Respýblıka qaharmandary: Pavlodarda kópke ǵylymı biliminiń paıdasy tıgen áýesqoı ornıtolog turady
Onyń bul salaǵa qosqan úlesin mamandar da joǵary baǵalaıdy. Sondyqtan Ulttyq merekege oraı QazAqparat agenttigi uıymdastyrǵan «Respýblıka qaharmandary» jobasy aıasynda biz aramyzda júrip, batyrlyq tanytqan tanymal tulǵalar men belsendi azamattardyń esteligindegi esti áńgimeler týraly jazdyq.
«Qorshaǵan ortamyzda bizdiń nazarymyz ben erekshe qamqorlyǵymyzdy qajet etetin kóptegen qus túrleri bar. Tabıǵatqa sonshalyqty beıjaı qaraýǵa bolmaıdy. Onyń barlyǵy óte názik álem. Olarǵa zııan keltirý, buzý ońaı. Al ol tabıǵat dúnıesin qalpyna keltirýge ondaǵan jyldar ketedi», - dedi pavlodarlyq fotograf Kárimjan Jákenov.
Kárimjan Shaıahmetuly zeınetke shyqqanǵa deıin fotoapparatyn qolyna alyp, qustar álemin sýretke túsirý isin bastaǵan. Bul baǵytta áýesqoı ornıtolog aımaqtaǵy 200-ge jýyq qus túriniń joǵary sapaly portretterin jasapty. Óziniń aıtýynsha, osy sýretterdiń arqasynda pavlodarlyqtartar Ertis boıynda meken etetin jáne osy óńir arqyly ózge aımaqtarǵa qonys aýdaratyn qustar týraly tyń málimettermen tanysqan.
«Qusty sýretke túsirý úshin aınalany tolyq torýyldap, baqylaýda ustap otyrý qajet. Sebebi, olardyń daýysy shyqqan jerlerdi anyqtaý mańyzdy», - deıdi ol óziniń hobbıiniń erekshelikteri týraly.
Kárimjan Jákenovpen kóbine uıaly telefon arqyly baılanysý múmkin emes. Óıtkeni, ol únemi qaladan tys jerlerde júredi. Árıne, bul ýaqyttarda ol qustardy fotoǵa túsiredi, sondaı-aq balyq aýlaıdy.
Pavlodarlyq fotograftyń aıtýynsha, torǵaı sııaqty kishkentaı qustar ádette butalardyń arasyna uıa salady. Al iri qustar aǵash butaqtarynyń joǵarǵy jaǵynda meken etedi. Máselen, erekshe hobbı ıesi qys mezgilinde Pavlodardyń ońtústik-batysyndaǵy Ýsolskoe shaǵyn aýdanynyń toǵaıynda samyr, toqyldaq, uzyn quıryqty shymshyq, sýyqtorǵaılardy sýretke túsirgen. Kárimjan Jákenov qaýyrsyn qantatty janýarlardy fotoǵa túsirý ońaı emestigine toqtaldy. Sebebi, qustar mekendeıtin jerlerdi izdeýge, olardyń utymdy kadr alaýǵa qolaıly jerge qonǵanyn kútýge bir kúnnen asa ýaqyt ketýi múmkin.
«Eger biz saýysqandar meken etetin aýmaqqa kiretin bolsaq, onda olar bizdi baqylap otyrady. Óıtkeni, biz olardyń jerine enip, saýysqandarǵa qolaısyzdyq týdyramyz», - dep qustar týraly derekterimen bólisti ol.
Kárimjan Jákenovke qustar álemin fotoǵa túsirý týraly oı 2012 jyldyń basynda kelgen. Ol joly áýesqoı ornıtolog Pavlodardaǵy Ertis ózeniniń jaǵasynda jubaıymen serýendep júrip, qaraǵaı mańynda otyrǵan ádemi qustardy uıaly telefonyna sýretke túsiripti. Keıin úıine oralyp, ózi jasaǵan fotodaǵy qustar týraly ǵalamtorda bar aqparatpen tanysa bastaıdy. Osylaısha, Kárimjan Jákenov erekshe hobbımen aınalysýǵa bel sheship, fotoapparat satyp alady. Alǵashqy kezeńde ol qustardy óziniń jeke muraǵaty úshin túsirgen. Artynsha qaýyrsyn qanatty janýarlardyń popýlıatsııa turǵysyndaǵy derektermen tanysyp, olardyń sýretinen bólek, shynaıy tabıǵatyn zertteýge kirisken. Búgingi tańda pavlodarlyqtyń fotokollektsııasyna engen 200-ge jýyq qus túri bar.
