Saıasattanýshy: Mıtıng týraly qazaqstandyq zań - postkeńestik keńistiktegi eń lıberaldy qujat bolyp shyqty
14 sáýirde Senatqa «Qazaqstan Respýblıkasynda beıbit jıyndardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly» zań jobasy usynyldy. Janar Tólendınova atalmysh zań jobasynyń qandaı erekshelikteri bar ekenin aıtyp berdi.
«Birinshiden, kópshilik zań jobasyn talqylaýǵa jáne ázirleýge óte belsendi qatysty. Qujat tujyrymdamasyn daıyndaý kezeńinde birneshe qalada, sonyń ishinde aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Dáýren Abaevtyń qatysýymen birneshe qoǵamdyq tyńdaý ótti. Ásirese, mınıstrdiń Almaty men Qaraǵandydaǵy azamattyq qoǵam ókilderimen kezdesýleri óte qyzyqty ótti. Zań jobasy sonymen qatar HAQ jáne Talda.kz ınternet-alańdarynda, sondaı-aq halyqaralyq uıymdardyń (EQYU, USAID, BUU Adam quqyqtary jónindegi Joǵarǵy Komıssarynyń Keńsesi) jáne Germanııa, Ulybrıtanııa, Nıderlandy jáne AQSh elshilikteri ókilderiniń qatysýymen talqylandy. «Mıtıngiler týraly» zań jobasyna qoǵamnyń qyzyǵýshylyǵy túsinikti. Bul - Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi alańynda bastaý alǵan jáne Prezıdent Q.K. Toqaev tarapynan qoldaý tapqan saıası reformalar toptamasyndaǵy mańyzdy sátterdiń biri. Qujat «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn júzege asyrýǵa baǵyttalǵan», - deıdi Janar Tólendınova.
Sondaı-aq, zań jobasyn ázirleý jónindegi jumys tobyna qoǵam qaıratkerleri, Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń músheleri – Erlan Saırov, Marat Bashımov, Murat Ábenov, Asylbek Qojahmetov, Muhtar Taıjan jáne basqalar kirgenin atap ótken jón.
Azamattyq qoǵamnyń zań jobasyn jasaý boıynsha jumystarǵa osyndaı keń kólemde qatysýy barynsha lıberaldy jáne progressıvti qujat daıyndaýǵa múmkindik berdi.
«Ekinshiden , zań jobasy boıynsha jumys karantın jáne oqshaýlanýdyń erekshe jaǵdaıynda júrgizildi. Sonymen birge, jumys tobynyń quramyna kirgen qoǵam belsendileri men sarapshylardyń pikiri boıynsha, onlaın-talqylaýlar zań shyǵarý jumystaryna tereń enýdi qamtamasyz etýge múmkindik berdi. Qazaqstan tarıhynda alǵash ret tsıfrlyq tehnologııalardyń zańnamalyq jumysta keńinen qoldanylýy oryn alǵan shyǵar. Bolashaqta bul tájirıbeni zań shyǵarýshylyq úrdiste qoldanǵan jón. Zań jobasynyń mańyzy men ózektiligi ony talqylaý men qabyldaýdyń karantınnen keıingi kezeńge aýystyrylmaǵandyǵymen túsindiredi, bul jaǵdaıda qujat ne kúzde, ne 2021 jyly ǵana qabyldanatyn edi. Bul jaǵdaıda azamattyq qoǵam kúzgi saıası maýsymǵa 1995 jylǵy, barynsha eskirgen mıtıng týraly zańmen keletin edi. Biraq osy jyldyń kúzinde saıası kúshter parlamenttik saılaý naýqanyna daıyndyqty tómen deńgeıde bastaıdy. «Mıtıngiler týraly» zań saıası qoǵamdyq keńistikti retteıtin qujattardyń eń mańyzdysy retinde jańa jaǵdaıǵa sáıkes kelýi kerek ekendigi de anyq», - dep atap ótti saıasattanýshy.
