Qazaqstanda bala óltirgender ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrylady
Jalpy alǵanda, zańdar memlekettik otbasy saıasatynyń quqyqtyq, áleýmettik, ınstıtýtsıonaldyq jáne ózge de negizderin jetildirýge, sondaı-aq áıelderdiń quqyqtary men balalardyń qaýipsizdigin qorǵaýdy kúsheıtýge, olardyń qaýipsizdigin buzǵany úshin ákimshilik jáne qylmystyq jaýapkershilikti qatańdatýǵa, otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqtyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan.
«Bul turǵyda Qylmystyq kodekske tıisti túzetýler engiziledi. Birinshiden, kámeletke tolmaǵandarǵa qatysty zorlyq-zombylyqqa baılanysty qylmys jasaǵan adamǵa oǵan Kodekstiń Erekshe bóliginde kózdelgennen neǵurlym jeńil jaza taǵaıyndaýǵa tyıym salynady. Ekinshiden, kámeletke tolmaǵandarǵa qatysty zorlyq-zombylyqqa baılanysty qylmystar boıynsha, sondaı-aq Kodekstiń 108-1 (densaýlyqqa qasaqana jeńil zııan keltirý) jáne 109-1 (uryp-soǵý) baptarynda kózdelgen qylmystyq quqyq buzýshylyqtar tatýlasqannan keıin qaıtalap jasalǵan jaǵdaılarda taraptardyń tatýlasýyna jol berilmeıdi», - dedi senator Janna Asanova.
Sonymen qatar ol densaýlyqqa qasaqana aýyr zııan keltirý, densaýlyqqa qasaqana aýyrlyǵy ortasha zııan keltirgeni úshin bas bostandyǵyn shekteý túrindegi balama jaza alynyp tastalatynyn jáne bas bostandyǵynan aıyrý túrindegi jaza belgilenetinin aıtty.
Jas balany óltirgeni úshin (99-bap), balaǵa qatysty zorlaý áreketterin jasaǵany úshin (120-bap) jáne balaǵa qatysty seksýaldyq sıpattaǵy zorlyq-zombylyq áreketteri úshin (121-bap) Qylmystyq kodekstiń qoldanystaǵy normalarynda kózdelgen basqa balama jazalaý sharalaryn alyp tastaý arqyly, ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrý túrindegi jaza belgilenedi. 16 jasqa tolmaǵandarǵa seksýaldyq sıpatta tıiskenderge jaýapkershilik engiziledi. Budan bólek, ózin-ózi óltirýge kóndirý nemese ózin-ózi óltirýge yqpal etkeni úshin qylmystyq jaýapkershilik engizilip, Qylmystyq kodeks jańa qylmys quramymen tolyqtyrylady.
«Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksten Qylmystyq kodekske aýystyrý arqyly densaýlyqqa qasaqana jeńil zııan keltirgeni jáne uryp-soqqany úshin qylmystyq jaýapkershilik engiziledi. Qylmystyq kodekske engizilip jatqan ózgeristerdiń maqsaty – quqyq buzýdyń aldyn alý jáne azamattardyń jaýapkershiligin kúsheıtý, onyń ishinde balalarǵa qatysty jasalǵan quqyq buzý áreketteri úshin jazalaý sharalaryn qatańdatý», - dedi depýtat.
Sonymen qatar, zańdar mynadaı negizgi erejelerdi qarastyrady:
- «Neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly» Kodekste Otbasyn qoldaý ortalyqtarynyń quqyqtyq mártebesi jáne olardyń atqaratyn qyzmetteri týraly, otbasy, áıelder men balalardyń quqyqtaryn qorǵaý máseleleri boıynsha aqparattyq-anyqtamalyq ári psıhologııalyq kómek kórsetý jónindegi «111» baılanys ortalyǵy týraly normalar bekitiledi;
- densaýlyq saqtaý salasyndaǵy ýákiletti organǵa kúsh qoldana otyryp, ákimshilik, qylmystyq quqyq buzýshylyq jasaǵan adamdarǵa densaýlyq saqtaý uıymdarynda psıhologııalyq kómek kórsetý tártibin ázirleý jáne bekitý jónindegi quzyret beriledi;
- balalardyń quqyqtaryn qorǵaý maqsatynda Kásipkerlik kodekste menshik nysanyna jáne vedomstvolyq baǵynylystylyǵyna qaramastan ınternattyq uıymdarda, bilim berý uıymdarynda, balanyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi fýnktsııalardy júzege asyratyn uıymdarda, sondaı-aq statsıonar, jartylaı statsıonar jaǵdaılarynda múgedektigi bar adamdarǵa arnaıy áleýmettik qyzmetter kórsetetin uıymdarda aldyn ala eskertýsiz, memlekettik baqylaý júrgizýdi kózdeıtin normalardy engiziledi;
- arnaıy áleýmettik qyzmet kórsetý jónindegi qyzmettiń sapasyn arttyrý maqsatynda ony lıtsenzııalaýdy engizý, sondaı-aq balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda kámeletke tolmaǵandarǵa bilim berý-saýyqtyrý qyzmetterin lıtsenzııalaý engiziledi;
- neke jáne otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtý, áleýmettik-ekonomıkalyq qoldaý, qıyn ómirlik jaǵdaıǵa tap bolǵan adamdarǵa (otbasylaryna) jan-jaqty qoldaý kórsetýdi anyqtaý jáne uıymdastyrý boıynsha jergilikti ókildi jáne atqarýshy organdardyń quzyretin keńeıtý kózdeledi;
- «Avtomobıl kóligi týraly» zańy balanyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda 16 jasqa tolmaǵan, ata-anasy nemese basqa da zańdy ókilderi ertip júrmegen balany qoǵamdyq kólikten májbúrlep túsirýge tyıym salatyn normamen tolyqtyrylyp otyr;
- ómirde qıyn jaǵdaıǵa ushyraǵan adamdardy (otbasylardy) erte anyqtaý jáne olarǵa qoldaý kórsetýdi uıymdastyrý jónindegi mobıldik toptardy qurý jáne olardyń qyzmeti týraly normalar engiziledi.
«Osylaısha zańdarmen barlyq azamattardyń, onyń ishinde áıelder men balalardyń quqyqtary men zańdy múddelerin qorǵaý sharalarynyń tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan áleýmettik sıpattaǵy mańyzdy normalar qarastyrylyp otyr. Negizgi Zań Qazaqstan Respýblıkasynyń 15 zańnamalyq aktisine, onyń ishinde 7 kodeks pen 8 zańǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizýdi kózdeıdi. Іlespe zańda «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» kodekske túzetýler engizý eskerilgen», - dedi Janna Asanova.