Prezıdenttiń alǵashqy Joldaýy: oryndalǵan tapsyrmalar men ózekti máseleler
Ótken jyly 2019 jyly 2 qyrkúıekte Memleket basshysy Qasym- Jomart Toqaev Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda Qazaqstan halqyna alǵashqy Joldaýyn jarııalady. «Zaman talabyna saı tıimdi memleket», «Azamattardyń quqyqtary men qaýipsizdigin qamtamasyz etý», «Qarqyndy damyǵan jáne ınklıýzıvti ekonomıka», «Áleýmettik jańǵyrýdyń jańa kezeńi», «Qýatty óńirler – qýatty el» sııaqty bes bólimnen turatyn Joldaýda elimizde qordalanǵan problemalardy sheshý joldary men Elbasy strategııasyn jalǵastyrý baǵyttary qarastyryldy.
QR Prezıdenti Q.Toqaevtyń 2019 jylǵy 2 qyrkúıektegi «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty Joldaýynda negizinen áleýmettik máselelerge, memlekettik basqarý salasyndaǵy problemalarǵa, saıası reforma júrgizý qajettiligine kóńil bólgen. Jyl kóleminde osy problemalardy sheshý úshin zańnamalarǵa ózgertýler engizilip, jańa zańdar qabyldandy, baǵdarlamalar iske asyrylýda. Onyń bir jyl ishinde jemisin kórip, nátıjesin shyǵarý ońaı sharýa emes, degenmen alǵashqy jetistikteri men qıynshylyqtaryn atap kórsetýge bolady.
Memleket basshysy Joldaýdyń Zaman talabyna saı memleket bóliminde elimizge saıası jańǵyrýdyń, satyly reformanyń qajet ekendigine toqtaldy. Tabysty ekonomıka men áleýmettik damýǵa qoǵamdyq-saıası jańǵyrýsyz jete almaıtynymyzdy aıta kelip, «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» formýlasy basty damý qaǵıdatymyz ekenine toqtaldy. Bul Elbasy kezinde bastalǵan ókilettikterdi bólý jónindegi reformanyń naqty jalǵasy deýge bolady. Sondaı-aq halyqtyń úkimetke degen senimin nyǵaıtý jáne ózara dıalogyn arttyrý maqsatynda «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn ortaq mindet retinde usyndy. Jyl kóleminde Prezıdent Q.Toqaev esimimen baılanysty eń jıi aıtylatyn tujyrymdamanyń biri osy. «Halyqtyń úni» degenimiz jeke azamattardan bastap, oppozıtsııalyq partııalardyń ártúrli alańdarda memlekettiń damýyna qatysty kózqarastary. Prezıdent osylaısha zaman talabyna saı memleket ornatý úshin kelesideı tapsyrmalar oryndalý kerektigin atap kórsetti:
1) Partııa qurylysy úderisin jalǵastyrý.
2) halyqpen tıimdi keri baılanys ornatý
3) mıtıngter týraly zańnamany jetildirý
4) qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtý
Eń aldymen, kóppartııalyqtyń, saıası básekeniń, oı-pikirdiń san alýandyǵy ýaqyt ótken saıyn ózekti bolyp kele jatyr. Qazirgi ýaqytta Qazaqstannyń saıası alańynda jetekshi partııa «Nur Otannan» basqa «Aq jol» jáne QHKP parlamenttik partııalary, JSDP jáne «Aýyl» partııasy, QDP, «Sen, Alash» tirkelmegen partııalary, «Oyan, Qazaqstan», «HAQ» qozǵalystary bar. Saıası júıe turaqty bolýy úshin saıası partııalar jáne qozǵalystarmen yntymaqtastyqta jumys isteý kerektigi Joldaýda aıtyldy. Partııalar men qozǵalystar kóbeıgen soń, qoǵamda óz pikiri men kózqarasyn bildirýshiler de artatyny zańdy qubylys. Azamattardyń saıası belsendiligi zańnyń sheńberinde, beıbit jáne konstrýktıvti bolýy úshin birqatar sharalar qabyldandy. Jalpy, elimizdegi saıası-partııalyq transformatsııa úshin mańyzdy úsh qadam jasaldy:
- «Saılaý týraly» konstıtýtsııalyq zańǵa jáne «Saıası partııalar» týraly zańǵa ózgerister engizildi. Endi saıası partııalardy tirkeý jeńildetilip, burynǵydaı 40 myń emes, 20 myń múshesi bolsa jetkilikti. Bul – saıası dodaǵa qatysamyn degen qozǵalystarǵa berilgen múmkindik. Sonymen qosa, el Parlamentindegi jastar men áıelderdiń sany artady. Aldaǵy Parlament Májilisiniń saılaýy tartysty, kóppartııaly jáne saıaı plıýralızmniń kórinisi bolady degen úmit bar.
