Saıası-qýǵyn súrgin taqyryby irgeli zertteýlerdi talap etedi - Erlan Sydyqov
Memleket jáne qoǵam qaıratkerleri, zııaly qaýym ókilderi, ǵalymdar qatysqan is-shara saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn bir sát únsizdikpen eske alýdan bastaldy.
«Bizdiń paryzymyz - osy aza tutý kúnin atap ótý. Sebebi ótkenin umytqan ulttyń bolashaǵy da joq. Qurbandardyń topyraǵy torqa, jany peıishte shalqysyn! Biz qazaqty jer betinen joıyp jiberý úshin qasaqana jasalǵan ashtyqty, genotsıdti, represııany eshqashan esten shyǵarmaımyz! Óıtkeni, bárimiz repressııa qurbandarynyń urpaǵymyz!», -dedi L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń rektory, QR UǴA akdemıgi Erlan Sydyqov.
Ári qaraı kún tártibindegi máselege oıysyp, búgin elimizde tarıhı mańyzy joǵary kún ekenin, 31 mamyr - Qazaqstanda 1997 jyldan bastap saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúni retinde atalyp kele jatqanyn aıta kelip, aqyn Juban Moldaǵalıevtyń «Men - qazaqpyn» óleńinen úzindi keltirdi.
Erlan Báttashulynyń aıtýynsha, aqyn jyrlaǵandaı qazaqtyń basynan ótpegen zulmat kemde-kem: 1921-1954 jyldar aralyǵynda Qazaqstanda 103 myńnan astam adam qýǵyn-súrginge ushyraǵan. 25 myńnan astam adamǵa úshtik sottyń eń joǵary úkimi - atý jazasy shyǵarylyp, máńgilikke kóz jumǵan.
«Bizdiń elimizde sol terrordyń aýqymyn myna bir derekke qarap-aq baǵamdaı berýge bolady. 1938 jyldyń tek 25 aqpany men 13 naýryzy aralyǵynda ǵana áskerı alqa Qazaqstannyń barlyq basshylaryn - 650 tulǵany atý jazasyna kesken», - deıdi Erlan Sydyqov.
Osy oraıda, ǵalym sol jyldary ultymyz tolyǵymen kóshbasshysyz qalǵanyn, ulttyń betke ustar asyldary tegis joıylǵanyn atap ótti.
«Osy taqyrypqa qatysty oqıǵalardy biz birde «saıası qýǵyn-súrgin qurbandary», birde «terror», endi birde «repressııa» dep ataımyz, meniń oıymsha, bul - tutas bir ultqa jasalǵan naǵyz genotsıd, umytylmas, keshirilmes tarıhtyń aqtańdaq beti der edim. Bul taqyryp áli tolyq ashylǵan joq. Bul oqıǵa týraly talaı kitaptar jazylyp, zertteýler jasalyp, fılmder túsirilse de artyqtyq etpeıdi.
Saıası-qýǵyn súrgin taqyryby tarıh ǵylymy úshin tolyqqandy baǵa berýdi ári jańa irgeli zertteýlerdi talap etetin ózekti baǵyt.
Biz áldekimdi nemese tarıhty kinálaǵymyz kelmeıdi. Biz tek shyndyqty bilgimiz keledi. Tarıhı shyndyqty anyqtap, mán-jaıǵa qanyqqymyz keledi. Búgin biz osy bir tarıhı kúnge oraı bas qosýymyzdyń taǵy bir bir sebebi - belgili tarıhshy-ǵalym Іlııas Manashuly Qozybaevtyń avtorlyǵymen shyqqan «Bolshoı terror v Kazahstane» atty monografııasynyń dál búgin tusaýkeseriniń ótýi de zańdylyqty. Sebebi Іlııas Manashulynyń bul eńbegi saıası repressııa máselesin zertteýdegi joǵaryda atap ótken talaptarǵa jaýap beretin irgeli zertteýlerdiń biri. Monografııa Іlekeńniń uzaq jylǵy jumysynyń jemisi. Kitap ǵylymı qaýymdastyqtyń tarapynan joǵary baǵasyn alady dep oılaımyz. Biz úshin bul eńbektiń ýnıversıtettiń «Otyrar kitaphanasy» ǵylymı ortalyǵynda oryndalýy zor mártebe», - dedi Erlan Sydyqov.
Sondaı-aq, jıynda EUÝ tarıh fakýltetiniń dekany, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Tilegen Sadyqov «І.Qozybaevtyń monografııasy - Qazaqstandaǵy saıası repressııa tarıhyna jańa kózqaras», EUÝ Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń professory, tarıh ǵylymdarynyń doktory Svetlana Kovalskaıa «Qazaqstandaǵy saıası repressııa kezeńiniń dereknamasy», EUÝ qazaq ádebıeti kafedrasynyń dotsenti, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Qaıyrbek Kemeńger «Bárimiz repressııa qurbandarynyń urpaǵymyz» taqyrybynda baıandama jasap, taǵy da basqa belgili ǵalymdar óz oı-pikirlerin ortaǵa saldy.