Saılaýdyń sáni endi kirip kele jatqandaı
Ortalyq saılaý komıssııasy Prezıdenttikke kandıdattardy tirkeý merzimin 5 aqpanǵa belgiledi. Sodan beri elimizden úsh azamat Prezıdenttikke kandıdat retinde ózderin-ózderi usyndy. Olardyń bári ózderin el basqarýǵa nıetti ári soǵan laıyqty tulǵa ekendikterin bildirgenderimen, Memleket basshysynan úmitkerge qoıylatyn talaptarǵa tótep bere almaı, keıbiri tipti alǵashqy syndardan-aq súrinip jatyr.
8 aqpan kúni Ortalyq saılaý komıssııasynyń hatshysy Baqyt Meldeshov jýrnalısterdi jınap, Prezıdenttikke alǵash tirkelgen Sálim Ótenniń Prezıdenttikke kandıdattardyń memlekettik tildi meńgerýin anyqtaý jónindegi komıssııanyń otyrysyna kelmeı qalǵandyǵyn aıtty. Onyń sózine qaraǵanda, Prezıdenttikke kandıdat S.Ótenge memlekettik tilge qatysty synaqtan ótetindigin aldyn ala eskertilgen. Alaıda kandıdat synaq merzimi jaqyndaǵanda óziniń ózge qalada júrgendigin, sol sebepti emtıhanǵa kele almaıtyndyǵyn aıtyp, synaq merzimin keıinge shegerýdi suraǵan. Osylaısha Prezıdenttikke alǵash bolyp umtylǵan kandıdattyń nelikten mundaı qadamǵa barǵandyǵy jumbaq kúıinde qalyp otyr jáne onyń memlekettik til boıynsha emtıhandy qashan tapsyratyny da ázirge belgisiz.
Al Prezıdenttik saılaýǵa túsýge nıet bildirip, ekinshi bolyp tirkelgen kandıdat Ýálıhan Qaısarov qazaq tiline kelgende «qaısarlyq» tanyta almady. Keshe lıngvıstıkalyq komıssııanyń aldynda óziniń memlekettik tildi qanshalyqty meńgergendigi jóninde emtıhan tapsyrǵan Ýálıhan Qaısarov kileń til, ádebıet salasynyń mamandary men tanymal ǵalymdardan qurylǵan komıssııa ókilderiniń kóńilinen shyqpady. Emtıhan zań talaptary boıynsha basty 3 baǵyt boıynsha tapsyrylǵan. Birinshi talap boıynsha kandıat kólemi eki betten aspaıtyn shyǵarma jazý kerek bolatyn. Ekinshi talapqa sáıkes kandıdat úsh betten aspaıtyn klassıkterdiń shyǵarmalarynan úzindi jáne óleń oqýy qajet edi. Úshinshi talap boıynsha kópshilik aldynda belgili bir taqyryp boıynsha 15 mınýttan kem emes ýaqyt sóılep, óziniń oıy men tiliniń erkindigin dáleldeýi qajet bolatyn. Emtıhannyń nátıjesin qorytyndylaǵan lıngvıstıkalyq komıssııa ókilderi Ý.Qaısarovtyń shyǵarmasynan 28 qate taýyp, «qazaq klassıkteriniń shyǵarmalarynan úzindi oqýdy birshama ońdy iske asyrǵanymen, kópshilik aldynda ózine berilgen taqyryp boıynsha keńinen kósile almady» degen baǵa berdi. Sóıtip keshe Ortalyq saılaý komıssııasy Ýálıhan Qaısarovtyń kandıdatýrasyn Konstıtýtsııa men «QR Saılaý týraly» konstıtýııalyq zańyna saı emes dep tapty.
