Rymkesh Jumadilova: Opera ónerdiń shyńy, onyń óz tyńdaýshysy bar
Óner sańlaqtary án shyrqaǵan kıeli sahnada emin-erkin júrip, jaqsy kórgen rolderińdi oınaý, obrazǵa kirý, kórermendi ılandyrý qandaı baqyt deseńizshi.
Zamana bulbuly Kúlásh Baıseıitovanyń eli - Qaraǵandy oblysy Aqtoǵaı jerinde ekiniń biri áli kúnge Kúláshqa eliktep án salady.
Búgingi sóz etkeli otyrǵan ánshimiz - ózderińiz Qazaq radıosynyń áýe tolqynynan jıi tyńdaıtyn opera ánshisi Rymkesh Jumadilova.
Qasıetti qunarly topyraqtyń kıesi boıyna daryǵan aqjarqyn da jaıdary jas qyz óner dep jolǵa shyqqanda alǵa qoıǵan armany bıik, shyǵar shyńy bulttan da bıik edi.
Bala kezinen ájesine erkelep ósken ol úsh-tórt jasynan-aq úıge qonaq kelse oryndyqqa shyǵyp án salǵandy unatatyn. Ondaıda qaıran áje maqtanyp otyratyn-dy. Mektep jasynda da osy ádetin qoıǵan joq.
Óner dep alǵa umtylǵan qyz áýeli Qaraǵandydaǵy Táttimbet atyndaǵy mýzyka ýchılışesinen dáris alyp, keıin Qazaqtyń Qurmanǵazy atyndaǵy ulttyq konservatorııasynda oqýyn jalǵastyrdy. Tynbaı eńbektenýdiń arqasynda alǵa qoıǵan maqsatyna jetti. Qazirgi tańda Rymkesh Áljanqyzy Qazaqtyń Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda jemisti eńbek etip keledi.
Ánshi 2003 jyly «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» qurmetti ataǵyna ıe boldy.
Ómir bolǵannan keıin qaıshylyq pen bóget te jolynda kezdespeı qoımaıtyny haq. Osynyń bárine tóze bilip, óziniń ómirsheń ónerin zor eńbektiń arqasynda damyta bilgen Rymkesh Jumadilova konservatorııany bitire salysymen Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy Respýblıkalyq án baıqaýynda jáne Bakýde ótken Halyqaralyq Glınka atyndaǵy ánshiler konkýrsynda laýreat atanǵan.
Rymkeshtiń 2001 jyly «Qazaqkontserttiń» kontsert zalynda «Aqqýly ánim» atty án keshi bolsa, 2004 jyly Qazaqtyń Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda ótken «Juldyzdy kesh» dep atalatyn esep berý keshi kórermenniń iltıpaty erekshe boldy. Ánshiniń daýys múmkindigine, qansha bıikke shyrqasa da ushqan qustyń erkindigindeı ádemi úndi sol joly halyq tamsana tyńdap, ónerine bas ıdi.
2007 jyly «Qazaqtyń bir qyzymyn óner qýǵan» degen dál osyndaı tamasha kesh osy zalda ótti. Men bul keshtiń kýágeri boldym. Shyndyǵynda da qaınar bulaqtyń kózindeı án tıegin aǵytqan ánshi mańaıyn óziniń qudiretti únimen jaýlap aldy, kórermen siltideı tynyp tyńdap qalǵany da shyndyq.
Al Táýelsizdiktiń 20 jyldyq mereıtoıyna oraı ázirlengen «Týǵan el bererim kóp meniń saǵan» atty Rymkesh Jumadilovanyń jeke shyǵarmashylyq keshinde halyq zalǵa syımaı ketkenin óz kózimizben kórdik, kýá boldyq. Ár kórermenniń súıip tyńdaıtyn ánshileri bolady desek, Rymkesh Jumadilovanyń án keshine jarnamasyz-aq halyq aǵylyp kelgeni án qudireti, daýys múmkindiginiń ereksheliginen bolsa kerek.
Onyń sahnaǵa shyqqandaǵy erkindigi, erkeligi, kóz tartar ajary, aınam- kózi, jyly jymıysynyń bári, bári keshegi Kúláshti eske túsirgendeı edi.
