«Rýhanı jańǵyrý»: 13 myń metsenat týǵan ólkesin gúldentýge atsalysty
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń aıasynda ult rýhynyń san qyrly qatparyn túgel qamtıtyn arnaıy baǵdarlamalar qolǵa alynǵan bolatyn. Osy ýaqyt ishinde atqarylǵan jumystardy saraptasaq, atqarylǵan talaı urpaqtyń rýhyna azyq bolatyn dúnıeler qolǵa alynǵanyn kóremiz.
Jańa álipbı – jańǵyrýdyń ózegi
Qazaq tiliniń tól zańdylyqtaryn saqtaý úshin álipbıdi latyn qarpine kóshirý buǵan deıin de aıtylyp júrgenimen, naqty qadamdar osy «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń aıasynda jasaldy deýge bolady. Bulaı deýimizge birneshe faktor negiz bola alady.
Birinshiden,Ulttyq komıssııa janynan qurylǵan Orfografııalyq jumys tobynyń otyrystarynda lıngvısterden, ǵalymdardan, el azamattarynan kelip túsken álipbıdiń 40-tan astam nusqasy qaralyp, ǵylymı-saraptamalyq jumystar júrgizildi.
Ekinshiden, latyn álipbıdi jetildire túsý úshin tańbalardyń jazylýy men oqylýy boıynsha oqýshylar men muǵalimder, stýdentter arasynda saýalnama júrgizildi. Úshinshiden, qoǵam arasynda álipbı nusqalary keń talqylaýǵa tústi. Tórtinshiden, álipbı ǵylymı-praktıkalyq, ádistemelik turǵydan zerdelendi.
Besinshiden, jetildirilgen álipbıdegi dıakrıtıkalyq tańbalar halyqaralyq tájirıbedegi álipbı túzý prıntsıpteri boıynsha pysyqtalyp, eksheldi. Bul iske halyqaralyq semınarlar men konferentsııalar aıasynda gagaýyz, qyrǵyz, noǵaı, ózbek, hakas, qaraqalpaq, túrik, tyva, tatar jáne qazaq tilderiniń mamandary qatysty.
Álipbıdi latyn grafıkasyna kóshirýdi úılestirý baǵytyndaǵy barlyq aqparattar «Qazlatyn.kz», «Tilalemi.kz» portalyna ornalastyrylyp, nasıhattaldy.
«Týǵan jer» arnaıy jobasy
Ólketaný blogy jas urpaqtyń qorshaǵan ortaǵa rýhanı turǵyda jaqyn bolyp ósýine qazirden bastap jol tósep jatyr. Respýblıka boıynsha 2357 mekteptiń óz mýzeıi jumys istep tur. Týrıst-ólketanýshylardyń 40 stantsııasy men ortalyǵy, 2050 týrıstik-ólketanýshylyq mektep úıirmeleri bar. Ólketaný týrızmimen 7 men 17 jas aralyǵyndaǵy 90 myńnan astam bala qamtylǵan.
Týǵan jerin túrlendirýge nıeti bar el azamattaryna da «Rýhanı jańǵyrý» jaqsy múmkindikter ashty. Úsh jarym jylda demeýshilik qarajat esebinen 280 mlrd. teńgege jýyq qarajat tartylypty. Onyń ishinde mektep, aýrýhana, balabaqsha, turǵyn úı, mádenıet jáne sport saraıy sııaqty 2 988 áleýmettik nysan boı kóterip, 2 417 nysan jańartylǵan. Osylaı baǵdarlamaǵa elimiz boıynsha 13 myńnan astam metsenat qatysty.
«100 jańa oqýlyq»
2017-2020 jyldary aýdarylǵan 100 oqýlyq elimizdiń 132 joǵary oqý ornynyń bilim berý protsesine engizildi. ıAǵnı «Fılosofııa», «Mádenıettaný», «Marketıng», «Ekonomıka», «Pedagogıka jáne psıhologııa», «Áleýmettaný», «Tarıh», «Dintaný», «Kásipkerlik negizderi jáne mentor-startaptar», «Psıhologııa», «Áleýmettik psıhologııa», «Tulǵa psıhologııasy», «Damý psıhologııasy» sııaqty pánder álem zııalylary moıyndap, ıgiligine paıdalanyp júrgen úzdik eńbekterdiń kómegimen oqytylyp jatyr.
