Prokýratýra organdary Jarty jylda 360 myń azamattyń quqyǵyn qorǵady - Jaqyp Asanov
Bas Prokýror Jaqyp Asanovtyń birinshi jartyjyldyqtyń qorytyndylaryna arnalǵan Bas prokýratýranyń alqa májilisinde sóılegen sózi (Astana, 2016 jylǵy 22 shilde)
Qurmetti áriptester!
Ata Zańymyzǵa sáıkes prokýratýra mindeti - zańdardyń birkelki oryndalýyn qamtamasyz etý.
Qylmystyq isterdi tergeý, sotta aıypty qoldaý, azamattyq isterde memleket múddesin qorǵaý, bıýdjetke óndirý, taǵy da basqalary.
Jyl saıyn júzdegen myń adam sot aktilerine, memlekettik organdarǵa aryzdanady. Jumystan zańsyz shyǵarý, jalaqy tólemeý, jetimderdiń, qarttardyń quqyǵyn belden basý, bıznesti zańsyz tekserýden qorǵaýdy suraıdy.
Jarty jylda 360 myń azamattyń quqyǵy qorǵaldy. Mıllıardtaǵan jalaqyny tólettirdik. Qanshama turmysy tómen adamdar áleýmettik kómek aldy, múgedekter baspanaly boldy.
Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qosqan úlesimiz jaıly kóp aıta berýge bolady.
Biraq, jumysymyzǵa narazy adamdar az emes. Jurtshylyq bizdi, kóbinese, jazalaýshy organ dep sanaıdy. Sózimiz ben isimiz bir jerden shyǵa bermeıdi, al bastamalarymyz qur sóz, bos urandatý degen pikir bar. Sondyqtan eń basty suraq - jumysymyzdy qalaı jaqsartamyz?
Osyǵan jaýap izdep, synǵa kóp ushyraıtyn kelesi baǵyttardy tańdap aldyq.
Eń aldymen, kadr máselesi. Qyzmetke keıde úzdikter emes, iskerlik qabileti tómen, tek óz paıdasyn oılaıtyn kezdeısoq adamdar kirip jatady. Tanysyń, kókeń bolmasa, óz kúshińmen bizge ornalasý múmkin emes degen oı qalyptasty.
Baıaǵy taǵy bir aýrý - statıstıkaǵa baǵyný. Barymyzdy asyryp, jamanymyzdy jasyryp, tek kórsetkish qýýmen júrmiz. Soǵan etimiz úırenip ketken. Eki tsıfrdy salystyryp, ósim bolsa, mázbiz, tómendese, qýlyqqa baryp, burmalaımyz.
Prokýratýranyń strýktýrasy da zamanǵa beıim emes. Baıaǵysha.
Jumysty uıymdastyrýdyń álemde túrli ozyq tehnologııalary bar. Sonyń biri - proektnyı menedjment. Oǵan kóshsek, árbir mańyzdy suraqqa arnaıy komanda qurylady. Naqty maqsat qoıylyp, báriniń kúshi soǵan jumylmaq.
Profılaktıkanyń eń tıimdi joly - turǵyndardy osy jumysqa tartý. Bul úlken resýrs. Osyǵan durys mán bermeımiz.
Taǵy bir úlken kemshiligimiz - óńirlerge az shyǵamyz. Al, el ishinde bizge suraqtar kóp. Sondyqtan keste jasaldy. Bas prokýratýra basshylary aımaqtarda qabyldaý júrgizbek. Bul sol jerdegi quqyq qorǵaý organdaryna da jaqsy silkinis bolmaq. Keleshekte osy jumysty júıeli túrde júrgizbek oıymyz bar.
Kóptegen azamattar bizdi jazalaýshy organ dep sanaıdy. Degenmen, prokýratýra búgingi kúnde eń aldymen quqyq qorǵaý organy bolyp tabylady. Tsıfrlarǵa nazar aýdaraıyq.
Jarty jylda prokýrorlar 360 myń adamnyń quqyqtaryn qorǵady. Olardyń jartysy balalar. Bizdiń yqpal etýimizben 40 myń jumysker 4 mlrd. teńge somasynda jalaqysyn aldy. 2,5 myń múgedek jumysqa ornalastyryldy, taǵy 154 múgedek memlekettik baspana aldy.
