Shámshiniń ánderi ómirsheńdigimen el murasyna aınaldy
Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy «Jeke án salý» kafedrasynyń meńgerýshisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, professor Gúldana Saparǵalıevanyń aıtýynsha, elimiz Táýelsizdik alǵannan keıin Shámshi shyǵarmashylyǵynyń baǵy jańasha jandy.
«Qazaq eliniń kók baıraǵymen úılesim taýyp, memlekettik rámizimizge aınalǵan Ánurannyń kompozıtory – Shámshi Qaldaıaqov. Alǵash ret, egemendi Qazaqstannyń Gımni 2006 jyly Parlamentte bekitildi. Tuńǵysh Prezıdent-Elbasy N.Á.Nazarbaevty saltanatty ulyqtaý rásiminde oryndalyp, qazaq eli zor iltıpatpen qabyldaǵan edi. Ol – asa kórnekti sazger, vals patshasy, qazaq estradasynyń negizin qalaýshylardyń biri. Ánderi taýdan aqqan bulaqtyń únindeı, áserli de erke, tunyq lırıkaǵa toly ulttyq naqyshtan nár alǵan, ıirimdi ereksheligimen tyńdaýshysyn tánti etedi»,– deıdi Gýldana Saparǵalıeva.
Sonymen qatar, ol ánniń baǵyn ánshi ashatynyn da tilge tıek etti. Osy turǵydan alǵanda Shámshiniń ánderin naqyshyna keltirip oryndaǵan ánshilerdiń de úlesi zor.
«Qazaq oryndaýshylyq óneriniń qaıtalanbas qaıratkerleri Roza Baǵlanova, Bıbigúl Tólegenova, Rashıd Abdýllın, Rashıd Musabaev, Zeınep Qoıshybaeva, Nurǵalı Núsipjanovtardyń oryndaýyndaǵy Shámshi ánderi qýanysh pen baqyt ákelgendeı, jarqyraǵan jaryq juldyzdaı tyńdarmanǵa kúsh-qýat beretin. «Aq erke – Aq Jaıyq», «Baqyt qushaǵynda», «Qaıyqta», «Aqmańdaılym», «Aqsuńqarym», «Syr sulýy», «Ana týraly jyr», «Aq bantık», «Ánim sen ediń» jáne taǵy basqa kóptegen ánderi Shámshi Qaldaıaqovtyń qazaq eliniń altyn qorynda saqtalyp, urpaqqa qaldyrǵan baǵa jetpes murasy ispetti. Shámshiniń ánderi ómirsheńdigimen el murasyna aınaldy»,– dedi ol.
Óz kezeginde, dástúrli ánshi Nurjan Janpeıisov Shámshi ánin tyńdap erjetkenin jetkizdi.
«Shámshi Qaldaıaqov – qazaq án ónerinde «Vals koroli» dep atalǵan birtýar tulǵa. Ol kisiniń qazaq rýhanııatyna qosqan úlesi zor. Sebebi, artynda halyq únimen astasyp jatqan ómirsheń ánderi qaldy. Jasy da, qarty da jatqa bilip, toı-jıynda mindetti túrde Shámshi ánderi aıtylady. Biz de bala kezimizden Shámshi ánderin estip óstik»,– dedi Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Nurjan Janpeıisov.
Onyń aıtýynsha, Shámshi ánderiniń kóbi bizge alǵash qalaı oryndalǵan bolsa solaı jetken.
