Saılaý júıesine qandaı ózgerister engiziledi - sarapshylar pikiri
Aralas saılaý júıesiniń múmkindikteri
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Joldaýynda saıası jańǵyrýdyń basty maqsaty – azamattardyń memleketti basqarý isindegi rólin arttyrý ekenin atap ótti. Osydan týra 15 jyl buryn konstıtýtsııalyq reforma aıasynda Májilis depýtattary proportsıonaldy júıemen saılansa, 2018 jyldan bastap máslıhat depýtattary da osy úlgimen saılana bastady. El Prezıdenti bul qadamdar elimizdegi partııalyq júıeni damytýǵa tyń serpin bergenimen, keri tustary da baıqalǵanyn jetkizdi. Osy oraıda, ol aralas saılaý júıesin engizýdi usyndy. ıAǵnı, budan bylaı Májilistiń depýtattyq korpýsynyń 70%-y - proportsıonaldyq, 30%-y - majorıtarlyq tásilmen jasaqtalatyn bolady. Memleket basshysynyń aıtýynsha, bul jergilikti jerde básekeli saıası orta qalyptastyryp, eldiń aldynda bedeldi, jańa tulǵalardyń saıasatqa kelýine jol ashpaq.
Ol óz sózinde: «Partııada joq azamattar Májiliske ǵana emes, jergilikti ókildi organdarǵa da saılana almaıtyn boldy. Sonyń saldarynan halyqtyń saılaý naýqanyna qyzyǵýshylyǵy kúrt tómendedi. Saılaýdy kerek qylmaıtyn adamdardyń qatary kóbeıdi. Olar ózderiniń daýysy mańyzdy ekenine, el ómirin jaqsartýǵa yqpal ete alatynyna senbeıtin boldy. Ashyǵyn aıtsaq, qazir jurt depýtattardy asa tanı bermeıdi. Osyndaı jaǵymsyz jaıttardy eskere otyryp, men aralas saılaý júıesine kóshýdi usynamyn. Sol kezde barlyq azamattardyń quqyǵy tolyq eskeriledi», - degen edi.
Osy tusta qazirgi qoldanystaǵy saılaý júıesi, sondaı-aq aralas saılaý júıesiniń múmkindikteri jóninde biz pikirin bilgen sarapshynyń biri - Qazaqstandyq qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń sarapshysy Dınara Qamzanova. Onyń sózinshe, aralas saılaý júıesine kóshý - ýaqyt talaby. Bul qadam memlekettiń ınstıtýtsıonaldyq turaqtylyǵyn jańǵyrtýǵa septigin tıgizedi.
«Majorıtarlyq tásilde eshqandaı partııaǵa kirmeıtin, biraq saılaýǵa qatysyp, kóp daýys jınaǵan kandıdat jeńedi. Osylaısha, Parlamenttiń tómengi palatasyna jańasha kózqarastaǵy, jergilikti turǵyndar tańdaǵan jáne aımaqtyń barlyq problemalaryna qanyq depýtat saılanady. Jalpy aralas saılaý úlgisi azamattardyń saıası belsendiligin arttyryp, elimizdiń jańǵyrý úderisin ilgeriletedi dep senemin», - dedi Dınara Qamzanova.
Áleýmettaný ǵylymdarynyń kandıdaty, EUÝ dotsenti Ramazan Sattarulynyń paıymynsha, majorıtarlyq jáne proportsıonaldy júıeniń qatar bolýy partııa tizimi boıynsha saılaǵannan edáýir durys. Dese de ol depýtattyq korpýstyń teń bolýy keregin alǵa tartady.
«Aralas saılaý júıesiniń nátıjesinde alǵashqy kezekte parıtet saqtalady. Qazirgi kezde partııalyq tizimmen kimdi saılaǵanymyzdy bilmeı jatamyz. Májilistiń depýtattyq korpýsynyń proportsıonaldyq jáne majorıtarlyq tásilmen jasaqtalýy 50 paıyzdan ekeýi teń bolýy kerek.Jalpy meniń usynysym tolyqtaı majorıtalyq júıege kóshý kerek dep sanaımyn», - dedi Ramazan Sattaruly.
Aıta ketetin jaıt, aralas saılaý júıesi saıası partııalardyń rólin kemitpeıdi. Qoǵamnyń basty ınstıtýttarynyń biri retinde qala beredi. Kerisinshe, olardy damytý múmkindikteri keńeıdi. Aldymen tirkeý rásimi jeńildeıdi. Prezıdent partııany tirkeý shegin 4 esege tómendetýge pármen berdi. ıAǵnı, 20 myńnan 5 myń adamǵa azaıady. Óńirlerdegi ókilder sany 600-den 200 adamǵa deıin tómendeıdi. Al partııa qurý úshin bastamashyl toptyń eń tómengi sany úshten birge qysqardy. 1000-nan 700 adamǵa deıin.
Kandıdattar qalaı irikteledi?