Qyzmettik kabınetterde jáne ýaqytsha ustaý abaqtylarynda zańsyz 205 adamdy ustap otyrǵan. Biz olardy shyǵardyq. Tergeýshiler qamaqqa almaqshy bolǵan 2 myń kúdiktini kameradan bosattyq. Biz olarǵa kepil qoldandyq.
182 sottalǵan bizdiń narazylyǵymyz boıynsha anaǵurlym jeńil jaza aldy. Prokýrordyń bastamasy boıynsha barlyǵy 698 sot aktisi túzetildi. Azamattardyń paıdasyna 1 mlrd. 700 mln. teńgege sot sheshimderiniń oryndalýyna qol jetkizdik.
Bizge shaǵymmen júgingen 14 myń adamnyń quqyqtary qalpyna keltirildi.
Bul buzýshylyqtar boıynsha 40 myńnan astam laýazymdy tulǵa jazalandy, onyń ishinde qylmystyq jaýaptylyqqa 209 adam tartyldy.
Memleket múddelerin qorǵaý boıynsha.
25 mlrd. teńgege 720 zańsyz memlekettik satyp alýdyń kúshi joıyldy. Ulttyq qorǵa 12 mlrd. qaıtaryldy. Olar maqsatsyz jumsalǵan. Bıýdjet 45 mlrd aldy. Memleketke zańsyz berilgen 14 mlrd. teńgege jerdi qaıtardyq.
6 aıda jalpy qorytyndy - 100 mlrd. Oǵan 600 oryndyq 80 tıptik mektep salýǵa bolady.
Bir jaǵynan jaqsy jumys jasaǵan da sııaqtymyz. Júzdegen myń azamatqa kómektestik. Qylmyskerlerdi jazaladyq, qazynany tolyqtyrdyq.
Ekinshi jaǵynan - bul dabyl qaǵarlyq belgi. Jyldan jylǵa sol buzýshylyqtar qaıtalanýda. Zańdardy, sheneýnikterdi aýystyramyz. Biraq bul jaǵdaıdy túzetpeı tur.
Osydan mine halyqtyń senbeýshiligi týyndaıdy. BAQ-ty oqyńyzdar, áleýmettik jelilerge kirip kórińizdershi. Biz týraly ne aıtyp jatqanyn kóresizder. Búgingi kúnde kez-kelgen qylmys Internette taralady da barlyq quqyq qorǵaý júıesine syn aıtylady.
Qylmyskerlerdiń jaqyndary men dostary, «kerýette otyryp syn aıtýshylar» jáne jáı ǵana pikir bildirýshiler rıza emestigin bildirip jatady.
Biraq kóp bóliginiń, onyń arasynda sol blogerler de bar, bizge degen narazylyqtary negizdi. Munyń barlyǵy qoǵamdyq pikirdi qalyptastyrady. Bul nege osylaı boldy? Negizgi jeti sebebin atap óteıin.
Birinshisi - álsiz kadrlar. Bul kóptegen memlekettik organdardyń problemasy. Prokýratýraǵa da tán.
Prezıdentimiz 8 jyl buryn bylaı dep aıtqan edi: «Quqyq qorǵaý organdarynyń barlyq kemshilikteri - kadrlarmen nashar jumysqa baılanysty. Olardy ornalastyrý kezinde olardyń kásibıligi emes, nıeti jáne týystyǵy negizge alynady. Nátıjesinde, kezdeısoq adamdar taǵaıyndalady. Al olar tym kóp bolyp barady».
Kóringendi alýdamyz. Burynǵy prokýror Sametov eski formany kıip, bıznesmendi 3,5 mln.-ǵa aldap ketken. Al bul adam bizben 7 jyl jumys istedi.
Mundaı adamdar qalaısha qabyldandy? Sebebi - jónsiz irikteý júıesi. Ol boıynsha kandıdatty, onyń jeke jáne iskerlik sapasynyń qandaı ekendigin tanyp bilý, oǵan baǵa berý múmkin emes. Barlyǵy adamgershilik faktorǵa baılanysty.
4 irikteý quralynyń tusaýyn kestik. Olardy ozyq kompanııalar burynnan paıdalanady, onyń ishinde Nazarbaev Ýnıversıteti, PraısÝoterHaýs jáne Deıloıtt.
Endi kandıdat eki esse jazatyn boldy. Bireýi ómirlik tájirıbe týraly, ekinshisi - berilgen taqyrypqa. Sonymen qatar ol keıstik mindetterdi sheshýi kerek. Sońynda psıhologııalyq test. Sonymen biz kandıdattyń ıntellektýaldyq deńgeıin (IQ) tanımyz jáne ol týraly tolyq aqparat alamyz.
