi. Al 225 páter memlekettik jeke-seriktestik arqyly apatty úılerdiń turǵyndaryna beriledi.

  

Qaraǵandy oblysynyń ekonomıkasy 2016 jyly 1,9 paıyzǵa artpaq

 

Qaraǵandy oblysynyń ekonomıkasy 2016 jyly  boljam boıynsha 1,9 paıyzǵa ósedi, dep habarlady búgin aımaqtyq ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń brıfıngisinde oblys ákimi Nurmuhambet Ábdibekov.

«Oblys jumysynyń tıimdiligin baǵalap, jaýapkershilikti arttyrý úshin QR Premer-Mınıstrimen 2016 jylǵa arnalǵan jeti negizgi kórsetkishti arttyrý jóninde memorandýmǵa qol qoıdyq. Oblys ekonomıkasy 1,9 paıyzǵa, jan basyna shaqqandaǵy ınvestıtsııanyń ósimi 15,2 paıyzdy, jergilikti bıýdjetten salyq pen ózge de kózderden túsetin kiris 3,3 paıyzǵa artady dep josparlap otyrmyz. Áleýmettik salaǵa keler bolsaq,  jumyssyzdyq deńgeıi 4,9 paıyz deńgeıinde saqtalyp, halyqtyń ómir súrý jasyn 70 jasqa jetkizemiz», - dedi oblys basshysy.

Aımaq basshysy atap ótkendeı, bılik sondaı-aq memlekettik qyzmetterdiń sapasyn arttyrý kúsh salady. Oblystyń negizgi baǵdarlamalyq qujattary jańa formatta ázirlenip, bekitilgen eken. Negizgi qujattardy atar bolsaq, bul - Qaraǵandy oblysynyń 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan damý baǵdarlamasy men áleýmettik-ekonomıkalyq damý boljamy.

 

«100 naqty qadam» Ult josparynyń 93-qadamynda «Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý týraly» zań qabyldaý mindeti júktelgen bolatyn. Kúshine engen sol zańǵa sáıkes, elimizde Kameraldyq baqylaý ınstıtýty engizildi. Osyǵan oraı, aǵymdy jyldyń úsh aıynda kameraldyq baqylaýmen 60 myń memlekettik satyp alý qamtyldy. Bul týraly QR Qarjy mınıstrliginiń baspasóz qyzmetinen habarlandy.

«Kameraldyq baqylaý-ishki memlekettik aýdıt jónindegi ýákiletti organnyń memlekettik aýdıt obektilerine barmastan, bıýdjettik jáne basqa da zańnamany buzýshylyqtardyń ýaqtyly jolyn kesý jáne olarǵa jol bermeýge baǵyttalǵan aqparat kózderin qoldaý arqyly júrgiziletin qyzmet. Osyǵan baılanysty aǵymdy jyldyń úsh aıynda kameraldyq baqylaýmen 60 myń memlekettik satyp alý qamtyldy. Onyń ishinde 17 myń satyp alý boıynsha jalpy somasy 116 mlrd. teńgege buzýshylyqtar anyqtaldy. Demek árbir 4-inshi satyp alý buzýshylyqtarmen júrgizilgen», - delingen baspasóz baıanynda.

Mınıstrliktiń málimetine qaraǵanda, jaýapty tulǵalarǵa buzýshylyqtardy derbes joıý úshin habarlamalar baǵyttalǵan. Aıta keterligi, qatelikterdi ýaqtyly joıǵan kezde laýazymdy tulǵalar ákimshilik jaýapkershilikten bosatylady. Osyǵan baılanysty 2016 jyldyń 1 toqsanynda ákimshilik jaýapkershilikten 4 637 laýazymdy tulǵa bosatylǵan.

«Jańa ınstıtýttyń ekonomıkalyq tıimdiligi zor. Kameraldyq baqylaý obektilerge barmastan júrgiziletindikten, memlekettik aýdıt obektilerine ákimshilik júkteme tómendedi. Budan basqa kameraldyq baqylaýdy júzege asyrǵan kezde ýákiletti organ issaparlyq shyǵystardy kótermeıdi», - delingen baspasóz baıanynda.

Aıta keterligi, 2015 jyly atqarylǵan jumystar barysynda 2,7 mlrd. teńgege buzýshylyq anyqtalǵan. 481 qyzmetker jaýapkershilikke tartylyp, 249,1 mln. teńgege kelisimsharttyq mindettemeler buzyldy. 

 

«Memleket basshysynyń 5 ınstıtýtsıonaldyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýda Almaty oblysynda qandaı sharalar atqarylyp jatqanyn bir sholyp ótsek:

 

 Bıyl Almaty oblysy beıne tirkegishtermen 100 paıyz qamtylady. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýtsıonaldyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan baspasóz máslıhaty barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Amandyq Batalov málim etti.

Onyń atap ótýinshe, Ult josparynyń «Zań ústemdigin qamtamasyz etý» ekinshi baǵyty boıynsha (16-34-qadamdar) tórt qadam júzege asyrylýda. 30-qadamdy oryndaý úshin aǵymdaǵy jyldyń qańtarynda oblystyq, aýdandyq jáne qalalyq jergilikti polıtsııa qyzmetteriniń basshylary taǵaıyndaldy. Olardyń 1976 birlik kólemde shtattyq sany, erejesi jáne qurylymy bekitildi.

«60 qyzmettik avtomashına (qamtamasyz etilý - 100%), 166 beıne tirkegish satyp alyndy. Jyl sońyna deıin taǵy osyndaı 300 qurylǵy jetkiziledi jáne qamtylý 100 paıyzdy quraıdy. Bul maqsattarǵa 450 mln. teńge qarastyryldy. Qazirgi ýaqytta oblysta quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý boıynsha vedomstvoaralyq komıssııa jumys jasaıdy. Qoǵamda tártipsizdikter men quqyq buzýshylyqtarǵa «nóldik tózimdilik» qaǵıdasyn qalyptastyrý jónindegi Іs-sharalar jospary iske asyrylýda. Ýchaskelik ınspektorlardyń halyq jáne kásiporyndar men uıymdar aldynda 519 eseptik kezdesýi ótkizildi»,-  dedi A.Batalov.

Oblys ákiminiń aıtýynsha, polıtsııanyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda Іshki ister departamentiniń janynda 8 adamnan turatyn Keńes berý-keńesý organy quryldy. Ol qaýymdastyqtyń ishki ister organdarymen ózara qarym-qatynasyn, azamattardyń quqyqtary men erkindikterin qorǵaýdy qamtamasyz etedi.

«32-qadamǵa sáıkes elde «Qylmystyq quqyq buzýshylyqtar kartasy» ınternet-portaly ázirlenýde, onda barlyq qylmystyq quqyq buzýshylyqtar jasalǵannan keıin bir aptadan keshiktirilmeı engiziletin bolady. Internet-portalǵa qosylý úshin búgingi tańda oblys ortalyǵynyń jáne barlyq aýdan ortalyqtarynyń geoaqparattyq kartalary ázirlenip, Bas prokýratýraǵa berildi. Qalǵan eldi mekenderdiń kartalary kezeń-kezeńimen ázirlenýde», - dedi óńir basshysy.

 Aǵymdaǵy jyldyń mamyrynda Taldyqorǵanda óńirdiń ınvestıtsııalyq forýmy ótedi.

«Ult josparynyń «Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» úshinshi baǵytyn júzege asyrýda ınvestıtsııa tartý jergilikti atqarýshy organdardyń negizgi mindeti bolyp tabylady. Oblysta óńirlik Investorlar keńesi quryldy, ınvestıtsııa tartý jónindegi Іs-sharalar jospary ázirlendi, «bir tereze» qaǵıdasy boıynsha ınvestorlarǵa qyzmet kórsetý Óńirlik ortalyǵy jumys isteıdi», - dedi A.Batalov.

Osy rette óńir basshysy aldaǵy mamyr aıynda ınvestıtsııalyq forým ótkizilip, oǵan otandyq jáne sheteldik ınvestorlar shaqyrylatyndyǵyn eske salyp ótti.

«Bul óte tıimdi suhbat alańy bolmaq, buryn ótkizilgen forýmdar qorytyndylary boıynsha qant qyzylshasyn, baqtardy qalpyna keltirý, Alakól kóliniń jaǵalaýyn damytý úshin iri ınvestorlardy tartýǵa qol jetkizdik», - dedi oblys ákimi.

Sondaı-aq ol 100 qadamdy júzege asyrý aıasynda kásipkerler úshin úlken múmkindikter týatyndyǵyn, ruqsat berý qujattary qysqartylǵanyn, ındýstrııalyq aımaqtarda jer telimderin berý áreketteri jeńildetilgenin, ınjenerlik ınfraqurylymdy daıyndaý júrgizilip jatqanyn basa aıtty.

 

Almaty oblysy jyl sońyna qaraı et eksportyn 2 myń tonnaǵa jetkizetin bolady.
Onyń aıtýynsha, 61-qadam aıasynda et óndirisin jáne óńdeýdi damytý úshin strategııalyq ınvestorlar tartý mindeti qoıylǵan.

Negizgi maqsat - shıkizat bazasyn damytý jáne óńdelgen ónimdi eksporttaý. «Oblysta iri qara mal sany bir mıllıon bastan asty, onyń ishinde asyl tuqymdy mal úlesi 18,3 paıyzǵa jetti. Bul kórsetkish jyl saıyn artyp keledi. Búgingi tańda 19 myń mal basyna arnalǵan alty iri jemdeý alańy jumys jasaıdy. Onyń ishinde úsheýi - «ÓtesBıoAzııa» JShS, «Jaqsylyq» ShQ jáne «Imperııa Fýd» JShS-i 67 sharýa qojalyqtary úsh kooperatıvke biriktirilýde», - dedi ol.

Oblys basshysynyń sózine qaraǵanda, aǵymdaǵy jyly 16,9 myń mal basyna arnalǵan taǵy 12 jemdeý alańy iske qosylady. Eki et óńdeý zaýytynyń qurylysy bastalady. Olar qýaty segiz myń tonna bolatyn ırandyq «Imperııa Fýd» kompanııasy jáne Qarasaı aýdanynda qýaty jylyna 10 myń tonna bolatyn «Úmit» JShS.

«Nátıjesinde, jyl qorytyndysy boıynsha et óndirisi 14,6 myń tonnaǵa artyp, 330,4 myń tonnaǵa jetti. Eksportqa eki myń tonna jetkiziledi», - dedi óńir basshysy.

Almaty oblysynda ınvestıtsııa kólemi 34,7 mlrd. teńgeni quraıtyn úsh iri joba júzege asyrylýda. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan baspasóz máslıhaty barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Amandyq Batalov málim etti.

«56-qadam «Ekonomıkanyń basym sektorlaryna «zákirli» ınvestorlar tartý»  aıasynda jalpy ınvestıtsııa kólemi 34,7 mlrd. teńgeni quraıtyn úsh iri joba júzege asyrylýda, shamamen 500 jumys orny quryldy.

Onyń bireýi - men aıtyp ótken ırandyq «Imperııa Fýd» kompanııasynyń et kombınaty jáne ekeýi - reseılik kompanııalar», - dedi ol.

Onyń atap ótýinshe, onyń biri - Іle aýdanynda 60 gektar jerdi alyp jatqan «EKO-kýltýra» agroholdınginiń ónerkásiptik-jylyjaı kesheniniń qurylysy. Birinshi kezeńde 20 gektar alańǵa qýaty jylyna 15 myń tonna tomat óńdeıtin jylyjaı kesheni salynady. 260 jumys orny qurylady. Al ekinshisi maı ónimderin óndiretin «EFKO» kompanııasy ótken jyldan beri maıburshaqty Aqsý, Kóksý, Eskeldi, Alakól jáne Sarqan aýdandarynyń sharýa qojalyqtarynan satyp alyp, ony Almaty qalasynda óńdeýde.

«Endi olar «Taldyqorǵan»  ındýstrııalyq aımaǵynyń aýmaǵynda 350 myń tonnaǵa deıin maıburshaq óńdeıtin zaýyt salýdy josparlaýda. Boljamdy iske qosý merzimi - 2017 jyl»,-  dedi óńir basshysy.

 

 

Almaty oblysynda bıyl 84 balabaqsha salynbaq

 

Búgin Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalovtyń tóraǵalyǵymen ótken oblys ákimdiginiń otyrysynda óńirdiń 2016 jylǵy І toqsanyndaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq damý qorytyndylary jáne IІ toqsandaǵy mindetteri qaraldy, dep habarlady oblys basshysynyń baspasóz qyzmeti.

Negizgi baıandamany oblys ákiminiń birinshi orynbasary Lazzat Turlashov jasady.

Baıandamashynyń aıtýynsha, aýylsharýashylyq óniminiń jalpy kólemi - 58,1 mlrd. teńgeni quraǵan. Aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń egistik alqaby 2015 jylmen salystyrǵanda 3,4 myń gektarǵa artyp, 929,6 myń ga jetti. Kóktemgi dala jumystary bastalyp, qajetti dızel otyn, mıneraldy tyńaıtqyshtar, gerbıtsıdter satyp alyndy. Barlyǵy 69,4 myń tonna mal jáne qus eti óndirildi, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńinen 8,5%-ke kóp.

Ónerkásipte 128,1 mlrd. teńgeniń, al óńdeý ónerkásibinde 100,6 mlrd. teńgeniń ónimi shyǵaryldy. Jergilikti mazmun boıynsha 5,1 mlrd. teńgege kelisimsharttar jasaldy, onyń memlekettik satyp alýlardyń jalpy kólemindegi úlesi 66,9%-ti qurady. Jańa 7 nysan iske qosylyp, 5 óndiristi keńeıtý esebinen qosymsha 169 jumys orny quryldy.

Shaǵyn jáne orta bıznes týraly aıta kelip L. Turlashov 2015 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda atalmysh sala sýbektileriniń sany 6,6%-ke artyp, 161,5 myń birlikti quraǵanyn jetkizdi.

«Bıznestiń jol kartasy - 2020», «Balapan», «Óńirlerdi damytý - 2020», «Turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyǵy» baǵdarlamalarynyń oryndalý barysy týraly da baıandap, oryn alǵan kemshilikterdi, jumysty durys úılestire almaı otyrǵan aýdandardy atap ótti.

Atqarǵan jumystary jáne aldaǵy mindetteri týraly Raıymbek jáne Aqsý aýdandarynyń ákimderi habarlady.

Sóz alǵan oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń basshysy S.Bekishovtiń habarlamasy kóktemgi egis naýqanynyń barysy, daqyldar egý, et jáne sút óndirisi salasynyń damýy, qant qyzylshasyn ósirýdi ulǵaıtý máseleleri jóninde boldy. Onyń aıtýynsha, qazirgi kezde 6350 ga qant qyzylshasy sebilgen, egistik jumystary kestege sáıkes júrgizilýde. Sonymen qatar S. Bekishov Aqsý qant zaýytyn qalpyna keltirý jumystarynyń belsendi atqarylyp jatqanyn aıtty.

Qurylys jumystary máselesi de nazardan tys qalǵan joq. Oblystyq qurylys basqarmasynyń basshysy T. Bektasov bıylǵy jylǵa jáne kelesi jylǵa aýysatyn barlyq qurylys nysandary jaıly baıandady.

Jıyn qorytyndylaı kele oblys ákimi A. Batalov jalpy búginge deıin atqarylǵan jumysty oń dep baǵalaýǵa bolatynyn, degenmen áli de iske qarqyn qosý qajettigin atap ótti.

- Barlyq baǵyttaǵy jumystardy jyldamdatý kerek. Jan-jaqty joǵary nátıjege qol jetkizýge barlyq múmkindikterimiz bar. Eń bastysy Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn sapaly ári tıimdi oryndaýymyz qajet. Qazirgi kezde turmystyq qatty qaldyqtardy jınaqtaý men óńdeý máselesin sheshýge kúsh salýǵa tıispiz. Bul isti Taldyqorǵannan bastaý kerek. Gazdandyrý da óte yjdahattylyqty talap etedi. Sonymen qatar tarıf máselesin sheshý de kún tártibinde tur. Áleýmettik másele de turaqty nazarda bolýy tıis. Alda mektep emtıhandary, jazǵy demalys. UBT-ny ótkizý, balalardyń jazǵy demalysyn uıymdastyrý basym baǵyttyń biri bolýy kerek, - dedi A. Batalov.

Sonymen qatar ınvestıtsııa tartý, memlekettik-jekemenshik áriptestikti damytý isin jalǵastyrý týraly tapsyrma berdi. Máselen, bıylǵy jyly oblysta 84 balabaqsha salý josparlansa, sonyń 75-i - memlekettik-jekemenshik áriptestik negizinde júzege asyrylmaqshy. Sóıtip, Almaty oblysyndaǵy mektepke deıingi mekmelermen qamtý deńgeıi 87 %-ke jetetin bolady.

 

Bıyl Almaty oblysynda barlyǵy 74 jekemenshik balabaqsha ashylady. Bul týraly búgin «Memleket basshysynyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan baspasóz máslıhaty barysynda atalǵan óńirdiń basshysy Amandyq Batalov málim etti.

«Balapan» baǵdarlamasynyń aıasynda 99 balabaqsha ashyldy, onyń ishinde 88-i - jekemenshik. Jalpy, oblys mektepaldy bilim berý baǵytyndaǵy memlekettik-jekemenshik áriptestikti jónge salǵan, osylaısha, iri ınvestorlardy tartyp otyrmyz. Mysaly, Іle aýdanynyń Ótegen batyr kentinde 500 oryndy balabaqsha, Qarasaı aýdanynyń Qaskeleń qalasynda 240 oryndy balabaqsha ashyldy»,-dep habarlady ákim.
A.Batalov málim etkendeı, bıyl 74 jekemenshik balabaqsha ashylady. «Osylaısha, oblys búldirshinderin balabaqshamen qamtý deńgeıi 87 paıyzǵa jetedi»,-dep tolyqtyrdy ákim.

Almaty oblysy memlekettik-jekemenshik áriptestikti aıasynda jalpy quny 64 mlrd teńge bolatyn 140 jobany júzege asyrýǵa usynǵan. «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý úshin qarajat tórt qarjylandyrý kózinen bólinedi dep kútilýde. Ol qarjylandyrý kózderi ulttyq qor, respýblıkalyq bıýdjet, jergilikti bıýdjet jáne jekemenshik ınvestıtsııa»,-deı kele A.Batalov oblystyń kózdegen bir maqsaty - aımaqtyń damýyna jeke ınvestıtsııa tartý ekenin atap ótti. 

Al, jeke ınvestıtsııa tartýdyń bir tetigi - memlekettik-jekemenshik áriptestik. 

«Memlekettik-jekemenshik áriptestik týraly jańa zań qabyldanǵannan soń, bul baǵytta bir jyl saıyn keminde bes jobany júzege asyrý maqsatyn kózdep otyrmyz. Qazirgi tańda 16 jobaǵa qatysty kelissózder júrgizdik. Al, jalpy, Almaty oblysy memlekettik-jekemenshik áriptestik salasynda jalpy quny 64 mlrd teńge bolatyn 140 jobany júzege asyrýǵa usyndy»,-dep túıindedi sózin ákim.

 Bıylǵy jyl «100 naqty qadam» - Ult Josparyn iske asyrýdyń naqty kezeńi retinde erekshe mańyzǵa ıe ekeni belgili. Memleketti, ekonomıka men tutastaı qoǵamdy damytý hám jańǵyrtý úshin Elbasy bastama jasaǵan bes ınstıtýttyq reforma jalpy alǵanda Qazaqstandaǵy jańa quqyqtyq ortany qalyptastyratyn bolady. Sonymen bir mezgilde, ulttyq ekonomıka jańa álemdik qaterlerge beıimdelip, birqatar ózgeristerdi bastan keshirip otyrǵan jaıy barshylyq. Sondyqtan da, keń aýqymdy júrgizilip jatqan reformalar aıasynda qarjylyq baqylaý salasyn álemdik tájirıbede moıyndalǵan standarttarmen tolyqtyrý, qarjylyq saıasatty jetildirý máselesi de ózekti bolyp otyrǵany daýsyz.

Aıta keterligi, «100 naqty qadamnyń» 93-inshi qadamyn Elbasy N. Nazarbaev «aýdıt pen memlekettik apparat jumystaryn baǵalaýdyń jańa júıesin engizý» baǵytyndaǵy tapsyrmalarymen aıqyndaǵan bolatyn. Bul rette júktelgen tapsyrmalarǵa oraı memlekettik baǵdarlamalardy baǵalaý úsh jylda bir ret júrgiziletin bolady. Al memlekettik organdardyń nátıjeliligin baǵalaý strategııalyq josparlar boıynsha jylma-jyl júzege asyrylady. Budan bólek, Prezıdent N. Nazarbaev «Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý týraly» jańa zań qabyldaý qajettigin aıtyp, Esep komıtetine birinshi synypty álemdik aýdıtorlyq kompanııalardyń modelderi boıynsha jumys isteýdi, aǵymdyq operatsııalyq baqylaýdan ketýdi tapsyrǵan edi.

