Salyq mádenıetin qalyptastyrý halyqqa túsindirý jumystarynan bastalady - maman
– Oljas Asangeldiuly,áńgimemizdi jalpyǵa birdeı deklaratsııalaýdyń úshinshi kezeńinen bastasaq...
– Birinshi kezeń - 2021 jyly «kiris» deklaratsııasyn memlekettik qyzmetshiler jáne olarǵa teńestirilgen adamdar, sondaı-aq olardyń jubaılary usyndy. Ekinshi kezeń - 2023 jyly memlekettik organdar men kvazımemlekettik sektordyń qyzmetkerleri, sondaı-aq olardyń jubaılary tapsyrdy.Atap aıtar bolsam, dárigerler, muǵalimder, sport, mádenıet salasynyń qyzmetkerleri. ıAǵnı, bıýdjetten aılyq alatyn adamdar. Osy eki kezeńde deklaratsııany respýblıka boıynsha 3 mln jýyq adam tapsyrdy. Úshinshi kezeń - 2024 jyldyń qańtarynan bastap deklaratsııany zańdy tulǵalardyń basshylary men quryltaıshylary (qatysýshylary), jeke kásipkerler, sondaı-aq olardyń jubaılary (zaıyby) tapsyrýǵa mindetteldi. Jasyratyny joq qazir halyq arasynda ártúrli pikir qalyptasty. Basym bóligi, bızneske zııan keltiredi degen oıda. Olaı emes. Jalpyǵa birdeı deklaratsııalaýdy engizýdiń maqsaty – kirister men múliktiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý, kóleńkeli ekonomıka men sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres. Kiristerdiń ashyqtyǵy bıýdjetke qosymsha túsimderdi de qamtamasyz etýge múmkindik beredi, óıtkeni salyq salynbaǵan kirister kólemi barynsha azaıtylady, ıaǵnı jeke tabys salyǵy boıynsha salyq bazasy keńeıtiledi.
– Kameraldyq baqylaý degenimiz ne?
– Kameraldyq baqylaýdyń alǵashqy maqsaty salyq tóleýshige anyqtalǵan buzýshylyqtardy aıyppul sharalaryn qoldanýsyz derbes joıý quqyǵyn berý. Mysaly, bir kompanııa ekinshi kompanııadan 21 mln teńgege taýar satyp aldy derlik, biraq, óziniń esebinde ol 21 mln teńgeniń ornyna 10 mln teńge dep jazady. Buryn osyndaı dúnıelerge qaǵaz júzinde aýdıt júrgiziletin. Munyń bári ýaqyt alady. Endi, kameralyq baqylaý arqyly júzege asady. Salyq tóleýshilerdiń qyzmetine turaqty túrde júrgiziletin taldaý jasyrylǵan kiristerdi bastapqy satysynda kórsetedi. Osyndaı faktilerdi anyqtaý úshin qajetti tehnıkalyq múmkindikter bizde bar. Salyq zańnamasy shyńdalýda, ákimshilendirýdiń múldem jańa deńgeıine shyǵýǵa múmkindik beretin elektrondy shot-faktýralar túsinigi engizildi. Biz qandaı shot-faktýralar kimmen qoıylyp jatqanyn kóremiz, Táýekelderdi basqarý júıesi jalpy massadan asa táýekeldi operatsııalardy bólip kórsetýge jáne olar boıynsha tıisti sharalardy qoldanýǵa septigin tıgizedi. Al bul anyqtalǵan buzýshylyqtar týraly habarlamalar jappaı barlyq salyq tóleýshilerge joldanbaıdy, tek tańdamaly túrde, ıaǵnı buzýshylyq somasy joǵary táýekel deńgeıi sanatyna jatatyndarǵa joldanady degen sóz. Az ǵana buzýshylyq somalary boıynsha múldem joldanbaıdy.
– Habarlamany oryndamaǵan salyq tóleýshige qandaı zardaptary tıedi?
– Salyq kodeksine sáıkes habarlama oryndamaǵan jaǵdaıda salyq organy banktik shottar boıynsha shyǵys operatsııalaryn toqtata turýǵa quqyly. Ári qaraı, oryndalmaǵan habarlama materıaldarymen salyq tekserisine shyǵatyn jáne salyqtardy aıyppul sharalarymen qosa esepteıtin salyqtyq aýdıt qyzmeti aınalysady.
– Jańa salyq kodeksinde ártúrli ózgerister qarastyrylǵan. Sonyń ishinde eskirgen kólikterge salynatyn salyq tómendetilmek. Osyǵan toqtalyp ótseńiz.
– Durys aıtasyz, keler jyly jańa salyq kodeksi engiziledi. Onda kóptegen ózeris bar. Qarapaıym halyqqa tıimdisi - kólik quraldaryna baılanysty. Respýblıka boıynsha, kólik quraldaryna salyq jeńildetilmek. Paıdalanyla bastaǵanyna 10 jyldan asqan kólikterdiń salyǵy 30%-ǵa, 20 jyldan asqandary 50%-ǵa deıin tómendeıdi. Osyndaı usynystar bar. Qazir qazaqstandyqtardyń kólik salyǵy boıynsha qaryzy 18 mlrd teńgeden asty. Negizi múlik, kólik, jer salyǵyn ýaqytyly tólep otyrǵan abzal. Bul qarjy aýyl bıýdjetine túsedi. ıAǵnı, aýyldyń damýyna jumsalady.