Bul rásimderdiń barlyǵyn Internetke shyǵardyq.
Mansaptyq jyljý jańa qaǵıdat boıynsha ótedi. Ol úshin pýldar qurylady. Máselen, «30 ozyq memlekettik aıyptaýshy». Dál solarǵa Bas prokýratýrada, Astanada jáne Almatyda negizgi laýazymdarǵa taǵaıyndalýǵa basymdyq beriledi.
Biraq biz qabyldaıtyn 200 maman aýa raıyn jasaı qoımas. Sondyqtan barlyǵyna ózgerý kerek. Úıretý uzaq jáne qymbat. Óskisi keletin árbir prokýror tıimdi bolýǵa, menedjment tehnologııasyn ıgerýge tıis. Máselen, «Tıimdiligi joǵary adamdardyń jeti daǵdysy», «Oratorǵa 101 keńes» jáne t.b. kitaptardy oqyńyzdar.
Mine osylaısha quzyret deńgeıin tezdetip kóterip, bir tilde sóıleı alamyz.
Akademııaǵa osyndaı ádebıetterdiń tizimin jasaýdy jáne ony bizdiń portalǵa ornalastyrýdy tapsyramyn.
Kadrlar boıynsha jasap jatqanymyz bul «100 naqty qadamdy» iske asyrý. Biz úshin onyń qundylyǵy - prokýrorlardyń kásibı korpýsyn qalyptastyrý múmkindigi. «100 qadam» memlekettik apparatqa eń úzdikterdi ákelýge alyp keledi.
Meniń pikirimshe mańyzdy degen eki dúnıeni atap óteıin.
a) Jylyna 30 000 zańger oqý bitiredi. «100 qadam» joǵary oqý oryndaryn óz taýarlarynyń sapasy boıynsha oılanýǵa májbúr etedi. Adamdar da bizge nemese sotqa bilimsiz qadam basý múmkin emestigin túsinedi. Kókeni izdestirýdiń de máni joq bolady.
b) Kandıdattardyń ómir salty. Stýdenttik jyldardan bastap olardyń belsendi azamattyq ustanymy, áleýmettik jobalarǵa qatysýy basymdyq beretindigin jáne irikteý kezinde joǵary baǵalanatyndyǵyn bilýge tıis.
Bul kadrlar týraly.
Ekinshi sebebi, nege joǵary senimge ıe emespiz. Statıstıkaǵa jumys isteýge úırenip aldyq. Tsıfrlardyń astynan adamdardy kórmeımiz. Bul keńestik kezeńnen-aq áriptesterimizdiń sanasyna bitken.
Bul barlyǵyna jarap tur. Kórsetkishterdi sýrettep salý ońaı. Mıymyzdy taldaýǵa qaraı burmaımyz. Shaǵyn ǵana ósim jaqsylyqtyń jaı ǵana kórinisin beredi. Sondyqtan profılaktıkaǵa eshkim múddeli emes.
Muny túbegeıli ózgertý kerek. Qyzmetker árbir is, shaǵym úshin jeke jaýaptylyqty sezinýge tıis. Árbir prokýratýrada eki tizilim engizýden bastaıyq. Bireýi - anyq buzýshylyqtardyń. Ekinshisi - oń tájirıbeler tizilimi. Ózin kórsetken, bastama bildirgen jáne úlgi bolǵandar - «úzdikter» tizilimine. Al memlekettik aıyptaýdy sapasyz qoldaǵandar, isti nashar qarap, shaǵymǵa nashar jaýap bergender - «ekilikter» tizilimine. Basshylar da qalys qalmaıdy, qaramaǵyndaǵylar boıynsha baǵalanatyn bolady.
Úshinshi sebebi - qalyptasqan qurylym.
Biz konservatıvti jáne jartylaı jabyqpyz. Biraq aınalamyzda buryn barlyǵy ózgerip ketken. Elbasy atap kórsetkendeı, quqyq qorǵaý júıesi keńestik kezeńniń qundylyqtaryna júginedi jáne qoǵam suranystaryna jaýap bermeıdi.
Sondyqtan qurylymdy úsh blokqa bólemiz.
Birinshi. Qoǵammen baılanys. Basymdyqtardy halyqtyń suranystaryn negizge ala otyryp aıqyndaımyz. Dál osy qoǵam - bizdiń jumysymyzǵa tapsyrys berýshi.
