Prokýratýra sózge sheber sheshenderdi izdeıdi

ASTANA. QazAqparat - Bas prokýratýra «Tıimdi shaǵymdar qoǵamyna» bastamaq, dep jazady "Aıqyn" gazeti.

Bıylǵy birinshi jartyjyldyqtyń qorytyndysyna arnalǵan Bas prokýratýranyń alqa májilisinde vedomstvo basshysy Jaqyp Asanov dál osylaı atalatyn jobany iske asyratyndaryn jarııalady. «Jobanyń tusaýkeseri keıinirek bolady» dedi ol. Bas prokýror 6 aı ishinde «80 mekteptiń» qarjysyn qalaı qaıtarǵandaryn áńgimelep berdi. 

Óz sózinde J.Asanov «eń basty suraq - prokýratýra jumysyn qalaı jaqsartý» máselelerine toqtala kele, «synǵa kóp ne­giz bolatyn» birneshe baǵytty saralady. 
- Eń aldymen, kadr máselesi. Qyz­met­ke keıde úzdikter emes, iskerlik qabileti tó­men, tek óz paıdasyn oılaıtyn kez­deı­soq adamdar kirip jatady. Tanysyń, kó­keń bolmasa, óz kúshińmen bizge ornalasý múm­kin emes degen oı qalyptasty. Baıaǵy t­a­ǵy bir aýrý - statıstıkaǵa baǵyný. Ba­ry­myzdy asyryp, jamanymyzdy ja­sy­ryp, tek kórsetkish qýýmen júrmiz. Soǵan eti­miz úırenip ketken. Eki tsıfrdy sa­lys­tyryp, ósim bolsa, mázbiz, tómendese, qý­lyqqa baryp, burmalaımyz. Pro­kýra­týranyń strýktýrasy da zamanǵa beıim emes. Baıaǵysha. Jumysty uıymdas­ty­rý­dyń álemde túrli ozyq tehnologııalary bar. Sonyń biri - jobalyq menedjment. Oǵan kóshsek, árbir mańyzdy máselege ar­naıy komanda qurylady. Naqty maqsat qoıy­lyp, báriniń kúshi soǵan jumylmaq, - de­di Jaqyp Asanov. 
Ol ózderiniń «taǵy bir úlken kemshi­li­gi» retinde óńirlerge az shyǵatyndaryn aıt­ty: «Al el ishinde bizge suraqtar kóp. Son­dyqtan keste jasaldy. Bas pro­ký­ratýra basshylary aımaqtarda qabyldaý júr­gizbek. Bul sol jerdegi quqyq qorǵaý or­gandaryna da jaqsy silkinis bolmaq. Keleshekte osy jumysty júıeli túrde júrgizbek oıymyz bar».
Jaqyp Qajmanuly óz qyzmetterin statıstıka túrinde túsindire ketti:
- Bıylǵy jarty jylda prokýrorlar 360 myń adamnyń quqyn qorǵady. Olar­dyń jartysy - balalar. Bizdiń yqpal etýimizben 40 myń jumysker 4 mlrd teńge somasynda jalaqysyn aldy. 2,5 myń múgedek jumysqa ornalastyryldy, taǵy 154 múgedek memlekettik baspana aldy. Qyzmettik kabınetterde jáne ýaqytsha ustaý abaqtylarynda zańsyz ustalǵan 205 adam­dy shyǵardyq. Tergeýshiler qamaqqa almaqshy bolǵan 2 myń kúdiktini kame­ra­dan bosattyq. Biz olarǵa kepil qoldandyq. 182 sottalǵan bizdiń narazylyǵymyz boıyn­sha anaǵurlym jeńil jaza aldy. Pro­kýrordyń bastamasy boıynsha bar­lyǵy 698 sot aktisi túzetildi. Azamattardyń paı­dasyna 1 mlrd 700 mln teńgege sot she­shimderiniń oryndalýyna qol jetkizdik - dedi ol.
Prokýratýra organdary jyl basynan beri shaǵymmen júgingen 14 myń adamnyń quqyqtaryn qalpyna keltiripti. Bul buzý­shylyqtar boıynsha 40 myńnan astam laýazymdy tulǵa jazalandy, onyń ishinde qylmystyq jaýaptylyqqa 209 adam tar­tyldy. 
J.Asanov qyzyqty sandy alǵa tartty: «Memleket múddelerin qorǵaýǵa toqtal­saq, 25 mlrd teńge turatyn 720 zańsyz mem­lekettik satyp alýdyń kúshi joıyldy. Ulttyq qorǵa 12 mlrd qaıtaryldy. Olar maqsatsyz jumsalǵan. Bıýdjet 45 mlrd al­dy. Zańsyz berilgen, jalpy quny 14 mlrd teńgelik jerdi memleketke qaıtar­dyq. Osylaısha, 6 aıdaǵy jalpy qory­tyn­dy - 100 mlrd teńge. Bul qarjyǵa 600 oryn­dyq 80 tıptik mektep salýǵa bolady!»