- 2020 jyly 25 mamyrda № 333-VІ «Qazaqstan Respýblıkasynda beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańy qabyldandy. Beıbit jınalystar týraly alǵashqy zań 25 jyl buryn qabyldanǵanyn eskeretin bolsaq, qoǵamnyń ózgerisine saı mıtıngterdi ótkizýdiń orny, ruqsat alý, negizgi qaǵıdattary, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtary osy zańda kórsetilgen.
- QR Prezıdenti 2020 jyly 2 maýsymda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly» QR Konstıtýtsııalyq zańyna tolyqtyrýlar engizý týraly» zańyna qol qoıdy. Ol boıynsha: «Parlamenttik oppozıtsııa – Parlament Májilisinde ókildik etetin jáne parlamenttik kópshilikke kirmeıtin, ádette, áleýmettik-ekonomıkalyq jáne (nemese) qoǵamdyq-saıası máseleler boıynsha parlamenttik kópshilikke qaraǵanda ózge pozıtsııa ustanatyn saıası partııa nemese saıası partııalar.
Osy zańnamalyq ózgerister saıası landshaftta jańa saıası uıymdardyń ózara básekelestigin arttyrady, saılaý protsesiniń meılinshe ashyq ótýin qadaǵalaýǵa múmkindik beredi, sondaı-aq Parlamentke jańa oppozıtsııalyq partııalar ótken jaǵdaıda zań shyǵarý organynyń rólin kúsheıtýge jol ashýy múmkin dep sanaımyz. Sondaı-aq Prezıdent aıtyp otyrǵan «yqpaldy Parlament» qaǵıdatyn iske asyrýǵa jasalǵan qadamdardyń biri bolmaq. Parlamentte ǵana emes, qoǵamda da jetekshi saıası kúsh retinde Nur Otan partııasy ózine úlken jaýapkershilik alady. «Nur Otan» partııasy N.Nazarbaevtyń 2020 jyldyń 17 tamyzy men 3 qazany aralyǵynda praımerız ótkizý týraly Qaýlysyna sáıkes partııaishilik irikteýdiń erejesin jarııalady. Erejege sáıkes, praımerızdiń negizgi maqsaty – barlyq deńgeıdegi máslıhattar men Parlament Májilisindegi tıimdi depýtattyq korpýsty odan ári qalyptastyrý úshin básekelestik negizde jańa kóshbasshylardy anyqtaý. Sonymen qosa, zańnamalyq ózgeristerge sáıkes, partııalyq tizimderde keminde 30% áıelder jáne 20%-y 35 jasqa deıingi jastar usynylýy kerek delingen. 2020 jyldyń 27 tamyzyndaǵy málimet boıynsha praımerızge qatysýǵa 10 316 adam ótinish berip, 9 218 azamat kandıdat bolyp tirkelgen. Ashyq praımerız ótkizý qoǵam músheleri tarapynan demokratııalyq jańǵyrýdyń úlgisi retinde baǵalanyp, qoldaýǵa ıe bolyp jatyr.