Sybyzǵydaı syzylǵan ásem daýys, áserli oryndaýshylyq sheberlik onyń bulbul únine tyńdaýshysyn ińkár etti. Daýysynda dalany darhan boıaýy, Saryarqanyń samal jelindeı jelpigen tazalyq bar ádemi ánshi qaı ándi oryndamasyn, qaı obrazdy ashpasyn, úninen jasandylyqty izdeseń de tappaısyń. Ol shynaıy ónerimen tyńdaýshysyn baýraı biletin has sheber. Oǵan aıǵaq, Evgenıı Brýsılovskııdiń «Er Tarǵynynda» Aqjúnis, Latıf Hamıdı men Ahmet Jubanovtyń «Abaıyndaǵy» -Ajar, Sydyq Muhamedjanovtyń «Aqanseri-Aqtoqtysyndaǵy» - Aqtoqty, Muqan Tólebaevtyń «Birjan-Sarasyndaǵy» Sara men Altynaı, Bazarbaı Jumanııazovtyń «Mahambetindegi» Zylıhasy, Erkeǵalı Rahmadıevtiń «Abylaıhanyndaǵy» Kúlpash ekeni daýsyz.
Rymkeshtiń Qazaq radıosynyń áýe tolqynynan jıi beriletin halyqtyń «Ahaý kerim», «Gúlderaıym», «Maýsymjan», Segiz seriniń «Gaýhar tas», Abaıdyń «Jelsiz túnde jaryq aı», Manarbek Erjanovtyń «Qýanamyn», Sydyq Muhamedjanovtyń «Terbeledi tyń dala», Nurǵısa Tilendıevtiń «Aq shaǵala», Іlııa Jaqanovtyń «Edil men Jaıyq» ánderi qaı qazaqtyń bolsyn, kóńiline shýaq syılaıtyny kim-kimge de aıan.
Osy óneriniń arqasynda Rymkesh Jumadilova opera ujymymen Túrkııa, Qytaı, Baltyq jaǵalaýlaryna baryp óner kórsetti. Qazaqtyń Qurmanǵazy atyndaǵy halyq aspaptar orkestrimen burynǵy Keńester Odaǵyn, sondaı-aq qazaq jerin armansyz aralap, sandýǵashtaı saırady, el qurmetine bólendi.
Ol joldasy Baızaq ekeýi eki qyzdy tárbıelep, jaqsy bilim bere bildi. Ónerimen qosa analyq paryzyn minsiz atqarǵan ánshi áli de án qanatynda samǵap, elimen jıi qaýyshýda.
Endi ánshi Rymkesh Jumadilovamen bolǵan suhbatqa kezek bersek:
-Sizdiń qazaq operasyna sińirgen eńbegińiz eleýli ekenin óner janashyrlary jaqsy biledi. Týǵan jerdiń qadir-qasıetin qalaı túsinesiz?
- Bizdiń aýyl Qarqaraly ýezi, qazirgi Qasym Amanjolovtyń aýyly bar ǵoı, Aqqora, Mılybulaq degen jerler. Men sol aýyldarǵa jaqyn Berikqarada dúnıege keldim. Keıin jerdi bóliske salǵanda biz Aqtoǵaı aýdanyna qaradyq. Aqtoǵaı aýdanynda óziniń halyq teatry jáne «Toqyraýyn tolqyndary» degen án-bı ansambli bar.
Bizdiń elden Maǵaýııa, Áshimtaı, Kúlásh, Manarbek syndy ataqty ánshi-kúıshiler shyqqan jer ǵoı. Men de osyndaı ataqty adamdardyń elinen shyqqanymdy árkez maqtan etemin.
Ol kezde «Qazaqkontsert» birlestiginen keletin ánshilerdiń kontsertterine qalmaı baryp, tamashalaıtyn edik. Ásirese, Qazaq radıosynyń áýe tolqynynan beriletin nebir án-kúı bizdiń rýhymyzdy baıytatyn. Úlken arman Qaraǵandynyń mýzyka ýchılışesine alyp keldi, oqýǵa túsip, án fakýltetinde oqyp júrgende Vasılıı Nıkıferovıch Gerasımenko degen ustazym: - Rymkesh, seniń daýys múmkindigiń úlken, sen konservatorııaǵa barýyń kerek,- dep aqyl-keńes bergen.