Atalǵan zań byltyr Parlamentte qabyldanyp, onyń normalary 2016 jyldyń qańtarynan bastap iske asa bastady. Qujattyń basty maqsaty - qarjylyq baqylaýdyń quqyqtyq qoldaný tájirıbesin eskere otyryp, memlekettik aýdıttiń keshendi júıesin qurý. Osy maqsattar aıasynda Qazaqstan umtylyp otyrǵan Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń múshe memleketteriniń tájirıbesi taldanyp, elimizde halyqaralyq kásibı aýdıt standarttaryn engizý júrgizile bastady. Sonymen qatar, memlekettik aýdıt túrleri boıynsha tıimdilik aýdıtine, qarjylyq eseptilik aýdıtine jáne sáıkestik aýdıtine bólinedi. Onyń ishinde memlekettik aýdıttyń ózi syrtqy jáne ishki aýdıtke jiktelip otyr. Eń bastysy eger buǵan deıingi jyldary qarjylyq baqylaý jumysy zań buzýshylyqtardy ashýǵa baǵyttalsa, jańa memlekettik aýdıt buzýshylyqtardy joıyp qana qoımaı, qarjy salasyndaǵy olqylyqtardyń aldyn alýǵa, zańsyzdyqtardy barynsha azaıtýǵa yqpal etýdi qarastyrady.

Osylaısha, jańa standarttar men júıelerdi belgilegen zańnyń aıasyndaǵy erejeler QR Qarjy mınıstrligi men Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıteti tarapynan júzege asa bastady.

Máselen, QR Qarjy mınıstrliginde jańa ınstıtýt - kameraldyq baqylaý júıesi engizildi. Baqylaýdyń bul túri - ishki memlekettik aýdıt jónindegi ýákiletti organnyń memlekettik aýdıt obektilerine barmastan, bıýdjettik jáne basqa da zańnamany buzýshylyqtardyń ýaqtyly jolyn kesý, olarǵa jol bermeýge baǵyttalǵan aqparat kózderin qoldaný arqyly júrgiziledi. Mamandardyń aıtýynsha, bul júıe aǵymdaǵy jyldyń basynan ǵana engizilgenine qaramastan birqatar nátıjelerdi pash etip otyr. Máselen, 2016 jyldyń úsh aıynda kameraldyq baqylaýmen 60 myń memlekettik satyp alý úderisteri qamtylǵan eken. Sonyń ishinde jańa júıe boıynsha tekserý arqyly 17 myń satyp alýdaǵy jalpy somasy 116 mlrd. teńgege buzýshylyqtar anyqtalyp otyr. ıAǵnı, kameraldyq baqylaý arqyly árbir 4-inshi satyp alý úderisi zań buzýshylyqtarǵa jol bere júrgizilgeni belgili boldy.

Aıta keterligi, kameraldyq baqylaýdyń tıimdiligin statıstıkalyq málimetter de naqtylaıdy. Mysaly, qarjylyq baqylaý dástúrli tekserý arqyly ǵana júzege asyrylǵan byltyrǵy jylmen salystyrǵanda bıylǵy jyldyń ózinde baqylaý tıimdiliginiń ósýi birneshe esege artqany baıqaldy. Aıtalyq, 2015 jyldyń 1 toqsanynda dástúrli tekserýler arqyly 3 myń protsedýra boıynsha 37,4 mlrd. teńgege memlekettik satyp alý týraly zańnamanyń buzýshylyǵy anyqtalǵan edi.

Mamandar jańadan engizilip otyrǵan qarjylyq baqylaý júıesiniń ekonomıkalyq tıimdiligin de atap ótedi. Máselen, kameraldyq baqylaý qyzmeti obektilerge barmastan júrgiziletindikten, memlekettik aýdıt nysandaryna ákimshilik júkteme tómendeıdi. Ekinshiden, kameraldyq baqylaýdy júzege asyrǵan kezde ýákiletti organ eshqandaı da is-saparlyq shyǵystardy kótermeıdi. Budan bólek, tekserý-baqylaý barysynda adamdardyń aralasý faktileri joıylady. Osynyń nátıjesinde 2016 jyldyń úsh aıy boıynsha byltyrǵy jylmen salystyrǵanda buzýshylyqtardy anyqtaý jáne joıýǵa baılanysty uıymdastyrýshylar men tapsyrys berýshilerdiń zańsyz áreketine aryz-shaǵymdar sany ájeptáýir azaıǵan.

Nátıjesinde, kameraldyq baqylaý arqyly qarjylyq zań buzýshylyqtarǵa jol bergenderge derbes joıý úshin habarlamalar joldana bastady. Bul rette toqtala ketetin jaıt, Qarjy mınıstrligi qatelikterdi ýaqytyly joıǵan laýazymdy tulǵalar ákimshilik jaýapkershilikten bosatylatynyn eske salady. Osylaısha, 2016 jyldyń 1 toqsanynda qatelikterin der kezinde joıǵan 4 637 laýazymdy tulǵa ákimshilik jaýapkershilikten bosatylǵan. Osynyń arqasynda  konkýrstardyń kúshin joıý arqyly 65 mlrd. teńgeniń zań buzýshylyqtary bıýdjetke qalpyna keltirilgen. Aıta keterligi, 2015 jyly júrgizilgen jumys barysynda 2,7 mlrd. teńgege buzýshylyqtar anyqtalyp, 481 qyzmetker jaýapkershilikke tartylǵan eken. 249,1 mln. teńgeni quraıtyn kelisimsharttyq mindettemeler kúshin joıdy.

Sonymen qatar, reforma aıasynda qabyldanǵan zańǵa sáıkes, Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıtetine shoǵyrlandyrylǵan qarjylyq eseptilikti jasaýdyń anyqtyǵyn, kvazımemlekettik sektor sýbektileri strategııalarynyń iske asyrylýy men memlekettik organdar qyzmetiniń tıimdiligin baǵalaýǵa baǵyttalǵan jańa fýnktsııalar júkteldi. Jáne bir erekshelik, Esep komıtetiniń janyndaǵy Úılestirý keńesi Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý organdarynyń úılestirý keńesi bolyp qaıta qurylyp otyr. Qaıta qurylǵan keńestiń sheshimderi endigi kúni memlekettik organdar úshin usynymdyq sıpatta emes, mindettilik sıpatyna ıe. Keńes aqpan aıynda óziniń alǵashqy otyrysyn ótkizip, onda memlekettik aýdıtti engizý, memlekettik aýdıtorlardy sertıfıkattaý, biryńǵaı aqparattyq derekqordyń jumys isteýi máseleleri talqylanǵan bolatyn.

Toqtala ketetin jaıt, Esep komıteti óz qyzmetin bastaǵan kezden beri 26,0 trln. teńgeden asa bıýdjet qarajaty men memleket aktıvterin qamtı otyryp, barlyǵy 734 baqylaý is-sharasyn júrgizgen eken. Baqylaýdyń nátıjeleri boıynsha anyqtalǵan qarjylyq buzýshylyqtardyń jalpy somasy 4 trln. teńgeden asady. Sonyń ishinde, tek ótken 2015 jyldyń ózinde qarjylyq baqylaýdyń nátıjesinde 1 trıllıon 300 mlrd teńgeniń zań buzýshylyǵy anyqtalyp, shamamen 316,4 mlrd. teńge bıýdjetke qalpyna keltirilgen.

Tutastaı alǵanda, «100 naqty qadam» Ult Josparynda Memleket basshysy bıýdjet saıasatyn transformatsııalaý úderisterine meılinshe mán berip otyr. Sol turǵydan alǵanda, Ult Josparynyń tutastaı qadamdaryn sapaly iske asyrý memlekettiń ornyqty damýyn qamtyp, halyqaralyq naryqtyq qatynastar jolyna túsýin qamtamasyz etetin bolady. 

 

Jambyl oblysyna «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ basqarma tóraǵasy Ómirzaq Shókeev jumys saparymen keldi. Bul týraly Jambyl oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti habarlaıdy.

Sapar barysynda Ó. Shókeev Ortalyq Azııadaǵy iri «Býrnoe Solar-1» kún elektr stansasynyń jumysymen tanysty. Ol Jýaly aýdanynyń Nurlykent aýylynda ornalasqan.

Sheteldik ınvestordyń qatysýymen qýaty 50 MVt-qa deıin KES 10 aı ishinde salynǵan. Ol QR Memleket basshysynyń qatysýymen Indýstrııalandyrý kúnin ótkizý barysynda 2015 jyldyń 2 shildesinde iske qosyldy.

Kúnnen elektr qýatyn óndiretin stansany «Samuryq-Qazyna Invest» JShS men brıtandyq  UG Energy Limited kompanııasy birlesken «Býrnoe Solar-1»  JShS kásiporynyn qurý jolymen iske asyrdy. Onyń quny - 125 mln dollar.

Qazir kásiporyn 250 adamdy jumyspen qamtyp otyr. Jobanyń  jyldyń elektr qýatyn óndirý kólemi - 58,718 mln kVt/s. Ol boljanǵan kórsetkishten 10 paıyzǵa kóp. 
«Býrnoe» stantsııasy Qazaqstannyń EXPO-2017 halyqaralyq kórme aıasyndaǵy «jasyl ekonomıka» jasaý maqsatynyń tabysty dáleli bola alady. Sondyqtan biz stantsııa qýatyn 100 MVt-qa arttyrýdy kózdep otyrmyz. Bul úshin 220 kılovoltty stantsııa daıyn, qosymsha 50 MVt qýatty arttyrý artyq shyǵyndy qajet etpeıdi», - dedi, «Samuryq-Qazyna Invest» basshysy Qaırat Naızabekov.

«Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ basqarma tóraǵasy Ómirzaq Shókeev  jumys sapary barysynda Shý aýdanyndaǵy «Tarazdyń hımııalyq parki» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵyna bardy.

Eske sala ketsek, joba halyqaralyq «TARAZ INVEST- 2012» ınvestıtsııalyq forýmynda tanystyrylǵan. QR Prezıdenti Jarlyǵymen Shý aýdanynda aýmaǵy 505 ga arnaıy ekonomıkalyq aımaq qurylǵan. Joba Jambyl oblysyndaǵy ınvestorlarǵa qolaıly jaǵdaı jasaý úshin iske asyrylýda. AEA qatysýshylary birqatar jeńildikterge ıe, sondaı-aq qajetti resýrstar men ınfraqurylymdarmen qamtamasyz etilgen. Investıtsııalardyń jalpy somasy - 375 mlrd teńge.

AEA aýmaǵynda 16 joǵary tehnologııalyq hımııa zaýyty paıda bolady dep kútilýde. Olardyń jalpy jyldyq qýaty 25 túrli 2 mln tonna hımııalyq ónim shyǵarý bolmaq. Qazirgi ýaqytta jeti ımportty almastyratyn óndiristi iske asyrýdy kózdep otyrǵan 5 qatysýshy tirkelgen. Sondaı-aq tabıǵı gazdy tereńirek óńdeıtin zaýyt qurylysy josparlanǵan.

Joba boıynsha 2016 jyldyń basynda AEA-ny barlyq syrtqy ınfraqurylymdarynyń qurylysyn aıaqtaý kózdelgen. Ó. Shókeev ınfraqurylymdar nysanynyń qurylys-montajdaý jumystary barysymen tanysty. Bular aımaqqa keletin tustaǵy avtojol jáne temir jol, gaz qubyry, sý qubyry jáne elektrmen jabdyqtaý jelisi.

Sonymen qatar, «Samuryq-Qazyna» qorynyń basshylyǵy Almaty-1-Shý jol bóligindegi jumystarmen tanysty. Bul joba «Nurly jol» baǵdarlamasy sheńberinde iske asyrylyp jatyr. 7 sáýirde munda «Aqtóbe rels-arqalyq zaýyty» JShS tuńǵysh ónimi - rels-shpaldy torkóziniń alǵashqy kezegi tóseldi.

«Búgingi kúni Jambyl oblysynda iske asyrylyp jatqan jobalardyń óńir úshin áleýmettik jáne ekonomıkalyq máni men el ekonomıkasynyń damýyndaǵy strategııalyq mańyzy óte zor. Sonyń ishinde, eki joba - «Býrnoe» men «Taraz hımııa parki» bizdiń qordyń jańa úlgisine, respýblıkada jańa salalardy damytý maqsatyna saı keledi», - dep atap ótti Ó. Shókeev. 

Elbasy N. Nazarbaev bastamasymen júzege asa bastaǵan bes ınstıtýttyq reforma aıasyndaǵy «100 naqty qadam» Ult Jospary Qazaqstandaǵy jańa quqyqtyq ortany qalyptastyrady. Dese de, baǵdary aıqyn reformanyń tabysty oryndalýy, eń aldymen, zań ústemdigin qamtamasyz etýge tikeleı baılanysty ekeni sózsiz. Sondyqtan da Ult Josparynda qamtylǵan qadamdar zań ústemdigin qamtamasyz etýge, azamattardyń quqyqtary men múddelerin qorǵaýǵa erekshe mán berip, osy baǵytta qyzmet atqaratyn quqyq qorǵaý organdaryn jańa deńgeıge kóterýge múmkindik beredi.

Reformalar aıasynda qoǵamdy jańǵyrtýdyń bir qadamy retinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Іshki ister mınıstrligi penıtentsıarlyq júıeni damytý jónindegi jumysty jalǵastyrýda. Ol boıynsha Ult Josparynyń 34-shi qadamynda memlekettik-jekeshelik áriptestikti qoldaný tetigi qarastyrylǵan bolatyn. Al Іshki ister mınıstriniń orynbasary Berik Bısenqulovtyń aıtýynsha, azamattar úshin zań ústemdigi men ádildiktiń saltanat qurýyna qylmystardyń kóptep ashylýy ǵana emes, sonymen birge qylmyskerlerge ádil jaza taǵaıyndaý da mańyzdy ról atqarady. Alaıda, álemdik tájirıbe kórsetkenindeı, únemi jaza kesip, bas bostandyǵynan aıyratyn úkimderdi kúsheıtý qylmyspen kúreste tıimdi qural bolǵan emes. Bul negizinen qylmyskerlerdi qoǵamnan oqshaýlaýǵa soqtyryp, ony qaıta tárbıeleýdiń ornyna, kerisinshe adamdy odan saıyn tuqyrtady. Sonyń saldarynan qoǵamnan jyraqta ómirin ótkizgen qylmyskerdiń jazasyn ótep shyqqannan soń áleýmettik ortaǵa beıimdelýi ońaı bolmaıdy.

 «Sondyqtan da, kóptegen damyǵan elderde jazanyń balama tásilderi belsendi qoldanylyp, probatsııa qyzmetin damytýǵa, túzeý mekemeleriniń ınfraqurylymyn jańǵyrtýǵa meılinshe nazar aýdaryla bastady. Qazaqstan da óz Táýelsizdigin alǵan kezeńnen bastap penıtentsıarlyq júıesin izgilendirip, ony halyqaralyq standarttarǵa sáıkestendirý jumystaryn qolǵa aldy.  Kópjyldyq reformalardyń nátıjesi de jaman emes», - deıdi Іshki ister mınıstriniń orynbasary Berik Bısenqulov. Onyń aıtýynsha, eger 2002 jyly Qazaqstan «túrmedegiler sany» ındeksi boıynsha álemde 3-shi orynda bolsa, qazirgi tańda elimiz ondaı jaǵymsyz úshtikten ketip,  61-shi orynǵa syrǵydyq.

Budan bólek, reformalar aıasynda Qylmystyq-atqarý júıesi Ádilet mınıstrliginiń quzyrynan Іshki ister mınıstrliginiń qaramaǵyna qaıta ótip, vedomstvo osy salany jańǵyrtýdy odan ári jalǵastyrǵan bolatyn. «Qazirgi tańda túrmelerde quqyqtyq tártip ornyqty. Onda oryn alatyn qylmystar deńgeıi de 45 paıyzǵa azaıyp, óreskel quqyq buzýshylyqtar 42 paıyzǵa, ózine qol jumsaý oqıǵalarynyń kórsetkishi 25 paıyzǵa kemigen. Túzeý mekemesiniń ákimshiligine sottalýshylar tarapynan túsetin aryz-shaǵymdar sany da jeti esege qysqardy», - deıdi B. Bısenqulov.

Reformanyń osyndaı jaǵymdy nátıjelerimen qatar, jańa Qylmystyq jáne Qylmystyq-atqarýshylyq, Qylmystyq-protsessýaldyq kodekster elimizdegi  «túrme halqynyń» sanyn azaıtýǵa óz septigin tıgizgen eken. Aıta keterligi, byltyrǵy jyly bas bostandyǵynan aıyrý mekemelerinen bosatylǵandar sany 16 myńnan astam adamdy qurap, ol 2014 jylmen salystyrǵanda 30 paıyzǵa joǵary boldy. Merziminen shartty túrde erte bosatylǵandar sany 15 paıyzǵa artsa, jazasy jeńildetilgen sottalýshylardyń sany úsh esege ósken. Sonymen qatar, qazirgi kúni qylmystyq-atqarý júıesi mekemelerinde shamamen 38 myń adam ustalyp otyr. Bul  2014 jylmen salystyrǵanda 9 myń adamǵa nemese 19 paıyzǵa az, al 2002 jylmen salystyrsaq, túrmedegiler sany byltyr 45 paıyzǵa qysqarǵan. Osynyń nátıjesinde sońǵy bir jarym jyl ishinde Pavlodar qalasyndaǵy túrme jabylyp, Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy túzetý mekemesi qaıta beıindelýden ótkizilgen. Budan bólek, aǵymdaǵy jyly «túrmedegiler sanynyń» qysqarýyna baılanysty respýblıka boıynsha taǵy jeti mekemeni jabý jumystary atqarylatyn bolady.

«Jazany oryndaý júıesiniń mańyzdy órkenıetti ólshemderiniń biri - bul bas bostandyǵynan aıyrylǵan azamattardyń ustalý jaǵdaıy. Osy baǵytta da bizde oń ózgerister oryn alýda. Biz sottalǵandardyń sanyn azaıtý arqyly bir jaǵynan bas bostandyǵynan aıyrylǵandardyń materıaldyq-turmystyq qamtylýyn jaqsarttyq, olarǵa tıesili oryndar aýmaǵy da keńeıdi. Sottalýshylardyń barlyq derlik medıtsınalyq jáne kommýnaldyq-turmystyq jabdyqtary jańartyldy. Týberkýlezge qarsy aýrýhanalar kúrdeli jóndeýden ótkizilip, sottalýshylardyń ómir sapasyna tikeleı táýeldi bolyp tabylatyn 65 nysan jańartyldy», - deıdi Berik Bısenqulov.

Onyń sózine qaraǵanda, qazirgi ýaqytta elimizde sottalýshylardy kameralyq tıpte ustaýǵa kóshirýge arnalǵan mekemelerdiń qurylysyn salý jáne qaıta qurylymdaý jumystary da júrgizilip jatyr. Aıta keterligi, kameralyq ustaý sottalǵandardyń jaǵdaıyn jaqsartyp qana qoımaı, jazasyn óteýshilerdiń arasynda qylmystardy boldyrmaýǵa septigin tıgizedi.

«Sonymen birge, qazirgi tańda memlekettik-jekeshelik áriptestik aıasynda penıtentsıarlyq ınfraqurylymdy jańǵyrtý jumystary atqarylyp jatyr. Bul Ult Josparynyń 34-i qadamynda júktelgen tapsyrma bolatyn. Jalpy Qazaqstanda qyzmet etip jatqan qylmystyq-atqarýshylyq júıesindegi ustaý mekemeleriniń barlyǵy derlik qyryq jyl buryn salynǵan nysandar. Sondyqtan da, qazir jańa mekemeler salý kún tártibine shyǵyp otyr. Al bul aıtarlyqtaı qarjylyq shyǵyndy talap etetini sózsiz. Sondyqtan da, memlekettik bıýdjetke túsetin salmaqty bólisý úshin jeke ınvestıtsııalar tartý týraly sheshim qabyldanǵan bolatyn. Al jeke ınvestıtsııa tartýdyń negizgi tetikteriniń biri - memleket pen jeke sektordyń ózara tıimdi yntymaqtastyǵyn damytatyn memlekettik-jekeshelik áriptestik. Biz osy baǵyttaǵy halyqaralyq tájirıbelerdi zerdelep, taldap shyqtyq. Sondyqtan da, Qazaqstanda penıtentsıarlyq ınfraqurylym júıelerin damytýdyń memlekettik-jekeshelik áriptestik aıasyndaǵy asa qolaıly túri -  kontsessııa bolyp tabylady. Bul qazirgi zamanaýı túzeý mekemeleriniń qurylysyn qamtamasyz etip qana qoımaı, tutastaı alǵanda penıtentsıarlyq júıeni basqarý tetigin jaqsartady», - deıdi Іshki ister mınıstriniń orynbasary.

