«Shetel termınderin aýdarǵanymyz durys pa?» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetinde «Teńdesi joq ota» degen maqala berilgen. «Gazetimizdiń Oral qalasyndaǵy tilshi qosynyna jasy alpysty alqymdap qalǵan azamat keldi. Ózin tanystyrdy. Aty-jóni Samat Bekmaǵambetov eken. Jasy elýdiń segizine shyǵypty. Sharýańyzdy aıta otyryńyz dedim men zamany bir jasy ózim quralyptas azamatqa. Onyń aıtaıyn degen áńgimesiniń uzyn-yrǵasy tómendegideı bolyp shyqty. Ol bas mıynda paıda bolǵan isikten biraz ýaqyt qatty qınalyp zardap shegip kelipti. Tipti, ómirden kúderin úzgendeı mazasyz da azapty kúı keshedi», -dep jazady maqala avtory.
Oǵan qoıylǵan dıagnoz óte aýyr ári kúrdeli bolǵandyqtan oblystaǵy mamandar ota jasaý úshin oǵan elordasy Astanada ornalasqan Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵyna baryp emdelýge joldama beredi. Sátin salǵanda, onyń munda ómirden úzile bastaǵan úmiti qaıta jalǵanady. Samattyń aıtýynsha, atalǵan ortalyqtaǵy Serik Aqsholaqov bastaǵan neırohırýrgter jasaǵan teńdesi joq ota elimizde tuńǵysh ret iske asypty.
«Biz bul derektiń mánisine tereńirek qanyǵý maqsatynda Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynyń baspasóz qyzmeti mamandaryna habarlasqan edik. «Egemen» arqyly olarǵa alǵysy men rızashylyǵyn jetkizýdi qajet dep tapqan, búginde dertinen múldem aıyqqan jannyń aıtqany aına-qatesiz ras bolyp shyqty. Naqtyraq aıtqanda, bastyń sol jaq qýysynda onyń mańdaıǵa túıisetin tusynda paıda bolǵan qaterli isikti mıkrohırýrgııa jolymen sylyp tastaý tásili otandyq medıtsına tarıhynda alǵash ret atqarylypty», - dep atap ótilgen maqalada.
Bas basylymda «Jarııa etý isi jaqsylyqqa bastaıdy» atty taqyryppen QR Qarjy mınıstri Baqyt Sultanovtyń maqalasy jarııalandy. «Kóleńkeli ekonomıkamen kúres - ol ekonomıkany damytý úshin qosymsha «qorek» izdestirý ǵana emes, sonymen birge ony saýyqtyrý mindetterin sheshýdegi memleket qabyldaıtyn bútindeı bir sharalar kesheni. Ekonomıkaǵa «kóleńkeden» tek qana zańdy qatańdatý jáne sanktsııalar arqyly qarjy tartýǵa talpynys jasaý syńarjaq qadam bolatyndyqtan, memleket yntalandyrýshy tásilder qoldanady. Raqymshylyq jasaý men jarııa etý osyndaı sharalardyń biri bolyp tabylady. Eger raqymshylyq jasaý uǵymy belgili bir zań buzýshylyqtar úshin jaýapkershilikten bosatýdy bildirse, jarııa etý qylmyssyzdandyrý maqsatynda zańdyq kúshine engizýdi jáne resmı tanýdy bildiredi. Táýelsizdiktiń qysqa merzimi ishinde Qazaqstan Respýblıkasy ishki kapıtaldy ekonomıkaǵa tartýda baı tájirıbege ıe boldy. Jarııa etýdiń negizgi mindeti árkezde de ekonomıkaǵa kóleńkeli kapıtaldy tartý jáne múlikti zańdastyrý bolyp keldi jáne solaı bolyp qala beredi»,-dep jazady mınıstr.
***
«Shejire DNA» (Shejire DNQ) ǵylymı-gýmanıtarlyk jobanyń jetekshisi Nurbol Baımuhanov jas ǵalymdar komandasymen qazaq jáne basqa ulttardyń genetıkalyq kelbetin daıyndaýǵa kiristi. Osy oraıda «Aıqyn» gazeti Baımuhanovpen aradaǵy suhbatty kópshilik nazaryna usynyp otyr.