Lıngvıstıkalyq komıssııa ókilderiniń sheshimine ábden narazy bolǵan burynǵy senator ony «saıası tapsyrys» dep baǵalap, ol dolbaryn aqparat quraldaryna da jarııalap úlgerdi. Al Prezıdenttikke kandıdattardyń memlekettik tildi meńgerýin anyqtaý jónindegi komıssııanyń sheshimin eshqandaı da «saıası tapsyrys» emes ekendigin dáleldegisi kelgen komıssııa ókilderi qalyń kópshilikke Ý.Qaısarovtyń shyǵarmasyn túzetilgen qatelerimen birge jarııa etti. Osy máselege baılanysty OSK-nyń májilisinde sóz alǵan lıngvıstıkalyq komıssııa tóraǵasy Myrzataı Joldasbekovtyń aıtýynsha, Qazaqstan sııaqty beldi memleketti basqaratyn adam memlekettik tildi tolyq meńgerýi kerek. «Ol saıasattan da, ekonomıkadan da, halyqaralyq qatynastan da úlgili adam bolýy kerek. Prezıdent bolatyn adamǵa qoıylatyn talaptar Konstıtýtsııada aıqyndalǵan. Sonyń biri Prezıdentke úmitker memlekettik tildi erkin meńgerýi kerek. Bizdiń lıngvıstıkalyq komıssııa osy talapty qatań ustandy. Komıssııa quramynda elimizge belgili degen fılologııa, til, ádebıet salasynyń mamandary bar. Osyǵan qaraı komıssııa Prezıdent bolam degen kez-kelgen adamnyń memlekettik tildi meńgergen nemese meńgermegendigin baǵalaýǵa tolyq múmkindigi bar. Bizdiń saıasatqa nemese ózge máselelerge eshqandaı qatysymyz joq. Biz tek Prezıdenttikke kandıdat azamattyń memlekettik tildi meńgerý deńgeıin aıqyndadyq. Biz onyń emtıhan tapsyrýyna qajetti ýaqytty berip, barlyq jaǵdaılardy jasaýǵa tyrystyq. Alaıda Ý.Qaısarov aınaldyrǵan 2 betke jetpeıtin shyǵarmadan 28 qate jiberdi. Onyń ishinde árip qateleri - 7, tynys belgilerinen ketken qate - 11, stıldik qateler - 10. Ekinshiden Ý.Qaısarovqa kórkem shyǵarma berildi. Ol ony durys oqı almady. Keıbir sózderden qateler jiberdi. Máselen «baýyrmal» degen sózdi «baýyrmaly», «yntymaqtastyq» degen sózdi «yntymaqtyq» dep oqyp, «ń» áripiniń ornyna «n» árpin qoldandy. Úshinshi kezeń boıynsha ol erkin sóıleý kerek bolatyn. Al Ý.Qaısarovqa «Halyqaralyq yntymaqtastyq aıasyndaǵy Qazaqstan» degen taqyryp keldi. Bul Prezıdent bolam degen kisige kósilip sóıleıtin taqyryp. Alaıda kandıdat bul taqyrypty da asha almady jáne óz oıyn tolyq jetkize almady», - dedi lıngvıstıkalyq komıssııa tóraǵasy.
Osydan soń Ortalyq saılaý komıssııasynyń ókilderi eger Prezıdenttikke kandıdattar lıngvıstıkalyq komıssııanyń sheshimen naryzylyq bildirip, olardyń atyna kir keltiretin bolsa, olardyń emtıhandarynyń nátıjeleri osylaısha jarııa etilip otyratyndyǵyn eskertti.
Al keshe Ortalyq saılaý komıssııasy Ý.Qaısarovty Prezıdenttikke kandıdat retinde Konstıtýtsııa men «QR Saılaý týraly» konstıtýtsııalyq zańyna saı emes dep tapty. Sóıtip Ý.Qaısarov myrza úlken saıası dodaǵa qatysa almaıtyn boldy. Alaıda onyń áli Ortalyq saılaý komıssııasynyń sheshimine narazylyq bildirý quqy bar ekendigin de eskerte ketken jón.