Onyń sózine qaraǵanda, qazirgi tańda mamandandyrylǵan túzeý mekemesiniń tıptik jospary ázirlengen. Ol 1500  orynǵa shaqtalyp otyr. Mundaı mekemeniń qurylysyn Shymkent qalasynda salý úshin tıisti ekonomıkalyq qorytyndy da alynǵan. Osyndaı zamanaýı mekemeniń qurylysyn júrgizý úshin Shymkent, Petropavl, Astana jáne Qaraǵandy qalalarynda jer ýchaskeleri de bólindi. Eń bastysy, penıtentsıarlyq ınfraqurylym nysandarynyń qaýipsizdik máselesi, jazany atqarý men kúzetpen qamtamasyz etý - memlekettik quzyrette bolýy kerek ári solaı bolyp qala da beredi. ıAǵnı, ondaı fýnktsııalar memlekettik emes sektorǵa júktelmeıdi.

«Taǵy bir mańyzdy másele bar: búgingi kúni memleket jazasyn óteýshi azamattardy ustap turýǵa qomaqty qarajatyn sarp etip keledi. Onyń ústine sottalǵandardyń basym bóligi sot úkimine sáıkes, japa shegýshilerge keltirilgen materıaldyq zalalyn da óteýi kerek. Al ondaı problemany sottalǵandardyń ózderin eńbekpen qamtymaı sheshý esh múmkin emes», - deıdi Berik Bısenqulov.

Sondyqtan da, sońǵy jyldary elimizdegi Qylmystyq-atqarý júıelerindegi kásiporyndardyń óndiristik-sharýashylyq qyzmetin jaqsartýǵa baǵyttalǵan birqatar salmaqty sharalar qabyldanǵan. Osynyń arqasynda sottalýshylar úshin qosymsha jumys oryndary da ashyla bastady.

«Memlekettik-jekeshelik áriptestik tetigin júzege asyrý sottalǵandardy jumyspen qamtýda da mańyzdy ról atqaryp keledi. Búgingi kúni túzeý mekemelerindegi  92 nysan jeke tulǵalarǵa jalǵa berilse, 32 nysan senimdi basqarý qolyna ótken. Osynyń arqasynda 2 myńnan astam sottalýshy jumyspen qamtylyp otyr. Budan bólek, jańa zańnamalyq keńistik sottalýshylarǵa, olar jazalaryn óteý barysynda da jeke kásipkerlikpen aınalysýyna múmkindik beredi. Mundaı múmkindikti tabysty ıgerip jatqandar da barshylyq», - deıdi ІІM ókili.

Onyń aıtýyna qaraǵanda, 2015 jyly  sottalyp, jazasyn ótep jatqan eńbekke qabiletti azamattardyń 55 paıyzy jumyspen qamtylǵan. Sonyń arqasynda 1 mlrd. teńgeni quraıtyn  shyǵyndardyń orny toltyrylǵan. Al 2014 jyly bul kórsetkish úsh ese az bolyp, 352 mıllıon teńgeni quraǵan eken.

Sottalyp, túrmege túsetinderdiń barlyǵynda birdeı mamandyq pen kásip bola bermeıtini anyq. Ol turmaq sottalýshylardyń keıbirinde tipti orta bilim de joq ekeni belgili. Sondyqtan da, túrme mekemelerinde jalpy bilim berý jáne kásibı oqytý jumystary atqarylady.  Máselen, ótken oqý jylynda 1200 sottalýshy attestat pen orta bilimi týraly kýálik alǵan. Sondaı-aq,  3600 adam kásipterdi ıelense, qazirgi kúni 3,5 myńǵa tarta sottalǵan adam 35 túrli jumysshy mamandyǵyna oqytylýda.

«Keńestik kınoda aıtylatyn: «Ury túrmede otyrýy kerek!» degen másele aksıoma emes. Sózsiz, qylmys jasaǵan adam qolymen jasaǵandy moınymen kóterip, jazasyn tartýy qajet. Degenmen, jazalaý degen osy eken dep, súringenniń bárin túrmege toǵyta berýge de bolmaıdy. Sondyqtan da, jańa qylmystyq zańnama osy máselege oń qyrynan kelip, jazalaýdyń bas bostandyǵynan aıyrýmen baılanysty emes balama tásilin qoldaný múmkindikterin keńeıtti. Qazirgi tańda Qazaqstanda 2012 jyly qurylǵan qylmystyq-atqarý júıesindegi probatsııa tabysty damyp keledi», - deıdi B. Bısenqulov. Onyń sózine qaraǵanda, bul mehanızm qazirdiń ózinde jaǵymdy nátıjeler kórsete bastady. Máselen, probatsııa qyzmetinde esepke alynǵan tulǵalardyń qaıtara qylmys jasaýy ótken jyly 32 paıyzǵa tómendegen. Probatsııa qyzmeti jergilikti atqarýshy organdarmen birlesip 22 myńnan astam azamatqa áleýmettik, quqyqtyq kómekter bergen. Sondyqtan da, Іshki ister mınıstrligi aldaǵy ýaqytta probatsııa qyzmetiniń tórt satysyn zań arqyly bekitýdi josparlaıdy. Bular - sotqa deıingi, úkim barysyndaǵy, penıtentsıarlyq jáne penıtentsıarlyq kezeń barysyndaǵy qyzmetter.

«Árıne, bas bostandyǵynan aıyrýmen baılanysty emes jazaǵa kesilgender baqylaýsyz qalmaýy kerek. Degenmen, baqylaýdyń elektrondyq quraly engizilse ondaı azamattardy udaıy baqylap otyrý da qıyn bola qoımaıdy. «Elektrondy bilezik» atalatyn qurylǵy taǵylǵandar bostandyqta qalypty ómir keshedi. Bul sottalýshynyń bir jaǵynan áleýmettik beıimdiligine úlken múmkindik berse, ekinshi jaǵynan óziniń udaıy baqylaýda ekenin biletin olar qylmysty qaıtara jasaýǵa eshqandaı da qulyqty bola qoımas»,  - deıdi B. Bısenqulov.

Túıindeı aıtsaq, qylmystyq-atqarý júıesin jańǵyrtý jáne osy baǵyttaǵy reformalar keshenin odan ári júzege asyrý salany halyqaralyq standarttarǵa meılinshe jaqyndata túsetini anyq. Ult Jospary aıasyndaǵy búgingi kúni Іshki ister mınıstrliginde atqaryp jatqan sharalar kesheni de osyndaı ıgi maqsatqa negizdelgen. «Eń aqyry Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy men BUU Konventsııalarynda qarastyrylǵan adam quqyqtaryn, ásirese bas bostandyǵynan aıyrylǵan sanattaǵy azamattardyń quqyǵyn qorǵaý arqyly biz zańdy, memleket pen qoǵamdy qurmetteıtin azamattardyń múddesin joǵary deńgeıde qorǵaı alatynymyz anyq», - dep túıindeıdi Іshki ister mınıstriniń orynbasary Berik Bısenqulov. 

«100 qadam» energetıka salasynyń áleýetin arttyrady

Kemeldi bolashaqtyń jospary - «100 naqty qadamnyń» «Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» atty bóliginde elektr energetıkasyn damytýǵa baılanysty birneshe mindetter qamtylǵan. Naqtyraq aıtqanda, elektr energetıkasy salasyndaǵy atqarylar is-sharalar áleýmettiń údesinen shyǵýy tıis. Búginde osy baǵytta birqatar aýqymdy ister iske asyrylýda.

Osy turǵyda «100 naqty qadam» Ult josparyndaǵy 50-qadam «Elektr energetıkasyn qaıtadan qurý», «Biryńǵaı satyp alýshy» modelin bekitý» mindetterin kózdeıdi. Bul óńirler arasyndaǵy elektr energııasynyń ártúrli tarıfterin retteýge múmkindik beredi.

Jasyratyny joq, elektr energııasy túrleriniń tarıfteri barlyq jerde birdeı emes. Osyǵan oraı, tutynýshylar tarapynan tarıfterdiń jıi ózgeriske ushyraýyna baılanysty narazylyqtar týyndaýy yqtımal. Sondyqtan, mundaı olqylyqtarǵa jol bermeý maqsatynda elektr energetıkasy salasyn ulǵaıta otyryp, «Biryńǵaı satyp alýshy» modeli engizilgeni jón. Qazirgi tańda elektr energetıkasy salasyn qaıta uıymdastyrý aıasynda QR Energetıka mınıstrligi salaǵa ınvestıtsııalar tartýdy yntalandyratyn jańa tarıftik saıasatty engizý jumysyn júrgizýde. Qýat óndiretin uıymdardyń arasynda básekelestikti damytý úshin elektr qýatyn satyp alý ortalyqtandyrylǵan saýda-sattyq arqyly júrgiziletin bolady. Sonymen qatar, qýatty satyp alý isimen Eseptik-qarjy ortalyǵy - Tikeleı uzaq merzimdi sharttar jónindegi biryńǵaı satyp alýshy aınalysatyn bolady. Bul ınvestorlarǵa jańa jınaqtaýshy qýattardy salýǵa jáne jumys istep jatqandar nysandardy keńeıtýge ketken salymdaryn qaıtarý kepildikterin alýǵa múmkindik beredi. 
Sondaı-aq, 51-qadamda «Óńirlik energetıkalyq kompanııalardy (ÓEK) irilendirý» máselesi qoıylǵan. Bul mindetti iske asyrý energııamen qamtamasyz etýdiń senimdiligin artyrady, óńirlerge elektr energııasyn taratýdyń shyǵynyn tómendetedi, tutynýshylar úshin elektr energııasynyń aqysyn azaıtady. Osynyń ózi tutynýshy tilegine saı keletini talas týdyrmaıdy.
Al, Ult josparyndaǵy 52-qadam «Elektr energetıkasy sektorynda salaǵa ınvestıtsııa tartýdy yntalandyratyn jańa tarıf saıasatyn engizý» dep atalady. Árıne, tarıf qurylymy ózgertýdi talap etedi. Tarıfterde 2 qurylýshy erekshelenetin bolady: kúrdeli shyǵyndardy qarjylandyrý jáne elektr energııasy óndirisiniń aýyspaly shyǵyndaryn jabý úshin paıdalanylatyn elektr energııasy úshin tólenetin aqy belgilenedi. Bul shyǵyndy óteý ádisi boıynsha tarıfterdi bekitetin qazirgi ahýaldy ózgertýge múmkindik beredi.
Kórip otyrǵanymyzdaı, el ekonomıkasyn ilgeri damytýdyń basty tegershigine aınalǵan elektr energetıkasyn ońtaılandyrý joldary barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memlekettiń Ult josparynda osylaısha kórinis tapqan. Endigi mindet - osy sharalardy dáıektilikpen is júzine asyrý.

Intellektýaldy ult - bolashaq kapıtaly

Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý jónindegi «100 naqty qadam» Ult josparyn usynýy jahandanǵan álemniń jańa syn-qaterlerine jaýap retinde dúnıege keldi.

Memlekettilikti nyǵaıtýǵa, qazaqstandyq qoǵamnyń básekege qabylettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan bul is-sharalar bilim berý júıesine tikeleı qatystylyǵy aıqyn ańǵarylady. Dúnıejúzilik úrdis boıynsha barǵan saıyn  ǵylym men bilimniń róli artyp, ol qoǵamdyq baılyqty qurýdyń basty tásiline aınaldy. Bul úrdister bilim júıesiniń aldyna jańa talaptar qoıyp otyr. Aqparattyq qoǵamda jumys kúshiniń naryǵy joǵary bilim dárejesi jáne adamnyń qaıta mamandanýǵa beıimdiligine qaraı qalyptasady.

Kez kelgen memlekettiń basty baılyǵy - adam.  Adam kapıtaly qazirgi zamanda qoǵamdyq damýdyń baǵytyn jáne eldiń bolashaǵyn aıqyndaıtyn mańyzdy faktor sanalady. Adamı kapıtaldy tabysty júzege asyrý tıisti áleýmettik keńistik qurýdy jáne adamdardyń ıntellektýaldyq qabyletterin ashatyn múmkindikter jasaýdy qajet etedi. Memleketti tabysqa jetkizetin de osy kreatıvti tap - ǵalymdar, bilikti mamandar, ınnovatorlar men kásipkerler. Sondyqtan da QR Prezıdenti «Nurly jol» baǵdarlamasynda EYDU elderi standarttarynyń negizinde adam kapıtalynyń sapasyn kóterý mindetin qoıdy.

Budan bylaı jastar jappaı zań, quqyq, qarjy ispetti mamandyqtarǵa júgirmeı, zamanaýı kásiporyndarda eńbek etetin tehnıkalyq mamandyq túrlerin tańdaǵany ózderi úshin tıimdi. Mundaı jumysshylar joǵary jalaqy alady, olardyń biliktiligi men kásibı daǵdylary jumys naryǵynda árdaıym suranysqa ıe. Elimizdegi ındýstrııalandyrý baǵdarlamasy boıynsha ashylǵan jańa kásiporyndardaǵy mamandar tapshylyǵy da bilikti mamandarǵa degen ótkir suranystyń aıqyn dáleli. Sonymen qatar ındýstrıaldyq óndiristegi eńbek ónimdiliginiń artýyna jáne tehnologııa jetistikterin qoldanýǵa baılanysty buǵan deıingi kásiptik daǵdylar men biliktilikterdiń eskiretini sózsiz. Osyǵan oraı jańa talaptarǵa jaýap bere alatyn mamandyqtarǵa baýlıtyn kásiptik-tehnıkalyq oqý oryndaryn jańǵyrtý máselesi ózektilendi.

«100 naqty qadamnyń» 77-qadamynda aıtylǵan «Ekonomıkanyń alty negizgi salasy úshin on aldyńǵy qatarly kolledj ben on JOO-da bilikti kadrlardy ázirleý, keıinnen bul tájirıbeni elimizdiń basqa oqý oryndaryna taratýdyń» da basty maqsaty mamandardyń básekege qabyletin arttyrýdan týyndap otyr. Bul mindet qazirdiń ózinde úlken ózgeristerge jol ashty. Mysaly, kásiptik-tehnıkalyq oqý oryndarynda dýaldi oqytý modelin engizý eńbekke jaǵymdy kózqarasty qalyptastyrýmen birge jańa tehnologııalar men ǵylymı jańalyqtardy qoldanýǵa umtylysty yntalandyrady, óndiristiń jáne halyq tabysynyń jedel ósýine úles qosady. Dýaldi oqytý teorııa men tájirıbeniń tyǵyz ushtastyrylýy negizinde júzege asady jáne jas mamannyń alǵan bilimderin ómirde qoldana alýyna yqpal etedi. Germanııada keń taralǵan oqytýdyń bul ádisi boıynsha praktıkalyq sabaqtar tikeleı kásiporynda ótkiziledi. Kásiporyndaǵy bilikti mamandardyń kómegimen stýdentter teorııalyq bilimimen qosa naqty tájirıbeden ótýge múmkindik alady. Osylaısha oqý ornyn bitirgen túlek tájirıbeli maman bolyp shyǵyp, birden óndiris ornyna jol tarta alady. Bul oqý orny túlekteriniń jumyssyz qalmaýynyń bir kepili. Eýropa elderinde synnan tabyspen ótken dýaldi oqytý júıesi aldaǵy ýaqytta oqý oryndarynyń basym kópshiliginde qoldanylýy ábden múmkin. Óıtkeni jumys berýshiler de bilikti mamanǵa zárý jáne bul eńbek ónimdiligin arttyrýǵa septigin tıgizetin oń úrdis.

 

Jergilikti polıtsııadaǵy reforma fýnktsııalardy bólip tastaýmen shektelmeıdi. Bul týraly búgin Májilistegi jergilikti polıtsııa qyzmeti taqyrybyna arnalǵan Úkimet saǵatynda qosymsha baıandama jasaǵan depýtat Nurlan Ábdirov osylaı málim etti.

«Ult Josparynyń 30-shy qadamyn sátti júzege asyrýy, jergilikti bılik pen polıtsııa prezıdenttik reformanyń mańyzyn qanshalyqty durys jáne tereń túsinetindigine tikeleı baılanysty ekenin atap ótkim keledi. Reforma tek qana fýnktsııalar men ókilettikterdi bólip tastaýmen shektelmeıtini anyq. 30-shy qadamdy júzege asyrý strategııasy úshin jaýapkershilikti jergilikti atqarýshy organdar men polıtsııanyń óz-ara birlesken túsinýshiligi mańyzdy bolýy qajet»,- dedi depýtat.

Onyń aıtýynsha, jergilikti polıtsııa sekildi jańa ınstıtýttyń qurylǵanyna áli tolyq bes aı ótken joq. Sondyqtan da, bul ınstıtýtqa baǵa berýge áli erterek.

«Osyny eskere otyryp, jergilikti polıtsııa qyzmetiniń qalyptasýy týraly máseleni bıylǵy jylǵy qorytyndylary boıynsha 2017 jyldyń 1 toqsanynda qaraýdy oryndy dep esepteımiz», dedi Nurlan Ábdirov.

Barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memlekettiń negizgi qazyǵy - Elbasy usynǵan bes ınstıtýttyq reforma men sodan týyndaıtyn «100 naqty qadam» Ult jospary ekendigi belgili. Osy mańyzdy qujattarda elimizdiń erteńgi bolashaǵy - jas urpaqqa sapaly bilim bilim berý jáne onyń tetikterin barynsha jetildirý máselesi jıi kóterilip keledi. Biz buǵan qýanýymyz kerek jáne ony barynsha qoldaýǵa tıispiz.

Óıtkeni, jas urpaqtyń keleshegi kemeldi, bilimi tereń, aqyl-oıy men parasaty bıik bolýyna búgingi bizder, aǵa urpaq ókilderi, zııaly azamattar aıryqsha jaýaptymyz.Ult jospary: «100 naqty qadamnyń» árbir jolyn oqyǵan saıyn osyndaı oı túıýge bolady.
«100 naqty qadam» Ult josparynda bilim berý júıesine baılanysty aıtylǵan qaǵıdalarǵa qaıta oralar bolsaq, osy qujattyń 76-qadamynda: «EYDU elderi standarttarynyń negizinde adam kapıtalynyń sapasyn kóterý, 12 jyldyq bilim berýdi kezeń-kezeńimen engizý, fýnktsııalyq saýattylyqty damytý úshin mekteptegi oqytý standarttaryn jańartý. Joǵary synyptarda janbasylyq qarjylandyrýdy engizý, tabysty mektepterdi yntalandyrý júıesin qurý» máseleleri kóterilgen eken. Ýaqyt, zaman talabyna saı týyndaǵan bul máselelerdiń óz kezeginde oryn-ornyna keletindigi sózsiz. Maqsat - ilgeri basý, ekonomıkany turaqtandyrý, áleýmettik salany barynsha jandandyrý bolǵandyqtan, mundaı qadamdardy qoldaý qajet.
77-shi qadamdaǵy: «Ekonomıkanyń alty negizgi salasy úshin 10 aldyńǵy qatarly kolledj ben 10 joǵary oqý ornynda bilikti kadrlardy ázirleý, keıinnen bul tájirıbeni elimizdiń basqa oqý oryndaryn tartý» qajettigi aıtylǵan. Munyń da pisip-jetilgen másele ekeni daýsyz. Bilikti kadrlar bizdiń elimizde jetkilikti. Bul tájirıbeni basqa da oqý oryndaryna taratqannan esh utylmaımyz. Tájirıbe - kópke ortaq qasıetin eshqashan joǵaltpaıdy. Qazirgi tańda, ásirese, Nazarbaev zııatkerlik mektepteri óziniń bilim salasyndaǵy tabystarymen kózge túsip úlgerdi jáne osy bilim berý oshaqtarynyń tájirıbesi búkil el ustazdary úshin úlgi retinde keńinen taratylýǵa laıyq. Bul baǵyttaǵy is-sharalar oqýshy jastardyń sapaly bilim alýyna septigin tıgizedi jáne jastardyń básekege qabiletti mamanǵa aınalýyna yqpal etpek.
«Nazarbaev Ýnıversıteti tájirıbesin eskere otyryp (78-qadam), JOO-lardyń akademııalyq jáne basqarýshylyq derbestigin kezeń-kezeńimen keńeıtý. Kommertsııalyq emes uıymdardaǵy jekemenshik JOO-laryn halyqaralyq tájirıbege sáıkes transformatsııalaý» máselesi de oryndy. Bul mindet JOO-lardyń qyzmetine tyń serpin berip, eń bastysy, daıarlanatyn kadrlardyń sapasyn kóterýge áser etýi tıis. 
Ult josparynyń odan ári 79-shi qadamynda bilim berý júıesinde - joǵary synyptar men JOO-larda aǵylshyn tilinde oqytýǵa kezeń-kezeńimen kóshýdiń qajettigi aıtylǵan. Mundaǵy basty maqsat - daıarlanatyn kadrlardyń básekelestik qabyletin arttyrý jáne bilim berý sektorynyń eksportyq áleýetin kóterý. Bul elimiz úshin mańyzdy ómirlik másele ǵoı. Aǵylshyn tili - álemge keń taraǵan til. Búkil bilim ataýlynyń negizderi, aqparattyń kózi osy tilde dúnıege keledi. Ony búldirshinderimizge balabaqshadan, mektepten bastap tyńǵylyqty úırete bersek, eshteńeden utylmaımyz. Bolashaq maman jastardyń qaı-qaısysyna da óz ana tilin, ózge de tilderdiń bárin bilgenniń esh zııany joq. Kóp tildilik búgingi zamanǵa jarasady. Tek Qadyr aqyn aıtqandaı, «óz tilimizdi de qadirleı bileıik». Al, til bilgen adam álemniń kez kelgen buryshynda emin-erkin júre alady. Munyń bári, saıyp kelgende, Qazaqstan azamattarynyń álemdik dárejede bilimdi, kez kelgen salany ıgergen tolyqqandy maman bolýy arqyly elimizdi jańa bir beleske kóterýdi kózdeıtin ıgilikti bastamadan týǵan is-shara dep bilemiz.

 Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev elimizdi damytatyn bes ınstıtýttyq reformany júzege asyrýdyń 100 naqty qadamyn belgilep berdi. Bul - ult bolashaǵy úshin jasalǵan naqty jospar, halyqtyń ál-aýqatyn barynsha jaqsartý, turmys dárejesin joǵary deńgeıge kóterýden týǵan jáne de jan-jaqty qorytyndylanǵan tujyrymdar.

Buǵan deıingi jetken jetistikterimizge súıene otyryp, alǵa qaraı qozǵalý memlekettilikti damytýdyń bir sharty bolmaq. Sondyqtan, el damýynyń 100 naqty qadamy árbir saladaǵy eńbek ujymdarynan alda atqarylar qyrýar sharalarǵa barynsha yqtııattylyqpen jáne jaýapapkershilikpen qaraýdy talap etedi.

Elbasy naqty qadamdardy jáı ǵana usynyp qoıǵan joq, táýelsiz elimizdiń budan bylaıǵy damýyna basqasha kózqaraspen qaraýdyń, ony jańa deńgeıge kóterý úshin tabandylyq tanytýdyń asa qajet ekendigin alǵa tartty. Osy baǵytta usynylǵan basty baǵyttardyń atqarylý joldaryn kórsetip, maqsatyn da dál aıqyndap berdi.

Bes ınstıtýttyq reformadan týyndaıtyn 100 naqty qadam - bul strategııalyq úlken jospar. 100 naqty qadamnyń «Indýstrııalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» atty taraýy el damýynyń basty tetigi - ekonomıkaǵa baılanysty eń ózekti máseleler tizbegin quraıdy. Mundaǵy 35-ten 84-ke deıingi qadamdar elimizde ekonomıkalyq reformalardyń keshenin júzege asyrýdyń jaǵdaıyn jasaıtyn negizderdi qamtıdy. Atap aıtqanda, sol 35-inshi qadamda: «Aýylsharýashylyǵy jerlerin tıimdi paıdalaný maqsatymen olardy naryqtyq aınalymǵa engizý. Jer kodeksine jáne basqa da Zań aktilerine ózgerister engizý» máselesi kóterilgen. Jerimiz baı, ushy-qıyry joq keń degenimizben de, jerdiń de suraýy bar ekendigin umytpaýǵa tıistimiz. 
Onyń ishinde halyqtyń dastarhanyna kól-kósir ónim ákeletin aýylsharýashylyǵy jerlerin tıimdi paıdalaný, olardy naryqtyq aınalymǵa engizý - búgingi kúnniń basty máselesi ekendigi daýsyz. Bul máselede áli de sheshilmegen túıinderdiń bar ekendigi ras. Solardy boldyrmas úshin Jer kodeksine jáne basqa da Zań aktilerine ózgeristerdiń engizilýi kózdelgen jáne bul halyq tarapynan qoldaý tabýy tıis.

Osy taraýdyń 39-ynshy qadamynda: «Keden jáne salyq júıelerin ıntegratsııalaý. Taýar salyq salý maqsatynda Qazaqstan aýmaǵyna kirgen kezeńnen bastap ony satqanǵa deıin baqylaýǵa alynady» delingen. Bul da ekonomıkalyq ósimge ıgi áser etetin shara. Kedendik resimdeýlerdiń ońtaılandyrylýy, álemdik tájirıbege kereǵar tarıf saıasatyn jeńildetý sharalary osy salada aýqymdy jumys júrgizýdi bildiredi jáne olar bastalyp ta ketti. Aıtalyq, keden resimderinen ótý kezinde «bir tereze» qaǵıdatyn, elektrondy júıe engizý, qajetti qujattar sanyn azaıtý eksport pen ımportpen aınalysýshylarǵa úlken jeńildik bolmaq. Sondaı-aq, keden jáne salyq júıeleriniń jumysyna bul qadamnyń da oń ózgeris ákeleri sózsiz.
Sondaı-aq, qurylys, elektr energetıkasy, jol-kólik ınfraqurylymy, óndiristik ınnovatsııalar engizý, osy salalarda jańa normatıvterdi engizý, 
olardy qarjylandyrý, bilim berý, densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý, eńbek qatynastaryn yryqtandyrý, jańa Eńbek kodeksin ázirleýge qatysty qadamdardyń da kóterip turǵan júkteri salmaqty. Basty mindet - ekonomıkalyq damý serpinin qamtamasyz etýden týyndaıtyn bul is-sharalardy iske asyrý ekonomıkany ártaraptandyrý esebinen júrgiziledi jáne munyń bári eldiń ál-aýqatyn kóterý jolyndaǵy sheshýshi baǵyttardy quraıdy. Bir sózben aıtqanda, álemniń eń damyǵan otyz eliniń qataryna qosylý úshin elimizde jańa ındýstrııalandyrý men ekonomıkalyq ósimniń qarqyny joǵary deńgeıde bolýy shart. «100 naqty qadam» bizdi osyǵan bastaıdy jáne de ol barshanyń kókiregine úmit otyn uıalatatyn mańyzdy qujat.

Soltústik Qazaqstan oblysynda  «100 naqty qadam» Ult jospary aıasynda qyrýar sharalar atqaryldy. Tómende SQO óńirine toqtalamyz:

Ult josparynyń alǵashqy 15 qadamy «Kásibı memlekettik apparat qurý»  máselesine arnalǵan. Bul baǵytta memlekettik qyzmettiń tutas júıesin jańǵyrtý júrgizilip jatyr. Bul týraly «100 naqty qadam» Ult josparynyń oryndalý barysy týraly baıandaǵan SQO ákimi Erik Sultanov málim  etti.

«100 naqty qadam» Ult jospary bizdiń qoǵamnyń básekege qabilettiligin arttyryp, elimizdi damyǵan 30 memlekettiń qataryna jeteleıtin baǵdarlama. Bul qujatta árbir qazaqstandyqtyń múddesi qozǵalǵan. Kásibı memleket, qyzmet, bıznes qurýdyń joldary kórsetilgen», - dedi ákim sózin bastaı otyryp. 

Aımaq  basshysy atap ótkendeı, qazir oblysta bas-aıaǵy bes myńnan asa memlekettik qyzmetker jumys isteıdi.

«Qazir Soltústik Qazaqstan oblysynda 542 memlekettik organda 5013 memlekettik qyzmetker jumys isteıdi.  Baǵdarlamada merıtokratııa men kásibılikke baǵyttalǵan mansaptyq joǵarylatý úlgisi engizilýde. Úsh kezeńnen turatyn memlekettik ákimshilik qyzmetshilerdi konkýrstyq irikteý, jańa baǵalaý ádistemesi jáne eńbekaqy tóleý júıesi engizilip jatyr. Jańa Ádep kodeksi ázirlendi, onda memlekettik qyzmetshilerdiń jumystaǵy jáne turmystaǵy minez-qulyq standarttary reglamenttelgen, ádep jónindegi ýákilderdi taǵaıyndaý qarastyrylǵan. Engizilip jatqan osynaý jańashyldyqtardyń barlyǵy eń aldymen, memlekettik apparat jumysynyń tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan», - dep atap ótti  ákim.

Sonymen qatar, Soltústik Qazaqstan oblysy jergilikti polıtsııanyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn kúsheıtý úshin bıyl qosymsha  300 mln teńge bóledi. Bul týraly búgin Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń aımaqtyq fılıalyna kelip, «100 naqty qadam» Ult josparynyń oryndalý barysy týraly baıandaǵan SQO ákimi Erik Sultanov málim etti.

«Ult josparynyń ekinshi baǵytyndaǵy 30-shy qadamdy oryndaý aıasynda «Jergilikti polıtsııa qyzmeti» degen jańa quqyq qorǵaý qurylymy jasaqtaldy. Jergilikti polıtsııa bılik organdary men azamattardyń aldynda únemi esep berip otyrady. Jergilikti polıtsııanyń qyzmeti negizinen qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýge, turmystyq janjaldarǵa qarsy áreket etip, jol qaýipsizdigin saqtaýǵa baǵyttalǵan», - dedi Ult josparynyń otyzynshy qadamyna toqtala otyryp.

Ákimniń habarlaýynsha, Soltústik Qazaqstan oblysynyń jergilikti polıtsııasynda 1 005 adam qyzmetke kirisken.

«Oblys boıynsha jergilikti polıtsııanyń quramyna 1005 qyzmetker kirdi. Jergilikti polıtsııanyń bólimshelerinde 259 avtokólik jáne 37 vıdeotirkegish bar. Bazany tolyqtyra túsý kerek. Sondyqtan, bıyl jergilikti polıtsııanyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý úshin qosymsha 300  mln teńge   bólinedi», - dep málim etti  E.Sultanov.

 Soltústik Qazaqstan oblysy Indýstrııalandyrý kartasynyń aıasynda jalpy quny 30 mlrd teńgeden astam 41 joba júzege asyrylýda. «Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda óńirde jalpy quny 30 mlrd. teńgeden asatyn 41 joba júzege asyrylýda. Osylaısha, 1,8 myńnan astam jumys orny qurylady»,-dep atap ótti ákim.

E.Sultanovtyń habarlaýynsha, bıyl osy jobalardyń arasynan 11 joba tolyq aıaqtalyp, iske qosylǵan. 11 jobanyń arqasynda 400 adam jumys tapqan. Oblys sondaı-aq ımportty almastyratyn óndiristerdi ıgermek eken.

SQO-dan ereksheligi Almatyda Ult jospary «100 naqty qadamdy» oryndaý úshin arnaıy komıssııa quryldy.

Eske sala ketsek, Almatyda Ortalyq kommýnıkatsııa qyzmetiniń Almatydaǵy fılıalynda qala ákimi Baýyrjan Baıbektiń qatysýymen Ult jospary - «100 naqty qadamdy» oryndaýda aralyq kezeńde júzege asyrylǵan isterdi qorytyndylaý boıynsha baspasóz máslıhatyn ótkizdi.

Oǵan Almaty qalasy ákimi apparaty men basqarmalardyń, sondaı-aq, aýmaqtyq memlekettik organdardyń qyzmetkerleri, bıznes sýbektilireniń basshylary, BAQ ókilderi qatysýda.

Óziniń alǵy sózinde qala basshysy Almatyda «100 naqty qadamdy» oryndaýda birqatar sharalardyń júzege asyrylyp jatqandyǵyn málimdedi. 

«Almatyda Ult jospary «100 naqty qadamdy» oryndaý úshin arnaıy komıssııa quryldy. Onyń quramyna elge tanymal belgili tulǵalar endi. Bes ınstıtýttsıonaldy reformany júzege asyrýda basty maqsat - ekonomıkany turaqty túrde damyta otyryp, qýatty memleket qalyptastyrý jáne álemdegi eń damyǵan 30 eldiń qataryna ený. Bul jolda reformalardy júzege asyrýda Almaty qalasy úlgi bolýy tıis. Biz damýdyń jańa kezeńine aıaq bastyq. Ult jospary - «100 naqty qadamdy» oryndaý - Qazaqstan úshin damýdyń jańa tarıhı kezeńi. Árıne, elimizdegi ınstıtýtsıonaldyq reforma qıyn kezeńde ótýde. Álemdik daǵdarystyń kezekti tolqyny kóptegen elderdiń aldyna kúrdeli máseleler qoıyp otyr. Degenmen, daǵdarys - bul múmkindikter tetigi. Ult jospary sheńberindegi ınstıtýtsıonaldyq reformalar Almaty qalasynyń ınnovatsııalyq, mádenı jáne týrıstik ortalyq retindegi áleýetin tolyq ashýǵa múmkindik beredi. Bul úshin bizde belsendi azamattyq qoǵamnyń áleýeti jetedi», - dedi B. Baıbek.

Ortalyq kommýnıkatsııa qyzmetiniń Almatydaǵy fılıalynda qala ákimi Baýyrjan Baıbektiń qatysýymen Ult jospary - «100 naqty qadamdy» oryndaýda aralyq kezeńde júzege asyrylǵan isterdi qorytyndylaý boıynsha baspasóz máslıhaty ótti.

Oǵan Almaty qalasy ákimi apparaty men basqarmalardyń, sondaı-aq, aýmaqtyq memlekettik organdardyń qyzmetkerleri, bıznes sýbektileriniń basshylary, BAQ ókilderi qatysýda.

Óziniń alǵy sózinde qala basshysy Almatyda «100 naqty qadamdy» oryndaýda birqatar sharalardyń júzege asyrylyp jatqandyǵyn málimdedi.

«Almaty - kólik júrgizýshileriniń emes, jaıaý júrginshilerdiń, velosıpedshilerdiń qalasy bolýy  kerek. Qalada qoǵamdyq kólik salasyn damytý óte mańyzdy. Bul turǵyda Almaty qalasy ákimdiginiń qurylymyn qaıta uıymdastyrýdy josparlap otyrmyz. Mysaly, Avtomobıl joldary men Jolaýshylar kóligi basqarmalary biriktiriledi. Sonda kólik júıesine qatysty saıasat bir basqarmada ázirlenetin bolady. Sonymen qatar, aldaǵy ýaqytta taǵy birqatar qalalyq basqarmalardyń jumysy ońtaılandyrylatyn bolady, ıaǵnı biriktiriledi. Al úsh iri basqarmanyń shtaty qysqartylady. Al atqarylatyn jumystardyń birqatar bóligi aýdandyq ákimdikterge beriledi. Bul jerde basty maqsat - turǵyndarmen tyǵyz qarym-qatynasta jumys atqarý», -  dedi B. Baıbek.

Aǵymdaǵy jyly úkimettik emes uıymdar úshin memlekettik tapsyrys kólemi 8 mlrd. teńgege deıin ulǵaıtyldy. Bul týraly búgin Qazaqstan Respýblıkasynda 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan genderlik teńdik strategııasyn iske asyrýdyń aldy ala qorytyndylaryna arnalǵan halyqaralyq konferentsııa barysynda elimizdiń Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly aıtty.

«100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý aıasynda Premer-Mınıstrdiń tapsyrmasymen 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan memleket pen úkimettik emes uıymdardyń ózara is-qımylyn damytýdyń ulttyq jospary bekitildi. Ulttyq jospardy júzege asyrý 2016 jyly memlekettik áleýmettik tapsyrysty qarjylandyrý kólemin 23 paıyzǵa ulǵaıtýǵa múmkindik berdi. Bul 8 mlrd. teńgeden astam qarjy», - dedi mınıstr.

Onyń atap ótýinshe, genderlik saıasatty júzege asyrýda memlekettik organdardyń Úkimettik emes uıymdardyń ózara is-qımyly eń birinshiden, áleýmettik jobalar sanynyń artýyna yqpal etedi. Máselen, 2012 jyly bul salada 73 mln. teńgege 62 joba júzege asyrylsa, 2016 jyly 200 mln. teńgeden astam qarjyǵa 160 jobany iske asyrý kózdelýde. Ekinshiden, strategııany júzege asyrý aıasynda elimizde Áıelder kóshbasshylyǵy mektebiniń jelisi quryldy. Búginde onyń qataryna elimizdiń barlyq óńirin qamtıtyn 69 ÚEU kirip otyr.
«Úshinshiden, Qazaqstanda otbasyndaǵy genderlik teńdikke qol jetkizý, otbasyn nyǵaıtý, otbasyndaǵy tárbıe rólin arttyrý maqsatynda Otbasy kúni belgilengen. «Mereıli otbasy» baıqaýy da aıryqsha tanymaldyqqa ıe boldy», - dedi A.Muhamedıuly.

Almatyda tramvaı deposynyń ornyna saıabaq jasalady. Bul týraly búgin Almatyda Ortalyq kommýnıkatsııa qyzmetiniń fılıalynda Ult jospary - «100 naqty qadamdy» oryndaýda aralyq kezeńde júzege asyrylǵan isterdi qorytyndylaý boıynsha ótken baspasóz máslıhaty barysynda qala ákimi Baýyrjan Baıbek málimdedi.

«Bul joba «Almaty kóligi tarıhynyń murajaıy» dep atalady. Biz bul jobany áli de jan-jaqty talqylaıtyn bolamyz. Smetasy jasalady. Sóıtip, eki gektar jerdi alyp jatqan aýmaqqa qala bıýdjeti esebinen saıabaq jasalady», - dedi qala basshysy.  

Esterińizge sala ketelik, ótken jyly kúzde tramvaı deposynyń jumysy toqtatylǵan bolatyn. Bul sheshim tramvaılardyń qatysýymen bolǵan eki úlken jol-kólik apatynan keıin qabyldanǵan edi. Birinshi bolǵan kólik apaty saldarynan 5 adam zardap shegip, 17 avtokólik zaqymdalsa, ekinshisinde bir adam zardap shegip, taǵy da birneshe avtokólik zaqymdaldy.

Almatyda 2020 jylǵa qaraı, qoqystardyń 40 paıyzǵa jýyǵy qaıta óńdeletin bolady. Bul týraly búgin Almatyda Ortalyq kommýnıkatsııa qyzmetiniń fılıalynda Ult jospary - «100 naqty qadamdy» oryndaýda aralyq kezeńde júzege asyrylǵan isterdi qorytyndylaý boıynsha ótken baspasóz máslıhaty barysynda qala ákimi Baýyrjan Baıbek málimdedi.

 «Almatyda búgingi tańda jylyna 750 myń tonna qoqys jınalady. Solardyń ishinde qatty turmystyq qaldyqtardyń tek 5 paıyzy ǵana qaıta uqsatylady. Sondyqtan, biz bul jumysty erekshe baqylaýǵa aldyq. Tek 2016 jyldyń alǵashqy toqsanynda 60 stıhııalyq qoqys tastaıtyn oryn joıyldy. Nege bulaı? Óıtkeni, qoqys shyǵarýmen aınalysatyn jekelegen kompanııalar qoqystardy qaladan shyǵarmaıdy, bir jerden alady da ekinshi jerge tastaı salady. ıAǵnı, aqshasyn, janarmaıyn úndemdeıdi. Osylaısha, qoqys shyǵaratyn 7 kompanııaǵa aıyppul salyndy. «Almaty-2020» baǵdarlamasy boıynsha Almatyda 2020 jylǵa qaraı qoqystardy qaıta óńdeýdi 40 paıyzǵa deıin jetkizý josparlanǵan. Qazir eki úlken joba pysyqtalyp jatyr. Olardyń biri  - jylyna 300 myń tonna qatty turmystyq qaldyqtar men 360 myń tonna kárizdik laı tunbalaryn óńdeıtin keshen jáne qoqys jaǵatyn zaýyt. Qoqystardy qaıta óńdeý - «jasyl» qalany qalyptastyrýda úlken qadam bolyp tabylady», - dedi B. Baıbek.

QR Prezıdentiniń «100 naqty qadam» Ult jobasyn júzege asyrý máseleleri  Mańǵystaý oblysynda qalaı atqarylyp jatyr?

 «Ult jospary» biz úshin álemdik ekonomıkalyq daǵdarystyń tynshymaıtyn teńizindegi shamshyraǵymyz. Bul týraly búgin QR Prezıdentiniń «100 naqty qadam» Ult jobasyn júzege asyrý máselelerine arnalǵan baspasóz máslıhatynda óńir basshysy Alık Aıdarbaev málim etti.

«Esep beretin memleketti qalyptastyrý» atty besinshi reformanyń da óńir úshin mańyzy zor. Aýdandar men qalalardyń ákimderi úshin óńirlik ekonomıkanyń ósimin qamtamasyz etý, jańa jumys oryndaryn qurý, ınvestıtsııa tartý, halyqtyń ómir súrý uzaqtyǵy men qaýipsizdik deńgeıin arttyrý boıynsha negizgi kórsetkishter men krıterııler anyqtaldy. Barlyq kórsetkishterge jetý úshin Mańǵystaý oblysy ákiminiń 2016 jylǵa arnalǵan Memorandýmy jasaldy. Jańa formatty esepke ala otyryp, Mańǵystaý oblysy damýynyń 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy bekitildi», - dedi ol.