Ekinshi blok. Aldyn alý. Biz buzýshylyqtar men jazalaýdy anyqtaýǵa ushtalǵanbyz. Aldaǵy ýaqytta buzýshylyqqa jol bermeýge nazar aýdaramyz.
Úshinshi. Bul jedel bólimsheler. Olardyń mindeti tergeý, sottarǵa qatysý, ótinishtermen jumys, qadaǵalap tekserý.
Senimniń tómendiginiń tórtinshi sebebi - jumystyń eskirgen ádisteri. Alqa otyrysyna, otyrystarǵa, konferentsııalarǵa bar kúshimizdi salamyz. Biraq zaldan shyǵa sala barlyǵyn umytamyz. Al is júzinde problema qala beredi.
Máselen, úlesshiler. Onymen kim aınalyspaı jatyr deısiz - polıtsııa da, prokýratýra da, ákimdik te. Nemese jalǵan kásipkerlik. Másele jyldap sozylýda. Ózimiz tań qalatyn tsıfrlardy ataımyz. Al mundaı problemalar ondap kezdesedi. Muny qoǵam da asa aýyr qabyldaıdy.
Nege bulaı bolyp jatyr?
Prezıdent aıtqandaı, onyń tapsyrmasyn mınıstr orynbasaryna, ol - departamentke jáne osylaısha qatardaǵy oryndaýshyǵa deıin beriledi. Al ol bul problemamen jeke ózi qalady.
Bizde mine osyndaı aýrý. Mańyzdy máselelerdi qatardaǵy prokýrorǵa qaldyramyz. Al ol ne isteıdi? Onda basqa da mańyzdy tapsyrmalar jetkilikti. Árıne, ol odan tezdetip qutylyp, baqylaýdan alý tásilin izdeıdi.
Muny joıý kerek. Prezıdent 90-shy jyldary jobalyq menedjment týraly aıtqan bolatyn. Onyń basty basymdyǵy - nátıjege baǵyttalǵan komandalyq jumys. Búgingi kúni biz protseske ǵana asa nazar aýdaramyz.
Sondyqtan azamattar úshin sezimtal máseleler boıynsha jobalyq tásildi qoldanamyz.
Tájirıbemiz bar. Bul túrmedegi halyq boıynsha, tatýlasý boıynsha jobalar. Búginde 22 jobadan turatyn qorjynymyz bar. Olardy iske asyrý úshin naqty iriktelgen prokýrorlardy úırettik.
Olardyń keıbireýleriniń tusaýkeseri meniń baıandamamnan keıin bolady.
Besinshi sebep - azamattar qoǵamdyq tártipti qamamasyz etýge tartylmaǵan.
Árkimdi óziniń jeke qaýipsizdigi, týystary men jaqyndarynyń qorǵalýy, sondaı-aq menshiginiń saqtalýy ǵana alańdatady.
Alaıda keıbireýlerin kórshilerinde, kereberisinde, aýlasynda ne bolyp jatqany alańdatpaıdy. Bul bizdiń kinámiz. Bizdiń tártip polıtsııaǵa ǵana baılanysty emestigine kózderin jetkize almaǵandyǵymyz. Bul jerde árkimnen kez kelgen dabyl mańyzdy. Ol bireýdiń ómirin saqtap qalýy, qylmystyń jolyn kesýi, uryny ustaýy múmkin.
Alda EKSPO ótedi. Qaýipsizdik sharalary Úılestirý Keńesinde talqylandy. Olar Astanaǵa qatysty, biraq olardy barlyq óńirlerde qoldanýǵa bolady. Oblys prokýrorlaryna aıtyp otyrmyn, barlyǵyńyz estidińizder. Nusqaýdy kútpeńizder. Ózderińizde jumys júrgizińizder.
Jáne taǵy bir aıtarym bar. Prokýrordyń 100 keńesin daıyndaýdamyz. Onda azamattar úshin naqty ómirdegi jaǵdaılar boıynsha usynymdar. Máselen, qalaı alaıaqtyń qurbany bolmaýǵa bolady? Eger tekserýmen kelse ne isteý kerek? Memlekettik organdarda shaǵymdardy qalaısha qadaǵalaý kerek?
Akademııaǵa usynystardy jınap, osy keńesterdi jınaq retinde resimdep, Internet arqyly taratýdy tapsyramyn.