Aýdarylǵan 77 oqýlyq negizinde qazaq jáne orys tilderindegi beınedárister ázirlenip, 55 myńǵa jýyq paıdalanýshysy bar www.OpenU portalyna shyǵaryldy. Onlaın-oqytý platformasyna 132 JOO men 158 kolledj kire alady.
«Jahandyq álemdegi zamanaýı qazaqstandyq mádenıet»
2020 jyldyń 29 qarashasynda Polshanyń Varshava qalasynda onlaın formatta «Junior Eurovision – 2020» Halyqaralyq balalar án konkýrsynda qazaqstandyq Qaraqat Bashanova júldeli 2 oryn ıegeri atandy.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy naqty jolǵa qoıylyp, alǵashqy jemisterin bere bastaǵan kez uly Abaıdyń 175 jyldyq mereıtoıymen sáıkes keldi. Buǵan deıin de baǵdarlama aıasynda qazaqstandyq qalamgerlerdiń kitaptary aǵylshyn, armıan, arab, vetnam, grýzın, japon, ındonezııalyq, ıspan, ıtalıan, koreı, qyrǵyz, malaı, monǵol, nıderland, ózbek, portýgal, serb, túrik, ýkraın, ýrdý tilderine, ıvrıtke jáne hındıge aýdarylyp, 22 kitap bolyp basylyp shyqqan bolatyn.
Sondaı-aq, Qazaqstannyń Sıngapýrdaǵy, Bolgarııadaǵy, Mysyrdaǵy, Pákistandaǵy, Majarstandaǵy, Irandaǵy jáne Efıopııadaǵy Elshilikteri janynan Abaı ortalyqtary ashyldy.
Lıtva, AQSh, Belgııa, Chehııa, Monǵolııa, Iran, BAÁ, Germanııa, Shvetsııa, Ulybrıtanııad, Majarstan, Grekııa, Koreıa, Taıland, Efıopııa, Izraıl, Grýzııa, Túrkııa, Vetnam jáne Bolgarııa sııaqty elder de qazaqtyń bas aqynynyń atyndaǵy ortalyqtar ashyp, eskertkishter men músinder ornatty, kósheler men dańǵyldardyń atyn berdi.
Sheteldik basylymdarda Abaı men ál-Farabıge arnalǵan 60-qa jýyq maqala jarııalandy. QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń «Abaı jáne XXI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasy shet tilderine aýdarylyp, sheteldik BAQ-tarda jaryq kórdi.
«Aýyl – El besigi»
2019 jyldyń qorytyndysy boıynsha 700 myńǵa jýyq halqy bar 53 aýylda 34 mlrd teńgege 520 is-shara iske asyryldy..
Sonyń arqasynda shamamen 80 mektep pen balabaqsha, 22 densaýlyq saqtaý nysany, 73 mádenıet jáne sport nysany, 500 km-ge jýyq jol, 41 km sýmen jabdyqtaý jelisi, 248 km elektrmen jabdyqtaý, 135 shaqyrym gaz qubyry salynǵan.
2020 jyly 216 aýylda 98 mlrd teńge somasyna 920 joba iske asyryldy. Sonyń ishinde ınfraqurylymyn damytýǵa – 368, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyqty – 329, áleýmettik ınfraqurylymdy damytýǵa – 223 joba baǵyttaldy.
«Qasıetti jerler geografııasy»
Atalǵan joba bastalǵannan beri jalpyulttyq mańyzy bar qasıetti dep sanalatyn obektiler tizimine 206 nysan, jergilikti mańyzy bar 575 nysan engizildi. Kıeli nysandardy tolyq vızýalızatsııalaý qazmaps.kz vırtýaldy karta platformasynda qoljetimdi.
Baǵdarlama aıasynda «Qasıetti Qazaqstan» entsıklopedııasynyń úsh tomy jaryq kórip, 2020 jyly Shyǵys Qazaqstan, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar oblystarynyń qasıetti nysandary qamtylǵan entsıklopedııanyń IV tomynyń tusaýy kesildi.
«Túrkistan» qalashyǵyn qalpyna keltirý jumystary belsendi júrgizilýde. «Áziret Sultan» ıÝNESKO-nyń eskertkishi bolyp tanylýyna baılanysty qalashyqtyń Damý jospary Parıj qalasyndaǵy ıÝNESKO-nyń shtab-páterinde tanystyryldy.