Sonymen qatar ol máslıhattar men ákimdikterdiń jergilikti problemalardy sheshýdegi áleýetin arttyrý, Jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý tujyrymdamasyna sáıkes, azamattardy jandandyrý máseleleri boıynsha jumystar júrgizilýde. Osy jumysqa azamattyq qoǵamdastyq belsendi aralasty.

«Ult josparynyń» mańyzy zor. Munda bizdiń orta jáne uzaq merzimdi kezeńge arnalǵan damýymyzdyń negizi salynǵan. Shyn máninde, barlyǵymyz úshin Ult jospary álemdik ekonomıkalyq daǵdarystyń tynshymaıtyn teńizindegi shamshyraǵy bolyp tabylady. Jospardy iske asyrý - bul jalpy birinshi kezektegi mindet qana emes, ol - komandalyq rýh pen qoǵamnyń barlyq uıymdarynyń birligin kórsetý. Bizdiń elimizdiń basqarýshy kapıtany bar, ári naqty baǵyty bar. Ortaq mindetimiz - berilgen baǵdar men qarqynnan taımaı, bar kúsh-jigerimizdi biriktirip, kememizdiń turaqtylyǵy men jyldamdyǵyn arttyrý», - dep túıindedi sózin oblys basshysy.

Mańǵystaý oblysynda ınvestıtsııalyq daýlar boıynsha bólek sot isi qurylýda.

«Bul óz kezeginde bıznesti júrgizý úshin qolaıly jaǵdaı jasap, daýly máseleler týyndaǵan kezde qazaqstandyq sot ádildigine ınvestorlardyń senimi turǵysynda oń áser etedi»,-dedi óńir basshysy «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýǵa arnalǵan baspasóz máslıhatynda.

Onyń sózinshe, Ult josparynyń «Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý» reformasy aıasynda oblysta barlyq qajetti sharalar qabyldandy.

«Qylmystyq, azamattyq jáne ákimshilik isterdi qarastyrý kezinde 100 paıyzdyq deńgeıde dybys jáne beınejazba quraldaryn paıdalaný qamtamasyz etildi.  Bul óz kezeginde isterdi shapshań ári transparentti  qarastyrýǵa tyqpal etedi», - dedi A. Aıdarbaev.

Ult josparynyń oryndalýyna Qyzylordada oblysy qalaı úles qosyp jatyr? Dástúrli túrde jylyna eki ret ótkiziletin «Baıqońyr-Invest» forýmyn VІІ birneshe márte ótkizý josparlanǵan. Bul týraly aımaq basshysy Qyrymbek Kósherbaev málim etti.

Atalǵan forým - pikir almasýǵa zor múmkindik alańy. Ákimniń aıtýynsha, osyǵan deıin ótkizilgen 6 forýmnyń nátıjesinde oblys ekonomıkasyna 100 mlrd. teńgeden astam tikeleı ınvestıtsııa tartyldy. 

Munan ári ol  sheteldik áriptestermen birlesken joba shyny zaýytynyń qurylysy qarqyndy júrip jatqanyn, aldaǵy mamyr aıynan bastap zaýytqa qural-jabdyqtar jetkizile bastaıtynyn aıtty.

Sonymen qatar, qazirgi tańda «Aral tuz» AQ kaltsıılendirilgen soda shyǵarý zaýytynyń qurylysyn salýǵa ınvestor tartý máselesimen aınalysyp jatyr (jobanyń TEN daıyn). Bul komponent tek shyny óndirisine ǵana emes, sondaı-aq kóptegen ónerkásip  salalaryn qajetti teńdesi joq reagent (qurylys ındýstrııasy, metallýrgııa, munaı óndirisi, t.b.)

Ferroqorytpa zaýyty qurylysynyń jobasy men «Balasaýysqandyq» vanadıı ken ornyn ıgerý jumystary jalǵasýda. Tájirıbelik-ónerkásiptik jumystar aıaqtaldy. Jaqyn arada óndiristik óńdeý jumystary bastalady.

 «Samuryq-Qazyna» qorymen birge qazir «Shalqııa» qorǵasyn-myrysh ken ornyn ıgerý jumystary júrip jatyr. Ken baıytý kombınatynyń qurylysyn jaqyn arada  bastaımyz. Odan keıin  jaqyn keleshekte gıdrometallýrgııalyq zaýytty salý da josparda.

Bıylǵy jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda qytaılyq áriptestermen birlese otyryp Shıeli aýdanynda tamponajdy tsement óndirisi zaýytynyń qurylysyn (jyldyq qýaty 1 mln tonna tsement) jáne Jańaqorǵan aýdanynda reseılik áriptestermen birge taǵy bir tsement óndiretin zaýyt qurylysyn bastaýdy josparlanyp otyr (onyń jyldyq qýaty 560 myń tonna tsement).

Sondaı-aq, asfalt-beton, sılıkat kirpishin shyǵaratyn zaýyt jáne basqa da ındýstrıaldy jobalardy júzege asyrýǵa qajetti jumystar júrgizilýde. Qazirgi tańda Iran, Qytaı, Chehııa, Ulybrıtanııa, Polsha, Germanııa, Japonııa, AQSh, Ýkraına, Reseı jáne Birikken Arab Ámirlikteriniń ınvestorlarymen kelissózder júrgizilýde.

Sonymen birge memlekettik-jekemenshik áriptestik negizinde 15 jobaǵa ınvestorlardy tartý múmkindigi qarastyrylýda. Olardyń qatarynda 500 oryndyq emhana, kásiptik-tehnıkalyq kolledj qurylystarynyń, jańa áýejaı termınaly qurylysynyń kontsessııalyq jobalary bar.

Sonymen birge, jeke ınvestor esebinen zamanaýı onkologııalyq ortalyq qurý jobasy qaralýda.

Oblys ortalyǵynda táýligine 3 tonna et ónimderin óndiretin fabrıka qurylysy, Syrdarııa aýdanynda 5 myń bas qoı ósirýge arnalǵan keshen jáne 10 myń bas malǵa arnalǵan bordaqylaý alańy men jyldyq qýaty 250 tonna bolatyn et kombınatynyń qurylysy júrýde.

Bul nysandardy jyl sońyna deıin paıdalanýǵa berý josparlanǵan. Bul týraly oblys ákimi búgin jýrnalıstermen ótken brıfıng kezinde aıtyp berdi.

Qytaı ınvestorlarymen birge Qyzylorda qalasynda túıe sútin óńdeıtin zaýyt qurylysyn salý múmkindigi qarastyrylýda. Nysannyń qurylysyna qajetti qujattar daıyn.

Qazaqstan men Qytaı Halyq Respýblıkasy arasyndaǵy úkimetaralyq kelisim sheńberinde Jańaqorǵan aýdanynda tomat pastasyn óndirý keshenin qurý jobasy júzege asyrylýda.

Búgingi tańda, qyzanaqtyń ońtaıly túrin anyqtaý úshin qytaılyq ınvestorlarmen («Sofco» kompanııasy) birlese otyryp 2 gektar jerge tomattyń túrli sorttary egilip,  eksperıment jumystary bastalyp ketti. Al keler jyldan bastap bul tájirıbe 4 myń gektar jerge deıin ulǵaıyp, buıyrsa jyldyq qýaty 15 myń tonna bolatyn tomat óndirý zaýyty iske qosylady.

«Aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteri týraly» zańdy júzege asyrý maqsatynda oblysta 26 aýylsharýashylyq kooperatıvteri quryldy.

 «Nurly jol», «Aýmaqtardy damytý» baǵdarlamalary aıasynda oblysymyzda ótken jyldyń ózinde tek memleket qarajaty esebinen 138,8 myń sharshy metr turǵyn úı, ıaǵnı 1740 páterli 53 kópqabatty úı qurylysy bastalyp, 42 úı paıdalanýǵa berildi, - dedi Qyrymbek Kósherbaev búgingi ótken brıfıng barysynda.

Osylaısha, memleket qoryndaǵy turǵyn úı kólemi 2014 jylǵa qaraǵanda oblysta 3,5 esege, al Qyzylorda qalasynda salynǵan turǵyn úı kólemi 8 esege artty. Tek qana oblys ortalyǵynda páterdiń kezegi bir jylda 17 paıyzǵa qysqaryp otyr. 

Bıyl da osy qarqyndy saqtap qalý úshin «Qazaqstannyń ıpotekalyq kompanııasy», «Samuryq-Qazyna» jyljymaıtyn múlik qory jáne «Turǵyn úı qurylys jınaq bankimen» tyǵyz jumys júrip jatyr. Sol kezde byltyrǵydan kem bolmaıtyn kólemde qurylys júredi. Dálirek aıtqanda, jalpy alańy 212,4 myń sharshy metrdi quraıtyn turǵyn úı nemese 3170 páterlik 63 turǵyn úı salynady.

Endi ShQO-da oblysyndaǵy ónerkásip salasyna kelsek. Jańa ındýstrııalandyrý baǵdarlamasy boıyna Besqaraǵaı aýdanynda kobalt-nıkel ónimin shyǵarý qolǵa alynbaq.

Áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń joǵary serpinine qol jetkizýmen qatar Besqaraǵaı aýdanynyń mindeti ınvestıtsııa tartý jáne ishki rezervterdi izdeýge baǵyttalǵan.

Osy jyldyń úsh aıynda 103,8 mln teńge ınvestıtsııa tartyldy, bul ótken jylǵy osy kezeńmen salystyrǵanda 11,5 paıyzǵa joǵary, dep habarlady ShQO óńirlik kommýnıkatsııa qyzmetinde ótken brıfıngte Besqaraǵaı aýdanynyń ákimi Nurjan Toqseıitov.

Onyń aıtýynsha, negizgi vektor «100 naqty qadam» Ult josparynda belgilengen mindetterdi iske asyrýǵa baǵyttalǵan. «Biz ınvestıtsııa tartý jáne ishki rezervterdi izdeý, kásipkerlik belsendilikti qoldaý, bıýdjet qarajatyn paıdalanýdyń tıimdiligin arttyrý boıynsha naqty sharalar belgiledik», - dedi aýdan ákimi.

Indýstrııalandyrý baǵdarlamasynyń aıasynda "SAT Nickel" JShS kobalt-nıkel ónim alýǵa baǵyttalǵan zaýyt salýǵa ınvestjoba maquldandy. Zaýytty iske qosýmen 600 jańa jumys orny qurylady. Qazir osy jobany qarjylandyrý boıynsha bank aktsıonerlerimen aldyn ala kelisý jumystary júrgizilýde, dep qosty N. Toqseıitov.

Pavlodar oblysynyń tórt aýdanynda mamyr aıynda bes densaýlyq saqtaý nysanynyń qurylysy bastalady, dep habarlady pavlodarnews.kz.

Bul týraly «Eris» baspasóz klýbynda ótken brıfıngte oblystyq jumyspen qamtýdy úılestirý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasynyń basshysy Baltabaı Qappasov málim etti. 

- Bıyl ınfraqurylym men kommýnaldyq sharýashylyqty damytýǵa respýblıkalyq bıýdjetten 2,4 mıllıard teńge bólinip, 123 joba maquldanǵan. Sonyń ishinde Ertis aýdany Isa Baızaqov aýylynda jáne Aqsý aýyldyq aımaǵyna qarasty Evgenevka aýylynda dárigerlik ambýlatorııa, Kachır aýdany Janabet aýyly men Ýspen aýdany Tavoljan aýylynda medıtsınalyq pýnkt, sonymen qatar Aqsý aýyldyq aımaǵy Alǵabas aýylynda bir feldsherlik jáne akýsherlik pýnkt mamyr aıynan bastap salyna bastaıdy. Jalpy osy baǵytta 1560 ýaqytsha oryn qurylady. Sonymen qatar, 332 mıllıon teńgege Kachır aýdanynda 16 páterli jáne Lebıaji aýdanynda 24 páterli jumysyshy jastarǵa arnalǵan jataqhana qurylysy bastalady, -dedi B.Qappasov. 

Sondaı-aq, spıkerdiń aıtýynsha bıyl oblys boıynsha 11 175 jańa jumys orny qurylady, onyń 5246-sy turaqty jumys. Qazirgi ýaqytta 1054 jumys orny ashylǵan. Budan basqa, 357 adamǵa shaǵyn nesıe berý maqsatynda 1 mıllıard 77 mıllıon teńge bólingen, bul qarajat ótken jylmen salystyrǵanda eki esege kóp.

Aıta keteıik, Memleket basshysy 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý boıynsha óziniń «100 naqty qadam» baǵdarlamasynda polıtseılerdiń jumysyn jańa sapaly deńgeıge shyǵaratyn birqatar basty mindetterdi atap kórsetkeni belgili.

Astana qalasynyń ákimi Ádilbek Jaqsybekov elordalyq Іshki ister departamentiniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn jaqsartý aıasynda Astana qalasynyń ІІD jergilikti polıtsııa qyzmetine Qazaqstanda qurastyrylǵan «Peugeot 301» markaly 35 qyzmettik avtokóliktiń kiltin tabystady.

«Astanada álemdik deńgeıdegi qoǵamdyq-saıası, mádenı jáne sporttyq sharalar kóp ótetindikten elordalyq polıtseılerge qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý jáne buzýshylyqtardyń aldyn alý boıynsha úlken jaýapkershilik júkteledi, sondyqtan olar elordalyq joǵary statýsqa laıyqty jáne barlyq kórsetkishter boıynsha úlgi alarlyqtaı bolýy tıis», - dedi Á. Jaqsybekov.

Óz kezeginde, Astana qalasy ІІD basshysy polıtsııa general-maıory Amantaı Áýbákirov tártip saqshylarynyń, sonyń ishinde jergilikti polıtsııa qyzmetiniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtýǵa kómek kórsetkeni úshin qalalyq ákimdikke alǵysyn bildirip, elordalyq polıtseılerdiń qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýdi jáne quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý jumystaryn joǵary deńgeıde atqaratynyna senim bildirdi. 

Polıtseılik avtokólikterdiń qataryn tolyqtyrǵan avtomobılder elimizde qurastyrylǵan. Barlyq kólik ІІO málimetter bazasyna enýge múmkindigi bar borttyq kompıýterlermen jabdyqtalǵan. Sonymen qatar, kólikterge qalalyq telefon baılanys qyzmeti bar zamanaýı jańa radıostantsııalar, sondaı-aq, jedel kezekshilerge quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý jáne boldyrmaý, qoǵamdyq tártipti qorǵaýdy qamtamasyz etýge boıynsha polıtsııa jasaqtaryn tıimdi basqarýǵa múmkindik beretin GPS spýtnıktik júıesi ornatylǵan.

Quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý boıynsha qabyldanatyn sharalardyń tıimdiligin arttyrý jáne azamattardyń ótinishterine jedel áreket etý maqsatynda ákimdikpen qala aýmaǵynda qosymsha polıtsııa pýnktterin ashý úshin orynjaılar berilip jatyr.

Astana qalasynyń ákimdigi qalalyq polıtseılerdiń áleýmettik-turmystyq jaǵdaılaryn jaqsartýǵa erekshe nazar aýdarady. Ilınka kentinde jergilikti polıtsııa qyzmetkerlerine úıler berildi. Kóp balaly jáne múgedek balany tárbıelep otyrǵan otbasylar sanatyna jatatyn, sonymen qatar ІІB 10 jyldan astam ýaqyt boıy qyzmet etken, sondaı-aq, qyzmetinde erekshe kózge túsken polıtsııa qyzmetkerleri jańa baspanaǵa ıe boldy.
Aıta keteıik, Memleket basshysy 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý boıynsha óziniń «100 naqty qadam» baǵdarlamasynda polıtseılerdiń jumysyn jańa sapaly deńgeıge shyǵaratyn birqatar basty mindetterdi atap kórsetti. Ult josparynyń ekinshi baǵyty «Zań ústemdigin qamtamasyz etý» aıasynda ústimizdegi jyldyń 1 qańtarynan bastap, Jergilikti atqarýshy organdarǵa jáne jergilikti qoǵamdastyqqa esep beretin Jergilikti polıtsııa qyzmeti quryldy. Onyń basty mindeti - qoǵamdyq tártipti qorǵaý, jol qaýipsizdigin qamtamasyz etý jáne buzýshylyqtardyń aldyn alý.

Aqmola oblysynyń Aqkól qalasyndaǵy «QazOrman» aǵash óńdeý kásiporyny 2016 jyldyń alǵashqy toqsanynda 25,7 mıllıon teńgeniń ónimin shyǵardy. Bul týraly «QazAqparat» tilshisine kásiporynnyń bas dırektory Áljan Qyryqpaev aıtty.

Onyń aıtýynsha, jyldyq qýaty 5 myń tekshe metr aǵash ónimderin shyǵaratyn zaýyt 2014 jyly óndiris kólemin 8 myń tekshe metrge ulǵaıtqan bolatyn. 

«Bizdiń zaýyt 2009 jyly «Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý» memlekettik baǵdarlamasy sheńberinde iske qosyldy. Kásiporynda qazirgi zamanǵy tehnologııa boıynsha eýropalyq standarttarǵa saı aǵashtan úı, tereze jaqtaýlary men esikter tárizdi túrli qurylys materıaldary shyǵarylady. Bul - elimizdegi orman sharýashylyǵy salasyndaǵy joǵary qarqynmen damyp otyrǵan alǵashqy «qarlyǵashtarynyń» biri. «Bıznestiń jol kartasy-2020» membaǵdarlamasy sheńberinde kásiporynǵa 280 mln teńge kóleminde sýbsıdııa bólingen. 

2014 jyly kásiporynda jańǵyrtý jumystary qolǵa alynyp, óndiris kólemin 8 myń tekshe metrge deıin ulǵaıttyq. Osynyń arqasynda óndiris kólemi de artyp, 2016 jyldyń alǵashqy toqsanynda 25,7 mıllıon teńgeniń ónimi shyǵaryldy. Jalpy, búgingi kúni kásiporyn ónimderine suranys joǵary», - deıdi kásiporyn basshysy.

Aldaǵy bolashaqta «Taraz hımııalyq parki» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy qurylyp otyrǵan Shý aýdanynda úsh myńnan astam jumys orny qurylady. Bul týraly búgin «100 naqty qadam» Ult josparynyń iske asyrylýyna arnalǵan brıfıngte Shý aýdanynyń ákimi Dáýlet Rústem habarlady.

 Eske sala keteıik, «Taraz hımııalyq parki» AEA-nyń jospary «TARAZ INVEST-2012» halyqaralyq forýmynda tanystyryldy. QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen Shý aýdanynda arnaıy ekonomıkalyq aımaq qurylǵan, onda ınvestorlarǵa qolaıly jaǵdaılar, birqatar artyqshylyqtar men jeńildikter, sondaı-aq qorlar men ınfraqurylym jasalǵan.

AEA-nyń aýmaǵynda jalpy jyldyq qýattylyǵy 2 mln. tonnadan asatyn, hımııa ónimderiniń 25 birligin shyǵaratyn joǵarytehnologııalyq hımııalyq zaýyttar paıda bolady. Importtyń ornyn basatyn 7 óndiristi (kúıdirgish soda, hlor, glıfosat, úshhlorly fosfor, menatol, natrııdiń qurǵaq býtıl ksantogenaty), tabıǵı gazdy tereń óńdeý zaýytynyń qurylysyn iske asyrý josparlanyp otyr. 2016 jyly AEA-nyń syrtqy ınfraqurylymynyń qurylysyn aıaqtaý, qyrkúıekte - birinshi kezekti paıdalanýǵa engizý, al 2018 jyldyń tamyzynda - ınfraqurylym nysanlarynyń ekinshi kezegin engizý josparlanyp otyr.

Bul jobany iske asyrý aımaqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq kórsetkishterin jaqsartatyny, salyq túsimderin arttyratyny, ónerkásiptiń bir-birimen baılanysty salalarynyń, shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna múmkindik beretini kútilip otyr.

«2016 jyly «Kaz Miya» JShS-niń («Hım-plıýs») ınvestıtsııalyq jobalary - quny 66,4 mlrd. teńgeni quraıtyn, 783 jumys orny qurylatyn sýlfat jáne glıfosat óndirisin iske asyrý josparlanyp otyr. 2015-2019 jyldarǵa arnalǵan IID baǵdarlamasynyń aıasynda bizdiń aýdanymyzda jalpy quny 216,3 mlrd. teńgeni quraıtyn, 1 228 jumys orny qurylatyn 10 ınvestıtsııalyq jobany iske asyrý josparlanyp otyr», - dep baıandady Shý aýdanynyń ákimi.

