Saýsaq izin alý: Eldiń derbes derekteri bóten bireýdiń qolyna túsip ketpeı me

<p>Keler jyldyń 1 qańtarynan bastap pasport pen jeke kýálik alý kezinde azamattar mindetti túrde daktıloskopııalyq tirkeýden ótýi tıis. Dál osy máselege kelgende qazaq qoǵamy jik-jikke bólinip tur. Biri qorǵanys júıesinde qoldanylatyn tsıfrlandyrý men qaýipsizdik múmkinshilikterine senim artsa, endi biri jeke derekteri bógde jandardyń qolyna túsip, aram pıǵylyn júzege asyrýyna sep bolmaı ma dep alańdaıdy. Qoǵamnyń qobaljyǵan kóńilin basý úshin AQSh-taǵy CBAP (Certified Business Analyst Professional), Lead Business Analyst jetekshi bıznes sarapshysy, ІT mamany Almas Nurjanovty sózge tartyp, azamattardyń málimetteriniń qaýipsizdigi qalaı 100 paıyz qamtamasyz etiletinin surap bilgen edik.</p>

- Almas, saýsaq izi bógde jannyń qolyna túspes úshin qandaı qorǵanys júıeleri qoldanylýy tıis? Aldymen osyny jan-jaqty túsindirip berseńiz.

- Aqparattyq akıvterdi qorǵaý úshin uıymdar aqparattyq qaýipsizdiktiń tehnıkalyq, naqty jáne uıymdastyrýshylyq is-sharalaryn qoldanady. Sonymen qatar belgili bir ıýrısdıktsııada qoldanylatyn zańnamalyq aktiler men normatıvtik qujattardy qamtıtyn quqyqtyq is-sharalardy da eskerýi tıis. Munan bólek, qyzmetkerlerdi aqparattardy paıdalaný jáne erejeni buzylý saldaryn túsiný ádebine úzdiksiz oqytý syndy adamgershilik-ádep is-sharalaryna nazar aýdarǵan jón. Osy is-sharalardyń barlyǵy aqparattyq júıe men derekterdiń qupııalylyǵyn, tutastyǵyn jáne qoljetimdiligin qatmamasyz etýge qyzmet jasaýy tıis.

Foto: Foto: ız lıchnogo arhıva Almasa Nýrjanova

Qorǵanystyń qandaı is-sharalary men júıesiniń tańdalatyndyǵy bolashaq aqparattyq júıege naqty bıznes pen qyzmettik talaptarǵa baılanysty bolady. Degenmen, menińshe mynalar eskerilýi tıis:

Krıptografııalaý – derekter tynyshtyqta da, tasymaldaý kezinde de shartbelgilenýi tıis.

Qaýipsiz qoıma – derekter oqshaýlanǵan málimetter bazasynda nemese kirýi shekteýli júıelik qoımalarda saqtalýy qajet.

Bıometrııalyq qalyptar – naqty izder emes qalyptar saqtalýy kerek. Bıometrııalyq qalyp – bul bıometrııalyq derekterdiń matematıkalyq reprezentatsııasy.

Aýdıt júıesi – qoljetimdilik, túrlendirý jáne óshirý syndy saýsaq izine qatysty barlyq operatsııalardy naqty qoldaý.

Naqty qaýipsizdikti – serverlerdi, data-ortalyqtar men bıometrııalyq sensorlardy qosa alǵanda naqty qorǵalǵan ınfraqurylymdy, sondaı-aq múmkindik bolatyn jerlerde beınebaqylaýdy paıdalaný.

Oqıǵalarǵa áreket etý jospary – derekterdiń taralyp ketýine nemese derekterge ruqsatsyz kirýge qarsy áreket etý josparyn ázirleý.

- Sizdiń oıyńyzsha, qorǵanys júıesi derekterdiń qaýipsizdigine qanshalyqty kepil bola alady?

- Álemde birde-bir aqparat júıesi jalǵyz ózi 100 paıyzdyq qaýipsizdikke kepil bere almaıdy. «Defense In Depth» dep atalatyn strategııa júzege asyrylady. Aýdarmasy - «tereń eshalondanǵan qorǵanys». Bul strategııa uıymdardyń aktıvterin kıbershabýyldan qorǵaý úshin aqparatta qorǵanystyń kópqabatty is-sharalaryn paıdalaný degendi bildiredi. Eger, qorǵanystyń bir jelisi úzilse, onda qaskúnem aqparattyq qaýipsizdiktiń kelesi qabatyna tap bolady. Osylaısha, kıbershabýyl vektory toqtatylady nemese shyǵyn tómendetiledi.

Bul strategııa apparattyq jáne baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdegi osal tustardy ǵana emes, sonymen qatar adamı faktordy da jabady. Óıtkeni, adam nemese adamı qatelikter buzýlar men derekterdiń taralýynyń negizgi faktory sanalady.