Sol kisiniń aqylymen 1978 jyly konservatorııanyń daıyndyq bólimine oqýǵa tústim. Jıyrma segiz úmitkerden alty bala ǵana oqýǵa tústi. Nadejda Dmıtrevna ıÝmashevanyń synybynda oqyp, keıin Qazaqstannyń halyq ártisi Beken Bekenuly Jylysbaevtyń synyby boıynsha konservatorııany 1986 jyly bitirip shyqtym. Sol jyldan bastap Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda qyzmet etip kelemin.
- Opera sahnasynda eńbek etkenińizge de otyz jylǵa jýyq ýaqyt bolypty. Osy ýaqyt aralyǵynda óz oılaǵan rolderińizdi oınaı aldyńyz ba?
- Bizge jańa sahnaǵa kelgendikten kóbine balalar operasynan kishigirim rolderdi oınaýǵa ruqsat etetin. Birtindep «Birjan-Sarada» Altynaıdyń rolin, «Birjan-Sarada» Saranyń, «Karmende» Mıkaelanyń, «Er Tarǵynda» Aqjúnisti oınadym. «Aqanseri-Aqtoqtyda» Aqtoqtyny oınadym. Ónerim shyńdala tústi. «Týrandot» operasynan Lıýdyń rolin somdadym.
Opera degen ońaı emes, únemi óz daýysyńmen aıtasyń, fonogramma degen múldem bolmaıdy, «án aıtsań da janyńdy jep aıtasyń» demekshi, ońaı bolmasa da qalap alǵan mamandyq bolǵan soń orta jolda tastaýǵa bolmaıdy. Bul mamandyq únemi izdenisti qajet etedi.
Dırıjermen, rejıssermen, kostıýmermen jumys jasaımyz. Keıde hormen shyǵyp án aıtamyz. Odan keıin partner deımiz, janyńdaǵy serigińmen birge sahnada birtutas obraz jasaý kerek, ol da úlken izdenisti, eńbekti qajet etedi.
Opera degen ónerdiń shyńy, ony kóp adamdar túsine bermeıdi, onyń óz tyńdaýshysy bar. Jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qaptap ketken estrada «juldyzdary» kóbirek nasıhattalyp jatsa da biz ónerdiń klassıkalyq úlgisin kórsetip, óz tuǵyrymyzdan kórinýge tyrysýdamyz.
- Siz únemi ósý jolyndasyz, qandaı rol áli oınalmady, ne bóget etedi, osy jaıly oıyńyzdy jalǵastyrsańyz?.
- Qyzyǵy men shyjyǵy jeterlik bul ónerde báıgeden qalmaı jarysqa túsý, kóksegen armanǵa jetý ár ánshiniń alǵa qoıǵan maqsaty.Óner de, ómir de kúrdeliligimen qyzyqty shyǵar. Pýchchınıdiń «Chıo-chıo Sanyndaǵy» Batterfllıaıdiń rolin oınaǵym keledi.
Bizde tamyry qazaqpyn dep soǵatyn operalyq orkestrdiń dırıjerleri joq. Qazaq operalary az qoıylady, esesine orys, shetel operasy jaqsy jolǵa qoıylǵan. Opera ánshisi dırıjermen bite qaınasa rol de jaqsy ashylady. Qazirgi dırıjerler ter tókkisi kelmeıdi. Sonymen qatar keshegi Qanabek Baıseıitov pen Qurmanbek Jandarbekov syndy óner janashyrlary, myqty rejısserler shyqsa dep armandaımyn.»
- Kezinde Kúlásh apalarymyz qıyn rolderdi qalaı oınady, kerek deseńiz, ol kiside arnaıy mýzykalyq bilim de bolǵan joq, kimniń arqasynda ózin kórsete aldy, tabıǵı darynyna qosa jaqsy rejısser men myqty dırıjerdiń eńbegi kóp kómek berdi, olar qoldap-qoshtady.
