Shala týǵan balalar qandaı aýrýlarǵa beıim bolady – neonatolog jaýaby
– Aıjan Ázimbaıqyzy, merziminen buryn bosanýǵa ne túrtki bolady?
– Sebepterdiń biri syrtqy faktorlarǵa, júkti áıeldiń jumysyna qatysty bolady. Júkti áıelge uzaq ýaqyt tik turý, kerisinshe bir qalypta uzaq otyrý zııan. Bolashaq ananyń jasy men densaýlyq jaǵdaıy, durys tamaqtanbaýy da merziminen buryn bosaný qaýpin kúsheıtedi. Erte bosanýdyń ártúrli sebebi bar: áıeldiń tym jas bolýy jáne sáıkesinshe ananyń organızmi, patologııalyq (ádetten tys) júktilik, buryn túsik tastaǵan bolýy, aýrýlar, fızıkalyq jáne psıhıkalyq jaraqattar, sonyń ishinde nıkotınmen jáne alkogolmen ýlaný.
– Shala týǵan náreste men mezgilinde týǵan balanyń aıyrmashylyǵy kóp pe?
– Álbette, onyń syrt kórinisiniń ózi basqasha bolady: bas súıegi úlken, aıaqtary qysqa, terisi qurǵaq jáne ájim sekildi qatparlanyp turady, terisiniń túsi qyp-qyzyl, qyzylshaqa, súıekteri óte názik bolǵandyqtan, synýǵa beıim. Qulaq shemirsheginiń tolyq ósip-jetilmeýinen qulaqtary kishirek, bas súıekke jabysyp bitedi. Shala balanyń syrtqy jynys músheleri de áli ósip-jetilmeýi múmkin. Barlyq dene músheleri men júıeleriniń de ózindik aıyrmashylyqtary bar. Ortalyq júıke júıesiniń áli jetilmegendigi balanyń minez-qulqyna áser etedi. Qol-aıaǵynyń qozǵalystary erekshe, keıde qol-aıaǵy tyrysyp qalǵan sııaqty bolyp kerinýi de múmkin.
Bala otyz toǵyzynshy aptadan buryn týsa, salmaǵy 1 000 gramnan 2 500 gramǵa deıin, boıynyń uzyndyǵy 35 sm-den 45 sm-ge deıin bolsa, náreste shala týǵan nemese mezgilinen buryn týǵan dep sanalady. Qazirgi kezde balanyń salmaǵy 900-500 gramm bolyp týsa, onyń ómirin saqtap qalýǵa bolady.
– Shala týǵan balada qandaı aýrýlar bolýy múmkin?
– Kóptegen shala týǵan náreste dúnıege kelgen kezinde júrek-qan tamyrlary, as qorytý, tynys alý jáne júıke sekildi keıbir músheleri men júıeleri tolyq qalyptaspaýy múmkin. As qorytý júıesiniń shala jetilýine baılanysty dıspepsııa, kolıt, dısbıoz sekildi asqazan-ishek aýrýlary kezdesýi múmkin. Náresteniń ishek bulshyqetteri áli de nashar mashyqtanǵandyqtan, tamaqty jyljytý protsesi baıaý júredi. Osynyń saldarynan shala týǵan náresteler kóbinese sútti qorytý kezinde paıda bolǵan gazdardyń jınalýynan qınalyp, ish kebý, ish qatý jıi kezdesedi.
– Neonatologııa jáne jańa týǵan nárestelerdiń hırýrgııa bólimi týraly aıtyp berińizshi...
– Neonatologııa jáne náresteler hırýrgııasy bólimi 1959 jyldan bastap ana men bala prıntsıpi boıynsha jumys isteıdi, dene salmaǵy óte jáne ekstremaldy tómen balalardy kútý men emdeýde úlken tájirıbesi bar. 2003 jyldan bastap neonatologııa jáne náresteler hırýrgııasy bólimi Almaty qalasy men respýblıkanyń ár túrli aımaqtarynan týa bitken damý kemistikteri men hırýrgııalyq patologııasy bar jańa týǵan nárestelerge shuǵyl medıtsınalyq kómek kórsetedi. Jańa týǵan nárestelerdiń osy kontıngentine óńesh atrezııasy, dıafragmaldy jaryqtar, ishek bitelisi, anorektaldy damý aqaýlary, gastroshızıs, omfalotsele, segizkóz-quıymshaq aımaǵy teratomalary jáne basqa da týa bitken damý aqaýlarǵa kúrdeli rekonstrýktıvti-plastıkalyq operatsııalar júrgiziledi.
– Balalar arasynda qandaı aýrý jıi kezdesedi?
– Balalardyń shaby jaryǵy – ishki aǵzalardyń bultıyp shyǵýy. Bul sımptomdar balalar hırýrgııasynda jıi kezdesetin jáne konservatıvti emdelýge jatpaıtyn aýrý. Kóbinese, shala týǵan nárestelerde bolady. Er balalarda atalǵan aýrý jaryq qabynyń, ishperdesi ósindisiniń durys damymaýyna baılanysty paıda bolýy múmkin. Shaby jaryǵynyń formasy ul balalarda ártúrli bolady: sopaq, dóńgelek. Al, qyz balalarda kóbinese dóńgelek pishinde kezdesedi. Kólemi ulǵaıǵan kezde, shaby aımaǵynan jynys erni aımaǵyna aýysa bastaıdy. Negizinen bul qubylystar, balaǵa qandaı da bir aýyrsynýlar týǵyzbaýy múmkin. Tek bala qatty kúshengende, jylaǵanda, jótelgende bultıyp kórine bastaıdy. Medıtsına salasynda shaby jaryǵymen tek qana er balalar qınalady.
– Bul aýrýdyń emi qandaı?
– Shaby jaryǵynan bólek, kindik jaryǵy da bolady. Kindigi jaryǵy 3 jasqa deıin ózdiginen jazylyp ketýi múmkin. Al, shaby jaryǵynyń qysylyp qalýy múmkin. Bul jaǵdaılar bala ómirine qaýipti. Sondyqtan jedel operatsııa jasaýdy qajet etedi. Medıtsına salasynda shaby jaryǵynyń otasy 30 mınýttqa sozylady. Bul balalardyń jasyna qaramaı jasalatyn ota. Reabılıtatsııalyq kezeńi operatsııadan keıin 2-3 kún, tigilgen jibimen úıine shyǵarylady. Jibi 7-10 kúnnen keıin alynady. Al, operatsııadan keıingi tyrtyǵy, ýaqyt óte kele kishireıip, qalpyna keledi.
– Shala týǵan nárestelerdiń kútimine toqtalyp ótseńiz...
– Shala týǵan balanyń kútimi birinshi perzenthanada, sodan keıin arnaıy shala týǵan balalar bóliminde jasalady. Mundaı náreste ortalyq júıke júıesiniń jáne teri qabatynyń temperatýracyn retteý qyzmetiniń jetilmeı týý sebebinen dene temperatýrasyn qalpynda ustaı almaıdy. Salqyn jerde tez tońyp, ystyq jerde dene qyzýy kóterilip ketedi. Sondyqtan shala týǵandarǵa shalalyqtyń dárejesine sáıkes ártúrli temperatýralyq rejımdi saqtaý kerek. Úı jaǵdaıyndaǵy kútim kezinde bólmedegi aýa temperatýrasy 22-25 gradýs bolǵany abzal jáne ár 3 saǵat saıyn bólmeni 15-20 mınýt jeldetý qajet.
– Áńgimeńizge rahmet!