- ІІM saýsaq izi adamnyń jeke derekterine tirkeýli bolmaıtynyn aıtady. Sondyqtan tipti saýsaq izi ózgeniń qolyna túskenimen de olardy paıdalana almaıdy eken. Bul qanshalyqty múmkin?

- Tehnıkalyq turǵyda ol múmkin. Tokenızatsııa nemese saýsaq iziniń biregeı sáıkestendirýi qoldanylady. Biraq, bul rette de mynadaı saýal týyndaıdy: atalǵan talaptardy eskergen kezde júıeniń ózi qalaı jobalanady jáne ádette eń álsiz býyn adam sanalatyn bıznes-protsess qandaı bolmaq?

- Qalaı degende de tehıkanyń aty tehnıka. Sondyqtan saýsaq izderiniń shatasyp ketýi múmkin be?

- Damyǵan batys elderinde saýsaq izin alý protsesi avtomattandyrylǵan. Tsıfrlyq quraldar qoldanylady jáne arnaıy oqǵan qyzmetkerler qyzmet kórsetedi. Saýsaq izin alý protsesin júúrgizý barysynda beınebaqylaý jáne jeke bólme qoldanylady. Adam óziniń saýsaq izderin belgilengen ýaqytta jáne naqty bir ǵımaratta jeke ózi tapsyrady. Baǵdarlamalyq qamtamasyz etý saýsaq iziniń qanshalyqty naqty túskenin jáne onyń qalypqa sáıkestigin saraptaıdy.

Saýsaq izin alǵan mamannyń sáıkestendirý nómiri men ýaqyty qosymsha atrıbýt retinde saqtalady. Sońynda adam touch screen ekranynda qolyn qoıyp, aty, týǵan jyly sııaqty qosymsha derekterin usynýy tıis. Kórip otyrǵanymyzdaı, qatelik jibermeýdiń tehnıkalyq, sondaı-aq uıymdastyrýshylyq is-sharalarynyń kesheni júzege asyrylady.

Al eki saýsaq iziniń birdeı bolý yqtımaldyǵy óte tómen. 1894 jyly aǵylshyn zertteýshisi, geograf, antropolog, psıholog, saralanǵan psıhologııa jáne psıhometrıka negizin qalaǵan Frensıs Goltan eki saýsaq iziniń birdeı bolýy yqtımaldyǵy bir mıllıonda birge de jetpeıtindigin málim etip ketken.

- Eger hakerler júıeni buzyp, derekterge qol jetkizgen jaǵdaıda ne bolmaq? Olar saýsaq izin basqa maqsatta paıdalana ala ma?

- Urlanǵan saýsaq izderi bıometrııalyq júıelermen qorǵalǵan qurylǵylarǵa kirý úshin qoldanylýy múmkin. Aıtalyq, haker urlanǵan saýsaq izin tsıfrlyq ámııandy nemese banktik esepshot pen kredıt kartasyn buǵattan ajyratý úshin qoldana alady. Sonymen qatar saýsaq izderi darknette (aǵylshynnyń DarkNet sózi «jasyryn jeli», «kúmándi ınternet, jeli», «kólegeıli jeli, veb» degen maǵyna bildiredi) satylýy yqtımal. Jelide kóptegen astyrtyn naryq bar. Onda urlanǵan jeke derekterdi satýǵa bolady. Atalǵan alańdarda sheteldik arnaýly barlaý qyzmetteriniń de satyp alýshy bolatyndyǵy qupııa emes. Al bıometrııalyq derekter ulttyq qaýipsizdik úshin asa mańyzdy.

- Múmkin saýsaq izin alýdyń mundaı júıesin basqa da maqsatqa qoldanatyn elderdi biletin shyǵarsyz.

- Kóptegen elde bıometrııalyq derekter sáıestendirýden bastap, daýys berýge deıingi túrli maqsatta qoldanylady. Máselen, AQSh-ta ımmıgratsııalyq emes vızamen elge kelgen barlyq sheteldik azamattan saýsaq izi alynady. Albanııa 2021 jyly saýsaq izimen daýys berýdi engizdi.

- Saýsaq izderiniń qylmys ornyndaǵy qylmyskerdiń derekterimen shatasyp ketý múmkindigi bar ma?

- Qazaqstanda qylmys jasalǵan jerden alynatyn saýsaq izderin daktıloskopııa sarapshylary qolmen tekseredi nemese quqyq buzkshylardyń bazasynan teksserý úshin jeke turǵan júıege engizedi. Eger siz quqyq qorǵaý organdaryndaǵy saýsaq izderiniń qoldanystaǵy júıesimen saýsaq izderi derekteriniń ulttyq bazasynyń boljamdy júıesin yqpaldastyrý turǵysynan surap otyrsańyz, onda bıznes-protsesterdi durys túzip, joǵaryda men atap ótken aqparattyq qaýipsizdik is-sharalaryn eskergen jaǵdaıda mundaı keleńsizdikti boldyrmaýǵa bolady.

- Suhbatyńyzǵa raqmet!