Shetelde oqý maqsat emes, armanǵa jetýdegi bir qadam bolýy kerek - Bolashaq stıpendıaty
- Almas, qazir «Bolashaq» baǵdarlamasymen AQSh-ta bilim alyp jatyrsyz, oqý orny qalaı atalady, qandaı mamandyq alyp shyǵasyz? Bul mamandyq elimiz úshin qanshalyqty mańyzdy?
- AQSh-tyń Florıda shtatynda magıstratýrada halyqaralyq bıznes baǵyty boıynsha bilim alyp jatyrmyn. Buǵan deıin halyqaralyq kompanııalarmen, sheteldiktermen jumys isteıtin uıymda eńbek ettim, sondyqtan bul sala maǵan jaqyn ári qyzyqty boldy. Odan basqa şeteldiktermen qarym-qatynasymyzdy jaqsartyp, olar Qazaqstanǵa qandaı jańashyldyqtaryn enizýi múmkin, elimizge qandaı paıda ákele alady degen oı týǵan edi. Tehnologııalyq úderis, ınnovatsııalar nemese ekonomıkalyq ahýaldy jaqsartatyn qandaı da bir jańalyqtar, damyǵan elderdiń tájirıbelerin elimizge ákelý – taǵy bir sebep boldy osy mamandyqty tańdaýyma.
- Buǵan deıin Túrkııada, Polshada oqydyńyz, bul joly sol alǵan bilimińizdi ári qaraı jetildirip jatyrsyz ba, álde múlde basqa salaǵa den qoıdyńyz ba?
- Bakalavrdy Túrkııanyń Stambul qalasynda bastadym. Odan keıin Polshanyń ýnıversıtetinde jalǵastyrdym. Jalpy, qazirgi oqýym osyǵan deıin alǵan bilimimniń jalǵasy dep aıtýǵa bolady. Stambulda IT jáne bıznes baǵytynda oqysam, Polshada menedjmentti jalǵastyrdym. Bular bir-birine óte jaqyn, birin-biri almastyryp nemese tolyqtyryp turatyn salalar.
- Nelikten tańdaý AQSh-qa, sonyń ishinde Florıda ýnıversıtetine tústi?
- University of Florida – álemdegi úzdik ýnıversıtetterdiń qatarynda. Barlyq baǵyttar, sonyń ishinde bıznes boıynsha reıtıngisi joǵary. Sol sebepti «Bolashaq» baǵdarlamasynyń tizimine engen. Sondaı-aq, bul joǵary oqý ornynda zertteýge qatty kóńil bólinedi, bul jumysqa mln-mlrd-tap qarjy bóledi. Nátıjesinde kóptegen salalarda, sonyń ishinde jasandy ıntellektide úlken jetistikterge jetip otyr.
- Oqý baǵdarlamasynda qandaı pánder bar, jalpy oqý protsesi qalaı qurylǵan?
- Halyqaralyq bıznes baǵyty bolǵandyqtan, pánder jıyntyǵy aýqymdy. Bıznes uǵymy keń ǵoı. Stýdentter osy salanyń ishinde qandaı baǵyttardy zerttegisi keledi, jalpy ózin ne qyzyqtyrady – sol pánderdi tańdaı alady. Berilgen pánderdiń teń jartysyn meńgerýge mindetti bolsaq, qalǵanyn stýdentter ózderi tańdaıdy. Mysaly, makroqarjy, halyqaralyq qarjy, strategııalyq sheshimder qabyldaý pánderi, budan basqa halyqaralyq bıznes júrgizý ádisteri, logıstıkaǵa, jasandy ıntellektige qatysty pánder bar.
- Ádette bir kúnińiz qalaı ótedi?