Memlekettik qyzmetshilerdiń sanyn emes, sapasyn arttyrý máselesi ózekti bolyp keledi. Q.Toqaev Joldaýda «2020 jyldan bastap biz memlekettik qyzmetshilerdiń sanyn birtindep qysqartýǵa kirisip, únemdelgen qarajatty neǵurlym paıdaly qyzmetkerlerdi yntalandyrýǵa jumsaımyz» degen edi. 2024 jylǵa qaraı memlekettik qyzmetshilerdiń jáne ulttyq kompanııa qyzmetkerleriniń sanyn 25 paıyzǵa deıin qysqartý mejesi qoıyldy. Osyǵan sáıkes, Memleket basshysynyń 2019 jylǵy 30 jeltoqsandaǵy №19-4233-4 qararymen 2020 jyly memlekettik qyzmetshiler sanyn 5%-ǵa qysqartý sheshimi qoldaý tapty. Bul rette, 2020 jyl ishinde bul kórsetkishti 20%-ǵa deıin ońtaılandyrý joldary, onyń ishinde 2021 jylǵa qaraı faktorlyq-baldyq shkala negizinde eńbekaqy tóleýdiń jańa júıesine kóshýdi eskere otyryp pysyqtalmaq. Memlekettik qyzmetshilerdiń sanyn qysqartý, olardyń kásibı deńgeıin kóterý, sondaı-aq halyqpen keri baılanysyn nyǵaıtý mańyzdy. Sondyqtan, Prezıdent usynǵan «Jastar kadrlyq rezervi» jobasy da keń qoldaý taýyp, memlekettik qyzmetshiler qataryn jańa tolqynmen tolyqtyra bildi.
Prezıdent Joldaýda qoıǵan tapsyrmalardy oryndaý maqsatynda QR AQDM Azamattyq qoǵamdy damytýdyń 2025 jylǵa deıingi tujyrymdamasynyń (budan ári - tujyrymdama) jobasyn ázirledi. Tujyrymdama jobasy qoǵamdyq uıymdar, bıznes-qurylymdar, sarapshylyq qaýym ókilderiniń qatysýymen dıalog alańdarynda, respýblıkalyq jáne óńirlik konferentsııalarda, azamattyq qoǵamnyń 600-den astam ókilderiniń qatysýymen ótken kezdesýlerde talqylandy. Azamattyq qoǵam ókilderiniń, memlekettik organdardyń, sarapshylardyń kelip túsken usynystary men usynymdaryn eskere otyryp, Tujyrymdama jobasy pysyqtaldy. Osy Tujyrymdama jobasyn ázirleý, kelisý jáne bekitý jónindegi Jol kartasy da bekitildi. 2020 jylǵy 2 maýsymda «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyq qoǵamyn damytýdyń 2025 jylǵa deıingi tujyrymdamasyn bekitý týraly «Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Jarlyǵynyń jobasy týraly« Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń № 341 qaýlysy qabyldanǵan. Qazirgi ýaqytta atalǵan Tujyrymdama jobasy memlekettik organdardyń jáne qoǵam ókilderiniń eskertpelerine sáıkes jan-jaqty pysyqtalyp, bıylǵy jyly qabyldanady dep kútilýde.
Prezıdent Joldaýynyń bir bóligi áleýmettik jańǵyrýǵa arnaldy. Onyń eń mańyzdysy – bilim berý sapasyn arttyrý. Bir jyl kóleminde Memleket basshysynyń bilim berý qyzmetteriniń sapasyna jaýap bermeıtin JOO sanyn qysqartý jónindegi tapsyrmasyn iske asyrý maqsatynda BǴM mynadaı jumystar júrgizdi:
1. Joǵary oqý oryndarynyń bilim berý qyzmetine qoıylatyn talaptardy kúsheıtý maqsatynda úlgilik erejelerge, biliktilik talaptaryna ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi.
2. Joǵary oqý oryndarynyń qyzmetine taldaý júrgizildi, onyń nátıjeleri 2019 jylǵy 10 jeltoqsanda jáne 2020 jylǵy 27 aqpanda Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń janynan qurylǵan JOO ońtaılandyrý máseleleri jónindegi Komıssııanyń qaraýyna berildi.
Bıyl naýryz aıynda «Qaınar» akademııasy, Qazaq eńbek jáne áleýmettik qatynastar akademııasy, Almaty ýnıversıteti birigý boıynsha memorandýmǵa qol qoıdy. Úkimettiń 2019 jylǵy 11 qazandaǵy № 752 qaýlysymen 4 memlekettik JOO 2 iri ýnıversıtetke – M.H. Dýlatı atyndaǵy Taraz aımaqtyq ýnıversıtetine jáne A. Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı aımaqtyq ýnıversıtetine biriktirildi.