Jaqsy opera ánshileri bar, biraq Kúláshter óner kórsetken kezde halyq lyq tolsa, qazir kórermenniń kelýi de sylbyr. Sonyń sebebi ne?
- Bizde kommertsııa kóp júredi ári jarnama az, basshylar tarapynan qamqorlyq joq. Ónerdi bóledi, bárine birdeı qaramaıdy, sol sebepten jap-jaqsy ánshiler konservatorııa bitirip keledi, óz ornyn taba almaı, qabiletin kórsete almaı jatady, kóbi hordan asa almaı qalady.
Qaıyrjan Joldybaev degen jaqsy tenor boldy, Germanııaǵa ketip qaldy. Tamara Ótálıeva degen jaqsy soprano Italııaǵa ketip qaldy. Darynǵa qamqorlyq joq. Bizde jershildik basym.
Óner halyqtiki bolǵan soń ala qoıdy bóle qyryqqandy qoıý kerek dep oılaımyn. Soǵan qaramastan men óz teatrymdy jaqsy kóremin. Jaqsy ánshiler shyqsa qýanamyn. Ár ýaqyt úkimet tarapynan qamqorlyq bolsa eken dep oılaımyn.
Teatr jeke kommertsııa bola almaıdy, ol shoý bızneske kire almaıdy, sol sebepti teatr ókimet qaraýynda bolý kerek.
Qazaq operalary az. Jas kompozıtorlardyń qazaq operasyn jazýǵa óreleri jetpeıdi, jeńil janr- estradamen ǵana aınalysady. Jeńil mýzyka búkil teledıdar men radıolardyń tolqyndaryn basyp ketken. Klassıkalyq óner nasıhattalmaıdy.
Kompıýtermen án jazyp alǵan nebir darynsyzdar kúı tańdamaıdy, daýysyn kúshtep án aıtpaıdy, ári-beriden soń ózderiniń ne aıtyp turǵanyn da túsinbeıdi. Al osyndaı ónerdiń keleshegi bar ma?
Ánshilerdiń de quny arzandap ketti, búkil ánshiler toıda án aıtqan soń teatrǵa, kontsertterge kórermen az keledi. Ánshiler óz qadirin ketirgen zaman.
Ataq-dańqqa jetken úlken juldyzdarymyz ónerge jany ashymaıdy. Olar jalpy ónerdiń baǵytyn qadaǵalaǵan bolsa, osy aǵymǵa synshy retinde qarap, jónge salyp, jol silteýshi edi.
Mádenıet salasynda keshegi qoǵam qaıratkeri Temirbek Júrgenov pen Іlııas Omarovtaı qamqor bola biletin, janashyr adam otyrǵanda ǵana óner órleıdi.
- Siz opera salasynda kópten eńbek etesiz. Kimderdi ustaz, kimderdi daryn dep, kimderdi shákirtim dep esepteısiz?
- Gúlzat Dáýirbaeva, Dına Hamzına sııaqty jaqsy ánshiler eńbek etedi. Talǵat Kúzembaev degen jaqsy barıtonymyz bar. Talǵat Musabaev degen jaqsy ánshimiz kópshilik kóńilinen shyǵyp júr. Bizde isteıtin jas ánshilerdiń kóbiniń úıi joq. Aqshalary az. Soǵan qaramaı bular kúni-túni aıanbaı eńbek etedi. Jastarymyz adamgershilikteri mol, nıetteri keń bolsa eken dep tileımin!
- Búgingi kúngi respýblıkalyq teledıdardan berilip jatqan óner haqyndaǵy baǵdarlamalarǵa kóńilińiz tola ma?
- Kóńilim tolmaıdy. Ulttyq ıdeıa joq. Máskeýdiń teledıdarynyń taqyrybyn alyp, sony qolmen qoıǵandaı qaıtalaıdy, tyń dúnıe oılap tabar oıshyl rejısserler joqtyń qasy. Túrik pen koreıdiń, úndiniń kınoserııalary qaptap ketti. Osymen biz ózimizdiń ulttyq qundylyǵymyzdy joıyp jibergeli otyrǵanymyz anyq. Ózimizde úlgi-ónege bolarlyqtaı ulttyq qundylyǵymyz, tarıhymyz, ádebıetimiz ben mádenıetimizdi nege qoldanbasqa?!