Bas prokýror osyndaı aýyz toltyryp aı­tarlyq is tyndyrǵanyna qaramastan, prokýratýra qyzmetkerleriniń qoǵam tarapynan nege synǵa ushyraıtynyn aıta kele, onyń birneshe sebebin atady. Birinshisi - álsiz kadrlar. «Kóringendi alý­damyz. Burynǵy prokýror Sametov eski formasyn kıip, bıznesmendi 3,5 mıl­lıonǵa aldap ketken. Al bul adam bizben 7 jyl jumys istedi. Mundaı adamdar qa­laı­sha qabyldandy? Sebebi - irikteý júıe­si durys emes» degen Jaqyp Asanov en­di 4 irikteý quraly iske qosylatynyn jet­kizdi. Ol boıynsha kandıdat eki esse ja­zatyn boldy. Bireýi ómirlik tájirıbesi týraly, ekinshisi - berilgen taqyrypqa. Sonymen qatar ol «keıstik tapsyrma­lar­dy» sheshýi kerek. Sońynda psıholo­gııa­lyq testten ótedi. Bul rette prokýror bolý­­­dan úmitkerdiń ıntellektýaldyq deń­geıi (IQ, «aı-kıýi») anyqtalady. Sóı­tip, kandıdat týraly tolyq aqparat ala­dy. 
Biraq Bas prokýratýra munymen shek­telmeıdi: qazirgi is basyndaǵy pro­ký­ror­lar­ǵa da talap qoıylady. J.Asanov «ós­kisi keletin árbir prokýror tıimdi bolýǵa, menedjment tehnologııasyn ıgerýge tıis­tigin» nyqtaı kele, olarǵa «Tıimdiligi jo­ǵary adamdardyń jeti daǵdysy», «Oratorǵa 101 keńes» sekildi kitaptardy oqý­dy tapsyrdy. Akademııaǵa osyndaı áde­bıetterdiń tizimin jasaý jáne ony ve­domstvo portalyna ornalastyrý júk­teldi. Mansaptyq jyljý da jańa qaǵıdat boıynsha ótedi. Ol úshin máselen, «30 ozyq memlekettik aıyptaýshy» sekildi pýl­dar qurylady. Dál solarǵa Bas pro­kýra­týrada, Astanada jáne Almatyda negizgi laýazymdarǵa taǵaıyndalýda ba­sym­dyq beriledi. 
Bas prokýrordyń málimetinshe, jyl saıyn Qazaqstanda 30 000 zańger oqý b­i­tiredi eken. Olarǵa J.Asanov «kókeni iz­destirýdiń máni joqtyǵyn», bilimsiz bul or­ganǵa qadam basý múmkin bolmaıtynyn es­kertti. Osy oraıda kandıdattardyń ómir salty nazarǵa alynady: «stýdenttik jyl­dardan bastap, olardyń belsendi aza­mattyq ustanymyna, áleýmettik jo­ba­lar­ǵa qatysýyna basymdyq beriledi jáne irik­teý kezinde joǵary baǵalanady».
Aıtqandaı, is basyndaǵy pro­kýror­lar­dyń ozat, álde «ekilikter» ekendigi anyq­talmaq. «Qyzmetker árbir is, shaǵym úshin jeke jaýapkershiligin sezinýge tıis. Árbir prokýratýrada eki tizilim engizýden bastaıyq. Bireýi - anyq buzýshylyq­tar­dyń, ekinshisi - oń tájirıbelerdiń t­i­zi­limi. Ózin kórsetken, bastama bildirgen já­ne úlgi bolǵandar - «úzdikter» tizili­mi­ne. Al memlekettik aıyptaýdy sapasyz qol­daǵandar, isti nashar qarap, shaǵymǵa na­shar jaýap bergender - «ekilikter» tizi­li­mine. Basshylar da qalys qalmaıdy, qa­ramaǵyndaǵylar boıynsha baǵalanatyn bo­lady» dedi Jaqyp Qajmanuly. 
Quzyrly organ endi «ótinishtermen ju­mysqa» basa nazar aýdarýǵa nıetti:
- Árbir shaǵym - bul janaıqaıy. Ony qaraýymyzǵa qaraı bılikke degen se­nim qalyptasady. Ár azamat bizdiń odaq­tasymyzǵa aınalýy kerek. Tipti zań boıynsha bas tartýǵa májbúr bolǵanda da! Barlyǵy bizdiń tilimizge jáne sendire bilýi­mizge baılanysty. Kúrdeli oılar. Qur­ǵaq siltemeler. Qatań til. Adamdar biz­diń jaýaptarymyzdy túsinbeıdi. Biz ár­túrli planetadan sııaqtymyz. Eshteńe túsin­begesin BAQ-qa, úkimettik emes jáne ha­lyqaralyq uıymdarǵa barady. Son­dyq­tan da syn aıtýda. Muny qalaı túze­tý­ge bolady? Jaýapty túsinikti tilmen berý kerek. Tipti bilimi joqtyń ózi bizdi ońaı túsinýge tıis. Aryz berýshiniń bar­lyq dálelderin nómirleý kerek jáne olar­ǵa dálel keltirip jaýap berý kerek, - de­di J.Asanov.