Halyqpen tikeleı kommýnıkatsııa kerek. Jergilikti jerlerde adamdardyń kóńil kúıin bilesizder. Kabınetten kabınetke sońy joq júris, sheneýnikterdiń birinen birine joldaýy, qatańdyq, sózbuıda. Eshkim olardyń problemalaryn qalaısha sheshý kerektigin anyq túsindirmeıdi.
Sáýirde Memleket basshysy biz halyqqa zańdy túsindirmeımiz dep aıtty. Moıyndaýymyz kerek, bizde halyqpen «keri baılanys» jónge qoıylmaǵan. Sondyqtan biz oratorlar pýlyn qurdyq. Olar óńirlerge shyǵyp júr. Azamattarmen kezdesedi. Suraqtarǵa jaýap beredi jáne quqyqtaryn túsindiredi. Bul praktıkany damytatyn bolamyz. Óńirlerde de jergilikti oratorlar qajet.
Altynshy sebep - ótinishtermen jumys.
Árbir shaǵym - bul jan aıqaıy. Ony qaraýymyzǵa qaraı bılikke degen senim qalyptasady. Ár azamat bizdiń odaqtasymyzǵa aınalýy kerek. Tipti zań boıynsha bas tartýǵa májbúr bolǵanda da. Barlyǵy bizdiń tilimizge jáne sendire bilýimizge baılanysty.
Kúrdeli oılar. Qurǵaq siltemeler. Qatań til. Adamdar bizdiń jaýaptarymyzdy túsinbeıdi. Biz ártúrli planetadan sııaqtymyz. Eshteńe túsinbegesin BAQ-qa, úkimettik emes jáne halyqaralyq uıymdarǵa barady. Sondyqtan da shaǵym artýda. Muny qalaı túzetýge bolady?
a) Jaýapty adamı tilmen berý kerek. Tipti bilimi joqtyń ózi bizdi ońaı túsinýge tıis. Aryz berýshiniń barlyq dálelderin nómirleý kerek jáne olarǵa dálel keltirip jaýap berý kerek.
b) shaǵymnyń mánin túsiný kerek. Keıde adamnyń naqty neni qalaıtyny anyq bolmaı jatady. Sonshama kóńil-kúıin bildiredi de, dálel keltirmeıdi. Sondyqtan ótinishte ne bolýǵa tıistigi anyq jazylýy tıis jáne óziniń talaptaryn qalaısha durys jetkizýi kerektigin kórsetetin shablondy daıyndadyq.
v) «Tıimdi shaǵymdar qoǵamyna» jobasyn iske asyramyz. Jobanyń tusaýkeseri keıinirek bolady.
g) Óńirlerge shyǵý. Kópten beri muny istemedik. Kabınetterde jabylyp otyrmyz. Aryz berýshimen jeke baılanys ol úshin de, biz úshin de mańyzdy. Barlyq basshylyq jyldyń sońyna deıin óńirlerde azamattardy qabyldaıtyn bolady.
Senim bildirmeýdiń jetinshi sebebi - jergilikti jerlerde jumysqa belsheden batqan. Aǵymdaǵy jumys jetip artylady. Qurmetti oblys prokýrorlary, árqaısyńyz osy laýazymda birneshe jyldan jumys isteısińder. Sizdiń óńirde sizdiń kelýińizben ne ózgerdi? Neni maqtan etesiz? Mańyzdy deıtin ne istedińiz jáne bul qalaǵa, aýdanǵa, oblysqa paıda berdi me? Búginde siz minberge shyǵyp, sol týraly aıta alasyzdar. Tutastaı alǵanda halyq úshin naqty nátıjege baǵdarlanyńyzdar.
Qadaǵalaý salalary boıynsha qysqasha.
Qylmystylyqtyń jaı-kúıi. Ótken jylmen salystyrǵanda ol shamaly tómendedi. Adam óltirý men urlyq 12%-ǵa qysqardy (480-nen 423-ke; 6853-ten 6035-ke deıin), buzaqylyq pen zorlaý úshten birge azaıdy (13859-dan 8502-ge deıin; 1382-den 979-ǵa deıin). Sonymen qatar urlyq 7% ósti (103 150-den 110 691-ge deıin).
