Satybaldy Narymbetov: Bolashaǵymyz jarqyn bolýy úshin tarıh paraqtaryn jıi aqtarý kerek
«2008 jyly men Mustafa Shoqaı týraly tarıhı fılmdi túsirgenimde, tusaýkeserden keıin kórermenderdiń jyly lebizine bólendik. Sol kezde men táýelsizdik alǵannan keıin ulttyq ózin-ózi anyqtaý protsesi bastalǵanyn túsindim. Bala kezimizde, mektepte Qazaq KSR tarıhyn oqıtynbyz, sol kezde qazaq halqy 1917 jylǵy Qazan tóńkerisinen keıin paıda bolǵandaı sezinetinbiz. Al oǵan deıin ultymyzdyń qaıda turǵany, qaıdan kelgeni belgisiz, múmkin parashıýtpen ushyp kelip sol aýmaqta qalyp qoıǵan shyǵarmyz? Keıinnen KOKP tarıhyn, ejelgi álem tarıhyn oqydyq, al óz tarıhymyzdy bilmedik jáne oǵan nazar aýdarmadyq. Keıin, men Mustafa Shoqaı týraly materıaldardy zerttep júrip, óz tarıhymyzǵa úlken qyzyǵýshylyq tanyta bastadym. 1948 jyly Máskeýde Kenesary han jáne ol ómir súrgen ýaqyt týraly doktorlyq dıssertatsııa qorǵaǵan Ermuhan Bekmahanov týraly bildim. Ýaqyt óte kele, munyń bári pikirtalasqa aınalyp, aqyry Bekmahanovqa qarsy sot protsesi júrgizilip, ony Sibirge 25 jylǵa jiberdi. Ol 1917 jylǵa deıin biz óz jerlerimizde ómir súrip qana qoımaı, táýelsizdigimizdi qorǵaǵanymyzdy jazýǵa batyly jetkeni belgili boldy, túsinesiz be, bul tarıhtaǵy qandaı shataq jaǵdaı. Mustafa Shoqaıdan keıin men bizdiń urpaq óz tarıhy týraly taǵy biraz nárse biletinin túsindim. Biraq jas urpaq ony túsinbeıdi. Sondyqtan, bolashaǵymyz úshin, balalarymyz ben nemerelerimiz úshin ótkenniń paraqtaryn jıi aqtarýymyz qajet. Qazaqta «jeti atasyn bilmegen jetesiz» deıtin kóneden qalǵan sóz bar. Jeti atamyzdy taný úshin ótkenge oralý qajet. Bolashaqty taný úshin ótkennen bastaý qajet – kim bolǵanymyzdy bilip jáne kimge aınalǵanymyzdy kórý kerek», - deıdi rejısser S. Narymbetov.
Onyń paıymynsha, qazirgi jańa urpaq, ókinishke qaraı, basqa ulttyń tarıhynan, Gollıvýd fılmderinen tárbıe-tálim alyp jatyr. Máselen, onyń pikirinshe, búgingi jastar amerıkalanýda, al Qurama Shtattardyń tamyry tereńge jaıylatyn, ǵasyrlarǵa sozylatyndaı tarıhy joq, qazaqtarǵa qaraǵanda olar tym jas halyq. Amerıkalyqtar, Djek Londonnyń keıipkerleri jáne olar Jabaıy Batysty (úndisterdiń jerleri) ıgergen kezde qazaqtyń óz aýmaǵy, óz jeri boldy.
«Sondyqtan, bizdiń Prezıdentimiz ǵasyrlar boıǵy shań basyp ketken ultymyzdyń avtoportretin qazyp alyp, qalpyna keltirý kerektigin aıtady! Ol úshin kóp kúsh jumsap, árqaısymyzdyń, kim bolsaq ta, shynaıy nıetimizdi bildirýimiz kerek. Bul bizdiń qasıetti paryzymyz. Birinshiden, bul tarıhshylardyń, sýretshilerdiń jáne ásirese kınematografısterdiń paryzy. Meni «taǵy da tarıhı fılmder me», «bizde kadrlar joq» degen sekildi tek senimsiz pikirler mazalaıdy. Qazaq kınosyna degen senimsizdik taǵy da baıqalady. Biraq, bizde kóptegen daryndy jastar bar, olar karantın kezinde de laıyqty syılyqtarǵa ıe boldy. Nelikten biz olarǵa otandyq kınoprokat arqyly qoldaý kórsetpeımiz?» deıdi S. Narymbetov.
Ol sondaı-aq, qazaq kórermenine otandyq týyndylar múldem kórsetilmeıtinin alǵa tartyp, sondyqtan kınoteatrlar gollıvýdtyq ónimnen góri otandyq fılmderdi kóbirek kórsetýi úshin otandyq kınoprokatty qaıtarý kerektigin aıtady. Prokatty qazaq kınosyna baǵyttaý úshin úlken kúsh jumsaý kerek.
«Óz elimizde sheteldik fılmderdi prokattaý arqyly biz kórermenderdiń sanasyna bóten ıdeologııany óz erkimizben engizip jatqanymyzdy jáne tipti olardyń fılmderine sýbsıdııa bólip otyrǵanymyzdy bári birdeı túsine bermeıdi. Al bul bizdiń jas memleketimiz úshin qaýipti. Gollıvýdtyq ekshn-fılmder, eýropalyq fılmder, avangard kórsetile bersin, biraq basty nazar bizdiń otandyq kıno ónimderine aýdarylsyn. Prokatty qaıtaryp, jylyna keminde bir tarıhı fılm shyǵaryp, ony úlken ekranda kórsetý qajet. «Qazaq eli» laıyqty fılm emes pe? Óte joǵary dárejede jasalǵan. Al oǵan nege senimsizdikpen qaraımyz? Mine, osyndaı senimsizdik bizdiń tarıhı kadrlarǵa, «Kóshpendiler» fılmine sheteldikterdi jumyldyrýǵa ıtermeledi. Ol kezde bizdiń kıno túsirýge ábden laıyqty úmitkerlerimiz bar edi – Tımýr Bekmambetov, sosyn Abaı Qarpyqov, Ardaq Ámirqulov, biraq olarǵa eshkim tipti bet burǵan joq. Bizde árdaıym «bóten baqshadaǵy jemis táttirek» degen psıhologııalyq faktor qosyla ketedi. Bizdiń baqtyń da jemisteri tátti, tek dámin tatyp kórý kerek», - dep túıindeıdi rejısser S. Narymbetov.