«2016 jyly «Taraz hımııalyq parki» AEA-nyń jobalary boıynsha ınvestıtsııalardyń jalpy kólemi 128,3 mlrd. teńgeni quraıdy. Zaýyttardy paıdalanýǵa berý kezeńinde 2400-den astam adam jumysqa turǵyzylady. Infraqurylymdy qurýǵa 2014 jyldan bastap 25,9 mlrd. teńge bólingen», - dep aqparattandyrdy R.Dáýlet.

Respýblıka boıynsha óndirilip jatqan farmatsevtıkalyq preparattardyń jartysyna jýyǵy ońtústik óńirdiń úlesine tıesili. Bul týraly búgin OQO Aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde ótken brıfıngte Ult josparynyń oryndalý barysy týraly baıandaǵan óńir basshysy B.Atamqulov málim etti.

Oblys ákiminiń aıtýynsha, Ońtústik Qazaqstanda farmatsevtıka klasteri qalyptasýda, dep habarlaıdy ortcom.kz saıty.

«Indýstrııalandyrý kartasy sheńberinde farmatsevtıka salasynda 6 joba júzege asyryldy. «Hımfarm» AQ-ynda jalpy quny 100 mln dollar 4 kezeńnen turatyn joba júzege asyrylýda. Búginde birinshi kezeńi iske qosylyp, nátıjesinde 500 jumys orny ashyldy. Al bıyl quny 10,5 mln dollarlyq untaqty antıbıotıkterdi óndirý tsehynyń qurylysy aıaqtalady dep josparlanýda», - dedi oblys basshysy.

Budan bólek, tabletkalar óndirisi jáne qan jınaıtyn konteıner óndiretin 2 zaýyttyń qurylysy bastaldy, ortopedııalyq buıymdar shyǵaratyn zaýytty iske qosý jumystary aıaqtalýda.

Aıta keteıik, Ońtústik Qazaqstan memlekettik farmatsevtıka akademııasy - farmatsevtıkalyq beıindegi mamandarmen naryqty qamtamasyz etetin Qazaqstandaǵy jalǵyz farmatsevtıkalyq joǵarǵy oqý orny.

Budan basqa, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵyn arttyrý men shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna qolaıly jaǵdaı jasaý maqsatynda oblystyń barlyq aýdan, qalalarynda 11 ındýstrııalyq aımaq qurylýda. Bul týraly búgin Aımaqtyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde ótken brıfıngte Ult josparynyń oryndalý barysy týraly baıandaǵan óńir basshysy B.Atamqulov málim etti.

«Búginde jalpy aýmaǵy 525 ga 6 ındýstrııalyq aımaq iske qosyldy. Onda 143 joba iske asyrylyp, 11,4 myń jumys ornyn ashý josparlanýda», - dedi óńir basshysy.

Sondaı-aq oblys ákimi baspasóz máslıhatynda elimiz boıynsha alǵash bolyp jumysyn bastaǵan «Ońtústik» ındýstrıaldyq aımaǵy óziniń tıimdiligin dáleldegenin atap ótti. Onda 20,4 mlrd teńgeniń 39 jobasy iske asyrylyp, 3,1 myń jumys orny ashylǵan.

Aıta keteıik, sońǵy 5 jylda ınfraqurylym tartýǵa jumsalǵan qarjynyń 67 paıyzy bıýdjetke salyq túrinde qaıtarylǵan. Osy túsimder dınamıkasy saqtalǵan jaǵdaıda, aldaǵy 2 jylda bıýdjettik ınvestıtsııa tolyq qaıtarylady dep kútilýde.

Jalpy ındýstrıaldyq aımaq qurylǵaly onyń qatysýshylary 67,9 mlrd. teńgeniń (2015 jyly 19,2 mlrd. teńge) ónimin shyǵarǵan.

Qazaqstannyń agrarlyq sektory úshin organıkalyq ónim salasynyń keleshegi zor. Bul týraly búgin Parlament Senatynda «EAEO jáne DSU jaǵdaıynda otandyq agrarlyq sektordyń básekege qabilettiligin arttyrý - zańnamalyq retteý jáne is júzine asyrý» atty parlamenttik tyńdaý barysynda Senat spıkeri Qasym-Jomart Toqaev osylaı málim etti.

«Otandyq agrarlyq sektor úshin keleshegi bar baǵyttardyń qatarynda organıkalyq óndiris salasyn ataýǵa bolady. Bul baǵytty damytý aýyl shalýashylyǵynyń túsimin joǵary deńgeıge kótere alady. Qazir búkil álemde ekologııalyq taza ónimge suranys jyl saıyn orta eseppen 20-30 paıyzǵa artyp otyr», - dedi Senat spıkeri.

Sonymen qatar, Q. Toqaev Qazaqstannyń agrarlyq saladaǵy geografııalyq artyqshylyqtaryn paıdalaný asa mańyzdy ekenin atap ótti. 
«Qazaqstan taǵam ónimderine suranys únemi artyp otyratyn Qytaı, Reseı, Orta jáne Taıaý Shyǵys pen Eýropa sııaqty negizgi naryqtardyń ortasynda ornalasqan. Sonymen birge, búgingi kúni Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq naryǵy - keleshegi zor naryqtardyń biri.

Reseı jekelegen elderden azyq-túlik ákelýge tyıym salǵannan keıin, Qazaqstannyń agrarlyq sektory úshin reseılik naryqta óz pozıtsııasyn nyǵaıtýǵa qosymsha múmkindikter paıda boldy. Osy oraıda aǵymdaǵy jyly jalpy et eksporttaýdy 60 myń tonnaǵa jetkizý týraly Prezıdenttiń tapsyrmasynyń nemese Úkimettiń Qytaıǵa jyl saıyn 3 mln. tonna astyq satý jónindegi ýádesiniń oryndalýy jóninde oryndy saýal paıda bolyp otyr», - dedi Senat spıkeri.

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý jónindegi Ult josparynyń 1 jáne 2 qadamdarynda Memlekettik qyzmetke qabyldaý resimderin jańǵyrtý. Memlekettik qyzmetke qabyldaý tómengi laýazymdardan bastalýy jáne Tómengi laýazymdarǵa kandıdattardy retteý jáne odan ári laýazymdyq ósý iskerlik qasıetter negizinde júzege asyrylýy tıis dep aıtylǵan bolatyn.

Búgingi kúni bul baǵytta qolǵa alynǵan jumystar Aqmola oblysynda da oıdaǵydaı júzege asyrylyp jatyr. Bul týraly Memlekettik qyzmet isteri mınıstrligi Aqmola oblysy boıynsha departamenti basshysynyń orynbasary Erlaz Jaıyqbaev túsindirip berdi.
Onyń aıtýynsha, «Ult jospary - 100 naqty qadam» strategııasyndaǵy mindetterdi júzege asyrý maqsatynda ústimizdegi jyldyń 1 qańtarynan bastapǵ Qazaqstan Respýblıkasynyń «Memlekettik qyzmet týraly» jańa zańy qoldanysqa engizilgen bolatyn. Ol kadrlardy irikteýdiń jetildirilgen tásilderin engizý arqyly memlekettik qyzmettiń kadrlyq quramyn sapaly jaqsartýdy, mansaptyq joǵarylatý men kásibı daıyndyqty kózdeıdi.
«Memlekettik basqarýshylar qataryna barynsha bilikti, óz mindetterin tııanaqty, ári adal atqaratyn mamandardy tartý maqsatynda atalǵan zańnyń negizine merıtokratııa qaǵıdaty engizilgen. Memlekettik qyzmet pen onyń turaqtylyǵynyń serpindiligi arasyndaǵy teńgerim anyqtalyp, zańdy túrde bekitildi. Memlekettik mekemeniń basshysy aýysa qalǵan jaǵdaıda ujymdaǵy basqa da qyzmetkerlerdiń toptyq almastyrylýy qatań túrde tek baıqaý ótkizý arqyly júzege asady, sondaı-aq, bir qyzmetten ekinshisine aýysý tártibinde taǵaıyndaýlar úlesi meılinshe qysqartyldy.
Jańa zań ashyq básekelestik pen irikteý qaǵıdaty negizinde memlekettik qyzmetke jumysqa ornalasý múmkindigin burynǵydan da kúsheıte túsirdi. Baıqaýdyń barlyq kezeńi, ǵalamtor resýrstarynda habarlandyrýlardy jarııalaýdan bastap, komıssııa otyrysyna baıqaýshylardy, sarapshylardy shaqyrý, irikteý qorytyndylaryn ornalastyrýǵa deıin barlyǵy ádil ótedi. Endigi kezekte memlekettik qyzmetke kirý tek júıeli irikteýdiń nátıjesinde ǵana múmkin, ári ol tómengi laýazymdardan bastalady. Ákimshilik memlekettik qyzmetshiniń mansabynyń joǵarylaýy onyń quzyreti men jınaǵan tájirıbesine baılanysty»,- deıdi E.Jaıyqbaev.
Sonymen qatar, ol oblys aýmaǵynda memlekettik qyzmetke qabyldaý boıynsha júrgizilip jatqan naqty sharalarǵa toqtaldy.
«Jyl basynan beri oblysymyzdyń memlekettik organdary 37 ishki jáne 24 jalpy konkýrs jarııa etse, sonyń ishinde búgingi tańda joǵary laýazymdarǵa 12 ishki konkýrs aıaqtalyp, 20 memlekettik qyzmetshi jeńimpaz dep tanyldy. Barlyq konkýrstar jańa zań aıasynda baıqaýshylardyń qatysýymen ótti.
Joǵaryda atap ótkenimizdeı, memlekettik qyzmetke jańadan ornalasýshy tulǵalar qyzmetterin tómengi laýazymdardan jáne synaq merzimimen bastaıdy. Máselen, ústimizdegi jyldyń birinshi toqsanynda 96 adam memlekettik qyzmetke synaq merzimimen qabyldandy. Salaǵa alǵash kelgen 71 maman tálimgerlerge bekitildi. Memlekettik mekemelerdiń joldamasymen 56 memlekettik qyzmetshi kásibı biliktilikterin arttyrý úshin arnaıy taǵylymdamadan ótti.
«Memlekettik qyzmet týraly» zań qaǵıdattarynyń biri - memlekettik qyzmetshilerdi úzdiksiz oqytý jáne qajetti quzyrettilikterin damytý. 2016 jyldyń úsh aıynda 216 maman oqýǵa jiberilip, sonyń ishinde 123-i biliktilikterin arttyrsa, 93 qyzmetshi qaıta daıarlaý kýrstaryna qatysty. Osy sekildi jyl basynan beri atqarylǵan ister óte kóp. Munyń barlyǵy qoldanystaǵy jańa zańnyń tıimdi tustary dep atap kórsetýge bolady», - deıdi Erlaz Jaıyqbaev.

Álemniń eń damyǵan otyz eliniń qataryna enýdi kózdeıtin bes ınstıtýttyq reformanyń bir baǵyty - «Esep beretin memleketti qalyptastyrý» dep atalady. Shyndyǵynda, Elbasy aıqyndaǵan «100 naqty qadam» - bul bir jaǵynan jahandyq jáne ishki syn-qaterlerge jaýap bolsa, ekinshi jaǵynan jańa tarıhı jaǵdaılarda damyǵan memleketterdiń otyzdyǵyna umtylý jospary bolyp tabylady. Endeshe, halyqqa esep beretin memleketti qalyptastyrý - elimizdi jańǵyrtýdyń jarqyn jolyna aınalatyny sózsiz.

Aıta keterligi, byltyrǵy jylǵy «100 naqty qadam» tóńiregindegi zańnamalyq jumys baǵytynda 94, 95, 96-qadamdardy iske asyrý maqsatynda «Aqparatqa qol jetkizý týraly» QR Zańy qabyldanǵan bolatyn. Zańnyń negizgi ózegi Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes, «Ashyq Úkimet» bastamasyn júzege asyrýdy kózdeıdi. Bul baǵytta Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe memleketterdiń tájirıbeleri taldanyp, halyqaralyq maman-sarapshylardyń usynystary eskerilgen. Sonyń ishinde Ulybrıtanııa, Germanııa, AQSh, Reseı tájirıbeleri saralanyp, elimizdiń qalyptasqan basqarý júıesiniń erekshelikterine mán berildi, ozyq úlgiler nazarǵa alyndy.

Toqtala ketetin jaıt, «Aqparatqa qol jetkizý týraly» zań normalary 2016 jyldyń qańtarynan bastap kúshine ene bastaǵany belgili. Al ondaǵy normalarda qamtylǵan jańalyqtarǵa kelsek, birinshi kezekte -  azamattar úshin aqparattardy alýǵa shekteý qoıylmaıtyn salalar naqty aıqyndalyp, olardyń tizimi alǵash ret zań deńgeıinde qamtylyp otyr. Atap aıtqanda, azamattardyń qaýipsizdigi men densaýlyǵyna qater tóndiretin tótenshe jaǵdaılar men apattar, sanıtarııanyń, demografııanyń, kóshi-qonnyń, bilim berýdiń, mádenıettiń, áleýmettik qorǵaýdyń, sondaı-aq qylmystyq ahýaldyń jaı-kúıi, terrorızm aktileri, ekologııanyń, órt qaýipsizdiginiń jaı-kúıi, sanıtarlyq-epıdemıologııalyq jáne radıatsııalyq jaǵdaı, tamaq ónimderiniń qaýipsizdigi, jeke jáne zańdy tulǵalarǵa memleket beretin artyqshylyqtar, ótemaqylar men jeńildikter, Ulttyq banktiń altyn-valıýta qorynyń mólsheri, memlekettik qupııalardan basqa normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń mátini men olardyń jobalaryn qamtıtyn aqparattar týraly málimetterge eshqandaı shekteý qoıylmaıdy, ıaǵnı bári de halyqqa qoljetimdi boldy. Osyǵan baılanysty, barlyq memlekettik organdar zańda qamtylǵan tizim boıynsha azamattar tarapynan kelip túsken saýalǵa qatysty aqparat berýden jaltara almaıdy, tipti shyǵarypsalma jaýap bere almaıtyn bolady. Bul - zań talaby.

Al aqparat alýshy halyqty aqparatpen qamtamasyz etýdiń joldaryna kelsek, onyń da naqty tásilderi aıqyndalǵan.  Máselen, azamattardyń suraý salýy boıynsha, memlekettik organdar ornalasqan úı-jaılarda jáne osy maqsattarda bólinip berilgen ózge de oryndarǵa aqparatty ornalastyrý arqyly beriledi. Qysqasy, ár azamat zańmen tyıym salynbaǵan kez kelgen tásilmen aqparatty erkin alý jáne taratý jónindegi konstıtýtsııalyq quqyǵyn iske asyra alady. Jáne bir mysal - endi azamattar aýyzsha suraý salý arqyly memlekettik organdardyń qurylymdyq bólimsheleri, poshtalyq jáne elektrondy mekenjaıy, anyqtama qyzmetteriniń telefondary, sondaı-aq olardyń basshylary týraly málimetter, ashyq konkýrstyq saýda-sattyqtar (aýktsıondar, tenderler) ótkizý ýaqyty men orny, bos qyzmettik oryndar týraly málimet beretin mekemeniń telefon nómirleri sekildi aqparattardy alýyna bolady. Buǵan deıin azamattar úshin mundaı aqparattardy aýyzsha surap alý ońaıǵa soqpaıtyn, tipti esh múmkin emesteı de kórinetin. Endeshe, jańa zań arqyly jaǵdaı da ózgeredi, zaman da jańǵyrady.

Sonymen qatar, memlekettik organdardyń ınternet-resýrstarynda, resmı saıttarynda halyqqa qajetti aqparattar tolyq qamtylatyn bolady. Budan bólek, Parlament palatalary otyrystaryn, oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń ókiletti organdarynyń otyrystaryn, memlekettik organdardyń jyl qorytyndylary boıynsha ótkiziletin alqa otyrystaryn ınternet-resýrstarynda onlaın rejimi arqyly ashyq kórsetýdi qamtamasyz etý arqyly aqparattar ashyq jetkiziledi. Qorǵanys mınıstrliginen basqa barlyq ortalyq atqarýshy memlekettik organdar, memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl jónindegi ýákiletti organ basshylarynyń, ákimderdiń jáne ulttyq joǵary oqý oryndary basshylarynyń esepterin tyńdaý men talqylaýlar ashyq túrde ótkizilip, paıdalanýshynyń qalaýynsha aqparat tolyǵymen beriledi.

Taǵy bir mańyzdy másele - azamattar endigide ashyq aqparatty alýdan bólek, zań jobalaryn, bıýdjet jobalaryn talqylaýǵa qatysyp, óz usynystaryn engizip, memlekettik organdardyń qyzmetin baǵalaý múmkindigine ıe bolady. Bul úshin Memleket basshysynyń  «Ortalyq atqarýshy organdar basshylarynyń, ákimderdiń, ulttyq joǵary oqý oryndary rektorlarynyń halyqqa esep berý kezdesýlerin ótkizý týraly» Jarlyǵy da shyqqan bolatyn. Sarapshylardyń boljaýynsha, osy «Aqparatqa qol jetkizý týraly» zańnyń arqasynda Qazaqstan azamattary úshin aqparattardyń 70 paıyzy ashyq, qoljetimdi bolady.

«Búgingi tańda Qazaqstanda aqparattyq qyzmettiń 40 paıyzy qoljetimdi emes. Sonymen qatar, aqparattyń 40 paıyzy ashyq, 20 paıyzy qupııa aqparattar bolyp tabylady. Degenmen, osy zań arqyly biz azamattar úshin aqparattardyń basym bóligine, shamamen 70 paıyzǵa deıin, ashyq qoljetimdilik bolady dep boljaımyz», - deıdi Májilis depýtaty, Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııanyń «Ashyq Úkimetti» engizý jónindegi Kishi jumys tobynyń jetekshisi Máýlen Áshimbaev. Onyń aıtýynsha, endigide aqparatty usynýdan bas tartqan nemese qasaqana jalǵan aqparat bergen tulǵalarǵa jaýapkershilik te qaralady. ıAǵnı, jeke nemese zańdy tulǵa qandaı da bir memlekettik organǵa aqparat alý úshin suraý salsa, al aqparat oǵan berilmese, sonymen birge aqparat bermeýge esh negizder kórsetilmese, ne bolmasa suraý salynǵan aqparat boıynsha jalǵan aqparat berilse, ondaı tulǵa jaýapkershilikke tartylady. Bul norma memlekettik qurylymdardy ǵana emes, bıýdjettiń qarajatyn alatyn ári azamattar úshin qajetti aqparattar ıelenetin jeke bıznes sýbektilerin de qamtıdy.

Toqtala ketetin jaıt, 2016 jyldyń qańtarynan beri «Aqparatqa qol jetkizý týraly» zań normalary júzege asyp jatyr. Zańnyń qoldanysyn tolyqqandy qamtamasyz etý úshin 8 zańǵa táýeldi akti, 4 Úkimet qaýlysy, 4 mınıstr buıryǵy qabyldanǵan. Ortalyq memlekettik organdardyń 17 ınternet-resýrsyna baǵalaý jasalyp, olardyń Zańǵa sáıkestigi tekserilgen.

Investıtsııalar jáne damý vıtse-mınıstri Sáken Sársenovtiń aıtýynsha, qazirgi tańda «Ashyq Úkimet» aıasyndaǵy «Ashyq normatıvtik-quqyqtyq aktiler» portaly arqyly 1455 normatıvtik-quqyqtyq akti buqaralyq talqylaýlarǵa shyǵaryldy. «Osydan bir apta buryn bul 1416 joba bolsa, bir apta ishinde quqyqtyq aktiler tolyǵyp jatyr. ıAǵnı, memlekettik organdar tarapynan jumystar belsendi júrgizilýde. Budan bólek, «Ashyq bıýdjet» portalyna jyl basynan beri bıýdjettik baǵdarlamalarǵa qatysty 82 esep ornalastyryldy. Qazir bıýdjetti qalyptastyrý júrgizilip jatqany belgili. Sondyqtan da, meniń oıymsha, «Ashyq bıýdjet» portalyna qoıylatyn esepter sany jazǵa qaraı aıtarlyqtaı ósedi», - deıdi S. Sársenov. Vıtse-mınıstrdiń aıtýynsha, bıýdjet jónindegi halyqaralyq áriptestiktiń baǵalaýy boıynsha Qazaqstan bıýdjettiń ashyqtyǵy ındeksi boıynsha 100 baldyń 51-balyna ıe bolyp otyr. Ortasha álemdik kórsetkish 45 ball bolyp tabylatynyn eskersek, elimizdiń kórsetkishi jaǵymdy sıpatqa ıe. Budan bólek, memelkettik organdardyń birinshi basshylarynyń blog-platformasyna 2012 jyldan beri 193 578 ótinish túsken. Olardyń 141 772-ine jaýap berildi. ıAǵnı, bul 73,2 paıyzyn quraıdy. Aldaǵy ýaqytta «Aqparatqa qol jetimdilik týraly» zańǵa sáıkes, memleketttik organdar kelip túsken saýaldarǵa jaýap berýge mindetti bolatyny belgili. Sondyqtan da, bul kórsetkishtiń 100 paıyzdy quraıtyny kútiledi.

