Sáláfıtterdi qalaı ajyratýǵa bolady - mamanmen suhbat

ALMATY. QazAqparat - Búgingi kúni álemdegi eń ózekti máseleniń biri – dinı ekstremızm men terrorızm qaýpi ekeni barshaǵa aıan. Ǵalamdyq problema qoǵamǵa saıası, ekonomıkalyq, moraldyq shyǵyndar ákelip, úreı týdyrýda. Terrorızm qaýpi XX ǵasyrdyń 60-jyldarynan bastap kúsheıe tústi. Álemniń kóptegen aımaqtarynda ekstremıstik toptar men uıymdar teraktiler jasaý arqyly óz maqsattaryna qol jetkizgisi keldi. Búgingi kúni jahanda 500-deı ekstremıstik uıymdardyń bar ekeni belgili bolyp otyr.

Qazir dúnıejúzinde osyǵan qarsy is-sharalar uıymdastyrylýda. Onyń ishinde bizdiń el de bar. Almaty qalalyq Qoǵamdyq damý basqarmasy ekstremızm men terrorızmniń aldyn alý sharalaryn udaıy ótkizip otyrady. Almaty halyq kóp shoǵyrlanǵan qalalardyń biri bolǵandyqtan, megopolıste bul másele kún tártibinen túsken emes. Halyqqa aqparattyq túsindirý jumystaryn júrgizetin «Monıtorıng jáne taldaý ortalyǵynyń» bólim meńgerýshisi Tursyn Qudaıqulov aldyn-alý sharalary jaıynda keńinen áńgimelep berdi.

- Memleket dinı ekstremızm men terrorızmniń aldyn alý úshin baryn salýda. Eń aldymen quqyqtyq negizderdi jetildirip jatyr. Dinı ekstremızm men terrorızm ıdeıalarynyń taralý joldaryna bóget qoıýdy qolǵa aldy. Dinı ekstremıstik aqparat taratatyn ǵalamtor saıttary men áleýmettik jelilerdegi akkaýnttardy buǵattap, ádebıetterdiń taratylmaýynyń utymdy joldaryn qarastyrdy. Sondaı-aq, halyq arasynda júrgizilip jatqan aqparattyq túsindirý jumystary da óz nátıjıesin berýde.

- Tursyn Tańataruly, qolda bar aqparatqa súıensek, 2019 jyly «Monıtorıng jáne taldaý ortalyǵy» Almatyda 600 shara ótkizýdi josparlaǵan eken, búgingi kúnge deıin qansha jumys atqaryldy?

- Almaty qalalyq Qoǵamdyq damý basqarmasynyń qoldaýymen bizdiń ortalyqta jumystar qarqyndy júrip jatyr dep aıta alamyn. Siz aıtqan 600 sharanyń búgingi kúni 225-i ótkizildi. Bizdiń jumystyń negizgi maqsaty – bul, birinshiden, memleketimizdiń din salasyndaǵy saıasatty júzege asyrý. Ekinshiden, dinı estremızm men terrorızmniń aldyn alý jáne úshinshisi - túrli usynystar men jańalyqtardy engizý. Túsindirý sharalaryn qaı jerde ótkizý tıimdirek, qandaı qıyndyqtar bolady, ony qalaı sheshýge bolady degen sııaqty usynystar halyqtan túsedi. Osynyń bárin zerdeleı kele, biz Qoǵamdyq damý basqarmasy arqyly bir sheshimge kelemiz.

- Dinı ekstremızm men terrorızmniń aldyn alý sharalary boıynsha aqparattyq túsindirý jumystary kimge baǵyttalǵan? Arnaıy tańdap alynǵan aýdıtorııa bar ma?

- Negizi bul aqparattyq túsindirý jumystary bárine arnalǵan. Qazir biz mektep, kolledj, JOO-da ótkizdik. Oqý jyly bastalǵan kezde taǵy da kezdesýler uıymdastyramyz. Sondaı-aq, memlekettik qyzmetshilerge de túsindiremiz. Halyq kóp shoǵyrlanǵan, kóp júretin mekenderdi de, nazardan tys qaldyrmaımyz. Mysaly, shilde aıynda biz 8 bazar men saýda ortalyqtarynda úlken is-sharalar uıymdastyrdyq. Atap aıtsaq, «ıAllıan», «Kenjehan», «Baısat», «Sálem», «Kók bazar», «Orbıta» bazarlary men «Mega Taý», «Alma» sııaqty iri saýda oryndaryn qamtydyq.

- Kúni boıy tynymsyz tirliktiń sońynda júrgen jurttyń dinı saýattylyǵyn qalaı baǵalaısyz?

- Adamdardyń dinı saýattylyǵy uǵymy jóninde jıi aıtylyp júr. Kóp jaǵdaıda Qurandy arabsha oqı bilgen, namaz oqıtyn musylmandy dinı saýatty dep oılaımyz. «Dinı saýattylyq» uǵymynyń «fılosofııalyq» máni, negizinen, adamnyń ishki zaıyrlyq qupııasyn, parasatylyǵyn, shyn júrekten nıet etýin bildiredi. Keıbir dinshilderimiz qarapaıym halyqty dinı saýaty joq dep kinálaıdy. Bul - durys emes. Bári birdeı bes ýaqyt namaz oqyp, 30 kún oraza tutpasa da, jaqsy men jamandy ajyrata alady.