Ý.Qaısarovtyń izin ala keshe lıngvıstıkalyq komıssııaǵa emtıhan tapsyrý úshin taǵy bir kandıdat Musaǵalı Dýambekov keldi. Emtıhannyń aldynda qarshadaıynan qazaq mektebinde oqyp, bilim alǵandyǵyn, qazaq tilin jetik meńgergendigin aıtqan M. Dýambekov, lıngvıstıkalyq komıssııanyń synyna súrinbeı ótti. Bir qyzyǵy M.Dýambekov jýrnalıstermen suhbat barysynda saıası dodada jeńiske jetýdi maqsat tutpaıtynyn málimdedi. «Men bul saılaýda jeńip shyǵamyn dep oılamaımyn. Meniń basty maqsatym - ekinshi orynǵa qol jetkizý. Osyǵan deıin kóptegen jýrnalıstermen suhbattastym. Olar men ekologpyn desem, «bizde Melis Eleýsizov degen ekolog bar, al sizdi biz tanymaımyz», - degen syńaıdaǵy namysqa tıetin áńgimelerdi aıtady. Men ekologııamen 20 jyldan beri aınalysyp kelemin. Ǵylym doktorymyn. Ekologııa salasynda jazǵan 22 kitabym bar. Meniń saılaýǵa túsýdegi basty maqsatym - elimizdiń ekologııa salasyndaǵy qordalanǵan máselelerdi - Elbasyna jetkizý. Menińshe, kóp jaǵdaıda elimizdiń qorshaǵan salasynda qalyptasqan máseleler Memleket basshysyna jete bermeıdi», - dedi ol. Ortalyq saılaý komıssııasy búgin atalmysh azamattyń Prezıdenttikke kandıdat retinde Konstıtýtsııaǵa da, «QR Saılaý týraly» zańyna da sáıkestigin jarııa etti.
Kezekten tys saılaýdyń ózge saılaýlardan ózgeshe bolatyndyǵy buryn da aıtylǵan. Ortalyq saılaý komıssııasynyń múshesi Marat Sársembaevtyń sózine qaraǵanda, ár bes jyldan soń ótetin Prezıdent saılaýy referendýmǵa baılanysty araǵa bes jyl salmaı-aq ótkizilgeli otyr. Ekinshiden, bul kezekten tys saılaý bolǵan soń ol ádettegideı úsh aı merzimde emes, eki aıda aıaqtalmaq. Úshinshiden, bul saılaýda elektrondy daýys berý júıesi qoldanylmaıdy. Búgin Ortalyq saılaý komıssııasy otyrysta saılaý barysynda taǵy bir jańalyq engizdi. Jańa engizilgen ózgeristerge sáıkes, aýmaqtyq saılaý komıssııalary endi qol jınaý úshin beriletin paraqtardy 10 kúnnen soń emes, 5 kúnnen keıin beredi. Al Ortalyq saılaý komıssııasy qol jınaý paraqtaryn 5 kúnnen 2 kúnge deıin qasqartyp otyr. Bul jańalyqtardyń ıgiligin birinshi kezekte zańdy túrde Prezıdenttikke kandıdat retinde tirkelgen M.Dýambekov kóretin boldy. Eki kúnnen soń ol Ortalyq saılaý komıssııasynan qol qoıý paraqtaryn alyp, iske kirisedi. Saılaý úderisine jańasha ózgeristerdiń engizilýine oraı Ortalyq saılaý komıssııasynyń ókilderi kandıdattarǵa qol qoıý paraqtaryn 26 aqpannan keshiktirmeı tapsyrýdy usynyp otyr. Sonda ǵana aýmaqtyq saılaý komıssııalarynyń ókilderi kandıdattardy qoldaýshylardyń qoldarynyń rastyǵyn 5 kún ishinde tekserip úlgeretin bolady. Ortalyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy Qýandyq Turǵanqulovtyń aıtýynsha, bul ózgerister kezekten tys Prezıdent saılaýyn talapqa saı ótkizý maqsatynda engizilip otyr. Sondaı-aq aıta ketetin másele, Ortalyq saılaý komıssııasy búgin Prezıdenttiń kezekten tys saılaýyna qatysý jónindegi Amantaı-qajy Asylbektiń ótinishin qabyldady. Qazirgi tańda onyń Prezıdenttikke kandıdattardyń memlekettik tildi erkin meńgergendigin anyqtaıtyn lıngvıstıkalyq komıssııaǵa emtıhan tapsyrý kúni de belgilendi. Emtıhan 12 aqpan kúni ótetin boldy.