Aıta keterligi, jaqynda Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııanyń «Ashyq Úkimetti» engizý jónindegi Kishi jumys tobynyń otyrysy ótip, onda osyǵan deıin atqarylǵan jumystar talqylanǵan bolatyn. Májilis depýtaty, jumys tobynyń jetekshisi Máýlen Áshimbaev endigi ýaqytta zańnyń oryndalýy monıtorıngilenetinin aıtyp qaldy. «Zańdy qabyldaýǵa bárimiz atsalystyq. Endi memlekettik organdar tarapynan onyń qalaı oryndalatynyn baqylaýǵa tıispiz. Jumys tobymyz aıasynda «Aqparatqa qol jetimdilik týraly» zańnyń oryndalýyna qatysty úderisterdi baqylaıtyn bolamyz», - dedi M. Áshimbaev. Onyń aıtýynsha, aldaǵy ýaqytta «Aqparatqa qol jetimdilik týraly» zańnyń oryndalý barysynda jumys istemeıtin normalardy anyqtaýǵa, quqyqtyq olqylyqtarǵa, kemshilikterge, zańdaǵy normalyq jetispeýshilikterge mán beriledi.

Eń bastysy - elge esep beretin memlekettiń zańnamalyq tetigi iske qosyldy. Endigi mindet - onyń sapaly oryndalýyn qamtamasyz etýde tur. Kishi jumys toby da osyǵan jiti nazar aýdarmaq nıet tanytty. 

Elimizde memlekettik statıstıka usynýdyń naqtylyǵy men der ýaqytylyǵyna jaýapkershilik kúsheıtiledi. Bul týraly búgin QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Gúljan Qaraǵusova málim etti.

Ol óz sózinde Ult josparynyń 91-shi qadamy aıasynda «Memlekettik statıstıka týraly» Zańǵa depýtattardyń birqatar ózgertýler engizgenin atap ótti.

«Onyń ishinde bastapqy jáne ákimshilik málimetterdi naqty ári der ýaqytynda usynýdaǵy respondentter men ákimshilik derek kózderiniń jaýapkershiligi kúsheıtilgen. Buǵan qosa, Ákimshilik kodekste de jaýapkershilik qatańdatyldy. Óıtkeni, statıstıka naqty ári durys bolǵan jaǵdaıda ǵana kez kelgen aldaǵy jyldyń bıýdjeti naqty bolady», - dedi ol QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte.

Onyń atap ótýinshe, statıstıka naqtylyǵy talabynyń júzege asyrylýyn qamtamasyz etý úshin memlekettik organdardyń aqparattyq júıesin statıstıka boıynsha ókiletti organdardyń aqparattyq júıesimen yqpaldastyrý jumystary júrgizilýde. Bul rette qazirdiń ózinde 21 aqparattyq júıe atalǵan baǵytta yqpaldastyrylǵan. Aldaǵy 1,5 jylda qalǵan 4 aqparattyq júıe yqpaldastyrylatyn bolady.

2016 jyldyń qyrkúıeginde Qazaqstanda memlekettik organdarǵa tán emes qyzmetterdi básekelestik ortaǵa berýge daıyndyq jumystary aıaqtalady. Bul týraly QR Parlamenti Májilisi Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń keńeıtilgen otyrysynda Ulttyq ekonomıka birinshi vıtse-mınıstri Marat Qusaıynov málim etti.

 «Tolyqtaı alǵanda, memlekettik organdardyń qyzmetin básekelestik ortaǵa berý kelesi algorıtmmen usynylady. Birinshi qadam - básekelestik orta men ózin-ózi retteıtin uıymdarǵa berý úshin memlekettik organdardyń qyzmetine jyl saıyn túgendeý júrgizý. Aǵymdaǵy jyly bul jumys mamyr aıynyń sońyna deıin júrgziledi. Ekinshi qadam - naryqtyq daıyndyǵyna saraptama júrgizý. Básekelestik orta men úkimettik emes sektormen ózara is-qımylda negizgi ról Ulttyq kásipkerler palatasy men Qazaqstannyń Azamattyq alıansyna júkteledi. Úshinshi qadam - túgendeý men naryqtyń daıyndyǵyna júrgizilgen saraptama negizinde komıssııa Úkimetke sheshim qabyldaý úshin usynys engizetin bolady. Bul qadamdy aǵymdaǵy jyldyń qyrkúıeginde aıaqtaý josparlanǵan», - dedi M.Qusaıynov.

Onyń atap ótýinshe, munan ary usynystardy Úkimettiń maquldaýyn eskere otyryp, memlekettik organdar zańnamalyq jumystar arqyly naryqqa qyzmetterdi tikeleı berýge kirisedi.

Sonymen qatar vıtse-mınıstr óz baıandamasy barysynda Ult josparynyń 97-qadamyna sáıkes ózin-ózi retteý jáne jergilikti ózin ózi basqarýdy damytý arqyly sheshim qabyldaý protsesine azamattardyń qatysý múmkinshiligin keńeıtý qarastyrylǵanyn atap ótti.  Bul qadamdy júzege asyrý barysynda álemdik úzdik tájirıbe zerdelengen ári AQSh-tyń qoldanystaǵy ádisteri negizge alynǵan. Sáıkesinshe zań jobasy aǵymdaǵy jyldyń shildesinde komıssııa nazaryna usynylatyn bolady.

Pavlodarda oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasy mekemesinde ótken jıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» Ult josparynyń 48-i qadamy túsindirildi.

«Qazaq qurylys jáne sáýlet ǵylymı-zertteý jobalaý ınstıtýty» AQ qurylystaǵy baǵa qalyptastyrý ortalyǵynyń dırektory Baýyrjan Januzaqovtyń aıtýynsha, búgingi tańda Pavlodar oblysy boıynsha boı kóteretin nysannyń qurylystyń smetalyq quny 50 myń teńgeden bastalady, dep habarlaıdy pavlodarnews.kz.  
 - Baǵdarlamanyń 48-i qadamy boıynsha jasalatyn negizgi jumys - qurylystaǵy baǵany naryq zańyna qaraı ár toqsan saıyn ózgertip otyrý. Mysaly, 2001 jyly Almatyda belgilengen baǵa búkil respýblıka boıynsha turaqty bolatyn. Al, búginde elimizdiń óńirlerinde toqsan saıyn ártúrli baǵa belgilenedi. Qurylys salasyndaǵy baǵany retteý máseleleri boıynsha úsh zańnamalyq qujat pen 13 memlekettik normatıvtik talaptar shyqty. Bul baǵytta respýblıka boıynsha aýqymdy jumystar júrgizilýde, - dep atap ótti B. Januzaqov. 

Endi Semeı qalasyna kezek bersek, bul qalada ÚIID baǵdarlamasy aıasynda 4 jobany iske asyrý aıaqtalmaq. Ónerkásiptik keshendi damytý pespektıvalary «100 qadam» Ult josparynda aıqyndalǵany belgili.

Eýropalyq Qaıta Qurý jáne Damý  Bankinen 11 mlrd teńge ınvestıtsııa tartyldy.

Bıyl ÚIID baǵdarlamasynyń aıasynda 4,8 mlrd teńgege 4 jobany iske asyrýdy aıaqtaý josparlandy. Óńirlik keńes qaraýyna EBJ baǵandaryn shyǵarýdy uıymdastyrý, JEO-3 salý boıynsha jumys jiberildi.

Búginde somasy 11,0 mlrd teńgege 2 basym ınvestıtsııalyq joba boıynsha Eýropalyq Qaıta qurý jáne Damý  Bankimen shartqa qol qoıyldy.

2016 jyly memlekettik-jeke áriptestik aıasynda «Kaz Azmeco» JShS-men 1290 oryndyq 5 balabaqsha qurylysyn salý kontsessııalyq jobasy boıynsha shartqa qol qoıyldy, dep habarlady qala ákimdiginen.

Endigi kezekte Qazaqstannyń ekonomıkalyq bolashaǵy men búginge deıingi atqarylǵan reformalar jemisi jaıynda aıta ketsek. Halyqaralyq uıymnyń mártebeli sarapshysy elimizdiń salyq-bıýdjet saıasaty negizderin de onyń ashyqtyǵy men turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin jaqsarta túsýge qol jetkizý qajet dep sanaıdy.

Halyqaralyq valıýta qorynyń ókimshi-dırektory Krıstın Lagard óz jumysyn mamyr aıynyń sońynda Qazaqstanǵa kelip Astana ekonomıkalyq forýmyna qatysty. Mártebeli meıman Qazaqstanǵa ushyp kelgenge deıin bizdiń agenttikke eksklıýzıvti suhbat berýge óz kelisimin bergen bolatyn.

- Sálemetsiz be, Lagard hanym! Qazaqstanǵa qosh keldińiz. Bul sizdiń Qazaqstanǵa jáne Ortalyq Azııaǵa alǵashqy saparyńyz. Saparyńyzdyń maqsaty qandaı jáne Qazaqstannyń resmı tulǵalarymen kezdesýden ne kútesiz?

- Shyndyǵynda da, bul meniń Qazaqstanǵa jáne bul óńirge alǵashqy saparym. Bul ýaqyt - Ortalyq Azııa men Qazaqstan úshin Táýelsizdikteriniń 25 jyldyq kezeńi. Degenmen, qazir óte kúrdeli kezeń bolyp tur. Munaı men ózge de bırjalyq taýarlardyń baǵasy, Reseı men Qytaı syndy negizgi seriktesterdiń ekonomıka ósiminiń qarqyny kúrt quldyrap, jahandyq qarjylyq ahýal da barynsha qatańdana tústi.

Bul ózgerister uzaqmerzimdi bolýy yqtımal. Sondyqtan Qazaqstannyń resmı organdarymen birlese uıymdastyratyn bizdiń dóńgelek ústelimiz barysyndaǵy óńirlik talqylaýlar naǵyz der ýaqytynda qolǵa alynǵan shara desek te bolady. Biz ekonomıkalyq qıyndyqtardy qalaı eńserý, Qazaqstan men Ortalyq Azııa óńirin ósim men gúldenýdiń durys jolyna qalaı alyp shyǵý kerektigin talqylaımyz. Ol úshin ulttyq saıasat sharalary, sonymen birge óńirlik yntymaqtastyq talap etiledi.

- Sizdiń kózqarasyńyzsha, Qazaqstan ekonomıkasynyń keleshegi qandaı?

- Qazaqstan óz Táýelsizdigin alǵan ýaqyttan beri kóptegen tabysqa qol jetkizdi. Ásirese, sońǵy 15 jylda bırjalyq taýar baǵasynyń joǵary bolýy men óndiris ósiminiń artýyna baılanysty halyqtyń ál-aýqaty men ómir súrý deńgeıi aıtarlyqtaı eselene tústi. Qazaqstan osy ýaqyttyń aralyǵynda tabystyń bir bóligin ulttyq qorǵa jınaqtaý arqyly óte aqyldy sheshim qabyldaı aldy. Ol 2008-2009 jyldardaǵy álemdik qarjy daǵdarysy saldaryn tabysty eńserýge óz septigin tıgizgen edi.

Endigi qıyndyqtar múldem basqa sıpatta bolyp otyr. Basqa da munaı eksporttaýshylarǵa sııaqty Qazaqstanǵa da qara altyn baǵasynyń quldyraýy aıtarlyqtaı áserin tıgizdi. Aǵymdaǵy jyly el ekonomıkasynyń ósimi 0,1 paıyz kóleminde ǵana boljanyp otyr. Bul sońǵy 15 jyl boıy jylyna ortasha eseppen 7,5 paıyz bolǵan ósim qarqynan áldeqaıda tómen. Biz sońǵy birneshe jyldyń ishinde ósim qarqyny qaıtadan kóteriletindigin kútip te otyrǵan joqpyz. ıAǵnı, bul shyn máninde aıtarlyqtaı ózgerister desek te bolady.

Eń mańyzdysy resmı organdar teńgeniń erkin baǵamyn engizip, aqsha-nesıe negizi men baǵamdyq saıasatty nyǵaıta aldy. Bizdiń paıymymyzsha, munyń barlyǵy da oıǵa qonymdy boldy. Biz salyq-bıýdjet saıasaty negizderin de onyń ashyqtyǵy men turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin jaqsarta túsýge qol jetkizý qajet dep sanaımyz. Osy rette memlekettik bıýdjettiń, jergilikti basqarýshy organdardyń bıýdjetteriniń, sonymen birge «bıýdjetten tys» qorlardyń esepshottaryn bir formaǵa shoǵyrlandyrýdy  usynamyz. Bul resmı organdardyń saıasaty men operatsııalary maqsattaryn naqty kórsetýge septigin tıgizedi.

Eger, munaı baǵasy shamamen osy deńgeıde qalatyn bolsa, onda Úkimetten keıbir bıýdjettik resýrstardy qaıta bólý talap etilýi múmkin. Áleýmettik shyǵystarǵa baǵyttalatyn resýrstardy arttyrý, ekonomıka ósimine kómektesý jáne jumys oryndaryn qurýǵa múmkindik jasaý maqsatynda kúrdeli shyǵystardy ulǵaıtý, jalpy saldoǵa baqylaýdy saqtap qalý úshin birqatar bıýdjettik bapty qysqartý qajet.

Sonymen qatar biz Qazaqstanǵa munaıdy ulttyq kiristiń negizgi kózi retindegi baǵytynan taıyp, ekonomıkany ártaraptandyrý joldaryn izdeýge keńes beremiz. Qazaqstan Eýropa men Azııa arasyndaǵy «kópir» retinde zor qyzyǵýshylyq týyndatatyndyǵyn jaqsy bilemiz. Osy qyzyǵýshylyqtyń, sonyń arqasynda elge keletin qarjylyq resýrstardyń nátıjesinde memleket úshin zor múmkinshilikter týyndaıdy. Bul resýstardy ekonomıka ósimi men jumys oryndarynyń qurylýyna durys baǵyttaý qajet.

- Ózińiz de biletindeı, taıaýda teńge baǵamy tómendedi. HVQ-nyń ulttyq valıýtanyń qazirgi qunyna jáne aıyrbas baǵamynyń ıkemdiligine qatysty pikiri qandaı?

- Teńge baǵamynyń tómendeýi eksporttaýshylarǵa, sonymen qatar ımportpen básekeles taýarlar men qyzmetter óndirýshilerge jańa múmkinshilikter jasap otyr. Qazaqstandyq kásipkerler mundaı múmkinshilikterdi paıdalana alatyndaı iskerlik ortanyń bolý qajettigi sózsiz. Biraq, biz devalvatsııa shyǵynymen de qatar júretindigin qaperden shyǵarmaýǵa tıispiz. Inflıatsııa kóterildi jáne dollarmen qaryz alǵan kompanııalar men adamdar jáne zaımdar bergen bankter qıyn jaǵdaıǵa dýshar boldy. Sondyqtan da biz Ortalyq bank aqsha-nesıe saıasaty tetikterin paıdalana otyryp, ınflıatsııany odan ary tómendetýi, óziniń aqsha operatsııalaryn naqty jarııalaýy jáne bankterge monıtorıgti kúsheıtýi qajet dep sanaımyz.

- Óńirdegi elder sııaqty Qazaqstannyń da kórshi Qytaı men Reseıdiń ekonomıkasyndaǵy ahýalǵa táýeldi ekendigi qupııa emes. Osy rette HVQ-nyń bul elderge boljamy qandaı? Qazaqstan, jalpy óńir bul elderden týyndaıtyn teris saldarmen qalaı kúrese alady?

- 2015 jyly Reseı ekonomıkasy teris ósim qarqynyna ıe boldy jáne onyń qalpyna kelýi munaı baǵasynyń odan ary quldyraýyna baılanysty 2016 jyldyń sońǵy aılaryna shegerilip otyr. Degenmen, Reseıde júrgizilgen sharalar bul kúızelistiń saldaryn birshama álsiretti. ıAǵnı, bul el aıyrbas baǵamyn erkindikke jiberip, bank júıesi kapıtalyn tolyqtyrǵan bolatyn.

Saýda-sattyqta barynsha mańyzdy seriktes sanalatyn Qytaı úshin biz aǵymdaǵy jyly ekonomıka ósimi 6,5 paıyz, al kelesi jyly 6,2 paıyz deńgeıinde bolady dep boljaýdamyz. Qytaı shyn máninde óz ekonomıkasyn qaıta teńgerimdeýde qıyn kezeńdi bastan keshirýde. Biraq, saıası sharalar men qurylymdyq reformalardy durys túıindestire alsa, el bul kezeńdi tabysty eńsere alady.

Teris saldar týyndaýyna baılanysty Qazaqstan qandaı sharalar qabyldaý kerek? Birinshiden, joǵaryda atap ótkenimdeı, aqsha-nesıe jáne baǵam saıasatyna baılanysty ıkemdilikti saqtap qalý mańyzdy. Bul keleshektegi  qajettilikti qanaǵattandyrý úshin qordy saqtaýǵa, ıaǵnı, valıýtalyq qordyń joǵalýyn toqtatýǵa kómek beredi. Valıýta baǵamyn túzetý baǵanyń joǵarlaýyna túrtki boldy. Sondyqtan aqsha-nesıe saıasatynda ınflıatsııalyq qysymǵa qarsy turýǵa basa mán bergen jón.

Ekinshiden, salyq-bıýdjet saıasaty sharalaryna qatysty birqatar qosymsha maqsatty baǵyttar men ýaqytsha shyǵystar ekonomıka belsendiligin qoldaýǵa múmkindik bere alady. Tolyqtaı alǵanda, bolashaq urpaq úshin dáneker qor retinde qarjy jınaýdy, sonymen qatar memleket qaryzyn ekonomıkalyq qolaıly deńgeıde ustap turýdy jalǵastyrý mańyzdy?

- Aǵymdaǵy jyly Qazaqstan Táýelsizdiginiń 25 jyldyq mereıtoıyn atap ótedi. Sizdiń bizdiń elimiz, elordamyz Astana, Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaev jaıyndaǵy jeke pikirińiz qandaı?

- Sońǵy shırek ǵasyrda elderińiz jáne kórshilerińiz alǵa qaraı aýqymdy joldy eńserdi jáne kóptegen jetistikterimen maqtana alady. Qazaqstan - bul bolashaǵynan zor úmit kúttiretin el. Ol munaı men basqa da bırjalyq taýarlardyń iri eksporttaýshysy bolyp sanalady jáne Eýropa men Qytaıdyń arasyndaǵy mańyzdy strategııalyq orynǵa ıe. Sonymen qatar sizder shyn mánde ádemi de biregeı jańa elordalaryńyz Astanany saldyńyzdar, bul óte zor jetistik desek artyq emes. 

Men joǵaryda ártaraptandyrý men ózge de reformalardyń mańyzdylyǵyn eskertip ótken edim. Prezıdent N.Nazarbaev Qazaqstan úshin «Qazaqstan-2050» baǵdarlamasy men «100 naqty qadam» ult josparyn qosa alǵanda tamasha jospar belgiledi. Bul baǵdarlamalarda belgilengen josparlar durys baǵytqa jol silteıdi jáne biz ony Qazaqstanmen ótetin turaqty konsýltatsııalarymyz barysynda talqylaýymyzdy asyǵa ári qyzyǵa kútip júrmiz.

- Taıaýda Time jýrnaly Sizdi álemniń eń yqpaldy adamdarynyń tizimine qosty. Sizdiń reaktsııańyz qalaı boldy? Jalpy, jeke tabysyńyzdyń syry nede?

- Ózge de tanymal tulǵalarmen birge eń yqpaldy adamdardyń qatarynda bolý zor qurmet. Úkimetterdiń laýazymdy qyzmetkerlerine azamattardyń ómirin jaqsartý úshin saıasattyń ońtaıly sharalary týraly usynys bere otyryp, ózimniń kúndelikti jumystarym arqyly yqpal etip qana qoımaı, sonymen birge bizge múshe memleketterge saparlap, túrli adamdarmen suhbat qurý múmkindigine ıe bolǵanyma qýanyshtymyn. Men úshin jas býynmen óz tájirıbemmen bólisý múmkindigi bolǵandyǵy barynsha mańyzdy. Olar maǵan da zor yqpal etedi.

Sarapshynyń sózderine qazirgi álemdegi ahýal jónindegi derekterdi qosa usyna ketsek.