«Bilim men mádenıet» telearnasynyń baǵyty kóńil tolarlyqtaı. Kúndiz-túni ashyp qalsań, ulttyq qundylyǵymyz jaıly habarlar, kontsertter júrip jatady, bul nur ústine nur emes pe!?
- Ár óner ıesiniń eliniń qadir-qasıetin, ónerin shetelderge barǵanda nasıhattaýǵa múmkindigi bar. Al qazaq ónerin olar qalaı qabyldaıdy?
- Qazaqstannyń onkúndiginde Qytaıdyń Shanhaı qalasynda kontsert berdik. Segizseriniń «Gaýhartasyn» jaqsy qabyldady. «Bul án be, arııa ma?»- degen suraqtar keldi, biz án ekenin túsindirdik. Túrkııada da, Koreıada da qazaqtyń halyq ánin erekshe zeıin qoıyp tyńdady.
- Qazir teatr basshylary burynǵy operalardyń mátinin aýystyryp, shoý jasap jatyr.Mysalǵa Sydyq Muhamedjanovtyń «Aısulý» operasynyń jańa nusqasyn kórip renjip qaıtqanymyz bar, negizgi nusqadan tek áýeni ǵana qalypty, osylaı bardy joqqa aınaldyrǵandy óz basyńyz qalaı túsinesiz?
- Shyǵarmanyń túpnusqasy kóp jyl boıy kórermenniń júreginen oryn alyp, sanasyna sińgen týyndy emes pe, óz basym bundaı jańalyqqa qarsymyn. Shirkin, Sydyq Muhamedjanovtyń ózi tirilip kelip «aınalaıyndar-aý, bularyń ne?» dep aıǵaı salsa ne dep jaýap berer edi, patshaǵarlar?
Nebir daryndar bar, arnaıy tapsyrma berse qaı qaısysy da sol osy zamanǵy operany jazyp berýge bilimderi jetedi. Kezinde kompozıtor Evgenıı Brýsılovskıı aınaldyrǵan eki aıdyń ishinde «Qyz Jibek» operasyn jazyp shyǵardy emes pe?!
- Siz biraz jyldan beri Qazaqtyń Qurmanǵazy atyndaǵy ulttyq konservatorııasynda ustazdyq etesiz. Bolashaq ánshilerdiń daýys qoıý múmkindigine asa kóńil bólesiz, osy jaıly da bile otyrsaq.
- Halyq kafedrasynda dástúrli án oryndaýshylardyń daýys múmkindigin ashý, ándi erkin shyrqaý, joǵary notalardy erkin alýy úshin ter tógip, eńbektenip jatyrmyn. Nátıje jaman emes, qolyna dombyra alyp án shyrqap júrgen jastardyń birazynyń ándi sheber oryndaýyna septigim tıip júrgeni ras.
- Áńgimeńizge rahmet! Eńbegińizdiń jemisin kórińiz demekpin.
Ómirdiń buralań jolynda qıyndyqqa moıymaı, árkez aǵynǵa qarsy júzgen, bógetti aqylmen buza bilgen, saf altyndaı taza ónerimen, syńǵyrlaǵan únimen alash aspanyn ánge bólegen, túr-tulǵasynan tektiliktiń ıisi ańqyp turar, osynaý qazaqtyń keń dalasyndaı darhan kóńilimen sharyqtata án salyp, ózin moıyndata bilgen daryn ıesi - Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, belgili opera ánshisi ári ulaǵatty ustaz Rymkesh Jumadilova osy jyldyń 24 qazan kúni Qazaqtyń Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda shyǵarmashylyq keshin ótkizbekshi. Kóp jylǵy eńbektiń jemisin kórseter kez endi kelgendeı. Óner qudiretin kórseter án keshin tamashalar qaýymǵa jaqsy bir demalys syılar kún alys emes.
Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Altyn Imanbaeva