Soltústik, Batys óńiri jáne Nur-Sultan qalasynyń mádenı-týrıstik klasterin damytý maqsatynda «Bozoq», «Botaı», «Saraıshyq» atty 3 respýblıkalyq mýzeı-qoryq quryldy.
2017 jyldan beri respýblıkanyń mańyzdy mádenı jáne tarıhı 71 eskertkishine ǵylymı-restavratsııalyq jumystar júrgizildi (Qoja Ahmet ıAssaýı kesenesi, Shoqaı Datqa kesenesi, Beket-ata jerasty meshiti, Sısem-ata qorymy, Saraıshyq ortaǵasyrlyq qalashyǵy, ejelgi Taraz, Túrkistan qalasy, Otyrar, Saýran sáýlet-arheologııalyq kesheni, Aqyrtas, Abaı Qunanbaev memorıaldyq kesheni jáne t. b.).
Qazaqstandyqtardyń 41%-y «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy shyqqan sátten bastap, óz óńiriniń sakraldy nysandary men rýhanı qasıetti oryndaryna kóbirek qyzyǵýshylyq tanyta bastaǵanyn atap ótti. 54% jaqyn arada sakraldy jerler men qasıetti nysandarǵa barǵysy keledi.
«Arhıv 2025»
Qazaqstandyq arhıvterdiń halyqaralyq arhıv keńistigine birqalypty ıntegratsııalanýy aıasynda jaqyn jáne alys shetelderdiń 17 elimen yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıyldy.
«Qazaqstannyń 100 jańa esimi»
Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi el jurtshylyǵy arasynda joba jeńimpazdarynyń tabysty tarıhynyń mysaldaryn tanymal etý boıynsha aýqymdy aqparattyq jáne ımıdjdik jumys júrgizdi.
Eń iri «negizgi is-sharalardyń biri Jastar jyly aıasynda uıymdastyrylǵan Aqmola oblysyndaǵy «Zeren» jastar bilim berý jazǵy lageri boldy. Onyń qorytyndysy boıynsha 5 úzdik komanda ózderiniń bıznes-ıdeıalaryn júzege asyrý úshin 1 mln teńgeden aldy.
«100 jańa esimniń» jetistikteri týraly qysqametrajdy derekti fılmder tsıkli túsirildi jáne olar teledıdar men Internet jelisinde kórsetildi.
«Uly dalanyń uly esimderi»
Arnaıy joba aıasynda «Uly dalanyń uly esimderi» tizimi jasaldy. Sondaı-aq, ejelgi ádebıet antologııasynyń 1-tomyn daıyndaý barysynda ejelgi ádebıet kózderin durys oqýdy qamtamasyz etý úshin úlken izdeý jáne tekstologııalyq jumystar júrgizildi.
Jobany iske asyrý nátıjesinde alǵash ret sheteldik arhıvter men kitaphanalardyń jınaqtarynda saqtalǵan ejelgi qazaq ádebıetiniń buryn belgisiz jáne zerttelmegen eskertkishterin jarııalaý jolymen shıfrlendi jáne ǵylymı aınalymǵa engizildi.
«Túrki áleminiń genezısi»
Mańyzdy is-sharalar qatarynda Túrkistan ejelgi qalashyǵynyń tarıhı kelbetin qalpyna keltirý; túrki halyqtarynyń dúnıejúzilik festıvali men túrki etnostarynyń Mádenıet kúnderin ótkizý, jalpytúrki shyǵarmalarynyń onlaın-kitaphanasyn qurý jobalaryn ataýǵa bolady.
«Tarıhtyń kıno óneri men televızııadaǵy kórinisi»
2020 jyly «Túrkistan – keshe, búgin, erteń» derekti fılminiń óndirisi aıaqtalyp, qazirgi ýaqytta tarıhymyzdy keńinen dáripteıtin «Qajymuqan», «Muqaǵalı Maqataev», «Aqtastaǵy Ahıko», «Aqyn» kórkem fılmderi men «Botaı arǵymaqtar mekeni» tolyqmetrajdy anımatsııalyq fılmi óndiriste. Oǵan qosa, qazirgi tańda «Dos Muqasan», «Leto 1941-go goda», «Aq boz úı» kórkem fılmderi, «Qyz-Jibek: retsept lıýbvı ı ýspeha» derekti fılmi, «Abaıdyń qara sózderi» qysqa metrajdy fılmder tsıkli jáne «Altyn adam» anımatsııalyq fılmi óndiriske jiberildi.
