Radıkaldy aǵymdarmen kúreste dinaralyq konfessııa mańyzdy ról oınaıdy
Zaıyrlylyq ıdealy túrli senim júıeleri bar barlyq azamattarǵa, túrli ıdeologııalar ókilderine bir-birin dıskrımıantsııalaýǵa jol bermeıtin qoǵam qalyptastyrýǵa múmkindik beredi. Memlekettiń dinge beıtarap qatynasy tek zaıyrly memleket aıasynda ǵana qamtamasyz etiledi. Degenmen, sekýlıarızmdi dindi qoǵamdyq ómirdiń barlyq salalarynan yǵystyryp shyǵarý emes, din men memlekettiń bólinýi dep túsiný qajet. Sekýlıarızm lıberaldy, konservatıvti, dinı jáne ateıstik jáne taǵy basqa kózqarastardy qamtyp, úılestirýshi júıe retinde qurylýy kerek. Sonymen qatar belgili bir dinniń qoǵam jáne memleket ómirindegi domınantty pozıtsııaǵa umtylýyna jol berilmeýi tıis. Zaıyrly memleket zaıyrlylyq ustanymdy qatań quǵyndaýshylyq ıdeologııaǵa aınaldyrmaı, kerisinshe mádenı jáne dinı plıýralızm jaǵdaıynda túrli toptardyń beıbit ómir súrip, kózqarastar alýandylyǵyn saqtaýdyń bir quraly nemese joly retinde qarastyryýy tıis.
Qazirgi tańda memleketterdiń basym kópshiligi zaıyrly bolyp tabylady, dinı kózqaras qoǵamdyq jáne saıası ómirde basym bolatyn jaǵdaılar álemdik memleketterdiń tájirıbesinde sanaýly ǵana. Zaıyrly memleketterdiń basym kópshiligi dinniń qoǵamdyq ómirdiń mańyzdy salalarynda yqpal etý jáne mańyzdy ról atqarýyna tózimsizdikpen qarap, onyń umtylystaryn shektep otyrady.
Qazaqstan Respýblıkasynyń kópultty jáne kóp konfessıonaldy sıpatyn esepke ala otyryp, zaıyrly ustanymynyń mańyzdylyǵyn teriske shyǵarýǵa bolmaıdy. Degenmen, ózge mýltımádenı qoǵamdary bar, batys elderindegi memleket túzýshi jáne mádenıettiń qalyptasýynda erekshe oryn alǵan dinderge basymdyq berý tájirıbesin ala, zaıyrly qaǵıdatty ustana otyryp, memleket jáne belgili bir dinder arasyndaǵy kooperatsıondyq, ıaǵnı seriktestik úlginiń ádisnamalyq negizin qalyptastyrýy tıis.
Jańa dinı uıymdar qoǵam úshin, ásirese, memlekettik organdar úshin kúrdeli máselelerdi qoıyp otyr: birinshiden, eldegi sońǵy jyldary damyǵan dinı plıýralızmniń aıasynda dástúrli qundylyqtar men ulttyq mádenıetti saqtaý máselesin sheshý, ekinshiden, transulttyq ıslamdyq saıası ıdeologııalar men kúshterdiń radıkalızatsııasy máselesiniń órshigip ketýiniń aldyn alý sharalary, úshinshiden, eldegi sońǵy kezdegi dinge qatysty oryn alǵan keleńsiz jaǵdaılardy boldyrmaý jáne eldegi ekstremıstik ıdeıalardyń
taralýynyń aldyn alý maqsatynda, jalpy halyqtyń dinı saýattylyq pen dinı qyzmetkerlerdiń ilimdik máselelerin belgili bir deńgeıde retteý. Osy oraıda, Qazaqstan Respýblıkasy úshin qazirgi tańdaǵy qoǵamdyq shynaıylylyqqa baılanysty, memleket pen din arasyndaǵy qarym-qatynastardy qalyptastyrýda atalmysh eki ınstıtýttar arasynda eshqandaı baılanys bolmaý kerek degen qaǵıdattan alshaqtap, seriktestik qarym-qatynastar úlgisin qalyptastyrǵan jón. Sebebi álemdegi jáne qazaqstandyq qoǵamdyq-saıası ómirde dinı faktor róliniń ósýi memlekettiń osy máselege muqııat nazar aýdarýyn, dinge negizdelgen túrli jaǵymsyz úrdisterdiń aldyn alýda, azamattardyń senim bostandyǵyn qamtamasyz etýde dinı uıymdarmen seriktestik qatynastar túzýin talap etedi. Osyndaı máselelerge baılanysty, Qazaqstan Respýblıkasy úshin memlekettik-konfessıonaldyq qatynastardyń eýropalyq tájirıbesin jaqynyraq qarastyrý mańyzdy. Ásirese, ulttyq mádenıet pen dildiń qalyptasýyna zor úlesin tıgizgen eki dástúrli konfessııalarǵa qoǵamdyq ómirdiń mańyzdy salalarynda úlken múmkindikter men artyqshylyqtar bergen Germanııadaǵy memlekettik-konfessıonaldyq qatynastar úlgisiniń birqatar tustaryna nazar aýdarǵan lazym.
Qazaqstan Respýblıkasynda memlekettik-konfessıonaldyq qatynastardyń kooperatsııalyq úlgisiniń daıarlanýyna, ózge elderdegi tárizdi belgili áleýmettik-mádenı alǵysharttar men tájirıbe qalyptasqan emes. Degenmen, táýelsizdik jyldardaǵy demokartııalyq jáne azamattyq qoǵamnyń qalyptasýy atalmysh úlginiń qalyptasýyna zor múmkindikter usynyp otyr. Sol sebepten, memlekettik organdardyń dinı uıymdarmen (dástúrli dinder) yntymaqtastyq qarym-qatynastardy keńeıtip, olardyń negizgi baǵyttary men mazmunyn anyqtaý qoǵamdaǵy dinge negizdelgen radıkalızm, ekstremızm qubylystaryna tosqaýyl qoıyp, dinı turaqtylyqty saqtaý tek utymdy bolmaq. Qazirgi tańdaǵy memleket jáne din arasyndaǵy qatynastardyń úlgilerine kontseptýaldy taldaý jasaý memlekettiń ulttyq mádenıet pen tarıhta erekshe oryn alatyn dinderge basymdyq berý ózge jańa dinı uıymdardyń quqyqtaryn shektemeıtindigin kórsetti. Osy oraıda, dástúrli dinderdiń radıkaldy jáne ekstremıstik dinı ıdeıalarǵa qarsy tótep berýindegi zor rýhanı áleýetin qoldana otyryp, olarmen qarym-qatynasty kúsheıtý tıimdi bolmaq. Memlekettik-konfessıonaldyq qatynastardyń kooperatsııalyq úlgisiniń kontseptsııasyn daıarlaý mindetti túrde Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy men quqyqtyq zańnamalarynyń aıasynda qarastyrylýy tıis.
Sıhımbaeva Damıra, PhD doktory