Halyqaralyq zertteýlerge súıensek, sońǵy kezeńderde Jer halqynyń sany jyl saıyn 60-80 mıllıon adamǵa ulǵaıyp keledi. Máselen, 1920 jyly Jer sharyndaǵy halyq sany shamamen 1,3 mıllıard adam bolsa, BUU sarapshylary 2011 jyldyń qarasha aıynda 7 mıllıardynshy Jer turǵynynyń dúnıege kelgenin jarııa etken bolatyn. Boljam boıynsha 2050 jyly Jer turǵyndarynyń sany 8-10 mıllıard shamasynda bolýy múmkin. Árıne, halyq sanynyń ósimi kez-kelgen memlekettiń ekonomıkalyq ahýalyna oń septigin tıgizetini belgili. Degenmen, máseleniń ekinshi jaǵy - álemge ortaq problema - jahandyq azyq-túlik qaýipsizdigi tónip keledi. Osy turǵydan alǵanda, aldaǵy ýaqytta halyq úshin ásirese sapaly, qaýipsiz azyq-túlikke degen suranys arta túsetini belgili. Endeshe, osy iske agrarlyq áleýeti zor Qazaqstannyń da belsene aralasatyn kezi keldi.

Halyqta «Aýrý - astan» degen sóz bar. Sońǵy jyldary sapaly ári qaýipsiz azyq-túlikpen qamtamasyz etý aıasynda osy danalyqtyń ózektiligi de barǵan saıyn arta túsken tárizdi. Dúken sórelerinde qospalarsyz, boıaýsyz, GMO-syz, sıntetıkalyq agrohımıkattarmen ýlanbaǵan, gormondar qosylmaǵan taza organıkalyq ónimniń yǵysýy da baıqalady. Olardyń ornyn baǵa jaǵynan básekesi basym, alaıda sapasy kúmán týdyratyn ónimder basýda. Osynyń ózi bir jaǵynan halyqtyń azyq-túlikke degen suranysy shapshań ósip otyrǵanyn bildirse, ekinshi jaǵynan sapaly ónimniń jetispeýshiligin ańǵartady emes pe?

Aıta keterligi, Halyqaralyq ekologııalyq aýyl sharýashylyq qozǵalysy federatsııasynyń málimetine qaraǵanda, qazirgi tańda álemniń 172 eli organıkalyq aýyl sharýashylyq ónimin óndirip keledi. 82 memlekette organıkalyq ónimder týraly arnaıy zań qabyldanǵan. Álemniń 11 memleketinde aýyl sharýashylyǵy jer kóleminiń 10 paıyzdan astamy organıkalyq jerlerge jatady. Organıkalyq aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirý naryǵynda AQSh jetekshi memleket sanalsa, odan keıingi oryndarda Germanııa men Frantsııa tur.

Al 2013 jyly Qytaı osy naryqqa qatysty resmı málimetterin alǵash ret jarııalap, úzdik tórttikke engen edi. Osynyń ózi naryqtyń aýqymdana bastaǵanyn ańǵartsa kerek. Sonymen qatar, sarapshylar organıkalyq azyq-túlik ónimder naryǵyna suranys jyl saıyn orta eseppen 15,5 paıyzǵa ósip otyratynyn alǵa tartady. Al 2020 jylǵa qaraı organıkalyq ónimderdiń jahandyq naryǵy 212 mlrd. dollarǵa deıin jetedi degen de boljam barshylyq. Qazirdiń ózinde sarapshylar búkil álemde ekologııalyq taza ónimge suranys jyl saıyn orta eseppen 20-30 paıyzǵa artyp otyrǵanyn alǵa tartady. Al organıkalyq ónimdi kóp paıdalanatyn memleketter qatarynda Eýropalyq Odaq pen AQSh, Kanada sekildi elder tur. Degenmen, sońǵy jyldary tutyný baǵytynda Ońtústik Amerıkanyń biraz elderi, Afrıka elderinde, Qytaı, Úndistan men Indonezııada belsendilik artyp keledi. damyp otyr.

Al mundaı jaǵdaı aýyl sharýashylyǵynyń áleýeti zor, agrarlyq sektorynda organıkalyq ónim keleshegi úlken úmit kúttiretin Qazaqstannyń óz múmkindikterin paıdalanbaýy esh qısynǵa syımaıtyny anyq. Árıne, bul baǵytta memlekettik ustanymǵa da sońǵy kezderi jan bite bastady. Máselen, Elbasynyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformasy aıasyndaǵy «100 naqty qadam» Ult josparynda  aýyl sharýashylyǵy ónimine ósip otyrǵan jahandyq suranys jaǵdaıynda ekologııalylyqqa basa nazar aýdara otyryp, ulttyq básekege qabiletti brendter qurý júktelgen bolatyn. Byltyr osy tapsyrmany oryndaý maqsatynda arnaıy «Organıkalyq ónim óndirý týraly» zań qabyldandy.

Jalpy jańa zańnyń maqsaty organıkalyq ónim óndirýdi damytý úshin jaǵdaı jasaý, tabıǵat resýrstardy saqtaý, topyraqty, sýdy, aýany qosa alǵanda tabıǵı resýrstardy basqarýdyń, bıoáralýandylyqty qoldaýdyń ornyqty júıelerin paıdalaný bolyp tabylady. Budan bólek, tamaq ónimderiniń sapasyn arttyryp, ekologııalyq ónimge basa mán bere otyryp, básekege qabiletti ulttyq brend jasaýǵa qoldaý kórsetý qarastyrylady. Osy arqyly basqa da damýshy elderge qazaqstandyq azyq-túlik ónimderiniń eksportyn ulǵaıtý sharalary qamtylý kózdelgen bolatyn.

Aıta keterligi, búgingi tańda Qazaqstanda organıkalyq egin sharýashylyǵy úshin 300 myń gektar jer paıdalanylyp keledi eken. Qazaqstandaǵy organıkalyq ónimder óndirý áleýeti óte zor ekenine qaramastan, elimizde jeke kompanııalardy organıkalyq ónim óndirý boıynsha sertıfıkattaıtyn memlekettik júıe qalyptaspaı, kedergiler de basym bolatyn. Sonymen qatar, organıkalyq ónim óndirý salasyn zańnamalyq retteýdiń bolmaýy buǵanǵa deıin osy naryqtyń damýyna tusaý salyp kelgen edi. Endigi kúni kedergilerdiń bári kertildi. Arnaıy zań organıkalyq ónim óndirýshiler tap bolatyn olqylyqtardy joıyp qana qoımaı, halyqtyń densaýlyǵyn jáne qorshaǵan ortany qorǵaýdyń mańyzdylyǵy eskerile otyryp, organıkalyq ónim óndirýge talaptar qoıylady. Jabaıy ósimdikterdi óńdeýdiń hımııalyq ádisterin bolǵyzbaý jaǵdaılary da qarastyrylady.

Organıkalyq ónimdi damytý áleýeti turǵysynan alǵanda Qazaqstannyń ata-babadan jalǵasyp kele jatqan dástúrli aýyl sharýashylyǵy men  geografııalyq ońtaıly ornalasý máselesine de nazar aýdarǵan lázim. Shyndyǵynda, Qazaqstan taǵam ónimderine suranys únemi artyp otyratyn Qytaı, Reseı, Orta jáne Taıaý Shyǵys pen Eýropa sııaqty negizgi naryqtardyń ortasynda ornalasqan. Bul aýqymdy aýyl sharýashylyǵy jerlerin ıemdenip otyrǵan memleket úshin úlken múmkindik. Sonyń ishinde keıingi jyldary sarapshylar ásirese Qytaı baǵytyna Qazaqstannan sapaly organıkalyq aýyl sharýashylyǵy ónimin ımporttaýǵa erekshe kóńil bólip otyrǵanyn ańǵarý da qıyn emes. Máselen, QR Aýyl sharýashylyǵy eks-mınıstri Asyljan Mamytbekov ótkizý naryqtaryn damytý jónindegi basym mindet - organıkalyq ónimderdi Qytaı naryǵyna eksporttaý ekenin aıtqan bolatyn.

«Qytaıda byltyrǵy jyly eldegi bas partııanyń sezinde halyqty ekologııalyq taza, organıkalyq ónimmen qamtamasyz etý týraly bastama kóterdi. Partııanyń sheshimi - asa mańyzdy mindet sanalatyndyqtan, qazir Qytaı osy baǵytta Qazaqstannyń naryǵynan óte úlken kólemde ónimderdi jaqsy baǵamen satyp alýǵa daıyn. Sonyń bir dáleli - jaqynda ǵana alǵash ret 60 vagon ósimdik maıy Qazaqstannyń Qytaıdyń ortalyǵynda ornalasqan Sınıan qalasyna jóneltildi. Bunymen shektelmeıdi, Qytaı aldaǵy ýaqytta osy baǵyttaǵy kelisimsharttarǵa qol qoıýǵa múddelilik tanytyp otyr», - dedi A. Mamytbekov. Osyǵan oraı, burynǵy mınıstr Qazaqstan úshin sapaly organıkalyq aýyl sharýashylyǵy ónimderin eksporttaýda eshqandaı qıyndyqtar týmaıtynyna zor senim bildirgen edi. «Qazaqstanda organıkalyq ónim óndirý úshin qolaıly jaǵdaı qalyptasqan. 2015 jyldyń sońynda biz «Organıkalyq ónim óndirý týraly» zań qabyldadyq. Zań bizge halyqty joǵary sapaly ónimmen, al óndirýshilerdi ádil baǵamen qamtamasyz etýge septigin tıgizetin organıkalyq óndiristi qoldaý jáne retteý júıesin qurýǵa múmkindik beredi», - deıdi ol.

Organıkalyq ónimderdiń qytaılyq baǵytyn arttyrýdyń áleýeti týraly QR Syrtqy saýda palatasy basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary Aıtýǵan Omarov ta jaǵymdy pikir bildiredi. Onyń aıtýynsha, jahandaǵy halyq sanynyń úzdiksiz ósýi men álemdegi tutyný kóleminiń  artýy jaǵdaıynda Qazaqstan úshin organıkalyq ónim salasyn «ekinshi munaı» deńgeıine aınaldyrǵa tolyq múmkindik bar. «Men bızneste júrgen áriptesterime osy jaıynda oılanýǵa keńes beremin. Sebebi Úndistan men Qytaı halqy shapshań ósýde. Qytaı «bir otbasy bir bala» saıasatynan bas tartyp qana qoıǵan joq, salaýatty urpaqty damytýǵa da nazar aýdardy. Oǵan basty mysal - Qytaıdyń organıkalyq ónim tutynýdy qoldaý saıasaty», - deıdi Aıtýǵan Omarov. Onyń atap ótýinshe, ótken jyly Qazaqstannan Qytaıǵa jetkizilgen azyq-túlik taýarlary eksportynyń kólemi 106 mln. dollardan asqan. Al Qytaıdyń shetelderden eksporttaıtyn jyl saıynǵy azyq-túlik ónimderiniń kólemi 104 mlrd. dollarǵa jetip otyr. ıAǵnı, Qytaı ımportyndaǵy Qazaqstan  eksportynyń úlesi nebári 0,1 paıyzdy ǵana quraǵan. Munan bólek, Azııa men Taıaý Shyǵystyń tutyný naryǵy bar. Demek, búkil álemge organıkalyq ónimdi eksportqa shyǵarýda qazaqstandyq agrobıznestiń múmkindigi óte zor degen sóz. Sondyqtan da, Syrtqy saýda palatasynyń ókili A.Omarov qazaqstandyq kásipkerler tarıhı turǵyda saýda-sattyq qarym-qatynasy jolǵa qoıylǵan kórshi elderdiń naryǵyna nazar aýdarýy kerektigin, qazaqstandyq kompanııalar shyǵaratyn sapaly, taza ónimderiniń básekege qabilettigin artyrýǵa ábden bolatynyn alǵa tartady.

Básekelestik demekshi, Qazaqstanda óndirilgen organıkalyq ónim sapasyna kelsek, sarapshylar bul baǵyttaǵy otandyq ónimdi kez-kelgen Eýropanyń brendimen teńestirýge bolatynyn da aıtady. Máselen, «Jasyl ekonomıka úshin jáne G-GLOBAL-dy damytý» koalıtsııasy basqarmasynyń tóraıymy Saltanat Rahymbekovanyń sózine qaraǵanda, osydan biraz buryn Astanadan 40 shaqyrym jerde ornalasqan kókónis ósiretin fıtodıodty jylyjaı men kún bıovegıtarıdiń múmkindikteri zerttelgen. Halyqtyq «jasyl» tehnologııalar akademııasy janynan qurylǵan synaq alańynda organıkalyq ónim ósirý úshin quramynda hımııalyq zattar men nıtrattary joq jáne tabıǵı jolmen óńdelgen kóń paıdalanylǵan. «Bul shaǵyn jylyjaıdan bıznes jasaý týraly oılamaǵan edik. Alaıda, bundaı qadam jasaýǵa bizdiń seriktesimiz, sheteldik iri saýda jelisi usynys jasady. Olardyń málimetine qaraǵanda, satyp alynatyn keıbir ónimder qymbat, bul óz kezeginde tutynýshylarǵa da aýyrtpalyq túsiredi. Al sheteldik saýda jelisi Qazaqstannan óndiriletin kókónister men ózge de ónimderdi tutynýshyǵa qolaıly baǵamen satýǵa mán bermek», - dedi S. Rahymbekova. Onyń sózine qaraǵanda, atalǵan saýda jelisimen ekologııalyq taza organıkalyq ónim daıyndaý týraly kelisim jasalyp, álgi kompanııa sonymen qatar seriktester óniminiń sapasy boıynsha zerthanalyq naqtylaý sharalaryn da óz moınyna alyp otyr. «Bizdiń ónim barlyq talaptarǵa saı bolady. Tipti, zerthanalyq zertteý nátıjeleri sapa jaǵynan joǵary qorytyndy kórsetip otyr. Qazaqstandyq ónim men Frantsııadan jetkiziletin ónimderdiń sapasyn tekserip, qazaqstandyq ónimniń quramy keıbir dárýmenderge baı ekendigi anyqtaldy», - dedi Saltanat Rahymbekova.

Degenmen, sarapshy organıkalyq ónimdi yntalandyrý úshin áli de birqatar sharalar atqarylý qajettigin alǵa tartady. Máselen, onyń aıtýynsha, Qazaqstanda organıkalyq ónimdi rastaıtyn arnaıy zerthanasy joq. Sonyń saldarynan Qazaqstanda organıkalyq ónim óndiretin sharýashylyqtar zerthanalyq naqtylaýdy Germanııaǵa, Túrkııaǵa ónim synamalaryn jiberý arqyly alyp keledi. Bul zerthanalar astyq sapasymen qatar, topyraq tazalyǵyn jáne basqa da kórsetkishterdi tekseredi. «Álemdegi iri astyq eksporttaýshy memleket retinde Qazaqstan organıkalyq ónim boıynsha zerthanalyq tekserýlerdi óz ishinde júzege asyratyn bolýy kerek», - deıdi ol.

Túıindeı aıtsaq, Qazaqstannyń jaılaýy men jaıylymy mal sharýashylyǵyn, darhan dalasy egin sharýashylyǵyn damytýǵa da asa qolaıly. Bul úshin jerden kóp ónim alýdyń sońyna túsip, ony ýlaýdyń da, hımııalyq qospalarmen búldirýdiń da esh qajeti joq. Qospasyz taza ónim - Qazaqstannyń basty ereksheligi. Eń aqyr aıaǵy Qazaqstan óziniń álemdik arenadaǵy organıkalyq, ekologııalyq taza taǵam óndiretin el retinde ımıdjin qurý kerek. Qazirdiń ózinde buǵan mol múmkindik bar. Óıtkeni, Reseıde, Arab Ámirlikterinde jáne Qytaıda Qazaqstan ekoónimderimen tanymal bola bastady. Bul is ary qaraı jalǵasyn tapsa, oǵan memlekettik deńgeıde mán berilse ıgi. Sonymen qatar, ekologııalyq taza, qospasyz organıkalyq ónimdi ishki naryqta da qoldap, halyq saýlyǵy úshin de, ekonomıka úshin de óz naryǵymyzdy osyndaı ónimmen toltyryp alsaq. Bul rette elimizde azyq-túliktiń 70 paıyzy ımporttan ekenin de esten shyǵarmaǵanymyz lázim ǵoı. 

Álemniń aldyńǵy qatarly oqý oryndarynda bilim alyp jatqan qazaq jastary otannan jyraq júrse de elimizdiń ekonomıkalyq bolashaǵyna mán berýde.

Berlınde Germanııada oqyp jatqan qazaqstandyq stýdentterdiń VI forýmy ótti. Mıýnhen men Frankfýrtan kelgen delegattar «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda Qazaqstannyń damý perspektıvasyn talqylady.

Stýdentter sondaı-aq, «100 naqty qadam» Ult josparynyń da mańyzdylyǵyna toqtaldy. Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń 5 ınstıtýttsıonaldyq reformasyn damytý, jol kartasy jáne Qazaqstannyń álemniń 30 damyǵan eliniń qataryna enýi týraly oılaryn da ortaǵa saldy, dep habarlaıdy 24.kz. Depýtat Karın Shtrentstiń pikirinshe, Qazaqstannyń keń kólemdi josparyn júzege asyrýǵa «Bolashaq» baǵdarlamasy arqyly shetelde bilim alyp jatqan stýdentter de atsalysýda. Prezıdenttiń jobasy arqyly 1993 jyldan beri Germanııada 300 qazaqstandyq bilim alyp qaıtqan.

«Qazaqstandyq stýdentter Germanııanyń kóptegen ýnıversıtetinde bilim alyp jatyr. Jastar eki el arasyndaǵy qarym-qatynasty bekemdeı tústi. Osyndaı bilim berý baǵdarlamasynyń baryna biz óte qýanyshtymyz. Ol qazaqstandyq jastarǵa eýropalyq bilimmen sýsyndap, jınaqtaǵan tájirıbe men bilimderin otandarynda qoldanýǵa múmkindik beredi», - deıdi Býndestag depýtaty Karın Shtrents.

«Ult jospary - «100 naqty qadamnyń» 27-shi qadamy sheńberinde jeke sot atqarýshylyq ınstıtýty jáne ony damytý» dep ataldy.

Almatyda osy taqyryp boıynsha QR Parlamenti Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıteti uıymdastyrǵan Dóńgelek ústelde jeke sot oryndaýshylary ınstıtýtyn jetildirý máselesi talqylandy.

Bul kóshpeli otyrysqa QR Ádilet mınıstriniń orynbasary Janat Eshmaǵambetov, QR Ádilet mınıstrliginiń Sot aktilerin oryndaý departamentiniń dırektory Saıda Saǵdat, Jeke sot oryndaýshylarynyń respýblıkalyq palatasynyń tóraǵasy Sergeı Lı, sondaı-aq, prokýratýra, sot jáne ishki ister organdarynyń ókilderi, Almaty qalalyq ádilet basqarmasynyń jáne jergilikti jerdegi jeke sot oryndaýshylary men ádilet departamentteriniń jetekshileri - barlyǵy 200-ge tarta adam qatysty.

Dóńgelek ústeldiń basty taqyryby: «Ult jospary - «100 naqty qadamnyń» 27-shi qadamy sheńberinde jeke sot atqarýshylyq ınstıtýty jáne ony damytý» dep ataldy.

«Memlekettik sot oryndaýshylyq ınstıtýty óziniń kórsetetin qyzmetterin birtindep jeke sot oryndaýshylarynyń quzyretine tapsyryp jatyr. Biz osy baǵytta qazir jumys istep jatyrmyz. Búgingi tańda sot jáne memlekettik organdardyń aıyppuldarǵa  qatysty qabyldanǵan sheshimderiniń 57 paıyzy jeke sot oryndaýshylardyń kúshimen oryndalýda. Al jeke tulǵalarǵa qatysty qarjy-qarajattardyń qaıtarylýyn qaraıtyn bolsaq, bul jumystardyń 54 paıyzyn búginde jeke sot oryndaýshylary oryndap jatyr. Bizdiń maqsatymyz - aldaǵy 3-4 jyl ishinde jeke sot oryndaýshylary ınstıtýtyn aıaǵynan nyq turǵyzý», - dedi óz sózinde Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń tóraǵasy, «Nur Otan» partııasy janyndaǵy Quqyqtyq keńes jetekshisi Nurlan Ábdirov.

Aıta ketelik, «QR Parlamenti Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń músheleri Ult jospary - «100 naqty qadamnyń» 27-shi qadamynyń qanshalyqty oryndalyp jatqany jóninde ár túrli óńirlerge baryp, tıisti monıtorıng júrgizip jatyr. Taıaý kúni depýtattar Ońtústik Qazaqstan oblysynda boldy. Al búgin Almatyǵa kelip, jergilikti memlekettik jáne jeke sot oryndaýshylarymen kezdesti. Onda osy saladaǵy basty máseleler: ákimshilik aıyppuldar, alıment tólemeý, bank pen jeke tulǵalar arasyndaǵy qarym-qatynastar, kóptegen sot sheshimderiniń oryndalmaı jatqandaǵy týraly máseleler talqylandy.