QPK-ny jańarttyq. Jasyryp qalýlar bolmas úshin barlyǵyn tirkeımiz. Ne aldyq? Ár úsheýdiń biri, al bul degenińiz 88 myń is qysqartyldy. Onda bastapqyda krımınal bolmaǵan. Al azamattar men kásipkerlerdi jaýap alýǵa tasýda. Tintý, alyp qoıý jáne t.b. Bul bir kún jáne eki kún de emes, aılap sozylady.
Adamdar qınalady, bıznes quldyraıdy.
Ekinshi jaǵynan, ózimizdi júktep qoıdyq. «Kúrdeli isterdiń ornyna korzınaǵa jumys isteımiz. Muny qalaı túzetýge bolady?»
a) SDTBT-de tirkeýdiń naqty krıterııleri men algorıtmin aıqyndaý. Eń bastysy qylmystyq isti negizsiz qozǵaýdy joıý.
b) Tergeýdiń aqylǵa qonymdy merzimderine tásilderdi ózgertý kerek. Anyqtyq joq. Mundaı jaǵdadıda tipti eń jaı isterdiń ózi aılap júretin bolady.
Erlik Ábdiraqymuly, muny múddeli organdarmen pysyqtańyz. Úılestirý Keńesine shyǵaramyz. Jyldyń aıaǵyna deıin núktesin qoıamyz.
Áleýmettik-ekonomıkalyq sala boıynsha.
Tórt mańyzdy baǵytty atap ótemin.
Birinshi. Ekstremızm jáne terrorızm.
Buryndary syrtqy terrorısterden qaýiptenetinbiz. Endi qaýip ishten. Elbasy terrorısterdi joıýdaǵy polıtsııa men arnaıy qyzmettiń rólin atap ótti jáne halyqty kúsh qurylymdaryna degen qatynasyn ózgertýge shaqyrdy. Polıtsııa kúndiz de, túnde de qaraýylda. Soqqyny birinshi bolyp solar alady. Kóbine - bul ómirin qııýǵa daıyn, isine berilgen, adal kásipqoılar. Sońǵy bes jylda boryshtaryn óteý kezinde 144 polıtsııa qyzmetkerinen aıryldyq.
Búginde teraktiler - bul álemdegi № 1 qaýip. Kúshtik qurylymdar terrorısterdi anyqtaýǵa jáne olardy zalalsyzdandyrýǵa baǵdarlanǵan. Bul úshin zańdar da, qarajat ta, kadrlar da bar.
Ekinshi baǵyt. Eńbek qatynastary.
Búginde 8 myń 400 jumysker jalaqysyn ala almaı otyr. Bereshek 1,7 mlrd. Olardyń otbasylary qıyn jaǵdaıda. Qaryzdyń kóp bóligi Aqmola oblysynda, ShQO jáne BQO-da.
Prokýrorlar qalys qalmaıdy. Jumys berýshilermen birge qaryzdardy óteý tásilderin izdeımiz. Iıa, bul bizdiń qyzmet emes. Biraq bizge nátıjesi mańyzdy.
Prokýrordyń aralasýy boıynsha «Gefest» JShS ónimge satyp alýshyny tapty. Paıda jalaqyǵa ketti. Myńnan astam qyzmetker ózderiniń 160 mln. teńgesin aldy. Sonymen qatar Almaty oblysynda «Kontakt-Týr» JShS-nyń 42 qyzmetkeri 24 mln. teńge aldy.
Biraq qaryzdardyń obektıvti sebepteri de bar. Daǵdarys, óndiristiń quldyraýy. Alaıda, qaryzdardyń tórtinshi bóligi, degenmen, jumys berýshilerdiń kinásinen. Olarda aqsha bolǵan, biraq basqasyna jumsalǵan. Bul úshin qylmystyq ta, ákimshilik te jaýaptylyq bar. Kásiporynǵa ákimshilik tártippen aıyppul salynady. Al onsyz da jalaqy boıynsha qaryzdar bar. Onymen qosa qaryzdy ótegennen buryn aıyppuldy tóleý kerek. Nátıjesinde jalaqyny emes, aıyppuldy tóleıdi. Biraq kásiporyndy emes, dırektordy jazalaý kerek qoı. ÁQBtK-ge túzetýler qajet. Biz oǵan bastama jasaımyz.
Jalaqyny birneshe ret kidirtý - qylmystyq jaýaptylyq. Qazirde bul jeke aıyptaýdyń isi. ıAǵnı, jumysker basshynyń kinásin ózi dáleldeýi tıis. Bul múmkin emes. Eshkimde oǵan býhgalterııaǵa enýge ruqsat bermeıdi. Qylmystyq kodeksti ózgertý kerek jáne bul qylmysty jeke-jarııa razrıadyna aýystyrý kerek.