«Ánderiniń ishinde Shámshiniń «Qushaq jaıǵan qandaı adam» deıtin týyndysyna erekshe toqtalǵym keledi. Bir tyńdaǵanda dástúrli ánge eliktep shyǵarylǵany kórinip turady. Ózim osy ándi erekshe qumartyp, shamam kelgenshe oryndap júrmin. Shámshi Qaldaıaqov pen Dánesh Raqyshev shyǵarmashylyq baılanysta bolǵan desedi. Bir saparymen Shámshi aǵamyz Taldyqorǵanǵa jol tartady. Osy sharaǵa D.Raqyshev ta shaqyrylǵan bolsa kerek. Án aǵa týraly kóptep estelikter qaldyryp júrgen jazýshy Orazbek Bodyqovtyń bylaı degeni bar: «Shámshi men Dánesh Taldyqorǵanda kezdeskende uzaq sóılesti. Júrip te sóılesti, otyryp ta sóılesti. Áńgimeniń naqty ne týraly ekenin ańǵara almasam da, negizgi arqaý – óner týraly, án týraly ekenin anyq», - deıdi. Aıtpaǵym, Shámshi Dánesh Raqyshevtyń «Aqmaralym» degen ánin óte joǵary baǵalaǵan eken. Jáne «Meniń bir ánim, Dákeńniń osy «Aqmaralym» ánine uqsasa eken» dep yqylasyn tanytqan. Qos ánniń oryndaýshysy retinde, bir-birine uqsastyǵy, jaqyndyǵy baryn sezemin dep aıta alamyn»,– deıdi dástúrli ánshi Nurjan Janpeıisov.
Qazaqtyń baǵyna týǵan, daryn ıesi ultymyzdyń mýzyka qorjynyna aýyz toltyryp aıtarlyq úles qosyp ketti. Búginde qazaq mýzykasyn Shámshisiz elestetý tipti de qıyn. Onyń shabytymen shalyqtap shyqqan talaı týyndysy qarapaıym qazaqty ánge baýlydy.
QR Eńbek sińirgen ártisi Ulbosyn Tájibaıqyzy Shámshi Qaldaıaqovtyń jerlesi bolǵanyn maqtan tutady. Tipti, kompozıtor oǵan án de arnamaq bolǵan eken.
«Shámshi Qaldaıaqov – Otyrardyń týmasy. Men Arysta týyp óstim. Uly kompozıtordyń jerlesi bolǵanymdy maqtan tutamyn. Ol kisi óte qarapaıym, elgezek, aqkóńil jigit bolatyn. Ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldardyń basynda Jetisaı qalasynda shyǵarmashylyq keshi ótti. Sol kezde qatty aýyryp, aýrýhanaǵa tústi. Men sol kezde Shámshi aǵaǵa qoldan kespe pisirip, aparyp bergenim bar. Sony ómirden ótkenshe aıtyp júrdi. «Ulboshtaı, seniń kespeńniń arqasynda men aıaǵymnan tik turdym ǵoı, tiri bolsam, saǵan bir án arnaımyn»,– deıtin. Biraq maǵan án shyǵaryp úlgermedi»,– deıdi Ulbosyn Tájibaıqyzy.
Onyń aıtýynsha, Shámshi Qaldaıaqov qazaq saz ónerin kóptegen lırıkalyq ándermen baıytqan erekshe daryn ıesi.
«Óte daryndy kisi bolǵan. Týyndylary keremet. Qazir olar retro-ánder boldy ǵoı. Búgingi kúnniń ánderimen tipti salystyrýǵa da kelmeıdi. Ókinishke oraı, qazirgi ánder jeńil-jelpi, tyńdaýǵa da kelmeıdi. Sheteldiń mýzykasyna qazaq tilinde mátin jazyp shyǵara beretin boldy. Al, Shámshi Qaldaıaqov shyn júrekten shyqqan, búkil bolmysymen oryndaıtyn ánder jazǵan. Ondaı kompozıtor álemde bireý. Onyń shabyty men talantyn sózben aıtyp jetkizý múmkin emes»,– deıdi ol.
Sonymen qatar, ol Shámshiniń ashylmaǵan qyry men syry kóp ekenin jáne qazaq mýzykasy úshin ony áli de zertteý qajettigin aıtty.
«Barlyq óner zertteýshileri, mýzykanttar Shámshiniń ánderine zeıin qoıyp, kóńil bólip zertteýi kerek. Sondaı-aq, mektep oqýlyqtarynyń ishine Shámshi Qaldaıaqov týraly engizý qajet. Bala kishkentaıynan Shámshi Qaldaıaqovtyń kim ekenin bilip ósýi tıis. Onyń árbir áni – bir tarıh. Bıyl tiri bolsa 90 jasqa tolar edi. Ol artynan óshpes baı mura qaldyrdy. Qazaq bar jerde, Shámshi bar»,– deıdi QR Eńbek sińirgen ártisi Ulbosyn Tájibaıqyzy.