Aıtpaqshy, prokýratýra qyz­metkerleri arasynan tóteden tóge sóıleıtin tapqyr da aqyldy, al naqyl, qomaqty oılarymen tyńdaǵandy tańdaı qaqtyrar sheshen adamdar izdelýde. Sózge sheber, tilge júırik bul azamattar osy vedomstvo qyzmetin beıneli de kórkem sózben túsindirip, eldiń prokýratýraǵa degen súıkimi men senimin arttyrýlary kerek. «Sáýirde Memleket basshysy bizdiń halyqqa zańdy túsindir­meıtinimizdi aıtty. Moıyndaýymyz kerek, bizde halyqpen «keri baılanys» jolǵa qoıyl­maǵan. Sondyqtan oratorlar pýlyn qurdyq. Olar óńirlerge shyǵyp júr. Azamattarmen kezdesedi. Suraqtarǵa jaýap beredi jáne quqyqtaryn túsindiredi. Bul praktıkany damytatyn bolamyz. Óńirlerde de jergilikti oratorlar qajet!» dedi Bas prokýror.
Sóz sońynda Jaqyp Asanov eldegi qylmystylyqtyń jaı-kúıine toqtaldy. Ótken jylmen salystyrǵanda ol shamaly tómendepti. Adam óltirý men urlyq 12%-ǵa qysqardy (tıisinshe, 480-nen 423-ke; 6853-ten 6035-ke deıin), buzaqylyq pen zorlaý úshten birge azaıdy (13859-dan 8502-ge deıin; 1382-den 979-ǵa deıin). Al urlyq 7%-ǵa ósti (103 150-den 110 691-ge deıin).
Prokýratýra qyzmetkerleri úshin úleskerler isi úlken jumys bolyp tur eken. «Kóptegen adamdar páter týraly armandaı otyryp, barlyq jınaǵanyn jumsaıdy. Biraq olardy aldady. Buǵan tosqaýyl qoıý úshin arnaıy zań qabyldandy, qatań sharttar jazyldy. Sonda da salýshylar jolyn tapty: úleskerlik emes, «ınvestıtsııalyq sharttar» jasasa bastady. Bul bız­nestegideı, biraq turǵyn úıdi salyp bitirý kepildendirilmeıdi. Sodan 60 problemaly obekti paıda boldy. «Azbýka jılıa», «Al-Barakat», «Tamyz» jáne taǵy basqada 9 myń otbasy baspanasyz. Prokýrorlar óz tarapynan jedel tergeýdi, kinálilerdi jazalaýdy jáne zalaldy óteýdi qamtamasyz etýge tıis. Qazan aıynan bastap jańa zań kúshine enedi. Ol boıynsha endi salýshylarǵa azamattardyń aqshasyn tartý tek «úlestik qatysý týraly shart» boıynsha ǵana múmkin bolady» degen Bas prokýror ózderiniń «Aldaýsyz úlestik baspana» jobasyn iske qosatyndaryn málimdedi. 
Alqa jumysynyń qorytyndysy boıynsha Jaqyp Asanov qadaǵalaý jáne quqyq qorǵaý qyzmetiniń tıimdiligin arttyrý boıynsha birqatar mindetter qoıdy. Jer qatynastaryn retteý, eńbek daýlarynyń aldyn alý, úleskerler men ıpotekashylardyń quqyqtaryn qorǵaý, teris pıǵyldy qurylysshylardyń qyzmetine baqylaýdy kúsheıtý máseleleri prokýrorlardyń erekshe nazaryn talap etetin neǵurlym ózekti problemalar retinde belgilendi. Osy jumystardyń aıasynda úleskerlik qurylysqa qatysý­shylardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan jańa zańnamalyq ózgeristerdi túsindirý boıynsha aýqymdy aqparattyq jumysty uıymdastyrý tapsyryldy.
Sondaı-aq ekstremıstik kórinisterdiń profılaktıkasyna, terrorızm qaýpin, olardyń qoǵam men memleketke tıgizetin teris áserlerin azaıtýǵa baǵyttalǵan júıeli jumysty qamtamasyz etý júkteldi. Kásipkerlikti qorǵaý salasynda memlekettik organdardyń bızneske zańsyz aralasýynan qorǵaý kepildigin qamtamasyz etý, negizsiz tekserister sanyn qysqartý mindeti qoıyldy. Bas prokýror barlyq tapsyrmalardy tıimdi júzege asyrýdy, kemshilikterdi joıý, qadaǵalaý organynyń jumys tıimdiliginiń basty ındıkatory bolyp tabylatyn halyqtyń senimin arttyrý boıynsha tıisti sharalardy qabyldaýdy talap etti.