«Dala folklory men mýzykasyna myń jyl»
«Qoljazba qorlaryn, folklorlyq ekspedıtsııa materıaldaryn zertteý men júıeleý jáne dala folklorynyń antologııasyn jasaý» jobasy aıasynda 2019 jyly alǵashqy 5 tomy qazaq tilinde, onyń ishinde onlaın jáne aýdıo formattarda jaryq kórdi. Atalǵan antologııanyń kelesi 5 tomyn shyǵarý josparlanǵan.
«Folklorlyq mýzykalyq murany saqtaý men júıeleý jáne Uly dalanyń kóne saryndarynyń tańdaýly úlgilerin jınaý» jobasy boıynsha «Uly dalanyń kóne saryndary» atty 2-tomnyń mazmuny qurastyrylyp, dombyra, qobyz, sybyzǵy, sazsyrnaı, shańqobyz aspaptaryna arnalǵan halyq jáne kásibı kúıshi-kompozıtorlardyń týyndylary bekitildi.
«Ejelgi jáne orta ǵasyrlardaǵy jazba ádebı eskertkishterdi zertteý jáne ejelgi dáýir ádebıetiniń antologııasyn daıyndaý»
«Uly dala jaýharlary. Ejelgi dáýir ádebıetiniń antologııasynyń» ІІ jáne ІІІ tomdarynyń qurylymy bekitilip, materıaldar jınaldy. ІІ-ІІІ tomǵa enetin Qarahandyqtar bıligi jáne Altyn Orda tusynda jazylǵan túrki ádebı jádigerleriniń qoljazbasymen jumys isteldi.
«Dástúr men ǵuryp» arnaıy jobasy
Arnaıy joba aıasynda barlyq deńgeıdegi bilim berý uıymdarynda dóńgelek ústel, semınar, kezdesýler men aktsııalar jáne t.b. túrinde nasıhattaý sharalary, «Ulttyq zergerlik buıymdar» atty qashyqtyqtan kórme, «Ulttyq kıim erekshelikteri» atty qashyqtyqtan taqyryptyq ekskýrsııa jáne t.b. is-sharalar turaqty negizde júrgizilip keledi.
«Únem – qoǵam qýaty» arnaıy jobasy
Ár túrli jastaǵy azamattardyń tikeleı qajettilikteri men áleýmettik, rýhanı qundylyqtaryn eskere otyryp, ekologııalyq tárbıeni nyǵaıtýǵa jáne damytýǵa, halyq arasynda «únemdilik» mádenıetin tanymal etý jáne óńirde qoǵamnyń ózin-ózi uıymdastyrý protsesterin uqypty qaraýǵa bastamashylyq etý negizinde únemdi minez-qulyqtyń turaqty modelin qalyptastyrýǵa múmkindik beretin jobalar iske asyrylýda.
«Quqyqtyq mádenıet» arnaıy jobasy
Sot tóreliginiń ashyqtyǵy men jarııalylyǵyn qamtamasyz etý, sondaı-aq senim deńgeıin jáne halyqtyń keri baılanysyn arttyrý maqsatynda aǵymdaǵy jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda respýblıka sottary birqatar is-sharalar ótkizdi. Máselen, 356 brıfıng, 468 Ashyq esik kúni uıymdastyryldy.
Professorlyq-oqytýshy quram «Jas zańger mektebi» bilim berý jobasyn engizdi. Onyń sheńberinde jalpy bilim berý mektepteriniń 8-11-synyptary oqýshylary zań saýattylyǵy bilimderin ıgeredi.
«Eńbek – eldiń muraty» arnaıy jobasy
«Eńbek kúni» merekesi 2014 jyldan bastap jyl saıyn qyrkúıektiń sońǵy jeksenbisinde atap ótiledi. Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy ıdeıasyn nasıhattaý maqsatynda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi jyl saıyn «Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı» respýblıkalyq forýmyn ótkizedi.
Aǵymdaǵy jyly «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń Ulttyq jańǵyrý kezeńine kóshýi boıynsha Jol kartasy bekitildi.