- Oqý saǵat 9:00-de bastalady. Túske deıin lektsııalar, al túski asymyzdy ishkennen keıin úıge berilgen tapsyrmalardy oryndaımyz, óz jobalarymmen aınalysamyn. Bul jumysty keıde 1-2 saǵatta isteýge bolady, keıde shuǵyl tapsyrý kerek bolsa, keshke deıin júresiń. Al, qolym bosaǵan jaǵdaıda ýaqytty otbasymmen birge ótkizýge tyrysamyn. Biraq, jumys aptasynyń negizgi bóligi oqýǵa ketedi, zaıybym, balalarymmen kóbinese apta sońyn birge ótkizemiz. Belsendi demalysty jaqsy kóremiz. Mindetti túrde sportpen shuǵyldanamyn. Berilgen tapsyrmalardy ýaqytynda ótkizip, emtıhandardy tapsyrǵannan keıin, kóbinese osy Florıda shtatynyń mańaıyndaǵy qalalarǵa qydyryp, serýendeımiz. Orlando degen qala bar, onda bárińizge jaqsy tanys Dısneılend jáne Universal Studios degen oıyn-saýyq ortalyǵy ornalasqan. Tampa degen qala bar. Men turyp jatqan Geınsvıll osy eki qalanyń ortasynda ornalasqan. Sondyqtan, baryp kelýge óte yńǵaıly. Osy jaqtaǵy jańa dostarymyzben de jıi aralasamyz, olarmen tabıǵat aıasyna shyǵyp, serýendeımiz.
- Qazir jastar arasynda jaqsy úrdis bar, oqyp júrip jumys isteıdi. AQSh-ta ol múmkin be?
- Árıne, AQSh-ta oqı otyra jumys isteýge bolady. Halyqaralyq stýdentterge 20 saǵatqa deıin jumys isteýge ruqsat bar. Sheteldik stýdentter bul múmkindikti paıdalanady. Bir ǵana talaby – atqaratyn jumysy kampýs ishinde bolýy qajet. Kóbinese kofehanalarda, meıramhanalarda eńbek etedi. Jattyǵý zaldarynda, jalpy kampýsta ornalasqan barlyq qyzmet kórsetý oryndarynda jumys isteýge bolady.
- Birneshe shet elde bilim aldyńyz, ıaǵnı salystyra alasyz. Erekshelikterin aıta alasyz. Qaı jaqta bilim alǵan qazaqstandyq stýdentterge jaıly, nelikten?
- Túrkııada jáne Polshada bakalavrda oqyǵanymdy aıttym. Bulardyń árqaısysy óz tańdaǵan baǵyttarynda myqty. Mysaly, bıznes pen menedjment osy eki eldiń joǵary oqý oryndarynda joǵary deńgeıde. Al, AQSh-ta álemniń eń myqty kompanııalary ornalasqan, osydan-aq bıznestiń qandaı jolǵa qoıylǵanyn, qandaı tájirıbe alýǵa bolatynyn baǵamdaı berińiz. Al jalpy, adamnyń jeke qyzyǵýshylyǵyna baılanysty der edim.
- Sheteldik joǵary oqý ornyn tańdaǵanda nege asa mán berý qajet?
- Sheteldik ýnıversıtetti tańdamas buryn ol sizge qajetti mamandyqqa oqyta ma, sony bilýińiz kerek. Qanshalyqty naqty jáne tereń bilim beriledi, ýnıversıtettiń reıtıngi qandaı – osyǵan mán bergen jón. Ýnıversıtettiń qaı elde ornalasqany da mańyzdy. Erteń alǵan mamandyǵyńyz boıynsha jumysqa ornalasa alasyz ba, naryqta qanshalyqty suranysqa ıe, qandaı múmkindikterińiz bolady? Basqa joǵary oqý oryndarymen qandaı qarym-qatynasta, stýdenttermen almasý baǵdarlamasy jumys isteı me – sonyń bárin aldyn ala zertteý qajet.
- Jańa jerge, tildik ortaǵa úırenisý qanshalyqty qıyn boldy? Jalpy, tildi jetik bilý qanshalyqty mańyzdy?
