Shákir Ybyraev: Abaı aıtqan 5 dushpandy joıa aldyq pa
«QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Abaı týraly jazǵan maqalasy «Abaı jáne HHІ ǵasyrdaǵy Qazaqstan» dep atalady. Maqalanyń ataýynan birden kórinip turǵandaı, Abaıdyń aıtqan tereń oılary, adam, qoǵam, áleýmettik orta, ýaqytqa sáıkes qorytqan oı-pikirlerin búgingi Qazaqstannyń tirshiligindegi túrli qundylyqtarmen jáne bolyp jatqan oqıǵalarmen órelestirý maqsatynda jazylǵany anyq baıqalady. Abaı dáýiri basqa bolǵanymen onyń aıtqan oılary, ásirese halqymyzdyń túrli qundylyqtary, minez-qulqy, erekshelikteri búgingi qoǵamda da óte ózekti. Qazirgi Qazaqstannyń jaǵdaıynda da oılanyp, Abaı oılarymen sabaqtastyratyn, kemshiligimizdi jóndeıtin, jaqsylyǵymzdy asyratyn máselelerdiń óte kóp ekendigin kórsetedi», - dedi ǵalym.
Onyń paıymynsha, Abaıdyń óleńderin oqyp otyrǵanda jeke adamǵa arnalǵan sııaqty kórinedi. Biraq, tutastaı alyp qaraǵanda, Abaı adamnyń, qazaq qoǵamynyń halyq retinde jiberip otyrǵan kemshilikterin kórip, ony ádemi synap aıta bilgen.
«Bir kisi emes jazǵanym, jalpaq jurt qoı. Shamdanbaı-aq shyraqtar uqsań jarar», deıdi. Demek, Abaıdyń ózi «meniń jazǵanym bir kisi, emes jalpy ulttyń máselesi» degendi óleńderinde kúntártibine shyǵaryp otyr. Endi osy turǵydan kelgende qazirgi qazaq qoǵamynda Abaı oıymen sabaqtastyratyn, órelestirip qarastyratyn qandaı máseleler bar? Álbette búgingi qoǵamyzdyń ahýaly, mán-jaıy. Kemshilikter bolsa, ol qarapaıym qazaq halqyna ǵana aıtylǵan nárse emes. Ol bılikke, bıilik júıesine de qatysty. Árıne, Abaı aıtyp otyrǵan jaqsy men jaman nárselerdiń barlyǵyn halyqtan talap etýimiz kerek. Jamannan jırendirip, jaqsysyna qaraı ıkemdeý - Abaıda tunyp turǵan oılar. Biraq, muny tek qana kópshilikten emes qazirgi basqarý júıemizden de talap etý qajet»,- dedi Shákir Ybyraev.
Fılologııa ǵylymdarynyń doktory Abaıdyń eńbek etý máselesine de kóp nazar aýdarǵandyǵyn atap ótti.
«Osy uǵymdy alyp qaraǵanda, árıne, memleket, el, halyq bolyp alǵa qaraı damýymyz úshin birinshi kezekte jappaı adal eńbek etýimiz kerek. Biraq osy eńbekke degen kózqarasy bizdiń qoǵamyzda qandaı deńgeıde? Eńbekke qurmet bar ma? Taza eńbekke jol ashylǵan ba? Eńbek adamy ádil baǵalana ma? Joq álde ony aınalyp ótip, basqasha jolmen baıyp alǵan adamdardyń eńbek adamdarynan mártebeli me? Qoǵamda dál sondaı adamdar baǵalanyp otyrǵan joq pa? Demek eńbekti talap etý jáne sol eńbekti baǵalaýda bılik júıesi de oılanýy tıis. Onyń ústine qoǵamda pysyqaılyq, túrli jolmen maqsatqa, baılyqqa qol jetkizý, aryzdaný sııaqty jaman qylyqtarǵa jol ashylǵan. «Qazaqtyń qaısysynyń bar sanasy, Qylt eterde dap-daıyn bir jalasy. Pysyqtyqtyń belgisi - aryz berý, Joq tursa da bes beresi, alty alasy». Mine osyndaı qubylystardan arylý úshin Abaı oılaryn qazirgi qazaq qoǵamynda júrip jatqan jaqsyly-jaman úderisterimen qatar saqtastyryp otyrýymyz kerek», - dedi ol.
Ǵalym «Ǵylym tappaı maqtanba» óleńine de taldaý jasaı kele Abaı zamanynda aıtyp ketken jaman minez-qulyqtardan áli kúnge aryla almaı kele jatqanymyzǵa qynjylys bildirdi.
«Abaıdyń «Ósek, ótirik, maqtanshaq, erinshek beker mal shashpaq» degen sózi bar. Bular jeke-jeke turǵan minez ereksheligi emes. Beseýi qosylyp, adamnyń boıynda tutas júretin kemshilikter. Ósek pen ótirik júrgen jerde maqtanshaqtyq oryn alady. Maqtanshaqtyq bolǵan jerde mal shashý bolady. Áıteýir myqty, keremet bolyp kórineıin deıtin maqtanshaqtyq pen mal shashý egiz qubylys. Abaı aıtqan osy bes dushpandy, kemshilikterdi qazir biz joıa aldyq pa? Álbette bul úlken suraq. Kerisinshe, sonyń keıbireýi kúsheıip bara jatqandaı. Al endi aqynnyń «Talap, eńbek, tereń oı, qanaǵat, raqym oılap qoı» degenin tarqatar bolsaq, adal eńbek etken adam sol eńbektiń nátıjesin kórý úshin mindetti túrde talaptanady. Taza eńbegimen kún kórgen adam qanaǵatshyl, adal eńbekpen kún kórgen adam raqymshyl, ózge qaraýǵa, ózgeniń aýrtpashylyǵyn túsinýge beıim turady. Bul bir-birimen baılanysyp jatqan minezder adam boıyndaǵy jaqsy qasıetter. Abaı aıtyp otyrǵan osyndaı jaqsy minezderdi sanamyzǵa sińirý úshin ony búkil bılik júıesi de, qarapaım halyq ta qapysyz oryndaıtyn qaǵıda retinde qabyldaýy tıis», - dedi Shákir Ybyraev.
Foto: www.enu.kz