Al, «Pedagog statýsy» týraly zańnyń qabyldanýy, muǵalimder men JOO oqytýshylardyń júktemesiniń azaıtylýy, jalaqysynyń kóbeıýi, stýdentterdiń, magıstranttar men doktoranttardyń stıpendııasynyń ósýi, oqý granttary men jas ǵalymdarǵa arnalǵan ǵylymı-zertteý granttarynyń artýy, muǵalimder men sport jáne mádenıet qyzmetkerlerin turǵyn úımen qamtamasyz etý bıylǵy jyly atqarylǵan úlken istiń bir bóligi.
Sot jáne quqyq qorǵaý júıesindegi reformalar aldyńǵy aıtylǵan saıası reformalarmen tyǵyz baılanysty. Elimizde jynystyq zorlyq-zombylyq, pedofılııa, esirtki taratý, adam saýdasy, áıelderge qatysty turmystyq zorlyq-zombylyq azaımaı keledi. Azamattardyń muń-muqtajdyqtaryn tyńdap, ony sheshýge atsalysý, jedel nazar aýdaryp, máseleni ýshyqtyryp almaı ýaqytynda sheshim qabyldaý kerektigi Joldaýda aıtylǵan edi. Prezıdent Ákimshiligi janynan qurylǵan Ótinishterdi qaraýdy baqylaý bólimine bir jyl kóleminde 30 myńnan astam ótinish, aı saıyn shamamen 2,5 myń aryz túsip otyrǵan. Ótinishterdiń sany bıyl ótken jylmen salystyrǵanda 40 paıyzǵa deıin artqan jáne qabyldaýǵa jyl boıy 2 myń adam jazylǵan eken. ıAǵnı, halyqtyń óz máselesin sheshýde ortalyq memlekettik organǵa degen senimi artsa, ekinshi jaǵynan jergilikti deńgeıdegi keıbir organdardyń jaýapkershiligi tómen ekenin kórsetedi.
Prezıdent Joldaýynda 2020 jyly Ál-Farabıdiń 1150 jyldyǵy, Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyǵy, Altyn Ordanyń 750-jyldyǵy syndy mereıtoılardy jalpyhalyqtyq deńgeıde ótkizý týraly aıtylǵan edi. Mundaı datalar rýhanı qundylyqtardy dáripteýge, halyqtyń birligi men yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýǵa septigin tıgizeri anyq.
«Ulyq Ulys» (Altyn Orda) 750 jyldyq mereıtoıyn merekeleý jónindegi is-sharalar jospary Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2019 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy №1059 qaýlysymen bekitilgen. Josparlanǵan mereke sheńberinde tek ortalyq deńgeıde ǵylymı-zertteý jáne taldamalyq zertteýler júrgizý, tarıhı-mádenı mura obektilerin qalpyna keltirý, mádenı is-sharalar, týrıstik marshrýttardy ázirleý, týrısterge jaǵdaı jasaý jáne kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymdy jetildirý qarastyrylǵan.
Altyn Ordanyń 750 jyldyǵyna daıyndyq jáne ony merekeleý jónindegi is-sharalar josparyna sáıkes qazirgi ýaqytta Joshy jáne Alash han kesenelerinde ǵylymı-restavratsııalaý jumystary júrgizilýde, onda tarıhı-mádenı keshen qurylady, «Ulytaý» vızıt-ortalyǵynyń qurylysyn aıaqtaý josparlanýda. «Qasıetti Ulytaý», «Han Joly», «Terekti áýlıe» jáne t. b. jańa týrıstik marshrýttar ázirlendi.
QR Prezıdentiniń endigi Joldaýynda jańa qalyptasqan jaǵdaıda koronadaǵdarystan shyǵý joldary, halyqtyń ál-aýqatyn nyǵaıtý, jeke kásipkerlik pen aýylmsharýashylyǵyn damytý, bilim berý men jumyspen qamtý, tsıfrlyq múmkindikterdi ár salada paıdalaný, el táýelsizdiginiń 30-jyldyǵyna daıyndyq jumystary baıandalady dep kútilýde.