Sondaı-aq Memleket basshysy Joldaýda senim mandatyna ıe bolǵan depýtattarǵa joǵary jaýapkershilik júkteletinin eskertti. Sarapshy Dınara Qamzanova majorıtarlyq júıe boıynsha árbir aımaq Májiliske keminde bir belsendi depýtatyn saılaı alatynyn atap ótti. Sonymen qosa aýdandar men oblystardaǵy saılaý tolyǵymen majorıtarly tásilmen ótetinin eske salyp, onda kandıdattar qalaı irikteletinine toqtaldy.
«Esepteı kelsek, 69 depýtat partııa tizimimen, 29 depýtat majorıtarly júıemen jasaqtalady. Osylaısha, majorıtarlyq júıe boıynsha árbir aımaq Májiliske keminde bir belsendi depýtatyn saılaı alady. Mundaı aralas tásilmen saılaý ótkizý oblystar men respýblıkalyq mańyzy bar qalalardaǵy máslıhattarǵa da engiziletin bolady. Al aýdandar men qalalardaǵy saılaý tek majorıtarlyq tásilmen ótedi. Kandıdattar óz-ózin usyný arqyly irikteledi», - dedi ol.
Mamandardyń sózinshe, qazir álemde túrli gıbrıdti qaýipter, onyń ishinde saılaý tehnologııalaryn qoldaný arqyly jasalatyn qaterler kóbeıip keledi. Osy jáne basqa da jaıttardy eskere otyryp, elimizde ótetin saılaýlarǵa sheteldiń aralasýyna qandaı da bir múmkindik bermeý úshin zańnamalyq deńgeıde naqty sharalar qabyldaý keregin Prezıdent Joldaýynda basa aıtyp ótti. Sonymen qosa aýmaqtyq saılaý komıssııalarynyń jumys tásilin qaıta qaraý qajettigin aıtyp, kandıdattardan bastap baıqaýshylar men BAQ-qa deıin, saılaý naýqanyna qatysýshylardyń qarjylyq qyzmeti barynsha ashyq bolýyn qamtamasyz etýdi tapsyrdy.
Elektrondy saılaý júıesi
Sondaı-aq Prezıdent saılaýshylardyń biryńǵaı elektrondy bazasyn qurý múmkindigine toqtalyp, birqatar memlekette engizilgen daýys berýdiń balamaly túrleri, ıaǵnı elektrondy, merziminen buryn, qashyqtan, kópkúndik daýys berý tásilderin zerttep, qajet bolsa birtindep engizý kerek ekenin aıtqan edi. Sarapshy Dınara Qamzanovanyń pikirinshe, mundaı balalamaly tásilderdi de kórý kerek, alaıda buǵan deıin elektrondy saılaý júıesin engizgen birqatar memlekette tehnıkalyq qate ketken, sondyqtan muny tolyqtaı zertteý qajet.
«Saılaýdyń ádil ótýi úshin negizgi faktor halyqtyń saılaýǵa degen qyzyǵýshylyǵy, belsendiligi jáne halyqaralyq baqylaýshylardyń kóptep qatysýy. Sondyqtan halyq ózine kerek bılikti tańdaý úshin ózgeristi ózinen bastap, saılaýǵa belsendi túrde qatysýy kerek dep sanaımyn. Álemde elektrondyq saılaý tásilin qoldanǵan elderde biraz tehnıkalyq qatelikter bolǵan. Ony bizdiń mamandar tolyqtaı zerttep, birtindep engizedi dep senemin», - dedi ol.
Oǵan qosa áleýmettaný ǵylymdarynyń kandıdaty Ramazan Sattaruly ádildikti qamtamsyz etý úshin saılaý ýchaskeleri men ortalyq saılaý komıssııalarynyń ashyqtyǵy mańyzdy ekenin atap ótti.
«Saılaý júıesindegi ádildikti qamtamsyz etetinder ortalyq, aýmaqtyq, okrýgtik, ýchaskelik komıssııalar. Olardyń jumysynda adaldyq pen ashyqtyq bolmaı ádil saılaý bolmaıdy. Al saılaý júıesindegi elektrondy format degen árıne jańashyldyq, qarjyny jáne ýaqytty únemdeý dep iske qosýǵa bolady. Desek te kez kelgen elektrondyq júıeniń qaýip-qaterleri mol ekenin umytpaǵan jón», - deıdi áleýmettanýshy.
Qorytyndylaı kele, endi saılaý naýqany kezinde áleýmettik jelide úgit-nasıhat júrgizýge zań boıynsha ruqsat beriledi. Baıqaýshylardyń qyzmeti zańmen retteledi. Aýmaqtyq saılaý komıssııalarynyń jumys tásili qaıta qaralady. Joldaýda júktelgen mindetterdi oryndaý maqsatynda 10 negizgi baǵyttan turatyn Jalpyulttyq jospar da ázirlendi. Memleket basshysy Joldaýdy iske asyrý jónindegi is-sharalar týraly Jarlyqqa qol qoıǵanyn da atap ótken jón.
Venera Jolamanqyzy