Úshinshi baǵyt. Úleskerler. Kóptegen adamdar páter týraly armandaı otyryp, barlyq jınaǵanyn jumsaıdy. Biraq olardy aldady. Olar salýshymen ýaǵdalasqan kezde olardyń arasynda memleket bolǵan joq jáne bolmaýǵa tıis te. Bul jerde azamattyq qatynastar. Bul «saqaly bar» problema týraly Prezıdent te kóp ret aıtqan bolatyn. Nátıjesinde ol baspanaǵa muqtajdarǵa kómektesýge tikeleı tapsyrma berdi. Aıaqtalmaǵan obektiler Ulttyq qor qarajaty esebinen salynyp bitip jatty. 460 mlrd. jumsaldy.
Sol kezde zań qabyldady, qatań sharttar jazyldy. Sonda da salýshylar jolyn tapty. Investıtsııalyq sharttar jasasa bastady. Bul iskerlik sııaqty, biraq turǵyn úıdi salyp bitedi degen eshbir kepilsiz.
60 problemaly obekti paıda boldy. Olardy barlyǵy biledi. «Azbýka jılıa», «Al-Barakat», «Tamyz» jáne t.b. 9 myń otbasy baspanasyz.
Problemanyń ózin sheshý bizge ǵana baılanysty emestigi belgili. Investorlar qajet.
Prokýrorlar óz tarapynan jedel tergeýdi, kinálilerdi jazalaýdy jáne zalaldy óteýdi qamtamasy etýi tıis.
Buǵan qosa, bul máseleniń qaıtalanýyna jol bermeý mańyzdy. Qazan aıynan bastap jańa zań jumys isteıtin bolady. Endi azamattardyń aqshasyn tartý úlestik qatysý týraly shart boıynsha ǵana múmkin.
Ýaqyt bolyp turǵanda halyqty daıyndaý kerek. Budan bylaı azamattar men salýshylardyń qatynastaryna memleket aralaspaıtynyn túsindirý kerek. Páter satyp alǵysy kelgenniń árqaısysy «úlestik qurylys sharty» dep atalatyn shart jasasýǵa tıis. Eger basqasy bolsa, onda barlyq qaýipter úshin ol ózi jaýap beredi. Eshkim de, sonyń ishinde memleket te onyń aqshasyn qaıtarmaıdy. Ol ýaǵdalasqan adamnan talap etýi tıis.
Bul úshin «Aldaýsyz úlestik baspana» jobasyn iske qosamyz.
Tórtinshi. Kásipkerlikti qorǵaý.
Maýsymda «Atamekenmen» forým ótkizdik. Ózekti máselelerdi ashyq talqyladyq. Memlekettik organdar tarapynan bızneske qatań qysym jasaýmen baılanysty birqatar problemalar ashyldy.
Astanada jáne Aqmola oblysynda pılottyq jobany bastadyq. 560 isti zerdeledik. Ár besinshi is zańsyz. QPK sheńberinde 224 kásiporynǵa tekserý taǵaıyndalǵan. Olardyń jartysy negizsiz. Biz de buny ótkizip alǵanbyz.
Barlyq oblys prokýrorlaryna osyndaı jumysty júrgizýdi tapsyramyn. Biz zańdy bıznesti qorǵaýymyz kerek.
Memlekettik aıyptaýdy qoldaý. Aqtaý úkimderin qalypty dep sanaımyn. Bul sottaǵy ashyqtyqty jáne sot tóreliginiń táýelsizdigin bildiredi.
Іste núkteni tek sot qana qoıa alatyn jaǵdaılar bar. Onda óziniń tergeýi. Tipti tergeýshige qaraǵanda anaǵurlym muqııat. Buǵan qosa, sotta barlyǵy jarııa jáne ashyq. Qatelerdi jasyrý nemese qysym jasaý múmkin emes. Árbir faktimen jumys jasaý kerek. Aqtaý úshin negizder qashan paıda bolǵan? Eger sotqa deıin bolsa, onda isti sotqa nesine jiberdi. Eger sotta bolsa, onda prokýror nege aıyptaýdan bas tartpady?
Nege bar kúshimizben aıyptaımyz? Eki sebep.