«Maǵan Qyzyl kitapqa engen, joǵalyp bara jatqan qustar jolyqsa, meniń keýdemdi qýanysh sezimi kerneıdi. Óıtkeni, men olardyń az da bolsa, áli kúnge deıin bar ekenine qýanamyn. Máselen, osydan 150 jyl buryn qazaq dalasynda dýadaqtar kóp bolatyn. Olardy tipti taıaqpen uryp, qýatyn edi. Al qazir olar óte az. Mine, men qustardy sýretke túsirip kele jatqanyma 8 jyl. Desek te áli kúnge deıin dýadaqty kezdestirgen emespin», - dep toqtaldy ol.
Pavlodarda 2014 jyldan bastap Kárimjan Shaıahmetuly túsirgen fotosýretterdiń kórmeleri uıymdastyrylyp turady. Alǵashqysy oblystyq óner murajaıynda ótti. Keıin D.Bagaevtyń mýzeı-úıinde, S.Toraıǵyrov atyndaǵy oblystyq kitaphanada uıymdastyryldy. Sondaı-aq, fotograftyń týyndylary temirjol vokzalynda jáne óńirlik jastar bastamalaryn damytý ortalyǵynda bolǵan kóshpeli kórmelerge de qoıyldy.
Bizdiń keıipkerimiz onyń kórmelerine kelgen júzdegen kórermenniń ishinen keminde on adam tabıǵattyń bul jaratylysynyń qanshalyqty názik ekenin túsinse, sanasyna sińirse - ol eńbeginiń esh ketpegeni dep biledi. Aıta keteıik, Kárimjan Shaıahmetuly túsirgen fotosýretter kórmesi jyl boıy jáne Halyqaralyq qustardy qorǵaý kúni qarsańynda ótip turady.
D.Bagaev atyndaǵy mýzeı-úıde uıymdastyrylǵan kórmeden keıin atalǵan mekemeniń basshysy Talǵat Adamov kóptegen qustardy Kárimjan Jákenov túsirgen fotosýretter arqyly bilgenin aıtty. Onyń týyndylarynan oblys aýmaǵynda meken etetin uzyn quıryqty sýyqtorǵaı, biztumsyq sııaqty qustardyń beınesin kórip, olar týraly aqparatpen tanysýǵa bolady. Talǵat Adamov onyń jumystary foto salsynyń damýyna úlken úles qosqanyn atap ótti.
Kárimjan Jákenovti kóp adamdar bile bermeıdi. Ol qustardy sýretke túsirip qana qoımaı, olardyń tirshilik etý ortasyn, kúndelikti ratsıonyn da zerttegen. Al geografııa pániniń muǵalimi, onyń Pavlodar geografııa úıindegi seriktesi Vıtalıı Kojokar áýesqoı ornıtologty parasatty jáne óte saýatty azamat retinde biledi.
«Fotograftyń sýretterdi qalaı túsiretinin baıandaǵan áńgimelerin tyńdaý óte qyzyq. Ol keıde sátti kadr jasaý úshin tipti 200-300 shaqyrym jol júrip ótedi. Kárimjan Shaıahmetulynyń jumysy balalardy tárbıeleýge de yqpal etetinine senimdimin», - dep pikir bildirdi Vıtalıı Kojokar.
Kárimjan Jákenov burynǵy Torǵaı oblysyndaǵy Perekatnaıa shaǵyn stantsııasynda dúnıege kelgen. Onyń ákesi temirjolshy, soǵys ardageri, al anasy úsh dárejeli «Ana dańqy» ordeniniń ıegeri. Mektepti támamdaǵannan keıin ol Temirtaý qalasynda «ınjener-metallýrg» mamandyǵy boıynsha bilim alǵan. Keıin joldama boıynsha Pavlodar traktor zaýytyna jumysqa keledi. Artynsha Ekibastuzdaǵy elektr stantsııasynda, Pavlodar munaı óńdeý zaýytynda jumys istegen. 2018 jyly zeınet demalysyna shyqqan.
Kárimjan Shaıahmetuly qajyrly eńbegi jáne izdempazdyǵymen jastarǵa úlgi. Janýarlar dúnıesin sýretke túsirýge qumar azamat ǵylymı bilimimen bólisý jolynda kásibı ornıtologtardan da artyq jumys jasap keledi.
Fotolar K.Jákenovtiń jáne Pavlodar geografııa Úıiniń jeke arhıvinen alyndy