Professor Ýıama Tomohıko qazaq jáne japon tilderiniń uqsastyǵyna mysal keltirdi
Professordy jınalǵan qaýymǵa Halyqaralyq Túrki akademııasynyń prezıdenti, «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazetiniń Basqarma tóraǵasy Darhan Qydyráli tanystyrdy.
Professor dáris basynda japon tiliniń paıda bolýynyń - Altaı faktoryna den qoıdy. Onyń aıtýynsha, japon tiliniń qaıdan paıda bolǵany kúni búginge deıin belgisiz. Biraq, ǵalymdardyń paıymdaýynsha, kúnshyǵys eliniń tili eń aldymen Azııanyń soltústik-shyǵys aımaǵyndaǵy tilder (sózsiz, tunǵus, shıre, altaı) jáne Tynyq muhıty men Azııanyń ońtústik-shyǵysyndaǵy avstronezııalyq tilderdiń aralasýynan paıda bolǵan.
«Japon tili men túrki tilderindgi sóılemderdiń ornalasý tártibinde aıyrmashylyq joq. Dese de, leksıkalyq turǵyda uqsastyqtary az. Bizdiń keıbir lıngvıster japon tiliniń tarıhyn altaı tilderimen baılanystyrǵysy kelmeıdi. Biraq, myna uqsastyqqa qarańyz: qazaqsha «Jer silkinisi bolǵan kezde onyń aǵasy úıde kitap oqyp otyrdy» degen sóz japonsha «Jishin-ga okita toki, kareno ani-wa ie-de hon-o yonde ita» dep aýdarylady. ıAǵnı, bul rette «Jishin-ga okita» sózi «Jer silkinisi bolǵan kezde» dep aýdarylsa, «toki, kareno» - «onyń aǵasy» dep tárjimanalyp, osy ret boıynsha sóılemdegi sózder týra ret boıynsha aýdarylady», - deıdi professor.
Osydan keıin Ýıama Tomohıko bertingi Japonııa tarıhyna oıysty. Aıtýynsha, 1868 jyly Japonııada Tokýgava Segýnaty qulaıdy da, sol tustaǵy áıgili Meıdzı úkimeti zamanǵa saı ári qýatty Japonııanyń irgesin qalaýǵa kirisedi. Dál osy Meıdzı kezeńinde japondyqtar óziniń aınalasyndaǵy memleketterdiń tynys-tirshiligine mán bere bastaǵan.
«1880 jyly japon dıplomaty Tokýdzıro Nısı, keıin 1886 jyly polkovnık ıAsýmasa Fýkýsıma Ortalyq Azııa (1880 jyly) elderin aralaǵan. Óz kezeginde sibir tatary Ábdirashıt Ibragımov 1909 jyly Japonııaǵa joly túsip, keıin onyń izinshe Ǵabdolǵazız Musaǵalıev pen Álibı Jangeldınder Japonııaǵa az ýaqytqa kelip ketken. Biraq, ol saparlar týraly naqty bir málimetter joq», - deıdi professor.
Ýıama Tomohıko dárisin jalǵastyra kele orys-japon soǵysy kezinde qazaqtar arasynda japondardyń musylman el ekeni týraly ańyz tarap ketkenin aıtady. Alash arysy Mirjaqyp Dýlatulynyń da osy oqıǵany shyǵarmashylyǵymen baılanystyrǵany belgili. Sol sekildi Muhtar Áýezov te Japonııanyń artta qalǵan elden alpaýyt elge aınalǵanyn jazyp ketken.
«Japonııa budan keıin otralaýshy el retinde shekarasyn keńeıte bastaıdy. Japonııada sol tusta Azııa halyqtarynyń birigýin qoldaǵan saıasatkerler de, panturandyqty qoldaǵan saıasatkerler de boldy. Qytaıdaǵy musylman elderimen baılanys ornatýǵa baryn saldy. Biraq, Keńes odaǵy turǵan kezde musylman eldermen baılanysý óte qıynǵa soǵyp edi. Keıbir dıplomattar Mustafa Shoqaımen de aqyldasyp kórgen. Mustafa Shoqaı japon saıasatkerlerimen áńgime barysynda Japonııanyń panıslamızmge aralasýdaǵy qaýpi týraly eskertken. Sebebi, ol kezde Túrkııa men Iran memleketteriniń múddesi panıslamdyq ıdeologııamen sáıkes kele bermeıtin táýelsiz memleketter bolatyn. Jalpy, Ábdirashıt Ibragımovtyń japon arasyndaǵy dostary aıtarlyqtaı avantıýraǵa beıim bolatyn. Meniń oıymsha, Mustafa Shoqaı osy qaýipti sezgen sekildi», - deıdi ol.
Ekinshi dúnıejúzilik soǵysta jeńilgennen keıin 1945-1952 jyldary Japonııa amerıkalyq armııanyń okkýpatsııasynda boldy. Tipti osydan keıin AQSh-tyń yqpalynan shyǵa almaǵany da shyndyq. Japon professorynyń aıtýyna qaraǵanda, Azııa qurlyǵyna kelgende Japonııa barynsha dıplomatııalyq saıasatty ustanýdy jón kórgen.
«AQSh kommýnızmniń irgesin setinetýdi maqsat tutty. Al Japonııa saıası júıege qaramastan, azııalyq eldermen jaqsy qarym-qatynasta bolǵysy keldi. Japonııanyń ekinshi dúnıejúzilik soǵystaǵy agressııasy dıplomatııasyna edáýir keri áser etkenimen, Japonııa «Fýkýda doktrınasyn» qabyldady. Osylaısha, 1977 jylǵa qaraı Ońtústik-Shyǵys Azııa elderimen qarym-qatynastaryn retteýge qol jetkizdi», - deıdi professor.
KSRO men Japonııa arasynda salqyndyqqa qaramastan, mádenı baılanystar úzilgen emes. Ortalyq Azııa respýblıkalarynan arnaıy ókilderdiń Hırosımaǵa barýy - osyǵan dálel bola alady.
«KSRO-daǵy qaıta qurý kezeńinde Japonııadaǵy azamattyq qoǵam men akademııalyq ortalarda Aral teńizi men Semeı polıgonynyń máselelerine, ulttyq máselelerge, Ortalyq Azııanyń tarıhyna degen qyzyǵýshylyqtary arta bastady. KSRO taraǵannan keıin 1993 jyly Japonııa Ortalyq Azııa elderinde elshilikterin ashty. Energııa resýrstarǵa baılanysty ekonomıkalyq múddeler osy aımaqtaǵy japon saıasatynyń basty baǵytyna aınalǵany anyq», - deıdi Ýıama Tomohıko.