Referendýmǵa aımaqtardyń úshten ekisi qatyssa ǵana ótken bolyp sanalady – sarapshy
Ádilet salasynyń sarapshysy el arasynda jalpyulttyq referendým dep atalyp júrgen uǵym men respýblıkalyq referendýmnyń arasynda aıyrmashylyq joq ekenin aıtady.
«Respýblıkalyq referendým týraly zań bar. Munda «jalpyulttyq» degen sóz qoldanylmaıdy, «búkil halyqtyq» degen sóz bar. Biraq ekeýiniń eshqandaı aıyrmashylyǵy joq. Sınonım sózder desek, qatelespeımiz. Al negizgi termıni – respýlıkalyq referendým. Respýblıkalyq nysanda qurylǵan memleket bolǵannan keıin bizge respýblıkalyq dep aıtsaq ta, jalpyhalyqtyq dep aıtsaq ta máni ózgermeıdi», - deıdi zańger.
Saǵıdolla Baımurat ulttyq zańnamada referendým ótkizý týraly sheshimdi kimder qabyldaı alatynyn túsindirdi.
«Eń birinshi referendým taǵaıyndalady. Respýblıkalyq referendým týraly zańnyń 11-baby boıynsha, referendým taǵaıyndaý QR Prezıdentine, belgili bir erejeler Parlamentke, Úkimetke berilgen. Al Prezıdenttiń referendým taǵaıyndaýy boıynsha eshqandaı ereje joq. Ol bastama kóterse, referendým júrgizýge bolady.
Prezıdent usynys aıtty. Ázirge naqty sheshim retindegi qujatty kórgen joqpyz. Biraq zań boıynsha, referendým taǵaıyndaý týraly sheshimdi Prezıdent Jarlyq arqyly qabyldaıdy. ıAǵnı, Jarlyqty kórýimiz kerek. Prezıdenttiń Jarlyǵy shyqqan kezde sol qujattyń ishinde ótkizý merzimi, daýysqa salynatyn máseleniń tujyrymdamasy belgilenedi. Ótetin referendýmǵa qatysty basqa da máseleler osy Jarlyqta belgilenedi», - dedi sarapshy.
Onyń aıtýyna qaraǵanda, Jarlyq shyqqannan keıin Respýblıkalyq referendým týraly zań boıynsha, 1 aıdan 3 aıǵa deıingi ýaqyt aralyǵynda referendým ótkizilýi kerek. Biraq zańda erekshe jaǵdaılar bolatyny aıtylǵan.
«Osy ýaqytqa deıin eshqandaı referendým ótkizilmegendikten, erekshe jaǵdaılar dep naqty qandaı jaǵdaı esepteletinin aıtý qıyn. Qysqasy, erekshe jaǵdaıdy atap, Prezıdent basqa merzimdi kórsetýi múmkin. Meniń paıymymsha, bul joly zańdaǵy merziminen aýytqymaıtyn sııaqty.
Referendýmdy ortalyq saılaý komıssııasy ótkizedi. Ortalyq, aýmaqtyq, ýchaskelik saılaý komıssııalarynyń bári osy respýblıkalyq referendýmnyń júzege asýyna atsalysady.
Referendým taǵaıyndalǵany jarııalanǵannan keıin aqparat búkil halyqqa taraýy kerek. Ótetin ýaqyty men orny týraly aqparatty ýchaskelik referendým komıssııalary ótetin ýaqyttan 10 kún buryn habarlaýǵa tıis. Árıne BAQ arqyly referendýmda qandaı máseleler daýysqa salynatyny, ótkizý tártibi týraly málimetter tolyǵymen jetkizilýi kerek», - deıdi maman.
Sondaı-aq, ol referendým ótti dep esepteý úshin qandaı talaptar oryndalýy kerektigin aıtty.