Birinshi. Biz stereotıp qamaýyndamyz. «Іsti sotqa jiberdiń be - sottalýyna qol jetkizý kerek». Mine, osy prokýratýranyń quqyq qorǵaýshylyq rólin buzady. Halyq aldynda jazalaýshy organǵa aınaldyrady. Osydan baryp BAQ-ta teris oı paıda bolady.
Ekinshi. Memlekettik aıyptaýshyǵa onyń basshysy qysym jasaıdy. Qamaqqa alýdy ol qoldady, aıyptaýmen kelisti, sotqa jiberdi ǵoı. ıAǵnı, ózin osy iske baılap qoıdy.
Taǵy da eskertemin, sotta aıyptaýdan negizdi bas tartýdan qoryqpańyzdar. Bizdiń nazarymyzǵa túsken emes, kináli jazalanýy tıis. Qateniń árbir anyq faktisi «ekilikter» tiziliminde bolady.
Azamattyq ister boıynsha
Azamattyq protseste prokýror kerek emes. Taraptar teń jáne prokýrorlyq qoldaý túrindegi artyqshylyq eshqaısysynda bolmaýǵa tıis.
Bul jerde ózimizdiń qatysýymyzdy qysqartamyz. Ult josparynyń 26-qadamy boıynsha eki jaǵdaıda qatysamyz:
a) ózi qorǵana almaıtyndardy qorǵaımyz;
b) qoǵam men memlekettiń sózin sóıleımiz.
Azamattar boıynsha túsinikti. Bul áleýmettik-osal sanat. Múgedekter, qarttar jáne balalar.
Konstıtýtsııa sotta memleket múddelerin qorǵaýǵa tek prokýratýrany ǵana mindetteıdi.
Bul mańyzdy. Ásirese is ekonomıkalyq qaýipsizdikke qatysty bolsa. «Qarajyra» JShS kómirdi Reseıge shyǵarǵan. Renta salyǵyn tólemegen. Bul Keden Odaǵynyń ishindegi satý bolǵandyqtan bul eksport dep sanamaǵan.
ShQO sottary JShS ustanymyn qoldady. Bizdiń narazylyǵymyz boıynsha Joǵarǵy Sot bul sheshimniń kúshin joıdy. Olaı bolmaǵanda memleket jer qoınaýyn paıdalanýshylarǵa bes jylǵa salyqty qaıtarar edi. Al bul degenimiz 3,5 trıllıon teńge.
Jazalardy oryndaý boıynsha.
Túrmelik ındeks boıynsha pozıtsııamyz jyl saıyn jaqsarýda. Búginde biz 221 eldiń ishinde 62-shi ornyndamyz. Bul Eýropanyń jetekshi elderiniń deńgeıinde. Jarty jylda sottalǵandar sany 2,5 myńǵa tómendegen, búginde 37 myńnan az. Qarajaldaǵy kolonııa jabyldy, osy jyly taǵy altaýy jabylatyn bolady.
Bul «Túrme halqyn azaıtý boıynsha 10 shara» degen bizdiń jobamyzdyń nátıjesi. Sizder ony bilesizder.
Azaptaýlar sheshilmegen másele bolyp qalyp otyr. Jyl saıyn 600 shaǵymdy tirkeımiz, árbir 6-shysy rastalady. Sońǵy 1,5 jylda azaptaýdan kolonııalarda 4 adam qaıtys bolǵan.
Sondyqtan «Azaptaýsyz memleket» degen jobaǵa bastama jasadyq. Barlyq organdar men úkimettik emes uıymdardy tarttyq. Jaǵdaıdy túzeý boıynsha sharalar da bar.
Qurmetti áriptester!
Kórip otyrǵandaryńyzdaı, bizdi kóp jumys kútýde. Biz kúrdeli ýaqytta ómir súrip jatyrmyz. Álem jahandyq silkinisterge tap boldy. Olardyń eń soraqysy - terrorızm. Prezıdent tártipti ornatý úshin utymdy sharalar qoldanýdy tapsyrdy. Birinshi kezekte osy boıynsha jumys isteıtin bolamyz. Azamattar bizge senimdi bolýy tıis. Olardyń ómiri, quqyqtary, bostandyqtary únemi bizdiń basty basymdyǵymyz bolady.
Azamattardy, qoǵamdy jáne memleketti qorǵaý úshin ne isteý kerektigin biz bilemiz. Bul úshin bizdiń kúshimiz de, erik-jigerimiz ben kásibı mamandar da bar.