- Mende bul jaǵynan kedergi bolǵan joq. Óıtkeni, shetelde oqydym, sondaı-aq qazaq-túrik lıtseıinde oqyǵandyqtan, munda aǵylshyn jáne túrik tilderin jaqsy meńgerip shyqtym. Negizgi irgetasy qalanǵandyqtan, maǵan ony ýnıversıtette ári qaraı meńgerý jeńil boldy. Árıne, tilden basqa ortaǵa, tabıǵatyna, adamdaryna úırenip, beıimdelýiń kerek, oǵan 1-2 aı ýaqyt beredi.
- Qansha til bilesiz? Tildi úırený úshin ynta jetkilikti me? Taǵy qandaı tilderdi úırengińiz keledi?
- Árıne, tildi úırenýge eń aldymen ynta kerek. Sosyn mindetti túrde árdaıym turmysta qoldanýǵa tyrysý qajet. Jalpy bir baıqaǵanym, tildi tájirıbe barysynda tez úırenýge bolady, ıaǵnı sol tilde sóıleıtindermen qarym-qatynas ornatý kerek. Jalpy ózim qazir ana tilim jáne orys tilinen basqa aǵylshyn, túrik tilderin jetik meńgergenmin. Polshada bilim alǵandyqtan, polıak tilin bilemin. Bolashaqta ıspan, nemis jáne frantsýz tilderin úırengim keledi. Óıtkeni, bul tilder álemdik mańyzy bar tilder qatarynda, olardyń qoldanysy arta túsedi, sondaı-aq qytaı tilin meńgersem degen oıym bar. Qytaı – úlken naryq, sol naryqta bıznespen aınalysý úshin, sheteldik ınvestorlardy tartý úshin bul tildi bilý mańyzdy.
- Otbasyńyzben, sonyń ishinde balabaqsha jasyndaǵy eki balańyzben qazir AQSh-ta turyp jatyrsyz. Qalaı ornalastyńyzdar?
- AQSh-qa kóship kelgennen keıin eki aıdaı beıimdelý kezeńin bastan ótkerdik. Al, balalardy balabaqshaǵa ornalastyryp, olardyń úırenisip ketýi úshin 3-4 aıdaı ýaqyt ótti. Tezirek ortaǵa qalyptasý úshin beıimdelý kezeńin jergilikti halyqpen tanysyp, aralasýǵa arnadyq, ýnıversıtette ótetin túrli is-sharalarǵa qatystyq, munyń da úlken bir kómegi boldy. Balalarymyzdyń balabaqshasynda bolyp jatqan, qalada uıymdastyrylǵan is-sharalardan qalmaýǵa tyrystyq.
Otbasymnyń qasymda bolǵanyna qýanyshtymyn. Zaıybym ekeýmiz bar qıyndyqty da, qyzyq-qýanyshty da birge kórip kelemiz. Jalpy, bul sapar bizdiń ómirimizdegi mol tájirıbe boldy.
- Elimizde balany balabaqshaǵa ornalastyrýda ózindik qıyndyqtar bar. Shetelde oryn jetispeýshiligi sııaqty máseleler bola ma, álde sizge stýdent retinde qandaı da bir jeńildikter qarastyrylǵan ba?
- Men oqyp jatqan qala – stýdenttik qala dep esepteledi. Sondyqtan úıge de, balabaqshaǵa da suranys óte joǵary. Osyǵan baılanysty kelgen kezde qıyndyqtar boldy. Máselen, sapaly tárbıe beretin balabaqshalarǵa jarty, bir jyl buryn kezekke turý qajet. Biraq, bizdiń jolymyz boldy, 2-3 aptadan keıin mektepke deıingi mekemeden oryn taýyp, ornalastyrdyq. Bul máselelerdi sheshýge ýnıversıtet tarapynan kómek kórsetiledi, biraq suranys joǵary bolǵandyqtan kezek uzyn.