«Daýys berýge quqyǵy bar, ıaǵnı 18-ge tolǵan azamattardyń kem degende jartysy referendýmǵa qatysýy kerek. Biraq Konstıtýtsııaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý boıynsha bólek ereje bar. Bul ereje boıynsha oblystar men respýblıkalyq qalalardyń keminde úshten eki bóliginde daýys berýge quqyly turǵyndardyń jartysynan astamy qatysýy kerek. Bir oblysta halyqtyń jartysynan kemi qatyssa, onda referendým ótpegen bolyp sanalady. Tek mundaı oblystardyń sany jalpy aımaqtar sanynyń úshten birine jetpeýi kerek. Keshe ǵana taǵy úsh oblystyń qaıta qurylǵanyn bilesizder. Sonda 20 aımaqtyń keminde 14-inde daýys berýge quqyly halyqtyń jartysy referendýmǵa qatysýy shart. Osy qatysqan adamdardyń jartysynan astamy daýysqa salynǵan máseleni jaqtaıtynyn bildirse, onda sheshim qabyldandy dep sanalady», - deıdi ádilet salasynyń sarapshysy..
Aıtýynsha, referendýmǵa qatysýǵa mindettiler degen sanat joq.
«Eshkimdi májbúrleý joq. 18-ge tolǵan búkil azamattar qatysa alady. Biraq ózindik shekteýler bar. Sot is-áreketke qabiletsiz dep tanyǵan azamattar men sot úkimimen bas bostandyǵynan aıyrylǵan azamattar daýys bere almaıdy.
Búgingi aqparatqa súıenetin bolsaq, Konstıtýtsııaǵa túzetý engizýdi kózdeıtin 30-dan astam másele bar. Sonyń bári boıynsha referendým ótkiziledi.
Árıne, ol referendýmda ár norma boıynsha suraq qoıyla ma, álde tolyqtaı ózgeristerge jalǵyz suraq qoıyla ma degen másele bar. Menińshe tym qarapaımydaýdyń qajeti joq. 30-dan astam máseleniń ishinde bir normany qoldap, ekinshisin qoldamaıtyn adamdar bolýy múmkin. Solarǵa múmkindik berilýi kerek. Al «bárin qabyldaımyn», ne «bárin qabyldamaımyn» degen eki tańdaý ǵana bolsa, onda kishkene qıyndaý bolady», - deıdi ol.
Saǵıdolla Baımurattyń paıymynsha, referendýmdy barynsha ádil ári ashyq ótkizý máselesi Ortalyq saılaý komıssııasynyń quzyretinde.
«Elektrondyq tehnologııalar qanshalyqty qoldanylatynyn aıtý qıyn. Sebebi tarıhymyzda ondaı tásil daýys berýge qoldanylyp kórgen joq. Osyǵan deıin ondaı qadamdar bolǵanymen, iske aspady. Ondaı bolmasa da búkil ýchaskelerde kameralar ornatyp, daýys beretin jáshikterdi ashylǵan kúnnen bastap, daýys berý bitip, sanaý aıaqtalǵanǵa deıin tikeleı kórsetilimde turýy kerek jáne ol jazba saqtalýy kerek. Muny qamtamasyz etý op-ońaı. Ony qaperge alý taǵy Ortalyq saılaý komıssııasynyń quzyretinde», - dedi sarapshy.
Ol bizge bul paıymnyń bárin qoldanystaǵy zańnama sheńberinde aıtyp otyrǵanyn eskertti. Referendým taǵaıyndalǵanǵa deıin bul tártip ózgerýi de múmkin eske saldy.
«Daýys berý aıaqtalǵannan keıin sanaý júrgiziledi. Respýblıkalyq referendým komıssııasy, ortalyq referendým komıssııasy, ýchaskelik referendým komıssııalary hattama júrgizedi. Ol hattamada sol ýchaskedegi nemese búkil respýblıka boıynsha daýys berýge quqyly azamattardyń sany, jaramsyz jáne jaramdy dep tanylǵan bıýlletenderdiń sany, jaqtap nemese qarsy daýys bergenderdiń sany kórsetilýi kerek. Osy hattamalar negizinde referendým nátıjesi BAQ-ta jarııalanady», - dep túıindedi Saǵıdolla Baımurat.
Aıta keteıik, keshe Májilis referendýmdaǵy bıýlletenderge qatysty qujatty maquldady. https://kaz.inform.kz/news/mazhilis-referendumdagy-byulleten-derge-katysty-kuzhatty-makuldady_a3929669 Al búgin Senat referendýmǵa qatysty zań jobasyn túzetýlermen Májiliske qaıtardy https://kaz.inform.kz/news/senat-referendumga-katysty-zan-zhobasyn-tuzetulermen-mazhiliske-kaytardy_a3930038