«Bul másele pisip-jetildi. Biz qazaqtyń sany az ult retinde joıylyp ketýge jol bermegen, perishtesindeı qorǵap júrgen genetıkalyq kodymyzdy materıaldyq emes qundylyqtar sheńberinde usynsaq, bizdiń ult retindegi ımıdjimizdiń bar qyrymen tanylýyna múmkindikter ashylar edi. Sebebi bazbireýler aıtyp júrgendeı, rýǵa bólinýshilik nemese traıbalızmniń Jeti ata shejiresine qatysy joq. Bul - bir ult, bir halyq retinde jumylýdyń altyn qazyǵy. Orta ǵasyrlardan beri genetıkalyq ádispen negizdelgen shejiremizdiń adamı-rýhanı qundylyqtarǵa qosqan úlesi ǵylymı turǵyda dáleldendi. Bul qundylyq qazaq ultyn álem aldynda jańa qyry men jańa sıpatymen tanytady, sebebi qazaq ulttynyń tektiligi árqashanda bıikten kórinip turady!» -deıdi zertteýshi. Bul suhbat « Tektilik negizin qan quramynan taptyq» degen taqyryppen basyldy.
Osy gazette «Ulttyq keńes qurylatyn boldy» atty maqala berilgen. Qazaqstanda Prezıdent janynan ádebıet jáne óner boıynsha ulttyq keńes qurylady. Bul týraly «Máńgilik el - eldiń biriktirýshi kúshi» atty shyǵarmashylyq jáne zııaly qaýym ókilderiniń forýmynda Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly málim etti. «Salany ınstıtýtsıonaldyq qaıta qurý, basqarýshylyq máselelerdi úılestirý maqsatynda elimizde alǵash ret Qazaqstan Prezıdenti janynda Ádebıet, óner boıynsha ulttyq keńesti qurý josparlanyp otyr. Sondaı-aq QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi janynda salalar boıynsha kórkemdik keńes qurý qarastyrylýda» dedi vedomstvo basshysy.
Osy oraıda mınıstr Ulttyq keńes mádenı saıasatty júzege asyrý máselelerinde keńes berýdiń bas organy bolatyndyǵyn atap ótti. Onyń quramyna depýtattar, Úkimet ókilderi, shyǵarmashylyq odaqtar men mádenı uıymdardyń jetekshileri, qoǵam qaıratkerleri, bıznes-qoǵamdastyqtardyń ókilderi kiretin bolady.
***
Termın máselesi elimizde til mamandary men ǵalymdar tarapynan, sondaı-aq qarapaıym oqyrmandar tarapynan da kóp talqyǵa túsip kele jatqan taqyryp. Sonyń biri - shet tilderinen enip jatqan halyqaralyq termınderge baılanysty pikirler. Búginde «Shet tilderinen engen termınderdi aýdarmaı sol kúıinde qaldyrý kerek» degen kózqaras jıi aıtylady. Olardyń keıbireýi mynalar: fortepıano, kalendar, pasport, protsent. Osy pikirdi jaqtaýshylardyń aıtar ýájderi - qazaq tilinde termın sol uǵymnyń maǵynasyn dál bere almaıdy, qaı tilge de bolsa ortaq termın saqtalýy kerek. Óz ýaqytynda mundaı termınderge halyqaralyq degen mártebe berilgen bolatyn. Óıtkeni ózge elde ashylǵan jańalyqqa óz tilińnen balama tabý ońaı sharýa emes.
Mundaı úderis til tutynýshylardyń arasynda túsinbestik týyndatýy da múmkin. Degenmen, ózge tilde paıda bolyp, basqa tilderge engen uǵym ataýyn Alash zııalylary «Jat sózder» dep tilden bólektegeni belgili. «Jat sózder» degendegi maqsattary - tilimizge jat ekenin bildirý edi. Bul jaıynda tolyq bilgilerińiz kelse, «Ana tili» basylymynyń sońǵy sanynda jarııalanǵan « Shetel termınderin aýdarǵanymyz durys pa?» degen maqalany oqyp shyǵyńyz.