- AQSh-ta sizdi qatty tań qaldyrǵan nárselerdi tizbektep berseńiz...
- Ondaı nárse kóp, sonyń biri – ınfraqurylymnyń qanshalyqty deńgeıde damyǵany. Joldar óte sapaly jasalǵan, bul saıahattaýǵa, bir qaladan ekinshisine barýǵa yńǵaıly. Jol boıyndaǵy qyzmet óte damyp ketken. Eki qala arasyndaǵy jolda, ár 10-15 mıl saıyn janar-jaǵar maı quıý beketi, túrli dámhana-meımanhanalar, kólikti toqtatyp, demalýǵa bolatyn oryndar, ájethana tur. Bul týrızmdi damytý úshin asa kerek jáne jergilikti turǵyndar úshin de osyndaı jaǵdaı jasalýy tıis.
Ekinshi tańqaldyrǵany – amerıkalyqtardyń tutyný deńgeıiniń joǵarylyǵy. Olar ózderine qajet zattardy, kóptegen zatty ońaı, kóp qarajat jumsap satyp ala alady, ıaǵnı turmys jaǵdaılary óte joǵary. Amerıka tutynýshylyq qabileti jaǵynan álemdegi №1 memleket bolyp sanalady.
Taǵy bir qyzyq jaıt, amerıkalyq fılmderde kórsetilip jatady, qoǵamdyq kir jýatyn oryndar. Bul AQSh-ta qatty damyǵan, olar óte kóp. Birqatar shtatty araladym, baspanalary negizinen eski, sol sebepti kir jýǵysh mashına qoıýǵa jaramaıdy, qubyrlary oǵan arnalmaǵan.
Al oqýǵa baılanysty aıtar bolsam, stýdentter lektsııaǵa 100 % daıyn kelýge tyrysady. Óıtkeni, bul lektsııalar arqyly stýdentterdiń qanshalyqty daıyndyǵy synalady, kóptegen suraqtar qoıylady lektsııa ústinde, sol jaǵy tańqaldyrdy. Qoıylǵan suraqtarǵa tııanaqty jáne túbegeıli jaýap berýge tyrysady.
- Siz oqıtyn ýnıversıtette bilim alyp júrgen qazaqtar kóp pe?
- Men oqyp jatqan ýnıversıtette onshaqty qazaq bar. «Bolashaq» baǵdarlamasymen de, basqa da jobalarmen bilim alyp jatyr. Kóbinese Qazaqstannyń ortalyǵynan, Nur-Sultan men Almaty qalalarynan kelgender.
Jalpy, qazaq dıasporalary ár qalada bar. Olar bir-birimen aralasady, jaqsy baılanys ornatylǵan. Túrli is-sharalar uıymdastyrylady, merekelerdi birge atap ótemiz. Máselen, bıyl Naýryz merekesin Orlando qalasynda atap óttik. 120-130 adamdaı boldy. Keremet ótti, ulttyq kıimderimizdi kıip, baýyrsaq pisirip, dastarhan jaıdyq.
- Shetelde oqyǵysy keletin jastarǵa qandaı aqyl-keńes berer edińiz?
- Eń bastysy - tildi jaqsy meńgerý, bilý qajet. Ony shetelge shyqpas buryn mektepte júrip úırengen durys. Qazirgi tańda onlaın kýrstar da jetkilikti, mektepterdiń ózderinde de tildi úıretýge jaqsy jaǵdaı jasalǵan, sony durys paıdalaný kerek. Árqashan da alǵa qoıǵan maqsattaryńyzǵa, armandaryńyzǵa senińizder. Senip, eńbektenseńizder, sol armandarǵa jetýge bolady. Shetelge shyǵý negizgi maqsat emes, ol arman-maqsattaryńyzǵa jetýge jaǵdaı jasaıtyn bir qadam bolýy tıis.
- Áńgimeńizge kóp rahmet!