Rahman Alshanov: Qazirgi zamanda biliksizdigińdi bir bettik dıplom jasyra almaıdy
Osydan birneshe kún buryn Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Qazaq medıtsınalyq úzdiksiz bilim berý ýnıversıtetiniń bas lıtsenzııasynan aıyrylǵanyn jarııa etti. Rasynda da keıingi kezde tıisti standarttarǵa saı kelmeıtin oqý oryndarynyń ózi úlken «emtıhannan» ótip jatyr Byltyr mınıstrlik memlekettik grant bólinbeıtin 36 joǵary oqý ornynyń tizimin jarııalaǵan bolatyn. Odan bólek 25 oqý oryny 60-qa tarta lıtsenzııadan aıyrylǵanyn taǵy habarlady.
- Rahman Alshanuly, lıtsenzııasynan aıyrylǵan joǵary oqý oryndary naqty qandaı talaptarǵa saı bolmaı jatyr?
- Ýnıversıtetterdegi bilim sapasyna baılanysty ata-analar aryz jazǵan bolatyn. «Balalarymyz oqý bitirgenimen esh jerde olardy jumysqa almaıdy» degen shaǵymdar kóbeıgeni belgili. Sol tusta kásipkerlerdiń ózi de belgili bir oqý oryndarynyń túlekterin jumysqa alýdan bas tartyp, keıbir joǵary oqý oryndarynyń bilimine kúmán keltirgen. Shynymen de ókinishke qaraı ýnıversıtetter ashyldy, kóbi qaıta jabyldy. Shamasy kelmedi. Biri shetelden qarajat kútti, ekinshisi ózderi muǵalim jınap kórip edi – ol da bolmady. Qazir qalǵany – shamamen 130. Túrli jaǵdaı boldy. Osyǵan baılanysty Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń basshylarymen talaı kezdestik. Retteńder, kerek bolsa biriktirgen jón destik.
Jalpy joǵary oqý oryndarynyń máselesin sheshýdiń birneshe joly usynyldy. Birinshiden, shamalary kelmese birikkeni, qosylǵany durys. Kereksiz mamandyqtardy jaýyp, saýatsyz mamandardy daıarlaýdan paıda joq. Keıbir ýnıversıtetter 55 mamandyq boıynsha oqytamyz dep mindet alyp alǵan. Biraq oılap qarasańyz, óńirlerge sol mamandyqtardy bitirip shyqqan mamandardyń keregi joqtyǵyn baıqaýǵa bolady. Soǵan baılanysty Bilim jáne ǵylym mınıstrligimen kezdesken kezde olardyń aldyna osy máseleni kótergenbiz.
Mysaly osynda (elordada) 45 mamandyq boıynsha oqytatyn bir ýnıversıtette 27 mamandyǵynda oqıtyn balalardyń sany beske jetpeıdi eken. Ol qandaı oqý? Kez kelgen bilikti mamandy daıarlap shyǵý úshin kafedra ashý kerek. Kafedrasyz stýdentterdi qalaı oqytasyń? Tıimsiz ǵoı. Balalardy aldanyp qalýy múmkin.
- Kásipkerler tarapynan da shaǵym bolǵanyn estip edik...
- Ras. Qazirgi zamanda biliksizdigińdi bir bettik dıplom jasyra almaıdy. Burynǵydaı emes. Kásipkerler de, memlekettik organdar da qazir seniń bir bettik dıplomyńdy basty talap dep qaramaıdy. Tipti óz tanystaryn dıplomyna bola ala salǵan adamdar shyǵynǵa ushyrap jatyr. Mine, sondyqtan qazir bári de bilimge, sapaǵa qaraıtyn boldy. Mysaly osydan birneshe jyl buryn Tarazda bir ýnıversıtet jabyldy. Tekserse, ol oqý orny Qyrǵyz Respýblıkasynan keletin stýdentterdi eshqandaı testsiz ala bergen. Kúni keshe ǵana Qazaq kólik akademııasy Ózbekstannan jastardy qabyldaǵan. Al olarda sabaq júrmegen. Osyǵan baılanysty Ózbekstan tarapynan da shaǵym túskeni belgili. Munyń bári aınalyp kelip Elbasyna, Prezıdentke deıin jetti. Sondyqtan Prezıdent mınıstrdi shaqyryp alyp, «qoldaryńnan kele me, álde joq pa?» dep naqty talap qoıdy. Qazaq kólik akademııasynda eki jylda bes rektor aýysqan. Muǵalimderinen de jumysqa tolyq alynbaǵany týraly shaǵym tústi. Aqyry bárimiz de istiń bulaı júrmeıtinin másele etip kóterdik. Osyndaı olqylyqtar bolǵandyqtan máseleni retteý kerek boldy. Zańǵa biraz ózgerister men tolyqtyrýlar endi. Oqý oryndarynyń ózderi qazir jumys berýshilermen baılanysty nyǵaıtýǵa múddeli bolyp otyr. Árıne, túzeıtin kemshilik áli de barshylyq. Degenmen jumys berýshiler de qazir ýnıversıtetterdiń túlekterine baǵa bere bastady.
- Osy jaǵdaı qarapaıym stýdentterge qalaı áser etedi? Lıtsenzııasynan aıyrylǵan oqý ornyndaǵy stýdent grantta oqysa, bolashaǵy ne bolady? Oqýyn basqa ýnıversıtette aqyly oqýǵa májbúr bola ma?
- Grantty stýdent utady. Sol sebepti stýdent qaıda barsa – grant sonyń artynan júredi. Ol jaǵynan stýdentke qorqýdyń qajeti joq. Búgin Shymkentte oqyǵan bala erteń Túrkistanǵa nemese Qyzylordaǵa baryp oqı alady. Grantty utqan bala – sol granttyń ıesi. Ol ýnıversıtettiń emes, stýdenttiń granty. Al eger stýdentke ýnıversıtet tarapynan grant berilgen bolsa, onda kelisimshartqa baılanysty kelissóz júrgiziledi.
Bizge eń aldymen maman daıyndaý kerek. Jyl saıyn bizde stýdentterge 70 myńǵa tarta grant beriledi. Magıstratýra men doktorantýraǵa da grant kóbirek bólinip jatyr. Qazir «balamyzdy oqyta almaımyz, aqsha joq» dep otyratyn zaman emes. Balany grantta oqytýǵa bolatyn jaǵdaı barshylyq. Birden akademık bolǵysy keletinder de bar. Kolledjder men tehnıkalyq kolledjderdiń de áleýeti zor. Bastysy oqý kerek.
- Qazaqstanda jalpy 130-ǵa tarta JOO bar ǵoı. Solardyń qanshasy lıtsenzııasynan aıyrylýy múmkin?
- Sol 130 ýnıversıtettiń ishindegi 10-15-i sol baıaǵydan beri máselesi kóp joǵary oqý oryndary. Sapasy nashar olardyń. Shaǵym da jan-jaqtan kóp túsedi. Tizimde lıtsenzııasynan aıyrylyp jatqandar solar. Bári jappaı qysqaryp jatqan joq.
- Suraqtarǵa jaýap bergenińiz úshin rahmet!