- Halyqqa aqparattyq túsindirý kezinde tyńdaýshylar tarapynan qandaı saýaldar túsedi?

- Kezdesý barysynda mamandarǵa ártúrli suraqtar qoıylady. Sonyń ishinde dinı saýaldar basymyraq. Mysaly, kimdi tyńdaýǵa bolady nemese teris aǵymdaǵylardy qalaı ajyratýǵa bolady dep jatady. Ondaı adamdy bet-álpetine qarap, ajyratý múmkin emes. Saqalǵa ǵana qarap aıta almaımyz. Sebebi, ımamdar da, óner adamdary da saqal qoıady, tipti ateıspin dep júrgender de ósiredi. Sondyqtan saqal ósirgenderdiń bárin jat aǵymdaǵy dep aıtýǵa bolmaıdy. Hıdjab kıetinderdi de kinálaı almaımyz. Óıtkeni oramaldy Hanafı mashabyn ustaıtyn qyz-kelinshekter de taǵady. Iá, sáláfıt aǵymdaǵylar sholaq balaq kıedi. Biraq, ondaı shalbardy sopylyq baǵytty ustaıtyndar da kıedi. Bul jerdi adamnyń ishki ımýnıteti bolmasa, «dinı saýaty» bolmasa, árıne, qıyndaý bolady. Sáláfı baǵytyndaǵylardyń joly basqa, sopylyq baǵyttaǵylardyń joly basqa.

- Dintanýshylardyń aıtýynsha, sáláfıtterdiń seniminde aýytqýshylyq bar. Olar burynnan kele jatqan dindi moıyndamaıdy. Sáláfı jolyndaǵylar ózderin búkil qoǵamǵa qarsy qoıyp alǵan degendi alǵa tartady. Osyǵan ne deısiz?

- Qazir, destrýktıvti dinı baǵytty ustanýshy azamattardyń «salt-dástúrdi ustaný - bıdǵa», «kelinniń sálem salýy - shırk», «zııarat jasaý - kýfr» dep qarastyrýy, jaǵymsyz áreketteri el ishin búldirýdi kózdeıdi. Jat aǵymdy tańdaǵandar, kósemderi aıqyndap bergen baǵyt boıynsha júredi. Pirleri olarǵa «Ýaǵyzdaryn tyńdamańdar, senimderińe selkeý túsiredi, kóńilderińe kúdik uıalatady. Sol sebepti, ımamdy tyńdaý – haram bolyp esepteledi» dep pátýa bekitken. Sáláfıtterdi ajyratýdyń taǵy bir amaly: olar qaıtys bolǵan kislerge quran baǵyshtaýǵa bolmaıdy dep esepteıdi. Sopylyq baǵyttaǵylar da osy oıdy quptaıdy. Olar aıtady «Alla taǵalaǵa sen tikeleı shyǵa almaısyń, sen pir arqyly qudaımen baılanysqa shyǵa alasyń, sondyqtan pirdiń aıtqanyn buljytpaı oryndaýyń kerek»,- deıdi. ıAǵnı, sol adamnyń oılaý bostandyǵy bolmaıdy. Olar úshin kóseminiń aıtqany - zań.

- Quranǵa qaıtyp oralsaq, sáláfıtter nege quran baǵyshtaýǵa qarsy?

- Olar myna mysaldy alǵa tartyp sóıleıdi. «Mine Qurandy ashyp kórińiz munda namaz oqy, oraza usta, zeket ber deıdi, al ólgen adam sonyń bireýin isteı ala ma», - deıdi. Árıne,isteı almaıdy deımiz ǵoı. «Onda nege sender Quran baǵyshtaısyńdar, Quran tirilerge túsken», - deıdi. Iá, durys aıtasyz, Quran tirilerge túsken, biz muny jasyrmaımyz. Quranmen júrip-turý - árbir musylmannyń mindeti. Biraq, paıǵambarymyzdyń ekinshi hadısi bar. Qurannyń árbir oqylǵan árpinen 10 saýap bar. Osy hadıske súıenip, qaıtys bolǵan kisiniń amal dápteri jabylady. Biraq úsh kisiniń amal dápteri jabylmaıdy degen hadısi bar. Ol artynan salıqaly urpaq tárbıelep ósirgender. Sol urpaǵy ata-babalaryna saýaby barsyn dep Quran baǵyshtaıdy. Bul jerde sharıǵatqa qaıshy keletin jerin kórip turǵanym joq. Sáláfıtterdi osylaı anyqtaýǵa bolady.

- Joǵaryda atalǵan aqparattyq túsindirý jumystaryn kimder júrgizedi?

- Bizde aqparat túsindirý jumysyn júrgizetin arnaıy top qurylǵan. Oǵan fılosof, dintanýshylar, ıslamtanýshylar, psıhologtar, teologtar, jýrnalıster men zań qyzmetkerleri múshe. Jalpy 64 adam. Ártúrli sala mamandaryn tarttyq. Olar tańdap alynǵan taqyryp boıynsha túsindirý jumystaryn júrgizedi.

- Suhbatyńyzǵa rahmet!