- Búginde iri qalalarda páterdi jalǵa berip otyrǵan adamdar az emes. Shyny kerek, kóbisi aýyzsha kelise salady. Sebebi páterdi zań boıynsha jalǵa berýdiń mashaqaty kóp dep oılaıdy. Oǵan qosa, salyq tóleý kerek. Osyndaı jandar úshin yńǵaıly salyq mólsherin tańdaýǵa múmkindigi bar ma?
– Jyljymaıtyn múlikti jalǵa berý – kásipkerlik qyzmet. Odan túsken kiriske salyq salynady, al salyqtan jaltarsańyz, ákimshilik jaýapkershilikke tartylasyz. Jeke kásipkerler úıdi patent boıynsha nemese ońaılatylǵan deklaratsııa negizinde jalǵa bere alady. Ekeýi de jumysshylardy jaldaýǵa jáne jınaqtalatyn zeınetaqy jáne medıtsınalyq saqtandyrý júıesine qatysýǵa múmkindik beredi. Biraq, bul kisiler jalǵa alýshylarmen kelisim-shart jasaý kerek. Bıznespen tabys tapqan adam jeke kásipker retinde tirkelgeni abzal. Máselen, jeke kólikpen adam tasymaldaýshylar. Eń aldymen, ol óziniń qaýipsizdigine jaýap beredi. Ártúrli jolaýshy bolady. Múmkin taksı qyzmetin paıdalanatyndar tyıym salynǵan zat tasymaldaıtyn shyǵar. Osy kezde kólik ıesi ózin onyń sybaılasy emes ekenin dáleldeı almaýy múmkin. Eger jeke kásipker retinde tirkelgen bolsa, zańmen qorǵalady.
– Qazaqstanda turǵyn úıdi satqan jaǵdaıda qandaı salyq mindettemesi týyndaıdy?
– Turǵyn úıdi bir jyldan az ýaqyt ıelengen qazaqstandyqtar múlikti satý kezinde mámileden túsken tabystyń on paıyzy kóleminde salyq tóleýi tıis. Bul jaǵdaıda salyq tek páterler men úılerge ǵana emes, sondaı-aq Qazaqstan aýmaǵynda ornalasqan saıajaı qurylystary, garajdar men jeke qosalqy sharýashylyq nysandaryn satý kezinde de salynady. Al, bir jyldan keıin satatyn bolsa, salyq tólemeıdi. Eger, kásipkerlik maqsatta bolsa, onda olar salyqtan bosatylmaıdy.
– 8 shildede Memleket basshysy «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar jáne elektr energetıkasy máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıdy. Bul Almaty oblysynda týrızm salasynan túsetin salyqqa qalaı áser etedi?
– Osy kúnge deıin ár adam memlekettik tabıǵı qoryqtar, ulttyq tabıǵı parkter, tabıǵı rezervattar, memlekettik óńirlik tabıǵı parkterge kirgeni úshin 0,1 AEK (369 teńge) tóleıtin. Atalmysh tólemaqy alyp tastaldy. Almaty oblysy boıynsha byltyr erekshe qorǵalatyn ulttyq parkterden 286 mln teńge qarjy túsken. Bıyl 363 mln teńge túsedi dep josparlaǵan edik. Jarty jyldyqta bıýdjet qazynasyna175 mln teńge quıyldy. Endi boldy túspeıdi.
– Bıznesti tekserýge moratorıı aıaqtaldy: kásipkerler jappaı tekserile me?
– Elimizde bıznesti tekserýge moratorıı 2020 jylǵy 1 qańtarda jarııalanǵan bolatyn. Bastapqyda moratorıı 2023 jylǵy qańtarda aıaqtalady dep josparlanǵan. Alaıda byltyr Prezıdent onyń merzimin taǵy bir jylǵa uzartty. Mundaı jeńildikter esh memlekette qarastyrylmaǵan. Tek bizde ǵana. Elde, bıznes salasy damysyn degen oımen jasalǵan ońtaıly áreket boldy. Osy ýaqyt ishinde 400 mlrd teńge qarajat memleket qazynasyna túsken joq. Salyq sál kóbeıse, « Memlekette aqsha joq» sol úshin osylaı istep jatyr degen jansaq pikir qalyptasady. Eger, elde aqsha bolmasa, úsh jylǵa salyqtan bosata ma? Eger, kásipker salyqty ýaqytyly tólep, túrli quıtyrqy is-áreketke baramasa, onyń kásibi de órge domalaıdy. Ol úshin memleket tarapynan barlyq jaǵdaı jasalyp jatyr dep oılaımyn.
– Elimizde salyq tóleý mádenıeti qalyptasty ma?
– Salyq mádenıetin qalyptastyrý halyqqa túsindirý jumystarynan bastalady. Munda durys aqparat jetkizý men kommýnıkatsııanyń róli zor. Jalpy el turǵyndardyń salyq tóleýge degen kózqarasy oń. Degenmen, jetildirý jumystaryn qolǵa alýymyz kerek.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!