Úshinshiden , mıtıng týraly qazaqstandyq zań postkeńestik keńistiktegi eń lıberaldy bolyp shyqty. Eń aıqyn aıyrmashylyq – mıtıngter men beıbit jıyndardy uıymdastyrý (eskertý nemese ruqsat berý) qaǵıdattary jáne ótinimdi berý men qaraýdyń sońǵy merzimi.
Senatqa engizilgen «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly» zań jobasynda mıtıngilerdi uıymdastyrýdyń eskertý qaǵıdaty belgilendi jáne habarlama is-sharany ótkizýden 5 jumys kúni buryn usynylýy kerek.
Spıkerdiń aıtýynsha, Reseıde de eskertý qaǵıdaty bar, alaıda mıtıngke qatysý týraly ótinish «kópshilikke arnalǵan is-shara ótetin kúnge deıin 15-ten erte emes jáne 10 kúnnen keshiktirilmeı berilýi kerek».
Qyrǵyzstanda – eskertý qaǵıdaty, ótinish berý merzimi « kúntizbelik 12 kúnnen keshiktirilmeıdi».
Ózbekstanda «Azamattardyń mıtıngileri, jıyndary jáne demonstratsııalary týraly» zańy alǵash ret ázirlenip, ótken jazda talqylaýǵa shyǵaryldy, onyń normalary mıtıngilerdi uıymdastyrýdyń ruqsat etilgen qaǵıdatyn qarastyrady, al ótinish is-sharadan 30 kún buryn berilýi kerek.
«Sonymen qatar, joǵaryda atalǵan elderdiń eshqaısysynyń mıtıng týraly zańnamasynda Qazaqstan zańynyń 3-babynda bekitilgen (beıbit jıyndardy uıymdastyrý jáne ótkizý prıntsıpteri bóliminde) «beıbit jıyndardy ótkizý paıdasyna prezýmptsııa» degen uǵym joq. Beıbit jıyndardy ótkizý paıdasyna prezýmptsııa – 2007 jyly EQYU DIAQB-nyń Sarapshylar keńesi daıyndaǵan «Beıbit jınalystar bostandyǵy týraly nusqaýlyq» qujatta kórsetilgen alty (olardyń qataryndaǵy birinshisi) qaǵıdattyń biri. Bul qaǵıdatty bekitý beıbit jınalystar ótkizý bostandyǵy quqyǵy adamnyń negizgi quqyqtarynyń biri bolǵandyqtan, ony iske asyrý múmkindiginshe rettelmesten qamtamasyz etilýi kerek», - deıdi Janat Tólendınova.
«Zańda tikeleı tyıym salynbaǵan kez kelgen nárseni ruqsat etilgen dep sanaǵan jón, al jıynǵa qatysqysy keletinder ony ótkizýge ruqsat alýy kerek emes. Zańda jıyndar bostandyǵy paıdasyna prezýmptsııany anyq jáne birjaqty belgilený kerek» delingen EQYU / DIAQB qujatynda.
Bul qaǵıdattyń mıtıngiler týraly qazaqstandyq zańnamada bekitilgeni onyń progressıvti sıpaty týraly aıtýǵa múmkindik beredi. Qazirgi ýaqytta eldiń zań shyǵarýshy organynyń jumys toptarynda «Saıası partııalar týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» zańdaryna túzetýler (partııany tirkeýdiń sandyq shegin azaıtý jáne partııadaǵy áıelder men jastarǵa kvotalar belgileý bóliginde), sondaı-aq «Parlamenttik oppozıtsııa týraly» zań jobalary talqylanyp jatyr.
Bul zańnamalyq qujattar «Mıtıngter týraly» zańmen birge Qazaqstandaǵy qoǵamdyq-saıası keńistikti qaıta qurýǵa, partııalar arasyndaǵy básekelestikti arttyrýǵa, sondaı-aq saılanǵan organdarǵa jan-jaqty, teńgerimdi sıpat berýge múmkindik beredi.